Dünya Çerkes Birliği

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Dünya Çerkes Birliği
Дунейпсо Адыгэ Хасэ
Дунэепстэу Адыгэ Хасэ
Международная черкесская ассоциация
KısaltmaDÇB
Kuruluş4 Mayıs 1990 (33 yıl önce) (1990-05-04)[1]
TürSTK
LiderHauti Sohrokov (2023)
Resmî siteintercircass.org

Dünya Çerkes Birliği veya Uluslararası Çerkes Derneği (Doğu Çerkesçesi: Дунейпсо Адыгэ Хасэ; Batı Çerkesçesi: Дунэепстэу Адыгэ Хасэ; Rusça: Международная черкесская ассоциация; İngilizce: International Circassian Association), dünyadaki tüm Çerkes kuruluşların çatı örgütü olan kuruluştur. Çeşitli Çerkes topluluklarında yerel bir Çerkes derneği ("Adığe Hase") vardır.[2] Bu derneklerin amacı, Çerkeslere Çerkesçe konuşabilecekleri, Çerkes kültürel faaliyetlerde bulunabilecekleri ve Habze kanunlarını öğrenebilecekleri rahat bir ortam sağlamaktır. Bu dernekler yerel ve bölgesel bazda koordine edilir ve Dünya Çerkes Birliği aracılığıyla uluslararası iletişim kurar.[3] Türkiye Çerkeslerinin üst kuruluşu olan KAFFED, Dünya Çerkes Birliği kurucu üyesi olmakla birlikte,[4] üyeliği devam etmektedir, ancak ayrılma tartışması devam etmektedir.[5]

Amaçları[değiştir | kaynağı değiştir]

Örgütün amaçları şunlardır:[6]

  • Çerkes halkının kültürel ve manevi mirasının canlanmasını ve gelişmesini, ulusal kimliğinin korunmasını sağlamak,[6]
  • Çerkeslerin gerçek tarihinin restorasyonuna katkıda bulunan Çerkes halk derneklerinin çabalarını birleştirmek ve faaliyetlerini koordine etmek,[6]
  • Ekonomik, sosyal, kültürel ve dini sorunların çözümünde yardım etmek,[6]
  • Çerkeslerin birleşmesi ve daha fazlası için gerekli koşulların yaratılmasında yardım etmek,[6]
  • Halklar arasında barışın, dostluğun ve uyumun güçlendirilmesini teşvik etmek.[6]
  • Sosyal, ulusal ve diğer çatışmaları önlemek.[6]

Görüş ve tutumlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Örgüt Abhazya'nın bağımsızlığını savunmaktadır. Dernek başkanı Kasbolat Dzamikhov'un 2006'da “Gürcistan'ın mevcut liderliğinin Abhazya'ya yönelik politikasından kesinlikle memnun değiliz” açıklamasında bulunmuştu.[7]

Ağustos 2008'de, Güney Osetya'daki savaş sırasında Gürcü silahlı kuvvetlerinin eylemleri hakkında yorum yapan örgüt, Gürcü liderliğinin eylemlerini kınayan bir çağrı yayınladı: “Gürcü yetkililer, kendi insan yaşamının ve halklarının çıkarlarının üzerinde olan siyasi hırslar, kabalıktır ve daha önce varılan tüm uluslararası anlaşmaları alaycı bir şekilde ihlal etmektedir.” Örgüt, Gürcü makamlarını suçlayarak şunları kaydetti: “Gürcistan'ın sivillere ve bir grup Rus barış gücüne yönelik açık silahlı saldırısının kışkırttığı, yüzlerce insanın ölümü, çok sayıda şehir ve köyün tahrip edilmesiyle sonuçlanan Güney Osetya'daki trajik olaylar. derin bir infiale yol açmaktadır”, “kan ölüsü siviller ve barışı koruma görevlileri, Gürcistan liderliğinin ve önderlik ettikleri silahlı oluşumların vicdanındadır”.[8]

Derneğe göre, "Gürcistan Cumhuriyeti liderliği ikinci kez kanlı bir savaş başlatıyor ve bir kez daha Gürcü halkını tüm Kafkas halklarının karşısına alarak trajik bir duruma sürüklüyor" idi.[8]

Aktivite[değiştir | kaynağı değiştir]

Dil ve kültür[değiştir | kaynağı değiştir]

DÇB, her yıl KAFFED ile iş birliği içinde Çerkesçe dil kursu açmaktadır.[9]

Yabancı vatandaşlar komisyonu[değiştir | kaynağı değiştir]

DÇB, dünyanın çeşitli yerlerinden gelen Çerkeslerin sınır dışı edilmesi ihtimalinin çözülmesi amacıyla özel bir komisyon oluşturuldu. Bu komisyon devlet kurumlarıyla birlikte çalışıyor.[10]

2023 Kahramanmaraş depremleri[değiştir | kaynağı değiştir]

DÇB, 2023 Kahramanmaraş depremleri üzerine Türkiye’ye bir heyet gönderdi. Deprem bölgesini ziyaret ederek yetkililerden bilgi alan heyet, bölgedeki Çerkes dernekleri ile de görüştü. Ziyaret sonrası Dünya Çerkes Birliği başkanı Hauti Sohrokov Kafkasya'da yardım kampanyaları düzenlendiğini belirtti.[11]

Üye örgütler[değiştir | kaynağı değiştir]

Örgüt Merkez Aktif olduğu bölge Başkan Kuruluş tarihi
Kafkas Dernekleri Federasyonu[4][12] Ankara Türkiye Ünal Uluçay (Halav) 2003
Ürdün Çerkes Yardım Derneği[12] Amman Ürdün Mohammed Hamid Dağjoqa 1932
Suriye Çerkes Yardım Derneği[12] Şam Suriye Ğassan Şora 1948
İsrail Çerkes Yardım Derneği[12] Kfar Kama İsrail Zakaria Napso 1991
Avrupa Çerkes Kültür Dernekleri Federasyonu[12] Hannover Almanya, Belçika, Hollanda Zati Sönmez[13] 1991
Karadeniz Şapsığları (Çerkesleri) "Adığe Hase"[12] Soçi Krasnodar Krayı Çaçuh Macid 2000
Kabardey-Balkar Cumhuriyeti Kamu Kuruluşu "Adığe Hase"[12] Nalçik Kabardino-Balkarya Hafice Muhammed 1990
Adıge Cumhuriyeti Halk Hareketi "Adıge-Çerkes Konseyi"[12] Maykop Adige Cumhuriyeti Tlemeşok Ramazan 1990

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Diaspora[değiştir | kaynağı değiştir]

Çerkeslerin dernekleşmesi[değiştir | kaynağı değiştir]

1864'te Rus-Çerkes Savaşı sona ermeden önce, Çerkes soykırımının bir parçası olarak kalan Çerkes nüfusu sürgün edildi.[14] Rus İmparatorluk Hükûmeti'nin kendi arşiv rakamlarını dikkate alan hesaplamalar da dahil olmak üzere, bu süreçte Çerkes ulusunun %95-97[15][16][17][18] yok olduğu tahmin edilmektedir. Yerinden edilen insanlar öncelikle Osmanlı İmparatorluğu'na yerleştirildi.[19][20]

Osmanlı İmparatorluğu'ndaki Çerkesler başlangıçta kendi içlerine kapandılar ve hiçbir dış etkiye müsamaha göstermediler.[21] Yeni nesil Çerkes aydınları, Osmanlı devletinde yüksek mevkilerle aktif rol aldılar. Teşkilât-ı Mahsusa, Hamidiye Alayları, İttihat ve Terakki gibi nüfuzlu oluşumların büyük bir kısmı Çerkeslerden oluşuyordu. Osmanlı topraklarındaki Çerkesler, Kafkasyalı kimliklerini benimserken, aynı zamanda birincil Osmanlı-Müslüman kimliğini de korudular. Osmanlı Devleti'nde Jön Türk İhtilali'nden sonra Çerkes kültürel faaliyetleri başladı. Her ikisi de Çerkesya'nın bağımsızlığını amaçlayan ve İttihak Terakki Cemiyeti tarafından desteklenen Şimalî Kafkas Cemiyeti ve Kafkas İstiklâl Komitesi gibi siyasi cemiyetler de kurulmuştu.[22] 1908'de bu cemiyetlerin en önemlisi olan Çerkes İttihat ve Teavün Cemiyeti kuruldu.[23][24] 1923'te azınlık cemiyetlerinin yasaklanmasıyla bu cemiyetler kapatıldı.[22][25]

Türkiye sınırları dışında kalan diğer eski Osmanlı topraklarında Çerkesler dernekleşmeye devam ettiler. 1928'de Şam'da Çerkes Eğitim ve İşbirliği Derneği kuruldu. Ekim 1932'de Amman'da Çerkes Hayır Kurumu kuruldu.[1] Türkiye'de dernekleşme 1960 ve 1970'lerde tekrar başladı ve köylerden şehirlere giden Çerkesler dernekler kurdular.[20] Ankara Çerkes Derneği bu dönemde 1961 yılında kuruldu.[26]

Türkiye Çerkes derneklerinin birleşmesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkiye'deki Çerkes-Kafkas Dernekleri'nin merkezi bir örgüt altında birleştirilme çabaları, 1975 yılında Ankara'da gerçekleştirilen bir toplantıyla başladı. Ardından, İstanbul, Kayseri, Antalya ve tekrar Ankara'da yapılan toplantılarla devam etmiştir.[27] 5 Kasım 1977'de yapılan toplantının ardından otobüs durağında bekleyen Çerkesler silahlı saldırıya uğradı ve bir kişi hayatını kaybetti.[27][28][29] Bunun sonucunda çalışmalara ara verildi.[27] 1980'lerin ikinci yarısından itibaren dernekler yeniden faaliyete geçti ve 1977'de kesintiye uğrayan toplantılar, 90'ların başında yeniden başladı.[27] 3 Temmuz 2003 tarihinde Türkiye'deki tüm Çerkes derneklerini birleştirmek amacıyla KAFFED kuruldu.[27][30]

Kafkasya[değiştir | kaynağı değiştir]

Çerkeslerin dernekleşmesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Sovyet devleti, Kuzey Kafkasya Çerkesleri ile Diaspora arasındaki temasları ve diğer bağlantıları durdurdu ve yasakladı. Yabancı Çerkeslerin geri dönüşleri, tarihi anavatanlarını ziyaret etmeleri reddedildi. İki kutuplu bir dünyanın oluşumu, "soğuk savaş" ve "demir perde" politikası, diaspora ve SSCB'nin Çerkeslerini ayıran nesnel faktörlerdi.[1]

1966'da bu yana, şubeleri Kafkasya'da da bulunan «Vatan» derneği Moskova'da açıldı. Bu örgüt aracılığıyla SSCB Çerkesleri ve Diaspora Çerkesleri arasındaki ilişkiler başlatıldı. Resmi delegasyonlar gönderildi, diaspora Çerkesleri Çerkesçe kitap ve dergiler almaya başladı, Ürdün, Türkiye ve Suriye'nin Çerkes gençleri Kabardey-Balkar ve Adıgey üniversitelerinde eğitim alma fırsatı buldu. 1989'dan bu yana Çerkesler Uluslararası Siyasi ve Kültürel Derneği'nin kurulmasına yönelik aktif çalışmalar başladı. Böyle bir organizasyonun yaratılmasının başlatıcıları Hollanda'da Fethi Rejeb ve Almanya'da Batıray Özbek idi.[1] 1980-1990'ın başında, Kabardey-Balkar, Adıgey, Karaçay-Çerkesya, Krasnodar Bölgesi, Stavropol Bölgesi ve Abhazya'da başta Adıge Hase olmak üzere çok sayıda sosyal örgüt ve ulusal hareket ortaya çıktı.[1]

Dünya Çerkes derneklerinin birleşmesi[değiştir | kaynağı değiştir]

4-5 Mayıs 1990'da, Amsterdam'da ilk toplantı gerçekleştirildi. İkinci toplantı 19-20 Mayıs 1991'de Nalçık'ta gerçekleşti. Kongrenin çalışmalarına Türkiye, Suriye, Ürdün, İsrail, Almanya, Hollanda, Fransa ve ABD'den gelen delegelerin yanı sıra Kabardey-Balkar, Karaçay-Çerkesya, Adigey, Krasnodar bölgesi, Abhazya'dan da delegeler geldi. Kongre, daha sonra Dünya Çerkes Birliği (DÇB) olarak yeniden adlandırılan Dünya Çerkes Birliği'ni yarattı.[1]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ a b c d e f "История МЧА (Dünya Çerkes Birliği Resmî Sitesi)" (Rusça). 26 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2023. 
  2. ^ Jonty, Yamisha. Circassians United
  3. ^ Jonty, Yamisha. Profile of the Diaspora: A Global Community
  4. ^ a b "Kafkas Dernekleri Federasyonu İlkeleri". 15 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2013. 
  5. ^ "Olağanüstü Genel Kurul Hakkında". KAFFED. 25 Ekim 2022. 27 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2023. 
  6. ^ a b c d e f g Литвинова, Татьяна Николаевна (2017). "Политическая активность и консолидация разделенных народов на примере черкесов России и Турции". Политика и Общество (Rusça). МГИМОМИДРоссии. 31 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2023. 
  7. ^ Международная черкесская ассоциация приложит все усилия, чтобы Абхазия обрела независимость 28 Ocak 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Archived Ocak 28, 2007 at the Wayback Machine // REGNUM, 6 декабря 2006
  8. ^ a b Международная Черкесская ассоциация: Руководство Грузии противопоставило свой народ всем народам Кавказа 13 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Archived Ağustos 13, 2008 at the Wayback Machine // REGNUM, 11 августа 2008
  9. ^ "DÇB DİL KURSLARI – KAFFED (KAFFED Resmî Sitesi)". 23 Temmuz 2023. 28 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2023. 
  10. ^ "Хаути Сохроков: «Мы будем защищать законные права и интересы соотечественников»". 23 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2016. 
  11. ^ "Dünya Çerkes Birliği'nden deprem ziyareti". 10 Mart 2023. 10 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Temmuz 2023. 
  12. ^ a b c d e f g h "Общественные объединения — члены МЧА (Dünya Çerkes Birliği Resmî Sitesi)" (Rusça). 22 Mart 2020. 31 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2023. 
  13. ^ "Руководитель ФЧКО осудил антироссийскую деятельность «Черкесского культурного центра» Грузии — Адыгэ макъ" (Rusça). 21 Temmuz 2021. 24 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2023. 
  14. ^ Kazemzadeh 1974
  15. ^ The Circassian Genocide. Rutgers University Press. 9 Nisan 2013. s. 132. ISBN 978-0-8135-6069-4. If we assume that Berzhe's middle figure of 50,000 was close to the number who survived to settle in the lowlands, then between 95 percent and 97 percent of all Circassians were killed outright, died during Evdokimov's campaign, or were deported.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  16. ^ The First 'Circassian Exodus' to the Ottoman Empire (1858–1867), and the Ottoman Response, Based on the Accounts of Contemporary British Observers (Tez). s. 16. with one estimate showing that the indigenous population of the entire north-western Caucasus was reduced by a massive 94 percent  Text of citation: "The estimates of Russian historian Narochnitskii, in Richmond, ch. 4, p. 5. Stephen Shenfield notes a similar rate of reduction with less than 10 percent of the Circassians (including the Abkhazians) remaining. (Stephen Shenfield, "The Circassians: A Forgotten Genocide?", in The Massacre in History, p. 154.)"
  17. ^ "145th Anniversary of the Circassian Genocide and the Sochi Olympics Issue". Reuters. 22 Mayıs 2009. 8 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Kasım 2009. 
  18. ^ Barry, Ellen (20 Mayıs 2011). "Georgia Says Russia Committed Genocide in 19th Century". The New York Times. 14 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2023. 
  19. ^ Richmond, Walter (2013). The Circassian Genocide. Rutgers University Press. back cover. ISBN 978-0-8135-6069-4. 23 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2023. 
  20. ^ a b Okçuoğlu, Bahar Ayça (Nisan 2019). "TÜRKİYE'DE ÇERKES DİASPORASI: KİMLİK İNŞASI VE REFERANSLARI". Sosyoloji Araştırmaları Dergisi. 22 (1). 13 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2023. 
  21. ^ Walter Richmond. Circassian genocide. s. 118. 
  22. ^ a b Besleney, Zeynel Abidin: The Circassian Diaspora in Turkey. Political History, New York 2014, pp. 58-60.
  23. ^ Richmond, Walter (9 Nisan 2013). The Circassian Genocide (İngilizce). Rutgers University Press. ISBN 978-0-8135-6069-4. 17 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2017. 
  24. ^ Aksoy, Zeynep (4 Mart 2014). "Çerkes İttihat ve Teavün Cemiyeti (1908-1923) – I". Guşıps. 16 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2023. 
  25. ^ Dr. Vasfi Güsar. “Çerkes Teâvün Cemiyeti,” Kafkasya Dergisi, Nisan-Mayıs-Haziran 1975, No. 48.
  26. ^ "Hakkımızda - Анкара Адыгэ Хасэ Официал Сайтыр". Çerkes Derneği Ankara. 14 Nisan 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2023. 
  27. ^ a b c d e "Tarihçe – KAFFED". 7 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Temmuz 2023. 
  28. ^ "'Daha önce Türkçe bilmiyorduk şimdi dilimizi bilmiyoruz'". 7 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2023. 
  29. ^ "Sosyalist Çerkesler: 'Tsey Mahmut'un katilleri Türkiye'yi yönetiyor'". 6 Kasım 2012. 7 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2023. 
  30. ^ "KAFFED Resmi Websitesi". 15 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2015. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Dünya_Çerkes_Birliği&oldid=32508362" sayfasından alınmıştır