Kumukça
 | Bu madde hiçbir kaynak içermemektedir. (Kasım 2019) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
| Kumukça | |
|---|---|
| Къумукъ тили (Qumuq tili) | |
| Ana dili olanlar | Rusya |
| Konuşan sayısı | 450.000 (2010 census)[1] (2010) |
| Dil ailesi | Varsayılan
|
| Dil kodları | |
| ISO 639-1 | (kum) |
| ISO 639-2 | (kum) |
| ISO 639-3 | – |
Kumukça (kendi adı kiril abecesiyle Къумукъ тили) ve latin abecesiyle Qumuqça, Qumuq tili) Türk dillerinin Kıpçak öbeğine ait bir lehçe. Ancak Batı Türk dillerinden de özellikler taşımaktadır ve çok kez Güney Türk dillerine de kategorize edilir.
Ağızları
Günümüze kadar Kumukçanın birçok lehçelerine rastlamak mümkündür: Kuzeyde Kasav Yurt, ortada Buynak ve güneyde Kaytak lehçesine rastlanılır.
Ancak Kumukçanın lehçeleri hakkında tüm dil bilimcileri aynı görüşte değildir; Kasav Yurt lehçesi Kumukça ile Nogayca arasındaki bağlantıyı oluşturur ve bu yüzden aslında Nogaycanın lehçesi de olabilir. Tarihsel açıdan, Kumukça Batı Türk dillerinden Güney Türk dillerine geçişinin bağlantısını oluşturur. Kumukçaya en yakın diller Nogayca, Balkarca ve Karapapak-Terekeme Türkçeleridir. Kumukçanın, Kuzeyde Kıpçak, Guneyde Oğuz grubundan Türk dilleriyle olan bu teması onu, önemli bir konuma taşımış, kelime hazinesi ve gramer bakımından ortak Türkçe için bir zemin oluşturmuştur.
Rus işgaline kadarki dönemde, özellikle Dağistanda, Kumukça askeri ve yönetim dilini oluşturmuştur.
Kumukça ayrıca Azericeden de etkilenmiştir: Kumuk. gelecekmen = Azeri geleceyem (Türkçe geleceğim); Kumuk. gelecekbiz = Azeri geleceyik (Türkçe geleceğiz); Kumuk. geleceksiz = Azeri geleceksiniz (Türkçe geleceksiniz).
Örnek:
- Kumukça:
Tuwdu Çolpan, tang bilindi, boldu uyanma zaman. Şawla aldı dünya yüzün, yuhlağanımız taman.
Gözüng aç, dört yakğa qara! Getdi kerwan erterek. Biz geçigip kalğanbız, enni hozğalma gerek.
- Türkiye Türkçesi:
Doğdu Çolpan, tan bilindi, oldu uyanma zamanı. Işık aldı dünya yüzünü, uyuduğumuz tamam.
Gözünü aç, dört yana bak! Gitti kervan erkenden. Biz gecikip kalanız, artık hız almak gerek.
Alfabe
Kumukların 13'ncü yüzyılda Farsçayı yazı dili olarak kullanmış oldukları bilinmektedir (kendileri bu dili tacik dili olarak adlandırmışlardır). 15'nci yüzyılda Çagataycayı genel yazı dili olarak kullanmaya başlayıp Farsçayı edebiyat ve bilim dili olarak kullanmaya devam etmişlerdir.
19'ncu yüzyılın sonlarında Rusyanın millileştirme harekâtı kapsamında Kumukça ilk kez yazı dili olmuş ve Farsça'da kullanılan arap abecesi ile yazılmaya başlanmıştır.
1929 yılında Rusyanın tüm Rus olmayan halklarının yaptığı gibi Kumuklar da latin abecesine geçmiş ve ortak Türk abecesini kullanmışlardır.Kumukların en büyük halk şairi Yırçı Kazaktır.
Ancak 1938 yılında Rusça ders verilmesi ve Kumukçanın kiril abecesinin değişik bir sürümü ile yazılması zorunlu tutulmuştur.
2002 yılında yeni Türk abecesi denilen bir latin abecesi kullanılmaya başlanmıştır. 2010 yılından itibaren hem latin hem kiril abecesi Kumukçanın yazılışı için resmen geçerli olacaktır. Latin abecesine geçiş Rusların rızası alınmadan gerçekleşmiş olsa da Rus yönetiminde bulunan çoğunluk buna göz yummaktadır.
Dil kodu Kum.
Kumuk latin abecesinin Türk abecesi ile karşılaştırması:
- Kumuk.: Aa Bb Cc Çç Dd Ee Ff Gg Ğğ Hh Iı İi Jj Kk Ll Mm Nn Ññ Oo Pp Qq Rr Ss Şş Tt Uu Üü Ww Xx Yy Zz
- Türk.: Aa Bb Cc Çç Dd Ee Ff Gg Ğğ Hh Iı İi Jj Kk Ll Mm Nn Oo Öö Pp Rr Ss Şş Tt Uu Üü Vv Yy Zz
Kaynakça
- Kumuk Halk Şairi Yırçı Kazak Yrd. Doç. Dr. Erol Öztürk, Akçağ Yayınları
- Kumuk ve Balkar Lehçeleri Sözlüğü Gyula Nemeth Kültür Bakanlığı Yayınları
- Kumuk Türklerinin Atasözleri Çetin Pekacar
- Kumuk Türkleri Edebiyatı Çetin Pekacar Türk Dünyası El Kitabı
- Kumuk Şair Alişevadan Seçme Şiirler Osman Uyanık, Erol Öztürk
İnkubatordaki Türk Dilleri Vikipedileri
Gagavuzca Vikipedi- Horasan Türkçesi Vikipedi
- Güney Azerice Vikipedi
Kırımçakça Vikipedi3 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kumukça Vikipedi3 Mayıs 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Güney Altayca Vikipedi26 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Osmanlı Türkçesi Vikipedi20 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Salarca Vikipedi
Hakasça Vikipedi- Nogayca Vikipedi
Kaşgayca Vikipedi
Çulımca Vikipedi
Tuvaca Vikipedi- Karayca Vikipedi
- Eski Türkçe Vikipedi
.svg){kind=small}
Dış bağlantılar
