Çitaklar
Çitaklar (Bulgarca, Makedonca: Читаци Çitatsi), Bulgaristan, Kuzey Makedonya ve Kosova'ya yerli olan, ancak Balkan göçleri neticesinde Türkiye'ye kitlesel olarak göç etmiş Güney Slav kökenli Müslüman bir halktır.[1][2][3]
Çitak tanımının etimolojisi[değiştir | kaynağı değiştir]
Balkanlarda yaşayan bir kısım yerli halka “Çitak” adı verilmiştir. En yaygın teoriye göre Çitaklar, diğer yerli Hristiyan unsurlardan ayırt edilebilmek için evlerinin çitlerini kireçle beyaza boyarmışlar. Bu nedenden dolayı “çiti-ak” anlamına gelen “Çitak” ismiyle anılmaya başlanmıştırlar.[4]
Kosova Çitakları[değiştir | kaynağı değiştir]
Kosova'da yaşayan Çitaklar, Osmanlı zamanında İslamiyeti kabul etmiş Güney Slav kökenli etnik Sırplardır. Kosova'nın Yukarı Morava vadisinde yaşıyorlar ve anadilleri olan Sırpça'nın yanı sıra Arnavutça da konuşuyorlar.[1]
Kuzey Makedonya Çitakları[değiştir | kaynağı değiştir]
Kuzey Makedonya'da yaşayan Çitaklar, Osmanlı döneminde İslamiyeti kabul etmiş Güney Slav kökenli etnik Makedonlardır. Kuzey Makedonya'da yaşayan Çitakların bir grubu Kuzey Makedonya'nın doğusundaki Aktaş (Plaçkovitsa) dağının güneyi ile Vardar Nehri'nin doğusundaki bölgenin arasında bulunan ovalarda yaşıyorlar ve Türkçe konuşuyorlar. İkinci grubu ise Kuzey Makedonya'nın batısındaki Kırçova ve Polog bölgelerinde yaşıyor ve anadilleri olan Makedonca'nın yanı sıra Arnavutça da konuşuyorlar.[1][2]
Bulgaristan Çitakları[değiştir | kaynağı değiştir]
Bulgaristan'da yaşayan Çitaklar, Osmanlı zamanında İslam'a geçmiş Güney Slav kökenli etnik Bulgarlardır. Kuzeydoğu Bulgaristan'ın Gerlova ve Karnobat bölgelerinde yaşıyorlar ve Türkçe konuşuyorlar.[2]
Anadolu Çitakları[değiştir | kaynağı değiştir]
Çitak sözcüğü özellikle Bolu Seben ve Kıbrıscıklı kimseler ile, Ankara Kızılcahamam, Çubuk ve geçmişte Kızılcahamam'a bağlı Çay (bugünkü Çamlıdere) köylerinden olan kimselere verilen isimdir.
Geçmişte Yabanâbad olarak anılan Kızılcahamam ve çevre köylerinin Oğuz Türklerinin değişik boyları Malazgirt sonrasında Selçuklu Hanedanı beraberin de yerleşen Peçenek, Kayı, Yüreğil, Kıpçak, Çiğiller ile Çitakların da bu çevreye yerleştiği rivayet edilir.
Bir görüşe göre Çitak denilenler Peçenek-Kuman soyundandırlar, Balkanlar'daki Çıtaklar ise Slav ve çeşitli Balkan halklarıyla kaynaşmış Türk asıllı topluluklardır.
Bir başka görüşe göre ise Çitaklar'ın bir Balkan halkı olan Çitaklar ile hiçbir alakaları yoktur.
Anadolu'da ve Trakya'da Çitak kelime anlamı
- “Dağda yaşayan ve odun satarak geçinen (kimse)”: Kütahya, Çayırlı Haymana, Çubuk, Polatlı –Ankara, Ereğli, Akait, Akşehir-Konya, Çorlu-Tekirdağ
- “Köylü”ː İstanbul, Konya, Edirne.
- “Kaba adam”ː *İnegöl –Bursa, Göğenç, Zıvarık–Konya.
- “Yabancı, göçmen”ː Balıkesir, Bursa, Kastamonu.
- “Erkek hizmetçi”ː Konya, Edirne.[5]
Çitak-Pomak-Torbeş bağlantısı[değiştir | kaynağı değiştir]
Tıpkı Çitaklar gibi Güney Slav kökenli olan Pomaklar ve Torbeşler stratejik öneme sahip olan dağlık bölgelerin yerli sakinleridir ve diğer Güney Slav dilli Bulgarlar ve Makedonlar tarafından çevrili yaşadıklarından dolayı Osmanlı zamanında İslamiyeti kabul etmelerine rağmen anadillerini muhafaza edebilmişlerdir.
Osmanlıların ana geçitlerindeki ovalık bölgelerde dindaşları olan Türklerin ve ya Arnavutların arasında yaşayan Müslüman Slavlar ise Bulgaristan ve Kuzey Makedonya'nın belirli kesimlerinde yaşayan bir kısım Çitaklarda söz konusu olduğu gibi anadillerini terkedip Türkçeyi veya Arnavutçayı benimsemeye başlamışlardır.[1][2]
Dobruca Çitakları[değiştir | kaynağı değiştir]
Evliya Çelebi'nin eseri Seyahatnâme'de nakledildiğine göre, 17. yüzyılda, Dobruca'da Çitaklar denilen, orta boylu ve sağlam yapılı insanların yaşadığı, bunların Tatar, Ulah ve Bulgar’ların karışımından geldiğini, Çıtak hanımlarının çok utangaç ve namuslu olduğunu yazmıştır.[6]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b c d "Čitaci. Hrvatska enciklopedija (Hırvatça)". 23 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b c d "Научна експедиция в Македония и Поморавието, 1916 г. (Bulgarca)". 13 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Yugoslavya-Makedonya" Topraklarından Türkiye'ye Göçler ve Nedenleri" (PDF). 18 Nisan 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ "ÇITAKLAR". 2 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Peçenek-Oğuz Kökenli Çıtak Türklerinin Dili Üzerine Hanife GEZER". 4 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2023.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 29 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2023.