Şapsığya
Şapsığya Шапсыгъэ | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 17. yy-1864 | |||||||||
 Bayrak | |||||||||
| Tür | Çerkesya Konfederasyonu üyesi | ||||||||
| Yaygın dil(ler) | Çerkesçe | ||||||||
| Resmî din | Habzeism (17.yy-1730) Ortodoks Hristiyanlık (17.yy-1730) İslam (1730-1864) | ||||||||
| Demonim | Şapsığ | ||||||||
| Hükûmet | Aşiretler Birliği (17.yy-1803)
Askerî Hükûmet (1803-1861) Çerkesya vilayeti (1861-1864) | ||||||||
| Lider | |||||||||
| |||||||||
| Temsilci | |||||||||
| |||||||||
| Tarihçe | |||||||||
| |||||||||
| |||||||||
Şapsığya (Batı Çerkesçesi: Шапсыгъэ; Rusça: Шапсугия), tarihî Çerkesya'nın vilayetlerinden birisiydi. Şapsığ Çerkesleri bu bölgede yaşıyordu.[3] Bu bölge Çerkesya'nın 3 demokratik bölgesinden birisiydi,[4][5] monarşi yoktu ve liderler seçimle başa geliyordu.[6]
Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]
Erken tarih[değiştir | kaynağı değiştir]
1427-1453 arasında Kral İnal Çerkesya'yı yönetti.[7] Ölümünün ardından topraklarını bölüştürdü. İnal'ın ölümünden sonra bir süre Şapsığ bölgesi Zihya kontrolünde kaldı. Ardından Ağuçips ittifakına katıldılar ve daha sonra bağımsız oldular.
Yakın tarih[değiştir | kaynağı değiştir]
Çerkes devrimi[değiştir | kaynağı değiştir]
1803'te Şapsığ köylüler isyan ederek soyluları alt ettiler ve soyluluk kavramını ortadan kaldırdılar. Bunun ardından Şapsığya soyluluktan ziyade liyakat ile yönetilen bir bölge oldu.[8]
| Makale serilerinden |
| Çerkesler |
|---|
 |
Rus-Çerkes Savaşı[değiştir | kaynağı değiştir]
1763'te Rusya Çerkesya'yı işgal etmeye başladı ve Rus-Çerkes Savaşı patlak verdi.[9][10] Savaş sırasında Rus İmparatorluğu, Çerkesya'yı bağımsız bir bölge olarak tanımadı. Çerkesler Rus toprağında isyan çıkaran bir grup asi olarak görüldü[11] ve Rus generaller Çerkesleri milli isimleriyle değil, "dağlılar", "haydutlar" ve "dağ pisliği" olarak adlandırdı. [11][12] Bu Çerkesler arasında birliği güçlendirdi ve ilk defa Rus-Çerkes Savaşı sırasında Çerkesler arasında tek bir millet olarak birleşme fikri yayılmaya başladı. İlk defa 1807'de Qalebatıqo Şupago,[13] ardından İsmail Berzeg,[14] Hawdıqo Mansur,[13] Seferbiy Zaneqo[15] ve Gerandıqo Berzeg[16] gibi Çerkes liderler bu birliği güçlendirmek için çabaladı. 1830'da Çerkes bayrağının tasarımının standartlaşması Çerkes birliğini kuvvetlendirdi. Bu süreçte Şapsığ bölgesi Çerkesler birliğine üyeydi.
1810'da Şapsığ Çerkes soylusu olan Tığujıqo Qızbeç Rus garnizonlarına saldırılar düzenlemeye başladı. Bu dönemde tüm yakın ailesinin katledilişine şahit oldu ve intikam yemini ederek Çerkes ordusunda yükselmeye başladı. 1821'de Şapsığ topraklarında bir Rus seferini bozguna uğrattı.[17] 1830 yılında Elizavinskaya kalesine saldırdı ve kaleyi ele geçirdikten sonra patlatarak yok etti. 2 Ekim 1821'de 3.000 kişilik bir Çerkes grubu komutanlarından bağımsız olarak Rusya'nın Karadeniz hattındaki garnizonlarına saldırdılar ve Kalaus Muharebesi yaşandı. Ruslar ve Kozaklar Çerkeslere top atışı başlattı, Çerkesler tüfek ile Ruslara karşılık vermeye çalışsalar da Rus top atışına cevap veremediler; adeta bir katliam yaşandı. Muharebe yaşanmadan Çerkes ordusu top atışıyla öldürüldü; Çerkesler ilk defa teknolojik olarak Rusların gerisinde kaldıkları için ağır kayıplar verdiler.[18][19][20][21]
14 Eylül 1829’da Edirne Antlaşması imzalandı.[22] Bu antlaşmaya göre, Osmanlı İmparatorluğu Çerkesya dahil olmak üzere Kafkasya'yı Rus toprağı olarak tanıyordu.[23] Çerkesler bu antlaşmanın Ruslar tarafından Osmanlı'yı kötülemek için uydurulduğunu düşünüyorlardı ve gerçekliğine inanmadılar. Çerkes Meclisi bir acil durum görüşmesi yaptı ve bizzat padişah ile durumu görüşmek için 200 kişilik bir delegasyon oluşturuldu.[24] Delegasyonun başında Seferbiy Zaneqo da bulunuyordu.[25] Delegasyonun görevi, halife ile durumu görüşmek ve desteğini almaktı. Fakat delegeler İstanbul'a vardıklarında Rus sefiri tutuklanmalarını talep etti ve delegeler Çerkesya'ya dönmek zorunda kaldı, sadece Seferbiy Zaneqo kalabildi, çünkü onun Osmanlı vatandaşlığı vardı.[24] Antlaşmanın gerçek olduğu doğrulandıktan sonra Çerkes elçileri İngiltere, Fransa ve Osmanlı topraklarına gönderilerek antlaşmanın Çerkesler için geçersiz hükmünde olduğu bildirildi.[26]
Çerkesler padişahın otoritesini sadece dini anlamda tanıyordu, idari anlamda tanımıyordu. Şapsığ liderlerinden birinin General N. N. Raevsky'ye verdiği yanıt şuydu:[27]
Peşkeş! Ah! Şimdi anlıyorum! General, ağaçtaki kuşu görüyor musunuz? Size bu kuşu veriyorum, artık size aittir, alın onu!
Çeçenya ve Dağıstan'ın lideri İmam Şamil, Çerkesya'yı İslam çatısı altında birleştirmek istiyordu ve bu görev için üç Sufi naibi gönderdi. İlk Naib, Mayıs 1842'de Çerkesya'ya ulaşan Hacı-Muhammed'di (1842–1844). Ekim ayına kadar Şapsığlar ve bazı Natuhaylar tarafından lider olarak kabul edildi. Sonraki Şubat ayında güneye Ubıh ülkesine taşındı ama sonunda bir iç savaş başlattı ve geri çekildi. 1844 baharında Ruslara yenildi, dağlara çekildi ve Mayıs ayında orada öldü.
1849'da Şapsığlar üçüncü Naib olan Naib Muhammed Emin'in kontrolüne girdiler ve Şapsığya'da şeriat yönetimi başladı.[13] Ancak daha sonra Muhammed Emin'e isyan ettiler ve 16 Temmuz 1851'de Şapsığ bölgesi, Muhammed Emin yanlısı olan tüm din adamlarını yönetimden uzaklaştırma kararı aldı.[28]
Çerkes Meclisi[değiştir | kaynağı değiştir]
Çerkes entelektüelleri ve askerî liderleri arasındaki bir toplantıda yeni bir meclis kurulması gerektiği kararı alınması sonucu 13 Haziran 1861 tarihinde Çerkes Meclisi kuruldu. Meclisin merkezi olarak günümüzde Soçi olarak bilinen Şaçe bölgesi seçildi. Meclis başkanı ve Çerkesya başkanı olarak Gerandıqo Berzeg seçildi.[16] Tüm Çerkesya'nın ortak hükûmeti bu meclis idi.[29][30][31] Şapsığların temsilcisi olarak İslam Thauşe seçilmişti.[32]
Sürgün[değiştir | kaynağı değiştir]
"Çerkesleri Çerkesya'dan uzaklaştırma" fikri resmi olarak 10 Mayıs 1862 tarihinde çar tarafından onaylandı.[33] Rus askeri Ivan Drozdov'un anılarına göre, Rus ordusu çoğunlukla Çerkeslerin yaşadığı bölgeleri ayrım gözetmeksizin yok etmeyi tercih etti. Eylül 1862'de bir Çerkes köyüne saldırdıktan ve bazı sakinlerinin ormana kaçtığını gördükten sonra General Yevdokimov ormanı altı saat boyunca bombaladı, ardından hayatta kalan kimsenin kalmadığından emin olmak için ormanı ateşe verdi.[34] 1861'den 1864'e kadar sürgünleri gerçekleştirme sorumluluğu Yevdokimov'a verildi.[35][36] Yevdokimov'un birlikleri, Çerkes köylerini yok ettikten sonra, kalan Çerkesleri kıyıya kaçmaya zorladı. Kıyıya sürülen Çerkesler burada Osmanlı İmparatorluğu'na gönderilmeyi beklediler.[37][38] Şapsığların büyük kısmı bu süreçte sürgün edildi.
Sovyet ve Rus dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]
1924 yılında Sovyet yönetimi Şapsığ Ulusal Bölgesi’ni kurdu. Tuapse Bölge'nin ilk yönetim merkeziydi.24 Mayıs 1945'te Şapsığ Ulusal Bölgesi Lazarevsk rayonuna dönüştürüldü. 1990 yılında Şapsığlar, Şapsığ Ulusal Bölgesi'nin kuruluşunu yeniden ilan ettiler, ancak bu bölge iki yıl sonra Rusya yönetimi tarafından lağvedildi.
Din[değiştir | kaynağı değiştir]
Çerkesler Bizans ve Gürcü etkisi ile MS 3. ve 5. yüzyıllar arasında Hristiyan olmuştu. Şapsığ bölgesi de bu inancı devam ettiriyordu.[39][40][41] Ancak Hristiyanlık Çerkesler arasında tam olarak oturmamıştı, yerel pagan din ile karışıp yarı-pagan yarı-Hristiyan bir din haline gelmişti.[42] Meryem Ana hem Tanrı'nın annesi hem de Arılar Tanrıçasıydı. İsa ise Çerkes baş tanrısı Thaşho ile bir olmuştu.[42] Rus-Çerkes Savaşı'nın başlaması ile Hristiyanlık Çerkesler arasında Rus dini olarak görülmeye başlandı kalan Hristiyanlar yavaş yavaş dinlerinden döndü.[43] Bunun sonucunda Hristiyanlık halk arasında ağır tepki görmeye başladı.[14][42][43]
1730'larda Şapsığ Çerkesleri İslam'a geçti.[43] Şapsığların Müslüman olmasından rahatsız olan Natuhaylar Şapsığları hain ilan ettiler ve bu sefer bu iki boy arasında savaş çıktı.[44] Yine de eninde sonunda Natuhaylar da Müslüman oldu[43] ve hatta bayraklarına Muhammed'in ismini yazdılar.[45] 1779'da Çerkesya'ya gelen Ferah Ali Paşa'nın teşviki ile Çerkesya'da 85 yeni cami inşa edildi.[43] Gezgin Tasavvufçular ve Rusya'dan gelen istila tehdidi, Çerkesya'nın İslamlaşma sürecini hızlandırdı.[43][46][47][48] Osmanlı İmparatorluğu'nda yetişen Çerkes alimler de İslam'ın yayılmasında büyük rol oynadı.[49] 1820'lerde Çerkesya'yı ziyaret eden Taitbout de Marigny, Çerkeslerin çoğunlukla Müslüman olduğunu ancak Haç sembolüne de saygı duyduklarını belirtir.[42] 1826'da İslam tüm Çerkesya'nın resmî dini ilan edildi.[43]
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Şapsuğ sitesi (Rusça/Adıgece) 23 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Şapsığlar Hakkında Genel Bilgiler
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Büyük Sovyet Ansiklopedisi - Şapsığlar
- ^ "Muhammed Emin'in Ruslara sığınması – Çerkes Ulusal Meclisi". 29 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Leonti Lyulye, Çerkesya, Tarihi Etnografik Makaleler 1857 - 1862 - 1866 Çiviyazıları S.52.53.54.
- ^ Walter Richmond, The Northwest Caucasus: Past, Present, Future, p. 22, Central Asian Studies Series, 2008
- ^ Daniel Zander: Der Völkermord des Zaren. Russlands Krieg gegen die Tscherkessen im Kaukasus 1765–1864. S. 136–140.
- ^ Natho, Kadir (3 Aralık 2009). Circassian History. ISBN 144152388X. Erişim tarihi: 2 Temmuz 2023.
- ^ "PRENSLERİN PRENSİ İNAL NEKHU (PŞILERİN PŞISI İNAL NEKHU)". KAĞAZEJ Jıraslen. 2013. 29 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Amjad Jaimukha, p. 156
- ^ Henze 1992
- ^ Natho, Kadir (2005). "The Russo-Circassian War". 12 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2023.
- ^ a b Richmond, Walter (9 Nisan 2013). The Circassian Genocide. Rutgers University Press. ISBN 978-0-8135-6069-4. 23 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2023.
- ^ Capobianco, Michael (13 Ekim 2012). "Blood on the Shore: The Circassian Genocide". Caucasus Forum. 24 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b c İsmail Hakkı Berkok (1958). Tarihte Kafkasya. İstanbul Matbaası. 12 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2023.
- ^ a b James Stanislaus Bell (1840). Journal of a Residence in Circassia: During the Years 1837, 1838 and 1839 (İngilizce). 12 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2023.
- ^ Khoon 2015, ss. 76–77.
- ^ a b Ruslan, Yemij (August 2011). Soçi Meclisi ve Çar II. Aleksandr ile Buluşma. 12 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Kasht, Ali M. Kizbech
- ^ Potto VA Ayrı Denemelerde, Bölümlerde, Efsanelerde ve Biyografilerde Kafkas Savaşı 5 Kasım 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. . 5 ciltte. (2. baskı) (St. Petersburg, 1887-1889). Cilt 2. Ermolovo zamanı. Sayfa 578-580
- ^ Korolenko P. P. Chernomortsy. Tarihsel deneme 7 Kasım 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - St. Petersburg: Tip. departman eklentiler, 1874. - 212, 76, III s. s.175-176
- ^ Shcherbina F. A. Kuban Kazak ordusunun tarihi 23 Mayıs 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. . - Yekaterinodar, 1910-1913. — 2 t. 236-238
- ^ Turenko A. M. Karadeniz ordusu hakkında tarihsel notlar 7 Kasım 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. . - K.: Tip. A. Davidenko, 1887. - 149 s. Sayfa 123-124
- ^ John Emerich Edward Dalberg Acton (1907). The Cambridge Modern History. Macmillan & Co. s. 202.
- ^ Richmond, Walter (9 Nisan 2013). The Circassian Genocide. Rutgers University Press. ISBN 978-0-8135-6069-4. 23 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2020.
- ^ a b Bashqawi, Adel. Circassia: Born to Be Free. ISBN 1543447643.
- ^ Khoon 2015, ss. 77–79.
- ^ King, Charles. The Ghost of Freedom: A History of the Caucasus. ss. 92-93.
- ^ Торнау Ф.Ф. Воспоминания кавказского офицера. — Москва, 2000. — С. 33-34.
- ^ Khoon, Yahya (2010). Muhammad Amin: Imam Shamil’s Naib to the Circassians in the Northwest Caucasus.
- ^ Фадеев А.В. Указ. соч.
- ^ Фадеев А.В. Убыхи в освободительном движении на Западном Кавказе //Исторический сборник. – М.; Л., 1935. – № 4.
- ^ Блиев М.М., Дегоев В.В. Кавказская война. – М., 1994.
- ^ "Muhammed Emin'in Ruslara sığınması – Çerkes Ulusal Meclisi". Belgesel Tarih. 29 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2023.
- ^ Richmond Defeat and Deportation 27 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. University of Southern California, 1994
- ^ Richmond 2013, s. 77.
- ^ Levene, Mark; Roberts, Penny (1999). The Massacre in History. Berghahn Books. s. 151. ISBN 978-1-57181-935-2. 27 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2023.
- ^ O'Flynn, Thomas (2017). The Western Christian Presence in the Russias and Qājār Persia, c.1760–c.1870. BRILL. s. 367. ISBN 978-90-04-31354-5. 27 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2023.
- ^ Richmond, Walter (9 Nisan 2013). The Circassian Genocide. Rutgers University Press. ISBN 978-0-8135-6069-4. 23 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2020.
- ^ Jones, Adam (2016). Genocide: A Comprehensive Introduction. Taylor & Francis. s. 109. ISBN 978-1-317-53386-3.
- ^ The Penny Magazine. London, Charles Knight, 1838. p. 138.
- ^ Minahan, James. One Europe, Many Nations: a Historical Dictionary of European National Groups. Westport, USA, Greenwood, 2000. p. 354.
- ^ Jaimoukha, Amjad M. (2005). The Chechens: A Handbook. Psychology Press. s. 32. ISBN 978-0-415-32328-4. Erişim tarihi: 28 Haziran 2017.
- ^ a b c d Taitbout de Marigny, Edouard (1836). Voyages en Circassie (Fransızca). 12 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2023.
- ^ a b c d e f g Özsaray, Mustafa (20 Şubat 2012). Çerkeslerin İslamlaşması. İz Yayıncılık. ISBN 9789753558716.
- ^ Çerkesler. Kafdav Yayınları. 18 Mayıs 2017 [İlk olarak 1800'lerde yayınlanmıştır]. ISBN 978-975-2403-02-4.
- ^ "флаги адыгеи". www.vexillographia.ru. 5 Kasım 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2023.
- ^ Natho, Kadir I. Circassian History. Pages 123–124
- ^ Shenfield, Stephen D. "The Circassians : A forgotten genocide". In Levene and Roberts, The Massacre in History. Page 150.
- ^ Richmond, Walter. The Circassian Genocide. Page 59.
- ^ Serbes, Nahit. "Çerkeslerde inanç ve hoşgörü" (PDF). 12 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF).