Maykop kültürü
 | |
| Coğrafi aralık | Avrasya stepleri |
|---|---|
| Çağ | Tunç Çağı |
| Ardıl | Yamnaya kültürü |
Maykop kültürü (Rusça: майкоп),[1] Tunç Çağı'nda Batı Kafkasya bölgesinde hakim olmuş başlıca arkeolojik kültürlerinden biriydi.
Maykop kültürü batıda Taman Yarımadası'na, doğuda günümüz Dağıstan sınırına ve güneyde Kura Nehri'ne kadar uzanan bir bölgede görülmekteydi. Kültür, adını Kuban Nehri vadisindeki Maykop kurganında bulunan kraliyet mezarından almıştır.
2018'de yayınlanan genetik çalışmalara göre, Maykop kültüründe yaşayan nüfus güneyden, daha spesifik olarak Batı Gürcistan ve Abhazya'dan Maykop kültür bölgesine gelmiştir. Bu nüfusun aynı zamada Kafkasya'nın kuzey tarafını ilk kez kolonileştiren Eneolitik çiftçilerin soyundan geldiği düşünülmektedir. Bu yüzden Maykop kültüründe yaşamış insanların Kuzeybatı Kafkasya dil ailesinin kurucuları olduğu düşünülmektedir.[2][3]
Kültür
[değiştir | kaynağı değiştir]Maykop kültüründe görülen ölüleri defnetme ritüelleri Hint-Avrupa kültürlerindeki def ritüelleriyle benzerlik göstermektedir. Genellikle taş bir çukura gömülen cesetlerin tepesine bir kurgan (veya tümülüs) dikilirdi. Sonraki dönemde kurganların yerini taş yığınları almıştır.
Maykop kültürü o dönemdeki diğer kültürlerin aksine altın ve gümüş işçiliği bakımından zengindi.
Sanat
[değiştir | kaynağı değiştir]20. yüzyılın başında yapılan araştırmalarla Maykop kültüründe yaşamış insanların kendilerine özgü hayvan tasvirleri olduğu tespit edilmiştir. Maykop kültüründe kullanılan hayvan tasvirlerinin sonraki dönemlerde yaşamış halklar tarafından prototip olarak kullanıldığı düşünülmektedir: Maykop döneminden hayvan tasvirleri, İskit, Sarmat ve Kelt hayvan tasvirlerinden yaklaşık 1000 yıl daha eskidir.
Maykop kültürüne atfedilenler petroglifler bugüne kadar deşifre edilmemiştir.[4]
At yetiştiriciliği
[değiştir | kaynağı değiştir]Maykop kültüründe yaşamış halklar çoğunlukla yerleşik bir yaşam sürüyordu. Bu yüzden attan çok sığır ve domuz yetiştiricliği yapmışlardır.
Arkeologlar at yularındaki bronz yanak kayışının özgün bir formunu keşfetmiştir. Yanak kayışı, at başlığını ve yular kayışını birbirine bağlayan bükülmüş bir bronz çubuktan oluşmaktaydı. Yanak kayışındaki çentikler, kayışın burnu ve alt dudağı bağlamak için kullanıldığını göstermektedir.[5]
Dünyadaki en eski vagon tekerlerinden bazıları Maykop kültür bölgesinde bulunmuştur. Kuban bölgesindeki Novokorsunskaya kurganında bulunan iki ahşap tekerlek, MÖ 4. binyılın ikinci yarısına tarihlenmektedir.[6]
Teras tarımı
[değiştir | kaynağı değiştir]Dağlara inşa edilen yapay teras kompleksleri, bu halkın yerleşik bir yaşam sürdüğünü, nüfus yoğunluğunun yüksek olduğunu ve yüksek düzeyde tarımsal becerilere sahip olduğunu kanıtlamaktadır. MÖ 3000'lü yıllarda inşa edilen teraslar, sonraki kültürlerce de kullanılmıştır. Bölgedeki teraslarda bulunan çanak çömleklerin büyük çoğunluğu Maykop döneminde, geriye kalan çalan çömlekler ise İskit ve Alanlar yaşadığı dönemde yapılmıştır. Maykop terasları dünyanın en eski terasları arasındadır, ancak hakkında çok az çalışma yapılmıştır. Terasların günümüze kadar gelmesi, terasları inşa eden kişilerin yüksek seviyede mühendislik bilgisine sahip olabileceğini göstermektedir.
Son keşfedilenler
[değiştir | kaynağı değiştir]Rus arkeolog Alexei Rezepkin'e göre, bu kültürde aşağıdaki objeler keşfedilmiştir:
- Bugüne kadar keşfedilmiş en eski bronz kılıç. MÖ 3400 veya MÖ 3300'lü yıllara tarihlenen kılıç, Novosvobodnaya'nın yakınlarındaki taş mezarda bulunmıştur. Bronz kılıç, günümüzde Sankt-Peterburg'daki Ermitaj Müzesi'nde sergilenmektedir. Kılıcın uzunluğu 63 cm, kılıç kabzasının uzunluğu ise 11 cmdir.
- Bugüne kadar keşfedilmiş en eski kolon.
- Bugüne kadar keşfedilmiş en eski telli çalgı. MÖ 3000'lü yıllara tarihlenen bu çalgı, Adigelerin şiçepşinine benzemektedir. Bronz kılıç gibi Ermitaj Müzesi'nde sergilenmektedir.
Köken
[değiştir | kaynağı değiştir]Pontik stepler
[değiştir | kaynağı değiştir]Gömme uygulamaları Marija Gimbutas'ın Kurgan hipotezi'nde açıklanan cenaze pratiklerine benziyor. Bu bazıları tarafından Pontik step'den Kafkasya'ya bir Hint-Avrupa müdahalesi olarak görülüyor. Bununla birlikte, J.P. Mallory'ye göre:
...höyüklere ilişkin kanıtların bulunduğu yerlerde, bu tam olarak daha sonra Hint-Avrupa dışı popülasyonların varlığını gösteren bölgelerdedir.[7]
Kültür, en azından, Proto-Hint-Avrupalılar soyundan gelenlerle güçlü etnik ve dilbilimsel bağları olan "kurganlaşmış" bir yerel kültür olarak tanımlanmıştır. Ekonomik anlamda, Aşağı Mikhaylovka grubu ve Kemi Oba kültürü ile ve daha uzaktan Küresel Amfora ve İpli Eşya kültürleriyle ilişkilendirilmiştir. Yine de, Mallory'ye göre:
Böyle bir teoride vurgulanması gereken, son derece spekülatif ve tartışmalı olsa da, bu kültürün en az iki geleneğin bir ürünü olabileceği kabul ediliyor: Novosvobodna kültürü tarafından benimsenen yerel bozkır geleneği ve Kafkasya'nın güneyinden gelen yabancı unsurlar, her iki bölgedeki ithalatla gösterilebilir.[8]
İranî kökenler
[değiştir | kaynağı değiştir]Mariya İvanova'ya göre Maykop'un kökenleri İran Platosu'ndaydı:
Kuzey Kafkasya'daki MÖ 5. binyılın mezarları ve yerleşimleri, kuzey ve batı Karadeniz bölgesindeki çağdaş arkeolojik komplekslerle ilgili maddî bir kültüre işaret ediyor. Yine de göründüğü gibi, aniden MÖ 4. binyılın ortalarında kökeni hâlâ belirsiz olan "yüksek kültür" ile değiştirildi. Adını büyük Maykop kurganından alan bu arkeolojik kültür, yerel arketipi olmayan ve Balkan-Anadolu Bakır Çağı geleneğine atfedilemeyen her alanda yenilikler göstermiştir. Rus araştırmacıların tercih ettiği teori, güneyden Suriye-Anadolu bölgesinden kaynaklanan ve genellikle sözde "Uruk yayılması" ile bağlantılı olarak bahsedilen bir göçtür. Ancak Maykop ile Suriye-Anadolu bölgesi arasındaki bağlantı konusunda ciddi şüpheler ortaya çıktı. Kuzey Kafkasya'daki yabancı cisimler Fırat ve Dicle'nin üst kesimleriyle veya Mezopotamya'nın taşkın yataklarıyla hiçbir bağlantıya sahip değil, daha çok İran platosuyla ve Güney Orta Asya ile bağları varmış gibi görünüyor. Güneybatı Hazar Denizi bölgesinde yapılan son kazılar, "Doğu" ve Kıta Avrupası arasındaki etkileşimler hakkında yeni bir perspektif sağlıyor. Bir yandan, MÖ 4. binyılın başlarında, Mezopotamya'nın çok ötesine uzanan devasa bir etkileşim alanının evrimleştiği giderek daha açık hale geliyor. Öte yandan, bu bulgular Mezopotamya'ya verilen geleneksel önemi göreli hale getirmektedir, çünkü İran ve Orta Asya'da ortaya çıkan yenilikler açıkça Suriye-Anadolu bölgesinde bağımsız olarak yayılmıştır.[9]
Azerbaycan
[değiştir | kaynağı değiştir]Daha yakın zamanlarda, Azerbaycan'daki Soyuqbulaq'da bazı çok eski kurganlar keşfedildi. Bu kurganlar MÖ 4. binyılın başına tarihlenir ve Leylatepe kültürüne aittir. Kurganları araştıranlara göre Soyuqbulaq kurganları ile Maykop kurganları arasında bazı önemli paralellikler vardır:
"2004 yılında Soyuqbulaq'ın keşfi ve sonraki kazılar, Güney Kafkasya'da son Eneolitik boyunca Güney Kafkasya'da kurgan cenaze töreninin iyice yerleştiğine dair önemli kanıtlar sağladı [...] Leylatepe Kültürü kabileleri MÖ. 4. bin yılın ortalarında kuzeye göç etti. Kuzey Kafkasya'daki Maykop Kültürünün yükselişinde önemli bir rol oynadı."[10]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Ivanova (2007). "The Chronology of the "Maikop Culture" in the North Caucasus: Changing Perspectives". Armenian Journal of Near Eastern Studies. II: 7-39. 18 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2020.
- ^ Wang (16 Mayıs 2018). "The genetic prehistory of the Greater Caucasus". bioRxiv (İngilizce): 322347. 9 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2020.
- ^ Anthony. "Archaeology, Genetics, and Language in the Steppes: A Comment on Bomhard". Journal of Indo-European Studies (İngilizce). 12 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2020.
- ^ Е.И.Крупновым «О загадочной майкопской надписи // Вопросы истории № 3, М. 1964г
- ^ Мунчаев Р. М. Бронзовые псалии майкопской культуры и проблема возникновения коневодства на Кавказе,«Кавказ и Восточная Европа в древности», М.,1973.
- ^ Holm, Hans J. J. G. (2019): The Earliest Wheel Finds, their Archeology and Indo-European Terminology in Time and Space, and Early Migrations around the Caucasus. Series Minor 43. Budapest: ARCHAEOLINGUA ALAPÍTVÁNY. 978-615-5766-30-5.
- ^ In Search of the Indo-Europeans - J.P. Mallory, Thames and Hudson, 1987, 0-500-27616-1, p233
- ^ J.P. Mallory, EIEC, Maykop Culture
- ^ Ivanova M. 2012. Kaukasus und Orient: Die Entstehung des„Maikop-Phänomens“ im 4. Jahrtausend v.Chr Praehistorische Zeitschrift 2012; 87(1): 1–28
- ^ Najaf Museyibli, Excavations of Soyugbulaq Kurgans 13 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Azerbaijan Republic National Academy of Sciences, Institute of Archaeology and Ethnography. Baku, Azerbaijan 2008
