Nauru: Revizyonlar arasındaki fark

Bağlantıları değiştir
Koordinatlar: 0°31′38″S 166°56′12″E / 0.527288°G 166.936724°D / -0.527288; 166.936724
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
InternetArchiveBot (mesaj | katkılar)
Botlar
775.829 değişiklik
17 kaynak kurtarıldı ve 0 kaynak ölü olarak işaretlendi.) #IABot (v2.0.9.5
OnlyWisdom (mesaj | katkılar)
30 değişiklik
İçerik yetersiz olduğundan, ingilizce wikipedia sayfasından çeviri yapmaya başladım. Tarihçe bölümünü tercüme ettim, ilerleyen günlerde diğer bölümleri de çevireceğim.
Etiketler: potansiyel vandalizm Görsel Düzenleyici
20. satır: 20. satır:
| yüzölçümü_sırası = 239
| yüzölçümü_sırası = 239
|yüzölçümü = 21
|yüzölçümü = 21
|yüzölçümü_milkare = 8,1
|su_yüzdesi = 0,57 <!--Buada Lagoon tarafından alınan Nauru'nun su yüzdesi (%)-->
|su_yüzdesi = 0,57 <!--Buada Lagoon tarafından alınan Nauru'nun su yüzdesi (%)-->


47. satır: 46. satır:
|para_birimi = [[Avustralya doları]]
|para_birimi = [[Avustralya doları]]
|para_birimi_kodu = AUD
|para_birimi_kodu = AUD
|ülke_kodu = NAU
|zaman_dilimi =
|zaman_dilimi =
|utc = +12
|utc = +12
56. satır: 54. satır:
|dipnotlar = a. {{not|başkent}} Nauru'nun resmî bir başkenti yoktur. Ancak Yaren, Nauru'nun en büyük yerleşim yeridir. Meclis Yaren şehrindedir.
|dipnotlar = a. {{not|başkent}} Nauru'nun resmî bir başkenti yoktur. Ancak Yaren, Nauru'nun en büyük yerleşim yeridir. Meclis Yaren şehrindedir.
}}
}}
{{Koordinat|-0.527288|166.936724|display=title}}'''Nauru''' ({{ses|en-us-Nauru.ogg|/nɑːˈʊəruː/}} {{respell|nah|OO|roo}}), resmî adıyla '''Nauru Cumhuriyeti''' (Nauruca: Repubrikin Naoero) ve eskiden '''Pleasant Adası''' olarak bilinen, [[Büyük Okyanus|Orta Pasifik]]'te bulunan bir [[Mikronezya]] [[ada ülkesi]] ve mikro devlettir. En yakın komşusu {{Dönüştürme|300|km|mi|0}} doğusunda yer alan [[Kiribati]]'nin [[Banaba Adası]]'dır.<ref>{{Web kaynağı|url=https://nla.gov.au/nla.obj-310860816|başlık=Vol. II, No. 8 (Mar. 15, 1932)|erişimtarihi=2023-08-06|dil=en|çalışma=Trove}}</ref> [[Tuvalu]]'nun kuzeybatısında, [[Solomon Adaları]]'nın 1300 kilometre (810 mil) kuzeydoğusunda,<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.britannica.com/place/Yaren|başlık=Yaren {{!}} Nauru, Pacific Islands, Capital {{!}} Britannica|erişimtarihi=2023-08-06|dil=en|çalışma=www.britannica.com}}</ref> [[Papua Yeni Gine]]'nin doğu-kuzeydoğusunda, [[Mikronezya Federal Devletleri]]'nin güneydoğusunda ve [[Marshall Adaları]]'nın güneyinde yer alır. Sadece 21&nbsp;km²'lik yüzölçümü ile Nauru, [[Vatikan]] ve [[Monako]]'nun ardından dünyanın dünyanın en küçük üçüncü ülkesi, en küçük cumhuriyeti ve en küçük ada ülkesidir. 2011 sayımına göre 10.084 kişilik nüfusu ile [[Vatikan]]'dan sonra [[Nüfusa göre ülkeler ve bağımlı topraklar listesi|en az nüfusa sahip olan ülkedir]].
{{Koordinat|-0.527288|166.936724|display=title}}
'''Nauru''' ({{ses|en-us-Nauru.ogg|/nɑːˈʊəruː/}} {{respell|nah|OO|roo}}), resmî adıyla '''Nauru Cumhuriyeti''' ve eskiden ''Pleasant Adası'' olarak bilinen,[[Büyük Okyanus|Güney Pasifik]]'te bulunan bir [[Mikronezya]] [[ada ülkesi|ada ülkesidir]]. En yakın komşusu {{Dönüştürme|300|km|mi|0}} doğusunda yer alan [[Kiribati]]'nin [[Banaba Adası]]'dır. Nauru, 21&nbsp;km²'lik yüzölçümü ile dünyanın en küçük ada ülkesidir. 2011 sayımına göre 10.084 kişilik nüfusu ile [[Vatikan]]'dan sonra en az nüfusa sahip olan ülkedir.


[[M.Ö.]] 1000 yıllarında [[Mikronezya]]<nowiki/>lılar tarafından yerleşilen Nauru, 19. yüzyılın sonlarında [[Alman İmparatorluğu]] tarafından [[ilhak]] edilmiş ve koloni haline getirilmiştir. [[Birinci Dünya Savaşı]]'ndan sonra Nauru; Avusturalya, Yeni Zelanda ve Birleşik Krallık tarafından yönetilen bir [[Manda (diplomasi)|Milletler Cemiyeti Mandası]]<nowiki/>haline geldi. [[İkinci Dünya savaşı|İkinci Dünya Savaşı]] sırasında Nauru, [[Japon İmparatorluğu|Japon]] birlikleri tarafından işgal edildi. Savaş sona erdikten sonra ülke [[Birleşmiş Milletler vesayet bölgesi|Birleşmiş Milletler vesayetine]] girdi. Nauru 1968 yılında bağımsızlığını kazandı ve 1969 yılında [[Pasifik Topluluğu]]'nun (PT) bir üyesi oldu.
Nauru ilk olarak en az 3000 yıl önce Mikronezya ve Polinezyalılar tarafından yerleşim yeri olarak kullanılmıştır.<ref name="UNCCD">Nauru Department of Economic Development and Environment. 2003. [http://www.unccd.int/cop/reports/asia/national/2002/nauru-eng.pdf First National Report To the United Nations Convention to Combat Desertification (UNCCD)] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110722013720/http://www.unccd.int/cop/reports/asia/national/2002/nauru-eng.pdf |tarih=22 Temmuz 2011 }}. Retrieved 2006-05-03.</ref> Geçmişte Nauru üzerinde 12 kabile vardı ve günümüzde resmî [[Nauru bayrağı|bayraklarındaki]] 12 köşeli yıldız bu kabileleri temsil etmektedir.

Nauru'nun, yüzeye yakın zengin yataklara sahip bir [[fosfat]] kayası adası olması sebebiyle, üzerinde bir asırdan fazla bir süre boyunca [[açık ocak madenciliği]] yapılmıştır. Ancak bu durum ülkenin doğasına ciddi zarar vermiş ve ada ülkesinin genellikle "kaynak laneti" ya da "bolluk paradoksu" olarak adlandırılan durumdan muzdarip olmasına sebep olmuştur. Adadaki fosfat 1990'larda tükendi ve kalan rezervler ekonomik olarak çıkarılmaya uygun durumda değildir.<ref>{{Web kaynağı|url=https://editors.eol.org/eoearth/wiki/Special:Search|başlık=Search - The Encyclopedia of Earth|erişimtarihi=2023-08-06|çalışma=editors.eol.org}}</ref> Nauru, gelir yaratabilmek için kısa bir süreliğine [[vergi cenneti]] ve [[Para aklama|yasadışı kara para aklama merkezi]] haline geldi.<ref>{{Haber kaynağı|url=https://www.nytimes.com/2000/12/10/magazine/the-billion-dollar-shack.html?mcubz=1|başlık=The Billion-Dollar Shack (Published 2000)|erişimtarihi=2023-08-06|tarih=2000-12-10|dil=en}}</ref> 2001'den bu yana birkaç kez, Avustralya'nın göçmenleri sınırdışı etmek gibi amaçlarla kullandığı gözaltı tesisi olan Nauru Bölgesel İşleme Merkezi'ni işletmek karşılığında [[Avustralya|Avustralya Hükümeti]]'nden yardım kabul etmiştir. Avustralya'ya olan yoğun bağımlılığın bir sonucu olarak, bazı kaynaklar Nauru'yu Avustralya'ya [[bağımlı devlet]] olarak tanımlamıştır.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.rnz.co.nz/national/programmes/ninetonoon/audio/201759087/pacific-correspondent-mike-field|başlık=Pacific correspondent Mike Field|erişimtarihi=2023-08-06|tarih=2015-06-19|dil=en-nz|çalışma=RNZ}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://www.sbs.com.au/news/article/naurus-former-chief-justice-predicts-legal-break-down/kfk3k8fxf|başlık=Nauru's former chief justice predicts legal break down|erişimtarihi=2023-08-06|dil=en|çalışma=SBS News}}</ref><ref>{{Haber kaynağı|url=https://www.theguardian.com/australia-news/2015/oct/28/this-is-abyans-story-and-it-is-australias-story|başlık=This is Abyan's story, and it is Australia's story|erişimtarihi=2023-08-06|tarih=2015-10-28|dil=en-GB|çalışma=The Guardian|ad=Ben|soyadı=Doherty|issn=0261-3077}}</ref> Nauru, [[Birleşmiş Milletler]], [[Milletler Topluluğu]] ve [[Afrika, Karayip ve Pasifik Devletleri Örgütü]] üyesidir.


Nauru ekonomisi, 1980'li yılların başlarında yükselmiştir. Nauru'da deniz kuşlarının dışkılarından oluşan [[guano]] rezervleri mevcuttur ve bu rezervler [[fosfat]] ve [[potasyum]] açısından zengindir. Nauru ekonomisi bu [[guano]] rezervlerine bağlıdır. Önemli ihtiyaçlar ithal edilmektedir<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/332164.stm Big tasks for a small island] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20060813094527/http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/332164.stm |tarih=13 Ağustos 2006 }} URL Accessed 10 May 2006</ref>. Küçük ölçekli madencilik hala [[Nauru Fosfat Şirketi]] olarak bilinen [[RONPhos]] tarafından yapılmaktadır.
Nauru ekonomisi, 1980'li yılların başlarında yükselmiştir. Nauru'da deniz kuşlarının dışkılarından oluşan [[guano]] rezervleri mevcuttur ve bu rezervler [[fosfat]] ve [[potasyum]] açısından zengindir. Nauru ekonomisi bu [[guano]] rezervlerine bağlıdır. Önemli ihtiyaçlar ithal edilmektedir<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/332164.stm Big tasks for a small island] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20060813094527/http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/332164.stm |tarih=13 Ağustos 2006 }} URL Accessed 10 May 2006</ref>. Küçük ölçekli madencilik hala [[Nauru Fosfat Şirketi]] olarak bilinen [[RONPhos]] tarafından yapılmaktadır.


Nauru'nun başkenti ([[de facto]]) [[Yaren, Nauru|Yaren]], en büyük şehri Boe'dir.
Nauru'nun başkenti ([[de facto]]) [[Yaren, Nauru|Yaren]], en büyük şehri Boe'dir.

== Etimoloji ==
Ziyaretçiler adaya ilk "Pleasant Adası" olarak adlandırdılar.<ref name = "UN">{{Web kaynağı | url = http://www.un.int/nauru/overview.html | başlık = Republic of Nauru Permanent Mission to the United Nations | erişimtarihi = 10 Mayıs 2006 | yayıncı = United Nations | arşivurl = https://web.archive.org/web/20141005061559/http://www.un.int/nauru/overview.html | arşivtarihi = 5 Ekim 2014 | ölüurl = evet }}</ref> "Nauru" adı [[Nauruca]]da "Plaja gitmek" anlamında kullanılan ''Anáoero'' kelimesinden türemiştir. Alman yerleşimciler adayı "Nawodo" veya "Onawero" olarak adlandırmıştır.


== Tarihçe ==
== Tarihçe ==
[[Dosya:Nauruan-warrior-1880ers.jpg|sol|küçükresim|256x256pik|1880'lerde Nauru İç Savaşı sırasında bir Nauru savaşçısının fotoğrafı]]
Nauru'ya ilk yerleşim [[Mikronezya]]lılar veya [[Polinezya]]lılar tarafından en az 3000 yıl önce yapılmıştır. Geleneksel olarak Nauru'da 12 kabile bulunur, bu kabileler ülkenin 12 yıldızı bulunan [[Nauru bayrağı|bayrağında]] temsil edilir. Naurulular soy ağaçlarını [[anasoyluluk]] temelinde çıkarır.
Nauru'ya ilk olarak en az 3.000 yıl önce Mikronezyalılar yerleşmiştir ve olası Polinezya etkisine dair kanıtlar bulunmaktadır.<ref>{{Web kaynağı|url=https://web.archive.org/web/20110722013720/http://www.unccd.int/cop/reports/asia/national/2002/nauru-eng.pdf|başlık=Wayback Machine|erişimtarihi=2023-08-06|çalışma=web.archive.org}}</ref> Nauru tarih öncesi hakkında nispeten az şey bilinmektedir,<ref>{{Web kaynağı|url=https://storymaps.arcgis.com/stories/5c34b445809e44eaaf91d882fc201e73|başlık=Nauru|erişimtarihi=2023-08-06|tarih=2021-04-27|dil=en-us|çalışma=ArcGIS StoryMaps|ad=Nancy J.|soyadı=Pollock}}</ref> ancak adanın uzun bir izolasyon dönemi geçirdiğine inanılmaktadır, bu da ada sakinleri arasında gelişen farklı dili açıklamaktadır.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.britannica.com/place/Nauru/History|başlık=Nauru - Phosphate Mining, WWII, Geopolitics {{!}} Britannica|erişimtarihi=2023-08-06|dil=en|çalışma=www.britannica.com}}</ref> Nauru'da geleneksel olarak 12 klan veya kabile vardı ve günümüzde bu kabileler, ülkenin bayrağındaki on iki köşeli yıldızla temsil edilmektedir.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://utpjournals.press/doi/10.3138/carto.42.3.251|başlık=On Cartographic Vexillology|tarih=2007-09|sayı=3|dil=en|sayfalar=251–262|çalışma=Cartographica: The International Journal for Geographic Information and Geovisualization|cilt=42|ad=Brendan|soyadı=Whyte|issn=0317-7173|doi=10.3138/carto.42.3.251}}</ref> Geleneksel olarak Naurulular soylarını [[Anasoyluluk|anasoylu]] olarak takip ederlerdi. Ada halkı [[Deniz ürünleri|su ürünleri yetiştiriciliği]] yapıyordu: yavru [[Süt balığı|süt balıkları]] (Nauru dilinde ''ibija'' olarak bilinir) yakalıyor, onları tatlı suya alıştırıyor ve Buada Lagünü'nde yetiştiriyorlardı. Beslenme düzenlerinde [[hindistan cevizi]] ve [[Pandanus tectorius|pandanus]] meyvesi gibi yerel gıdalar da bulunmaktaydı.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=http://dx.doi.org/10.4324/9781315075853|başlık=Social Aspects of Obesity|tarih=2013-09-13|doi=10.4324/9781315075853|editor-first=Igor and Pollock|editor-last=De Garine}}</ref><ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://doi.org/10.1023/A:1023900601000|başlık=Traditional milkfish aquaculture in Nauru|tarih=2002-11-01|sayı=6|dil=en|sayfalar=551–562|çalışma=Aquaculture International|cilt=10|ad=Dirk H.R.|soyadı=Spennemann|issn=1573-143X|doi=10.1023/A:1023900601000}}</ref> "Nauru" adı [[Nauruca]]'da "sahile gidiyorum" anlamına gelen ''Anáoero'' kelimesinden türemiş olabileceği düşünülmektedir.<ref>{{cite encyclopedia|encyclopedia=Encyclopedia of the Peoples of Asia and Oceania|title=Nauruans: nationality|pages=578–580|last=West|first=Barbara A|isbn=978-1-4381-1913-7|year=2010|publisher=Infobase Publishing}}</ref>

1798 yılında İngiliz deniz kaptanı John Fearn, 300 tonluk ticaret gemisi ''Hunter'' ile Nauru'yu gördüğünü bildiren ilk Batılı oldu ve çekici görünümü nedeniyle "Hoş Ada" anlamına gelen ''"Pleasant Island"'' olarak adlandırdı.<ref name=":0">{{Kitap kaynağı|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/0-522-84302-6|başlık=The phosphateers: a history of the British Phosphate Commissioners and the Christmas Island Phosphate Commission|tarih=1985|yer=Carlton, Vic|yayıncı=Melbourne Univ. Press|ad=Maslyn|soyadı=Williams|isbn=978-0-522-84302-6|ad2=Barry|soyadı2=MacDonald}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://www.worldcat.org/title/3444055|başlık=Ocean Island and Nauru : their story {{!}} WorldCat.org|erişimtarihi=2023-08-06|dil=en|çalışma=www.worldcat.org}}</ref> 1826'dan itibaren Naurulular, bölgede balina avcılığı yapan ve buradan geçen ticaret gemilerinin; erzak ve taze içme suyu ihtiyaçları için adaya gelmesi ile Avrupalılarla düzenli olarak temas kurmaya başladılar.<ref>Langdon, Robert (1984), ''Where the whalers went: an index to the Pacific ports and islands visited by American whalers (and some other ships) in the 19th century'', Canberra, Pacific Manuscripts Bureau, p.180. ISBN 086784471X</ref> [[Yelken Çağı|Yelken çağında]] son balina avcısı 1904 yılında adaya uğramıştır.<ref>Langdon, p.182</ref>

Bu sıralarda, Avrupa gemilerinden firar edenler adada yaşamaya başladı. Ada sakinleri yiyeceklerini alkollü palmiye şarabı ve ateşli silahlarla takas ediyorlardı.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=http://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/00223347608572299|başlık=Holy and unholy spirits: The Effects of Missionization on Alcohol Use in Eastern Micronesia|tarih=Ocak 1976|sayı=3|dil=en|sayfalar=135–166|çalışma=The Journal of Pacific History|cilt=11|ad=Mac|soyadı=Marshall|issn=0022-3344|doi=10.1080/00223347608572299|ad2=Leslie B.|soyadı2=Marshall}}</ref> Ateşli silahlar 1878'de başlayan ve 10 yıl süren Nauru İç Savaşı sırasında kullanıldı.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://heinonline.org/HOL/Page?handle=hein.journals/nylsintcom16&id=7&div=&collection=journals|başlık=Nauru v. Australia: The International Fiduciary Duty and the Settlement of Nauru's Claims for Rehabilitation of Its Phosphate Lands|tarih=1996|sayfalar=1|çalışma=New York Law School Journal of International and Comparative Law|cilt=16|ad=Ramon E. Jr|soyadı=Reyes}}</ref>

Büyük Britanya ile yapılan bir anlaşmanın ardından Nauru, 1888 yılında Almanya tarafından ilhak edildi ve idari amaçlarla Almanya'nın Marshall Adaları [[Himaye|Protektoras]]<nowiki/>ı'na dahil edildi.<ref name=":1">''"Commonwealth and Colonial Law"'' by Kenneth Roberts-Wray, London, Stevens, 1966. p. 884</ref><ref name=":2">{{Akademik dergi kaynağı|url=http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/00223347808572337|başlık=German labour policy in Nauru and Angaur, 1906–1914|tarih=Ocak 1978|sayı=1|dil=en|sayfalar=36–52|çalışma=The Journal of Pacific History|cilt=13|ad=Stewart|soyadı=Firth|issn=0022-3344|doi=10.1080/00223347808572337}}</ref> Almanların gelişi iç savaşı sona erdirdi ve adanın yönetim şekli olarak krallık benimsendi. Bu krallardan en bilineni Kral Auweyida'dır. [[Gilbert Adaları]]'ndan Hıristiyan misyonerler 1888'de adaya geldi.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/978-0-520-05817-0|başlık=The Marcus Garvey and Universal Negro Improvement Association papers. Vol. 5: September 1922 - August 1924 / [Hill, Robert A. ; Garvey, Marcus]|tarih=1986|yer=Berkeley|yayıncı=Univ. of California Press|cilt=5|isbn=978-0-520-05817-0|editor-first=Robert A.|editor2-first=Marcus|editor-last=Hill|editor2-last=Garvey|editor3-last=Universal Negro Improvement Association}}</ref><ref name=":3">Ellis, AF (1935). Ocean Island and Nauru – their story. Angus and Robertson Limited. pp. 29–39.</ref> Alman yerleşimciler adaya "Nawodo" ya da "Onawero" adını verdiler.<ref>Hartleben, A (1895). Deutsche Rundschau für Geographie und Statistik. p. 429.</ref> Almanlar Nauru'yu neredeyse otuz yıl boyunca yönetti. Naurulu bir kadınla evlenen Alman tüccar Robert Rasch, 1890 yılında atanan ilk yöneticiydi.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/978-0-520-05817-0|başlık=The Marcus Garvey and Universal Negro Improvement Association papers. Vol. 5: September 1922 - August 1924 / [Hill, Robert A. ; Garvey, Marcus]|tarih=1986|yer=Berkeley|yayıncı=Univ. of California Press|cilt=5|isbn=978-0-520-05817-0|editor-first=Robert A.|editor2-first=Marcus|editor-last=Hill|editor2-last=Garvey|editor3-last=Universal Negro Improvement Association}}</ref>

Nauru'daki [[fosfat]] 1900 yılında araştırmacı Albert Fuller Ellis tarafından keşfedildi.<ref name=":2" /><ref name=":3" /> Pasifik Fosfat Şirketi 1906 yılında Almanya ile anlaşarak rezervleri işletmeye başladı ve ilk sevkiyatını 1907 yılında ihraç etti.<ref name=":0" /><ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/00049188508702872|başlık=Plant succession after phosphate mining on Nauru|tarih=Mayıs 1985|sayı=3|dil=en|sayfalar=185–195|çalışma=Australian Geographer|cilt=16|ad=H. I.|soyadı=Manner|issn=0004-9182|doi=10.1080/00049188508702872|ad2=R. R.|ad3=D. C.|soyadı2=Thaman|soyadı3=Hassall}}</ref> 1914 yılında I. Dünya Savaşı'nın başlamasının ardından Nauru, Avustralya birlikleri tarafından ele geçirildi. 1919'da [[İtilaf Devletleri]] tarafından Nauru'nun [[V. George]]'in yönetiminde bir Milletler Cemiyeti mandası olması kararlaştırıldı. Birleşik Krallık, Avustralya ve Yeni Zelanda hükümetleri arasında 1919 yılında imzalanan Nauru Adası Anlaşması, adanın idaresini ve fosfat yataklarının hükümetler arası bir İngiliz Fosfat Komisyonu (BPC) tarafından çıkarılmasını öngörüyordu.<ref name=":1" /><ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.jstor.org/stable/3147015|başlık=The Physical Destruction of Nauru: An Example of Weak Sustainability|tarih=1999|sayı=2|sayfalar=333–338|çalışma=Land Economics|cilt=75|ad=John M.|soyadı=Gowdy|issn=0023-7639|doi=10.2307/3147015|ad2=Carl N.|soyadı2=McDaniel}}</ref> Milletler Cemiyeti mandasının şartları 1920 yılında hazırlandı.<ref name=":1" />

Adada 20. yüzyılın başlarında bir [[grip]] [[Salgın|salgını]] ve devam eden sömürgeci çekişmeler yaşanmış, yerli Naurulular arasında ölüm oranı yüzde 18'e gelmişti.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://doi.org/10.1007/BF03029360|başlık=Differential mortality of Asians and Pacific Islanders in The Pacific Labour Trade|tarih=1990-11-01|sayı=2|dil=en|sayfalar=116–127|çalışma=Journal of the Australian Population Association|cilt=7|ad=Ralph|soyadı=Shlomowitz|issn=1835-9469|doi=10.1007/BF03029360}}</ref> 1923'te [[Milletler Cemiyeti]] Avustralya'ya Nauru'yu idare yetkisi verdi, Birleşik Krallık ve Yeni Zelanda da eş idareci olarak görev aldı.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=http://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/10357716508444191|başlık=Australia's experience as a mandatory power|tarih=Nisan 1965|sayı=1|dil=en|sayfalar=35–46|çalışma=Australian Outlook|cilt=19|ad=W. J.|soyadı=Hudson|issn=0004-9913|doi=10.1080/10357716508444191}}</ref> 6 ve 7 Aralık 1940'ta Alman kruvazörleri ''Komet'' ve ''Orion'', Nauru yakınlarında beş ikmal gemisini batırdı. ''Komet'' daha sonra Nauru'nun fosfat madenciliği alanlarını, petrol depolama depolarını ve gemi yükleme alanını bombaladı.<ref name=":4">{{Web kaynağı|url=https://web.archive.org/web/20131012031555/http://cdsg.org/reprint%20PDFs/CDSGNnov08.pdf|başlık=Wayback Machine|erişimtarihi=2023-08-06|çalışma=web.archive.org}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://nla.gov.au/nla.obj-316032928|başlık=Vol. XI, No. 7 ( Feb. 14, 1941)|erişimtarihi=2023-08-06|dil=en|çalışma=Trove}}</ref>
[[Dosya:Nauru Island under attack by Liberator bombers of the Seventh Air Force..jpg|küçükresim|ABD Ordusu Hava Kuvvetleri Nauru'daki Japon uçak pistini bombalıyor, 1943. <ref>{{Web kaynağı|url=https://web.archive.org/web/20120208125727/http://166.122.164.43/archive/2000/April/04-03-19.htm|başlık=Nauru: A Middle Ground During World War II - April 3, 2000|erişimtarihi=2023-08-06|tarih=2012-02-08|çalışma=web.archive.org}}</ref>]]
Japon birlikleri 25 Ağustos 1942'de Nauru'yu işgal etti.<ref name=":4" /> [[Japon İmparatorluğu|Japonlar]] 2 havaalanı inşa ederek Nauru'ya gıda malzemelerinin ulaşmasını engelledi.<ref>{{Web kaynağı|url=https://nla.gov.au/nla.obj-317564791|başlık=Vol. XVI, No. 11 (18 June, 1946)|erişimtarihi=2023-08-06|dil=en|çalışma=Trove}}</ref> Japonlar, 1200 Naurulu'yu yine Japonya tarafından işgal edilen [[Chuuk Adaları]]'nda işçi olarak çalıştırmak üzere sınır dışı etti.<ref>{{Web kaynağı|url=https://web.archive.org/web/20120208125727/http://166.122.164.43/archive/2000/April/04-03-19.htm|başlık=Nauru: A Middle Ground During World War II - April 3, 2000|erişimtarihi=2023-08-06|tarih=2012-02-08|çalışma=web.archive.org}}</ref> İtilaf Devletlerinin, Pasifik adalarından Japonya'nın ana adalarına doğru [[Ada zıplaması|ada zıplaması stratejisinin]] bir parçası olarak Nauru atlandı ve ilgisiz bırakılarak adeta "kaderine terk edildi". Nauru nihayet 13 Eylül 1945'te komutan Hisayaki Soeda'nın adayı Avustralya Ordusu ve Avustralya Kraliyet Donanmasına teslim etmesiyle özgür oldu.<ref>{{Web kaynağı|url=https://warfare.gq/dutcheastindies/japan_garrison.html|başlık=Japanese garrisons on the by-passed Pacific Islands 1944-1945|erişimtarihi=2023-08-06|çalışma=warfare.gq}}</ref> Japonya'nın teslim olma isteği, ''HMAS Diamantina'' savaş gemisinde Birinci Avustralya Ordusu Komutanı Korgeneral Vernon Sturdee'yi temsil eden Tuğgeneral J. R. Stevenson tarafından kabul edildi.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://nla.gov.au/nla.news-article971354|başlık=NAURU OCCUPIED BY AUSTRALIANS|erişimtarihi=2023-08-06|tarih=15 Eyl 1945|çalışma=Argus}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://nla.gov.au/nla.obj-317552084|başlık=Vol. XVI, No. 3 (16 Oct., 1945)|erişimtarihi=2023-08-06|dil=en|çalışma=Trove}}</ref> Japon esaretinden kurtulan 745 Naurulu, Ocak 1946'da BPC gemisi ''Trienza'' ile Chuuk'tan ülkelerine iade edildi.<ref>{{Web kaynağı|url=https://nla.gov.au/nla.obj-322270499|başlık=Vol. XX, No. 10 ( May 1, 1950)|erişimtarihi=2023-08-06|dil=en|çalışma=Trove}}</ref><ref>Garrett, J (1996). ''Island Exiles''. Australian Broadcasting Corporation. pp. 176–181. <nowiki>ISBN 0-7333-0485-0</nowiki>.</ref>

1947 yılında Birleşmiş Milletler tarafından Avustralya, Yeni Zelanda ve Birleşik Krallık'ın kayyım olarak yer aldığı bir kayyımlık kurulmuştur. Bu düzenlemeler uyarınca Birleşik Krallık, Avustralya ve Yeni Zelanda ortak bir idare makamı olmuştur. Nauru Adası Anlaşması, ilk yöneticinin beş yıllığına Avustralya tarafından atanmasını ve sonraki atamaların üç hükümet tarafından kararlaştırılmasını öngörüyordu. Ancak uygulamada idari yetki sadece Avustralya tarafından kullanıldı.

1947'de Birleşmiş Milletler tarafından Avustralya, Yeni Zelanda ve Birleşik Krallık'ın mütevelli olduğu bir [[Birleşmiş Milletler vesayet bölgesi|vesayet bölgesi]] kurulmuştur.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.cambridge.org/core/journals/american-journal-of-international-law/article/abs/certain-phosphate-lands-in-nauru-nauru-v-austl/C1243E4BBD05DA1F4DD3A5C8150447D3|başlık=Certain Phosphate Lands in Nauru (Nauru v. Austl.)|tarih=1993|sayı=2|dil=en|sayfalar=282–288|çalışma=American Journal of International Law|cilt=87|ad=Antony|soyadı=Anghie|issn=0002-9300|doi=10.2307/2203821}}</ref> Buna göre Nauru üzerinde Birleşik Krallık, Avustralya ve Yeni Zelanda ortak bir yönetimi olacaktı. Nauru Adası Anlaşması, ilk yöneticinin beş yıllığına Avustralya tarafından atanmasını ve sonraki atamaların üç hükümet tarafından kararlaştırılmasını öngörüyordu.<ref name=":1" /> Ancak uygulamada idari yetki tek başına Avustralya tarafından kullanıldı.<ref name=":1" />

Çinli guano madeni işçilerinin ücret ve koşullar nedeniyle greve gitmesiyle 1948 Nauru ayaklanmaları meydana gelmiştir. Bunun üzerine Avustralya yönetimi olağanüstü hal ilan etmiş; Avusturalya yerel polisi ile yerel halktan ve Avustralyalı yetkililerden oluşan silahlı gönüllüler harekete geçirilmiştir. Hafif makineli tüfek ve diğer ateşli silahları kullanan bu kişiler, Çinli işçilere ateş açarak iki kişinin ölümüne ve on altı kişinin yaralanmasına neden olmuştur. İşçilerden yaklaşık 50'si tutuklanmış ve bunlardan ikisi gözaltındayken süngülenmek suretiyle öldürülmüştür. Mahkumları süngüleyen asker yargılanmış, ancak daha sonra yaralamanın "kazara" olduğu gerekçesiyle beraat etmiştir.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://nla.gov.au/nla.news-article63066635|başlık=NAURU RIOT|erişimtarihi=2023-08-06|tarih=2 Tem 1949|çalışma=Townsville Daily Bulletin}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://nla.gov.au/nla.obj-317387977|başlık=Vol. XIX, No. 6 ( Jan. 1, 1949)|erişimtarihi=2023-08-06|dil=en|çalışma=Trove}}</ref> Sovyetler Birliği ve Çin hükümetleri bu olay nedeniyle Birleşmiş Milletler'de Avustralya aleyhine resmi şikayette bulunmuştur.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://nla.gov.au/nla.news-article49714695|başlık=Nauru, New Guinea|erişimtarihi=2023-08-06|tarih=5 Eki 1949|çalışma=Courier-Mail}}</ref>

1964 yılında Nauru nüfusunun Avustralya'nın [[Queensland]] kıyılarındaki Curtis Adası'na taşınması önerildi. O zamana kadar Nauru'da Avustralya, İngiltere ve Yeni Zelanda'dan şirketler tarafından yoğun bir şekilde fosfat madeni çıkarılmış, bu da adaya o kadar zarar vermişti ki adanın 1990'larda yaşanmaz hale geleceği düşünülüyordu. Adanın rehabilite edilmesi mali açıdan imkansız olarak görülüyordu. 1962 yılında Avustralya Başbakanı Robert Menzies, madenciliğe dahil olan üç ülkenin Nauru halkı için bir çözüm sağlama yükümlülüğü olduğunu söyledi ve Nauru halkının yaşayacağı yeni bir ada bulmayı önerdi. 1963 yılında Avustralya Hükümeti, Curtis Adası'ndaki (Nauru'dan oldukça büyük olan) tüm arazinin satın alınmasını, Naurululara ada üzerinde serbest mülkiyet hakkı sunulmasını ve Nauruluların Avustralya vatandaşı olmasını önerdi.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://nla.gov.au/nla.news-article104291886|başlık=Island Purchase For Nauruans|erişimtarihi=2023-08-06|tarih=1964-05-06|çalışma=Canberra Times}}</ref><ref>{{Haber kaynağı|url=http://nla.gov.au/nla.news-article131721012|başlık=Nauruans Likely To Settle Curtis Island|erişimtarihi=2023-08-06|tarih=1963-05-30|çalışma=Canberra Times}}</ref> Nauruluları Curtis Adası'na yerleştirmenin maliyetinin, konut ve altyapı inşaatı, tarım ve balıkçılık endüstrilerinin kurulması bedelleri de dahil olmak üzere, 10 milyon [[İngiliz sterlini|£]] olacağı tahmin ediliyordu.<ref>{{Web kaynağı|url=http://theconversation.com/how-the-entire-nation-of-nauru-almost-moved-to-queensland-63833|başlık=How the entire nation of Nauru almost moved to Queensland|erişimtarihi=2023-08-06|tarih=2016-08-14|dil=en|çalışma=The Conversation|ad=Jane McAdam|soyadı=AO}}</ref> Ancak, Nauru halkı Avustralya vatandaşı olmak istememiş, bağımsızlıklarını devam ettirebilmek için Curtis Adası üzerinde egemenlik verilmesini istemiş; ancak Avustralya bunu kabul etmemiştir.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://nla.gov.au/nla.news-article131721799|başlık=Lack Of Sovereignty 'Disappoints' Nauruans|erişimtarihi=2023-08-06|tarih=5 Haz 1963|çalışma=Canberra Times}}</ref> Bunun üzerine Nauru, Curtis Adası'na taşınma teklifini reddetmiş ve toprakları üzerindeki maden işletmelerini kendisinin işleteceği bağımsız bir ulus olmayı seçmiştir.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://nla.gov.au/nla.news-article105839593|başlık=Nauru not to take Curtis Is.|erişimtarihi=2023-08-06|tarih=21 Ağu 1964|çalışma=Canberra Times}}</ref>

Nauru Ocak 1966'da kendi kendini yönetmeye başladı ve iki yıllık bir anayasa komisyonunun ardından 31 Ocak 1968'de kurucu başkan Hammer DeRoburt yönetiminde bağımsızlığını ilan etti.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=http://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/00223346808572131|başlık=The republic of Nauru|tarih=1968|sayı=1|dil=en|sayfalar=145–150|çalışma=The Journal of Pacific History|cilt=3|ad=J. W.|soyadı=Davidson|issn=0022-3344|doi=10.1080/00223346808572131}}</ref> 1967'de Nauru halkı İngiliz Fosfat Şirketi'nin varlıklarını satın aldıktan sonra, Haziran 1970'te varlıkların kontrolü yerel bir şirket olan Nauru Fosfat Şirketi'ne (NPC) geçti.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/00049188508702872|başlık=Plant succession after phosphate mining on Nauru|tarih=1985|sayı=3|dil=en|sayfalar=185–195|çalışma=Australian Geographer|cilt=16|ad=H. I.|soyadı=Manner|issn=0004-9182|doi=10.1080/00049188508702872|ad2=R. R.|ad3=D. C.|soyadı2=Thaman|soyadı3=Hassall}}</ref> Madenlerden elde edilen gelir Nauruluları bir dönem için dünyanın en zengin insanları arasına soktu.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/programmes/from_our_own_correspondent/7296832.stm|başlık=Nauru seeks to regain lost fortunes|erişimtarihi=2023-08-06|tarih=2008-03-15|dil=en-GB}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://english.kyodonews.net/news/2018/09/0fdc626a0cdb-feature-nauru-from-economic-goldmine-to-refugee-hell.html|başlık=Nauru: From economic goldmine to refugee &quot;hell&quot;|erişimtarihi=2023-08-06|çalışma=Kyodo News+|ad=KYODO|soyadı=NEWS}}</ref> 1989 yılında Nauru, Avustralya'nın adayı yönetmesinin ve Avustralya'nın fosfat madenciliğinin neden olduğu çevresel zararı gidermemesi nedeniyle Uluslararası Adalet Divanı'nda Avustralya aleyhine dava açtı. Dava, Nauru'nun mayınlı alanlarının temizlenmesini de içeren bir için mahkeme dışı bir uzlaşma ile sonuçlandı.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.cambridge.org/core/journals/american-journal-of-international-law/article/abs/certain-phosphate-lands-in-nauru-nauru-v-austl/C1243E4BBD05DA1F4DD3A5C8150447D3|başlık=Certain Phosphate Lands in Nauru (Nauru v. Austl.)|tarih=1993|sayı=2|dil=en|sayfalar=282–288|çalışma=American Journal of International Law|cilt=87|ad=Antony|soyadı=Anghie|issn=0002-9300|doi=10.2307/2203821}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/978-92-1-070936-1|başlık=Affaire de certaines terres phosphates à Nauru. 1: Requête; mémoire de Nauru = Application, memorial of Nauru|tarih=2003|yer=The Hague|seri=Mémoires, plaidoiries et documents / Cour Internationale de Justice|isbn=978-92-1-070936-1}}</ref>


== Coğrafya ==
== Coğrafya ==

Sayfanın 12.29, 6 Ağustos 2023 tarihindeki hâli

Nauru
Repubrikin Naoero (Nauruca)
Republic of Nauru (İng.)
Nauru Cumhuriyeti
Slogan
"God's Will First"
Millî marş
Nauru Bwiema
("Song of Nauru")
Nauru haritadaki konumu
Nauru konumu
BaşkentYaren (de facto)[a]
En büyük şehirDenigomodu
Resmî dil(ler)İngilizce, Nauruca
DemonimNaurulu
HükûmetCumhuriyet
• Başkan
Russ Kun
Yüzölçümü
• Toplam
21 km2 (239.)
• Su (%)
0,57
Nüfus
• 2018 tahminî
10.670 (228..)
• 2011 sayımı
10.084[1]
• Yoğunluk
480/km2 (12.)
GSYİH (SAGP)2020 tahminî
• Toplam
127 milyon $ (187.)
• Kişi başına
9.875 $[2] (112..)
GSYİH (nominal)2020 tahminî
• Toplam
114 milyon $ (193.)
• Kişi başına
8.867 $[2] (66.)
Para birimiAvustralya doları (AUD)
Zaman dilimiUTC+12
Trafik akışısol
Telefon kodu+674
İnternet alan adı.nr
a. ^ Nauru'nun resmî bir başkenti yoktur. Ancak Yaren, Nauru'nun en büyük yerleşim yeridir. Meclis Yaren şehrindedir.

Nauru (Bu ses hakkında/nɑːˈʊəruː/ (yardım·bilgi) nah-OO-roo), resmî adıyla Nauru Cumhuriyeti (Nauruca: Repubrikin Naoero) ve eskiden Pleasant Adası olarak bilinen, Orta Pasifik'te bulunan bir Mikronezya ada ülkesi ve mikro devlettir. En yakın komşusu 300 kilometre (186 mi) doğusunda yer alan Kiribati'nin Banaba Adası'dır.[3] Tuvalu'nun kuzeybatısında, Solomon Adaları'nın 1300 kilometre (810 mil) kuzeydoğusunda,[4] Papua Yeni Gine'nin doğu-kuzeydoğusunda, Mikronezya Federal Devletleri'nin güneydoğusunda ve Marshall Adaları'nın güneyinde yer alır. Sadece 21 km²'lik yüzölçümü ile Nauru, Vatikan ve Monako'nun ardından dünyanın dünyanın en küçük üçüncü ülkesi, en küçük cumhuriyeti ve en küçük ada ülkesidir. 2011 sayımına göre 10.084 kişilik nüfusu ile Vatikan'dan sonra en az nüfusa sahip olan ülkedir.

M.Ö. 1000 yıllarında Mikronezyalılar tarafından yerleşilen Nauru, 19. yüzyılın sonlarında Alman İmparatorluğu tarafından ilhak edilmiş ve koloni haline getirilmiştir. Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra Nauru; Avusturalya, Yeni Zelanda ve Birleşik Krallık tarafından yönetilen bir Milletler Cemiyeti Mandasıhaline geldi. İkinci Dünya Savaşı sırasında Nauru, Japon birlikleri tarafından işgal edildi. Savaş sona erdikten sonra ülke Birleşmiş Milletler vesayetine girdi. Nauru 1968 yılında bağımsızlığını kazandı ve 1969 yılında Pasifik Topluluğu'nun (PT) bir üyesi oldu.

Nauru'nun, yüzeye yakın zengin yataklara sahip bir fosfat kayası adası olması sebebiyle, üzerinde bir asırdan fazla bir süre boyunca açık ocak madenciliği yapılmıştır. Ancak bu durum ülkenin doğasına ciddi zarar vermiş ve ada ülkesinin genellikle "kaynak laneti" ya da "bolluk paradoksu" olarak adlandırılan durumdan muzdarip olmasına sebep olmuştur. Adadaki fosfat 1990'larda tükendi ve kalan rezervler ekonomik olarak çıkarılmaya uygun durumda değildir.[5] Nauru, gelir yaratabilmek için kısa bir süreliğine vergi cenneti ve yasadışı kara para aklama merkezi haline geldi.[6] 2001'den bu yana birkaç kez, Avustralya'nın göçmenleri sınırdışı etmek gibi amaçlarla kullandığı gözaltı tesisi olan Nauru Bölgesel İşleme Merkezi'ni işletmek karşılığında Avustralya Hükümeti'nden yardım kabul etmiştir. Avustralya'ya olan yoğun bağımlılığın bir sonucu olarak, bazı kaynaklar Nauru'yu Avustralya'ya bağımlı devlet olarak tanımlamıştır.[7][8][9] Nauru, Birleşmiş Milletler, Milletler Topluluğu ve Afrika, Karayip ve Pasifik Devletleri Örgütü üyesidir.

Nauru ekonomisi, 1980'li yılların başlarında yükselmiştir. Nauru'da deniz kuşlarının dışkılarından oluşan guano rezervleri mevcuttur ve bu rezervler fosfat ve potasyum açısından zengindir. Nauru ekonomisi bu guano rezervlerine bağlıdır. Önemli ihtiyaçlar ithal edilmektedir[10]. Küçük ölçekli madencilik hala Nauru Fosfat Şirketi olarak bilinen RONPhos tarafından yapılmaktadır.

Nauru'nun başkenti (de facto) Yaren, en büyük şehri Boe'dir.

Tarihçe

1880'lerde Nauru İç Savaşı sırasında bir Nauru savaşçısının fotoğrafı

Nauru'ya ilk olarak en az 3.000 yıl önce Mikronezyalılar yerleşmiştir ve olası Polinezya etkisine dair kanıtlar bulunmaktadır.[11] Nauru tarih öncesi hakkında nispeten az şey bilinmektedir,[12] ancak adanın uzun bir izolasyon dönemi geçirdiğine inanılmaktadır, bu da ada sakinleri arasında gelişen farklı dili açıklamaktadır.[13] Nauru'da geleneksel olarak 12 klan veya kabile vardı ve günümüzde bu kabileler, ülkenin bayrağındaki on iki köşeli yıldızla temsil edilmektedir.[14] Geleneksel olarak Naurulular soylarını anasoylu olarak takip ederlerdi. Ada halkı su ürünleri yetiştiriciliği yapıyordu: yavru süt balıkları (Nauru dilinde ibija olarak bilinir) yakalıyor, onları tatlı suya alıştırıyor ve Buada Lagünü'nde yetiştiriyorlardı. Beslenme düzenlerinde hindistan cevizi ve pandanus meyvesi gibi yerel gıdalar da bulunmaktaydı.[15][16] "Nauru" adı Nauruca'da "sahile gidiyorum" anlamına gelen Anáoero kelimesinden türemiş olabileceği düşünülmektedir.[17]

1798 yılında İngiliz deniz kaptanı John Fearn, 300 tonluk ticaret gemisi Hunter ile Nauru'yu gördüğünü bildiren ilk Batılı oldu ve çekici görünümü nedeniyle "Hoş Ada" anlamına gelen "Pleasant Island" olarak adlandırdı.[18][19] 1826'dan itibaren Naurulular, bölgede balina avcılığı yapan ve buradan geçen ticaret gemilerinin; erzak ve taze içme suyu ihtiyaçları için adaya gelmesi ile Avrupalılarla düzenli olarak temas kurmaya başladılar.[20] Yelken çağında son balina avcısı 1904 yılında adaya uğramıştır.[21]

Bu sıralarda, Avrupa gemilerinden firar edenler adada yaşamaya başladı. Ada sakinleri yiyeceklerini alkollü palmiye şarabı ve ateşli silahlarla takas ediyorlardı.[22] Ateşli silahlar 1878'de başlayan ve 10 yıl süren Nauru İç Savaşı sırasında kullanıldı.[23]

Büyük Britanya ile yapılan bir anlaşmanın ardından Nauru, 1888 yılında Almanya tarafından ilhak edildi ve idari amaçlarla Almanya'nın Marshall Adaları Protektorası'na dahil edildi.[24][25] Almanların gelişi iç savaşı sona erdirdi ve adanın yönetim şekli olarak krallık benimsendi. Bu krallardan en bilineni Kral Auweyida'dır. Gilbert Adaları'ndan Hıristiyan misyonerler 1888'de adaya geldi.[26][27] Alman yerleşimciler adaya "Nawodo" ya da "Onawero" adını verdiler.[28] Almanlar Nauru'yu neredeyse otuz yıl boyunca yönetti. Naurulu bir kadınla evlenen Alman tüccar Robert Rasch, 1890 yılında atanan ilk yöneticiydi.[29]

Nauru'daki fosfat 1900 yılında araştırmacı Albert Fuller Ellis tarafından keşfedildi.[25][27] Pasifik Fosfat Şirketi 1906 yılında Almanya ile anlaşarak rezervleri işletmeye başladı ve ilk sevkiyatını 1907 yılında ihraç etti.[18][30] 1914 yılında I. Dünya Savaşı'nın başlamasının ardından Nauru, Avustralya birlikleri tarafından ele geçirildi. 1919'da İtilaf Devletleri tarafından Nauru'nun V. George'in yönetiminde bir Milletler Cemiyeti mandası olması kararlaştırıldı. Birleşik Krallık, Avustralya ve Yeni Zelanda hükümetleri arasında 1919 yılında imzalanan Nauru Adası Anlaşması, adanın idaresini ve fosfat yataklarının hükümetler arası bir İngiliz Fosfat Komisyonu (BPC) tarafından çıkarılmasını öngörüyordu.[24][31] Milletler Cemiyeti mandasının şartları 1920 yılında hazırlandı.[24]

Adada 20. yüzyılın başlarında bir grip salgını ve devam eden sömürgeci çekişmeler yaşanmış, yerli Naurulular arasında ölüm oranı yüzde 18'e gelmişti.[32] 1923'te Milletler Cemiyeti Avustralya'ya Nauru'yu idare yetkisi verdi, Birleşik Krallık ve Yeni Zelanda da eş idareci olarak görev aldı.[33] 6 ve 7 Aralık 1940'ta Alman kruvazörleri Komet ve Orion, Nauru yakınlarında beş ikmal gemisini batırdı. Komet daha sonra Nauru'nun fosfat madenciliği alanlarını, petrol depolama depolarını ve gemi yükleme alanını bombaladı.[34][35]

ABD Ordusu Hava Kuvvetleri Nauru'daki Japon uçak pistini bombalıyor, 1943. [36]

Japon birlikleri 25 Ağustos 1942'de Nauru'yu işgal etti.[34] Japonlar 2 havaalanı inşa ederek Nauru'ya gıda malzemelerinin ulaşmasını engelledi.[37] Japonlar, 1200 Naurulu'yu yine Japonya tarafından işgal edilen Chuuk Adaları'nda işçi olarak çalıştırmak üzere sınır dışı etti.[38] İtilaf Devletlerinin, Pasifik adalarından Japonya'nın ana adalarına doğru ada zıplaması stratejisinin bir parçası olarak Nauru atlandı ve ilgisiz bırakılarak adeta "kaderine terk edildi". Nauru nihayet 13 Eylül 1945'te komutan Hisayaki Soeda'nın adayı Avustralya Ordusu ve Avustralya Kraliyet Donanmasına teslim etmesiyle özgür oldu.[39] Japonya'nın teslim olma isteği, HMAS Diamantina savaş gemisinde Birinci Avustralya Ordusu Komutanı Korgeneral Vernon Sturdee'yi temsil eden Tuğgeneral J. R. Stevenson tarafından kabul edildi.[40][41] Japon esaretinden kurtulan 745 Naurulu, Ocak 1946'da BPC gemisi Trienza ile Chuuk'tan ülkelerine iade edildi.[42][43]

1947 yılında Birleşmiş Milletler tarafından Avustralya, Yeni Zelanda ve Birleşik Krallık'ın kayyım olarak yer aldığı bir kayyımlık kurulmuştur. Bu düzenlemeler uyarınca Birleşik Krallık, Avustralya ve Yeni Zelanda ortak bir idare makamı olmuştur. Nauru Adası Anlaşması, ilk yöneticinin beş yıllığına Avustralya tarafından atanmasını ve sonraki atamaların üç hükümet tarafından kararlaştırılmasını öngörüyordu. Ancak uygulamada idari yetki sadece Avustralya tarafından kullanıldı.

1947'de Birleşmiş Milletler tarafından Avustralya, Yeni Zelanda ve Birleşik Krallık'ın mütevelli olduğu bir vesayet bölgesi kurulmuştur.[44] Buna göre Nauru üzerinde Birleşik Krallık, Avustralya ve Yeni Zelanda ortak bir yönetimi olacaktı. Nauru Adası Anlaşması, ilk yöneticinin beş yıllığına Avustralya tarafından atanmasını ve sonraki atamaların üç hükümet tarafından kararlaştırılmasını öngörüyordu.[24] Ancak uygulamada idari yetki tek başına Avustralya tarafından kullanıldı.[24]

Çinli guano madeni işçilerinin ücret ve koşullar nedeniyle greve gitmesiyle 1948 Nauru ayaklanmaları meydana gelmiştir. Bunun üzerine Avustralya yönetimi olağanüstü hal ilan etmiş; Avusturalya yerel polisi ile yerel halktan ve Avustralyalı yetkililerden oluşan silahlı gönüllüler harekete geçirilmiştir. Hafif makineli tüfek ve diğer ateşli silahları kullanan bu kişiler, Çinli işçilere ateş açarak iki kişinin ölümüne ve on altı kişinin yaralanmasına neden olmuştur. İşçilerden yaklaşık 50'si tutuklanmış ve bunlardan ikisi gözaltındayken süngülenmek suretiyle öldürülmüştür. Mahkumları süngüleyen asker yargılanmış, ancak daha sonra yaralamanın "kazara" olduğu gerekçesiyle beraat etmiştir.[45][46] Sovyetler Birliği ve Çin hükümetleri bu olay nedeniyle Birleşmiş Milletler'de Avustralya aleyhine resmi şikayette bulunmuştur.[47]

1964 yılında Nauru nüfusunun Avustralya'nın Queensland kıyılarındaki Curtis Adası'na taşınması önerildi. O zamana kadar Nauru'da Avustralya, İngiltere ve Yeni Zelanda'dan şirketler tarafından yoğun bir şekilde fosfat madeni çıkarılmış, bu da adaya o kadar zarar vermişti ki adanın 1990'larda yaşanmaz hale geleceği düşünülüyordu. Adanın rehabilite edilmesi mali açıdan imkansız olarak görülüyordu. 1962 yılında Avustralya Başbakanı Robert Menzies, madenciliğe dahil olan üç ülkenin Nauru halkı için bir çözüm sağlama yükümlülüğü olduğunu söyledi ve Nauru halkının yaşayacağı yeni bir ada bulmayı önerdi. 1963 yılında Avustralya Hükümeti, Curtis Adası'ndaki (Nauru'dan oldukça büyük olan) tüm arazinin satın alınmasını, Naurululara ada üzerinde serbest mülkiyet hakkı sunulmasını ve Nauruluların Avustralya vatandaşı olmasını önerdi.[48][49] Nauruluları Curtis Adası'na yerleştirmenin maliyetinin, konut ve altyapı inşaatı, tarım ve balıkçılık endüstrilerinin kurulması bedelleri de dahil olmak üzere, 10 milyon £ olacağı tahmin ediliyordu.[50] Ancak, Nauru halkı Avustralya vatandaşı olmak istememiş, bağımsızlıklarını devam ettirebilmek için Curtis Adası üzerinde egemenlik verilmesini istemiş; ancak Avustralya bunu kabul etmemiştir.[51] Bunun üzerine Nauru, Curtis Adası'na taşınma teklifini reddetmiş ve toprakları üzerindeki maden işletmelerini kendisinin işleteceği bağımsız bir ulus olmayı seçmiştir.[52]

Nauru Ocak 1966'da kendi kendini yönetmeye başladı ve iki yıllık bir anayasa komisyonunun ardından 31 Ocak 1968'de kurucu başkan Hammer DeRoburt yönetiminde bağımsızlığını ilan etti.[53] 1967'de Nauru halkı İngiliz Fosfat Şirketi'nin varlıklarını satın aldıktan sonra, Haziran 1970'te varlıkların kontrolü yerel bir şirket olan Nauru Fosfat Şirketi'ne (NPC) geçti.[54] Madenlerden elde edilen gelir Nauruluları bir dönem için dünyanın en zengin insanları arasına soktu.[55][56] 1989 yılında Nauru, Avustralya'nın adayı yönetmesinin ve Avustralya'nın fosfat madenciliğinin neden olduğu çevresel zararı gidermemesi nedeniyle Uluslararası Adalet Divanı'nda Avustralya aleyhine dava açtı. Dava, Nauru'nun mayınlı alanlarının temizlenmesini de içeren bir için mahkeme dışı bir uzlaşma ile sonuçlandı.[57][58]

Coğrafya

Nauru 21 kilometrekarelik (8.1 metrekare), güneybatı Pasifik Okyanusu'ndaki oval şekilli ada, ekvatorun güneyinde 55.95 kilometre (34.77 mi). Adanın çevresi alçakta maruz kalan ve tepelerle noktalı mercan kayalığı ile çevrilidir. Resifin varlığı bir limanın kurulmasını engellemiş olmasına rağmen, resif içerisindeki kanallar küçük teknelerin adaya ulaşmasına izin vermektedir. 150 ila 300 metre (490 ila 980 ayak) genişlikte verimli bir sahil şeridi, sahilden içeride uzanmaktadır.[59]

Mercan kayalıkları, Nauru'nun merkezi platosunu çevrelemektedir. Platonun Komuta Sırtı olarak adlandırılan en yüksek noktası deniz seviyesinden 71 metre (233 ayak) yüksektir.

Nauru'daki tek verimli alanlar hindistan cevizi ağaçlarının geliştiği dar kıyı kuşağındadır. Buada Lagünü'nün etrafındaki arazi, muzları, ananasları, sebzeleri, pandanus ağaçlarını ve tomano ağacı gibi yerli sert ağaçları destekler.[60]

Kaynakça

  1. ^ "National Report on Population ad Housing" (PDF). Nauru Bureau of Statistics. 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2015. 
  2. ^ a b "Report for Selected Countries and Subjects". www.imf.org. 29 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ocak 2021. 
  3. ^ "Vol. II, No. 8 (Mar. 15, 1932)". Trove (İngilizce). Erişim tarihi: 2023-08-06. 
  4. ^ "Yaren | Nauru, Pacific Islands, Capital | Britannica". www.britannica.com (İngilizce). Erişim tarihi: 2023-08-06. 
  5. ^ "Search - The Encyclopedia of Earth". editors.eol.org. Erişim tarihi: 2023-08-06. 
  6. ^ "The Billion-Dollar Shack (Published 2000)" (İngilizce). 2000-12-10. Erişim tarihi: 2023-08-06. 
  7. ^ "Pacific correspondent Mike Field". RNZ (İngilizce). 2015-06-19. Erişim tarihi: 2023-08-06. 
  8. ^ "Nauru's former chief justice predicts legal break down". SBS News (İngilizce). Erişim tarihi: 2023-08-06. 
  9. ^ Doherty, Ben (2015-10-28). "This is Abyan's story, and it is Australia's story". The Guardian (İngilizce). ISSN 0261-3077. Erişim tarihi: 2023-08-06. 
  10. ^ Big tasks for a small island 13 Ağustos 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. URL Accessed 10 May 2006
  11. ^ "Wayback Machine" (PDF). web.archive.org. Erişim tarihi: 2023-08-06. 
  12. ^ Pollock, Nancy J. (2021-04-27). "Nauru". ArcGIS StoryMaps (İngilizce). Erişim tarihi: 2023-08-06. 
  13. ^ "Nauru - Phosphate Mining, WWII, Geopolitics | Britannica". www.britannica.com (İngilizce). Erişim tarihi: 2023-08-06. 
  14. ^ Whyte, Brendan (2007-09). "On Cartographic Vexillology". Cartographica: The International Journal for Geographic Information and Geovisualization (İngilizce). 42 (3): 251–262. doi:10.3138/carto.42.3.251. ISSN 0317-7173.  Tarih değerini gözden geçirin: |tarih= (yardım)
  15. ^ De Garine, Igor and Pollock, (Ed.) (2013-09-13). "Social Aspects of Obesity". doi:10.4324/9781315075853. 
  16. ^ Spennemann, Dirk H.R. (2002-11-01). "Traditional milkfish aquaculture in Nauru". Aquaculture International (İngilizce). 10 (6): 551–562. doi:10.1023/A:1023900601000. ISSN 1573-143X. 
  17. ^ West, Barbara A (2010). "Nauruans: nationality". Encyclopedia of the Peoples of Asia and Oceania. Infobase Publishing. ss. 578–580. ISBN 978-1-4381-1913-7. 
  18. ^ a b Williams, Maslyn; MacDonald, Barry (1985). The phosphateers: a history of the British Phosphate Commissioners and the Christmas Island Phosphate Commission. Carlton, Vic: Melbourne Univ. Press. ISBN 978-0-522-84302-6. 
  19. ^ "Ocean Island and Nauru : their story | WorldCat.org". www.worldcat.org (İngilizce). Erişim tarihi: 2023-08-06. 
  20. ^ Langdon, Robert (1984), Where the whalers went: an index to the Pacific ports and islands visited by American whalers (and some other ships) in the 19th century, Canberra, Pacific Manuscripts Bureau, p.180. ISBN 086784471X
  21. ^ Langdon, p.182
  22. ^ Marshall, Mac; Marshall, Leslie B. (Ocak 1976). "Holy and unholy spirits: The Effects of Missionization on Alcohol Use in Eastern Micronesia". The Journal of Pacific History (İngilizce). 11 (3): 135–166. doi:10.1080/00223347608572299. ISSN 0022-3344. 
  23. ^ Reyes, Ramon E. Jr (1996). "Nauru v. Australia: The International Fiduciary Duty and the Settlement of Nauru's Claims for Rehabilitation of Its Phosphate Lands". New York Law School Journal of International and Comparative Law. 16: 1. 
  24. ^ a b c d e "Commonwealth and Colonial Law" by Kenneth Roberts-Wray, London, Stevens, 1966. p. 884
  25. ^ a b Firth, Stewart (Ocak 1978). "German labour policy in Nauru and Angaur, 1906–1914". The Journal of Pacific History (İngilizce). 13 (1): 36–52. doi:10.1080/00223347808572337. ISSN 0022-3344. 
  26. ^ Hill, Robert A.; Garvey, Marcus; Universal Negro Improvement Association, (Ed.) (1986). The Marcus Garvey and Universal Negro Improvement Association papers. Vol. 5: September 1922 - August 1924 / [Hill, Robert A. ; Garvey, Marcus]. 5. Berkeley: Univ. of California Press. ISBN 978-0-520-05817-0. 
  27. ^ a b Ellis, AF (1935). Ocean Island and Nauru – their story. Angus and Robertson Limited. pp. 29–39.
  28. ^ Hartleben, A (1895). Deutsche Rundschau für Geographie und Statistik. p. 429.
  29. ^ Hill, Robert A.; Garvey, Marcus; Universal Negro Improvement Association, (Ed.) (1986). The Marcus Garvey and Universal Negro Improvement Association papers. Vol. 5: September 1922 - August 1924 / [Hill, Robert A. ; Garvey, Marcus]. 5. Berkeley: Univ. of California Press. ISBN 978-0-520-05817-0. 
  30. ^ Manner, H. I.; Thaman, R. R.; Hassall, D. C. (Mayıs 1985). "Plant succession after phosphate mining on Nauru". Australian Geographer (İngilizce). 16 (3): 185–195. doi:10.1080/00049188508702872. ISSN 0004-9182. 
  31. ^ Gowdy, John M.; McDaniel, Carl N. (1999). "The Physical Destruction of Nauru: An Example of Weak Sustainability". Land Economics. 75 (2): 333–338. doi:10.2307/3147015. ISSN 0023-7639. 
  32. ^ Shlomowitz, Ralph (1990-11-01). "Differential mortality of Asians and Pacific Islanders in The Pacific Labour Trade". Journal of the Australian Population Association (İngilizce). 7 (2): 116–127. doi:10.1007/BF03029360. ISSN 1835-9469. 
  33. ^ Hudson, W. J. (Nisan 1965). "Australia's experience as a mandatory power". Australian Outlook (İngilizce). 19 (1): 35–46. doi:10.1080/10357716508444191. ISSN 0004-9913. 
  34. ^ a b "Wayback Machine" (PDF). web.archive.org. Erişim tarihi: 2023-08-06. 
  35. ^ "Vol. XI, No. 7 ( Feb. 14, 1941)". Trove (İngilizce). Erişim tarihi: 2023-08-06. 
  36. ^ "Nauru: A Middle Ground During World War II - April 3, 2000". web.archive.org. 2012-02-08. Erişim tarihi: 2023-08-06. 
  37. ^ "Vol. XVI, No. 11 (18 June, 1946)". Trove (İngilizce). Erişim tarihi: 2023-08-06. 
  38. ^ "Nauru: A Middle Ground During World War II - April 3, 2000". web.archive.org. 2012-02-08. Erişim tarihi: 2023-08-06. 
  39. ^ "Japanese garrisons on the by-passed Pacific Islands 1944-1945". warfare.gq. Erişim tarihi: 2023-08-06. 
  40. ^ "NAURU OCCUPIED BY AUSTRALIANS". Argus. 15 Eyl 1945. Erişim tarihi: 2023-08-06. 
  41. ^ "Vol. XVI, No. 3 (16 Oct., 1945)". Trove (İngilizce). Erişim tarihi: 2023-08-06. 
  42. ^ "Vol. XX, No. 10 ( May 1, 1950)". Trove (İngilizce). Erişim tarihi: 2023-08-06. 
  43. ^ Garrett, J (1996). Island Exiles. Australian Broadcasting Corporation. pp. 176–181. ISBN 0-7333-0485-0.
  44. ^ Anghie, Antony (1993). "Certain Phosphate Lands in Nauru (Nauru v. Austl.)". American Journal of International Law (İngilizce). 87 (2): 282–288. doi:10.2307/2203821. ISSN 0002-9300. 
  45. ^ "NAURU RIOT". Townsville Daily Bulletin. 2 Tem 1949. Erişim tarihi: 2023-08-06. 
  46. ^ "Vol. XIX, No. 6 ( Jan. 1, 1949)". Trove (İngilizce). Erişim tarihi: 2023-08-06. 
  47. ^ "Nauru, New Guinea". Courier-Mail. 5 Eki 1949. Erişim tarihi: 2023-08-06. 
  48. ^ "Island Purchase For Nauruans". Canberra Times. 1964-05-06. Erişim tarihi: 2023-08-06. 
  49. ^ "Nauruans Likely To Settle Curtis Island". Canberra Times. 1963-05-30. Erişim tarihi: 2023-08-06. 
  50. ^ AO, Jane McAdam (2016-08-14). "How the entire nation of Nauru almost moved to Queensland". The Conversation (İngilizce). Erişim tarihi: 2023-08-06. 
  51. ^ "Lack Of Sovereignty 'Disappoints' Nauruans". Canberra Times. 5 Haz 1963. Erişim tarihi: 2023-08-06. 
  52. ^ "Nauru not to take Curtis Is". Canberra Times. 21 Ağu 1964. Erişim tarihi: 2023-08-06. 
  53. ^ Davidson, J. W. (1968). "The republic of Nauru". The Journal of Pacific History (İngilizce). 3 (1): 145–150. doi:10.1080/00223346808572131. ISSN 0022-3344. 
  54. ^ Manner, H. I.; Thaman, R. R.; Hassall, D. C. (1985). "Plant succession after phosphate mining on Nauru". Australian Geographer (İngilizce). 16 (3): 185–195. doi:10.1080/00049188508702872. ISSN 0004-9182. 
  55. ^ "Nauru seeks to regain lost fortunes" (İngilizce). 2008-03-15. Erişim tarihi: 2023-08-06. 
  56. ^ NEWS, KYODO. "Nauru: From economic goldmine to refugee "hell"". Kyodo News+. Erişim tarihi: 2023-08-06. 
  57. ^ Anghie, Antony (1993). "Certain Phosphate Lands in Nauru (Nauru v. Austl.)". American Journal of International Law (İngilizce). 87 (2): 282–288. doi:10.2307/2203821. ISSN 0002-9300. 
  58. ^ Affaire de certaines terres phosphates à Nauru. 1: Requête; mémoire de Nauru = Application, memorial of Nauru. Mémoires, plaidoiries et documents / Cour Internationale de Justice. The Hague. 2003. ISBN 978-92-1-070936-1. 
  59. ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2019. 
  60. ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2019. 

Dış bağlantılar

Vikipedi'nin kardeş projelerinden
Nauru
hakkında daha fazla bilgi edinin
Vikisözlük'te ara Vikisözlük'te tanımlar
Commons'ta ara Commons'ta dosyalar
Yönetim
Genel bilgiler
Gezi
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Nauru&oldid=30055615" sayfasından alınmıştır