Türkçe

Dosya:TörkiTelTaralui.png

Türk dili dünyada

Türkçe, Ural - Altay Dil Ailesi içersinde Türk dilinin Oğuz Grubu'na mensup, Türkiye lehçesine denir.

Sınıflandırma

Türkçe; Gagavuzca, Horosan Türkçesi ve Osmanlı Türkçesi ile birlikte olarak Türkçe dil grubunda yer almaktadır. Türkçe dil grubu, Oğuz dillerinin (Güney Türk dilleri) bir alt grubudur. Oğuz dilleri de Türk dillerinin bir alt grubudur. Çoğu bilim adamı Türk dillerini Altay dil ailesi içine koyarlar.

Fince ve Macarca gibi Türkçe'de de ünlü uyumu vardır, eklemelidir ve sözcüklerin cinsiyeti yoktur. Cümle sıralaması genel olarak, Özne-Nesne-Fiil şeklindedir.

Coğrafi dağılımı

Türkiye, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Bulgaristan, Yunanistan, İran, Makedonya, Moldova, Suriye, Irak, göçmenlerin yaşadığı Hollanda, Almanya, Avustralya, Kanada, ABD, Brezilya, İsrail,Venezuela, Kolombiya, Belçika, İngiltere, Danimarka, İsveç, İsviçre, Avustralya ve sürgündeki Ahıska Türkleri'nin yaşadığı ülkeler: Kazakistan, Azerbaycan, Rusya Federasyonu, Kırgızistan, Özbekistan ve Ukrayna'da konuşulur.

Resmi durumu

Türkçe Türkiye'nin ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin resmi dilidir. Türkiye'de Türk Dil Kurumu, Atatürk tarafından 1932 yılında Türk Dili Tetkik Cemiyeti olarak bağımsız bir organ olarak kurulmuştur. Türk dil kurumu dilin sadeleşmesi, yabancı kökenli sözcüklerin değiştirilmesi (özellikle Arapça ve Farsça) için çalışmıştır.

Kullanımı

Türkçe'nin Türkiye lehçesi,

• Türkiye'de 70 Milyon kişi tarafından,
• Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nde 200.000 kişi tarafından konuşulmaktadır.

Ayrıca Türkçe, gerek Türkiye lehçesiyle gerekse diğer lehçeleriyle;

• İran'da yaklaşık 25.000.000 İran Azerisi tarafından,
• Özbekistan'da 23.600.000 kişi tarafından,
• Rusya federasyonu içinde Türk muhtar cumhuriyetleri de bulunmaktadır. Başlıcalarını, *Tataristan, Başkurdistan, Çuvaşistan, Yakut-Saha Muhtar Cumhuriyetleri, Dolgan-Mens Muhtar *Bölgesi, Kabardin-Balkar, Tıva, Kırım-Tatar Muhtar Cumhuriyetleri, Havas, Gorno-Altay Muhtar *Bölgesi, Dağıstan Muhtar Cumhuriyeti, Karaçay-Çerkes Muhtar Bölgesi buralarda toplam 18.000.000 yakın kişi tarafından,
• Doğu Türkistan'da (Çin) yaklaşık 17.500.000 kişi tarafından,
• Kazakistan'da 15.900.000 kişi tarafından,
• Azerbaycan'da 7.600.000 kişi tarafından,
• Kırgızistan'da 5.000.000 kişi tarafından,
• Türkmenistan'da 4.600.000 kişi tarafından,
• Almanya'da 3.000.000 kişi tarafından,
• Irak'ta 3.000.000 kişi tarafından,
• Suriye'de yaklaşık 1.500.000 kişi tarafından,
• Bulgaristan'da 850.000 kişi tarafından,
• Gürcistan'da 400.000 kişi tarafından,
• Yugoslavya ve Makedonya'da 350.000 kişi tarafından,
• Kırım'da 300.000 kişi tarafından,
• Gagavuz Yerinde 200.000 kişi tarafından,
• Avusturya'da 200.000 kişi tarafından,
• Hollanda 175.000 kişi tarafından,
• Avustralya'da 150.000 kişi tarafından,
• Fransa 150.000 kişi tarafından,
• Yunanistan'da 135.380 kişi tarafından,
• İngiltere'de 120.000 kisi tarafindan
• Makedonya'da 97.500 kişi tarafından,
• Belçika'da 70.600 kişi tarafından,
• İsrail'de 50.000 kişi tarafından,
• Amerika'da 27.000 kişi tarafından,
• Danimarka'da 25.000 kişi tarafından,
• Romanya'da 16.000 kişi tarafından,
• Kanada'da 10.000 kişi tarafından,
• İsviçre'de 7.500 kişi tarafından konuşulmaktadır.

Böylece Türkçe, Türkiye'de 70 Milyon kişi tarafından konuşulurken, Asya ve Ortadoğu'da yaklaşık 135 Milyon kişi tarafından konuşulmaktadır. Gurbetçilerimizin yoğun olarak yaşadığı Avrupa'da yaklaşık 6 Milyon kişi, Amerika ve Avustralya'da ise yaklaşık 200 Bin kişi Türkçe konuşmaktadır. Genel olarak yeryüzünde yaklaşık 210 Milyon kişi Türkiye Türkçesi'ni ve diğer Türk lehçelerini anadili olarak konuşmaktadır. Buraya Türkçe'yi ikinci dil olarak konuşanların sayısı da eklenilecek olsa, bu rakam gözle görülür derecede artacaktır. Bu nedenle Türkçe'yi, dünyanın en çok konuşulan dillerinden biri kabul etmek yanlış olmaz.

Tarihsel Gelişimi

Orta Asya'dan, Anadolu'ya

Altay Dağları civarından kaynaklanan dil, onu kullanan göçebe kavimlerin doğuda Japonya'ya, batıda ise Avrupa'ya doğru hareketiyle yayılmıştır. Afganistan ve Batı Çin civarında Moğolca; Rusya, Güney ve Güneydoğu Çin bölgesinde Tunguz; eski Rusya ülkelerinden batıda Türkiye'ye, güneyde ise İran'a yayılan bir alanda ise Türki diller olarak değişmiştir. Güneyde bulunan başlıca Türki diller Türkçe, Azeri Türkçesi ve Türkmen Türkçesi'dir. Oğuz boylarının kullandığı Gagavuz lehçeleri ve İran kaynaklı Horasan lehçesi, Türkiye lehçesi ile birlikte bugünkü Türkçe'nin bölümlerini oluşturmaktadır.

Divanü Lügati’t-Türk, türk kültürün ilk türkçe dilini anlatan ve yazılan Sözlük eseri dir ve Kaşgârlı Mahmut tarafından 25 Ocak 1072'de yazmaya başlanmış ve 10 Şubat 1074'te bitirilmiştir. Bu kitap içinde bu cümle bulunıyor."Türk dilini öğrenmek çok gerekli bir iş olur".Türkçenin zengin gramer özelliklerini ilk ve en çarpıcı biçimde yansıtıyor.

Türkçe’nin kullanım alanını genişleten bir başka Karahanlı Devleti’nin mensubu, ikinci bir türk ve türkçe kültür abidesi olan Yusuf Has Hacib dir. Yusuf Has Hacib, Kutadgu Bilig (Mutlu Kılan Bilgi) adlı eseri ile Türk dil birliğinin diğer önemli yazılı temelini attı.(1069-1070 yılarında bu türkçe eseri tamamlandı).

13/14.yy. yaşamını süren Yunus Emre Türkçenin, özellikle Türkçe şiir dilinin temel ustası ve abidesi olmaktadır.

Yunus Emre'nin edebiyat tarihi bakımından, önemli bir yanı da Anadolu'da, Türkçe şiir dilinin öncüsü olması ve tasavvuf sorunlarını yalın, kolay anlaşılır bir dille söyleyişi nedeniyledir. Şiirlerinin ölçüsü, Türkçe'nin ses yapısına uygun aruz olmakla birlikte söyleyişi akıcı, sürükleyici bir nitelik taşır. Tasavvufun en güç anlaşılır kavramlarını, Türkçe'nin ses yapısına uygun biçimde dile getirir, şiirinde duygu ve düşünce birliğinden oluşan bir derinlik görülür.

• Altay dil ailesi
  • Türkçe dil kolu
    • Güney dilleri
      • Balkan Gagavuz Türkçesi (Türkiye ve Türklerin yaşadığı Avrupa ve Amerika kıtalarını bazı bölümleri)
      • Gagavuz Türkçesi (Moldovya)
      • Horasan Türkçesi (İran)
      • Türkiye Türkçesi
      • Azeri Türkçesi
      • Kazak Türkçesi
      • Türkmen Türkçesi
      • Kırgız Türkçesi
      • Özbek Türkçesi
      • Tatar Türkçesi
      • Uygur Türkçesi

Türkçe ait olduğu Altay Dil Ailesi'nin en çok kişi tarafından kullanılan dilidir. 5500-8500 yıllık bir geçmişi olduğu sanılmaktadır. Azeri, Türkmen, Tatar, Özbek, Başkurti, Nogay, Kırgız, Kazak, Yakuti, Çuvaş gibi bölümleri vardır.

Örnek olarak yazılı türkçe dil üzere kaynaklarda (M.Ö. 1766 yılık çin kronikinde) ilk kez tutanaklarda tanrı , ordu , kılıç ve kut (mutluluk) sözcükleri bulunulmaktadır.

Moğolca, Mançu-Tungus, Korece ve Japonca ile yakın ilişkisi vardır. Bazı bilimadamları, ilişkinin ödünç alınmış sözcüklerden kaynaklandığını ve temelli olmadığını iddia etmiştir. Son zamanlarda yapılan karşılaştırmalı çalışmalar, bu tezin hatalı olduğunu, Türkçe ve Japonca'nın temel ilişkilerinin bulunduğunu kanıtlamıştır.

Dil örnekleri klasik Eski Türkçe Kültürü (Göktürk 6/7/8yy. ile Orhun yazıtları) ve Türkiye Türkçesi Kültürü

Göktürkçe
Turk Oguz begleri, budun, esidin; uze Tenri basmasar, asra yir telinmeser, Turk budun, ilinin, torunun kim artati?
Türkiye türkçesi
Türk Oğuz beyleri, soyu, işitin; üstte gök Tanrı basmasa, altta yer delinmese, Türk ulusu, ülkeni, töreni kim atar?

Şu anda Dünya üzerinde şümullü bir dil olma yolunda ilerleyen Türkçenin bu yoldaki en büyük yardımısı Yurt Dışındaki Türk Okulları'dır. Bu okullar 92 ülkede 500 okul ile 100.000 kişiye Türkçe öğretiyor. Başta Orta Asya, Afrika ve Uzak Doğu olmak üzere Kuzey Amerika'da, Avrupa'da ve Rusya'da eğitim faliyetlerine devam etmektedir.

Dil Devrimi

Türkiye Cumhuriyeti'nin uluslaşma sürecini tamamlayan Türk Devrimi'nin ya da Atatürk devrimlerinin en önemli basamaklarından ilki Cumhuriyet'in kuruluşundan 4 yıl sonra yapılan harf devrimi, ikincisi de Cumhuriyet'in kuruluşundan 9 yıl sonra yapılan Dil Devrimi'dir.

Dil Devrimi kısaca, Türkçe ile düşünmeyi, Türkçe'nin bütün, bilim, sanat ve teknik kavramları karşılayacak yolda gelişmesini sağlayan eylemdir.

Dilbilimci Kâmile İmer "Dil Devrimi nedir?" sorusunu şöyle yanıtlıyor:

Dili daha çok yerli öğelerin egemen olduğu bir kültür dili durumuna getirmek amacıyla yapılan ve devletin desteğini kazanmış olan ulus çapındaki dili geliştirme eylemine 'dil devrimi' adı verilmektedir. (Dilde Değişme ve Gelişme Açısından Türk Dil Devrimi, TDK Yayınları, Ankara, 1976, s. 31 ve ötesi)

Her insan düşüncesini sözcükler arasında bağ kurarak oluşturduğu tümcelerle aktarır, bu açıdan bakınca Dil Devrimi aynı zamanda düşüncenin yenileşmesidir.

İmer'in söylediği gibi, "Dil Devrimi'nin gerçekleşmesini sağlayan etkenler, aynı zamanda onun amaçlarını ortaya koymaktadır. Uluslaşma etkeni dili yabancı öğelerden temizleme amacını, öteki de kültür dili durumuna getirmeyi amaçlamaktadır. Bu amaçların olumlu sonuçlar vermesi, ortaya çıkan ürünlerin toplumun malı olmasına bağlıdır. Devletin desteği olmaksızın dilde yapılan devrim, bireysel bir eylem olarak kalır, topluma mal olmaz. Dil Devrimi'nin hazırlık evresindeki çabalar, bunun en güzel örnekleridir. Türk Dil Devrimi'nin hazırlık evresi olarak nitelendirebileceğimiz ve Tanzimat Fermanı ile başlayan dönemdeki dili temizleme isteği toplumu kapsayamamıştır. Ancak Cumhuriyet'ten sonra, 1932 yılında devletin öncülüğünde Türk Dili Tetkik Cemiyeti'nin kuruluşuyla dilde yapılan yenilikler, ulus çapında bir eylem olarak topluma mal olmaya başlamıştır." (Agy, s. 32)

Türkçe yapı bakımından çok zengin bir dil olmakla beraber, dünya üzerinde de hala çok konuşulan bir dildir. Bu zenginlik her ne kadar içinde yabancı sözcükler bulundursa da, bu durum dilde hiç bir bozukluğa yol açmamıştır. Bunun nedeni de, Osmanlı'nın, zamanında barındırdığı azınlıkların olmasıdır. Çünkü bu nedenle dilde çok fazla yabancı "sözcük alış-verişleri" olmuştur. (Yağmur Akyüz)

Türk Alfabeleri

• Türkçe'nin bilinen ilk alfabesi Orhun Abideleri nde yer alan Orhun Alfabesi'dir.
• 29 harfli Yeni Türk Alfabesi 1928'de Mustafa Kemal Atatürk tarafından kabul edilmiştir.

a - A

b - B

c - C

ç - Ç

d - D

e - E

f - F

g - G

ğ - Ğ

h - H

ı - I

i - İ

j - J

k - K

l - L

m - M

n - N

o - O

ö - Ö

p - P

r - R

s - S

ş - Ş

t - T

u - U

ü - Ü

v - V

y - Y

z - Z

Lehçeleri

• Türkçe
• Azerice
• Türkmence
• Tatarca
• Kazakça
• Kırgızca
• Özbekçe
• Uygurca
• Başkırtça
• Çuvaşça
• Yakutça
• Nogayca
• Balkarca
• Altayca
• Karaçayca
• Gagauzca
• Hakasça

Sözcük Türeme Farkı

Türkçe dilinde basit bir kökten onlarca sözcük türetmek mümkündür. Bu özelliğin bulunmadığı Hint-Avrupa Dilleri kolundan gelen İngilizce ve Almanca aşağıda Türkçe ile karşılaştırılmıştır.

göz          ing."eye",                                   alman."Auge"
gözlük       ing."eyeglasses",                            alman."Brille"
gözlükçü     ing."optician: someone who sells glasses"    alman."Augenoptiker"
gözlükçülük  ing."the business of selling glasses"        alman."Das Geschäft des Brillenverkaufes"

Ve fiillerden türeme:

yat-         ing."lie down"                               alman."lege hin","schlafe!"
yatır-       ing."lay down [that is, cause to lie down]"  alman."lege an"
yatırım      ing."instance of laying down: investment"    alman."Investition"
yatırımcı    ing."depositor, investor".                   alman."Kapitalanleger, Investor"

Dilbilim Kuralları (Gramer)

Diğer önemli dillere nazaran az harf ile geniş ve büyük bilgi iletişimi uygulamaktadır, tek bir türk sözü diğer dillere nazaran bir cümle ifade ediyor :

ev            ing."house"                       alman."Haus"
evde          ing."at home","within the house"  alman."zu Hause","im Haus"
eviniz        ing."your house"                  alman."Ihr Haus"   
evinizde      ing."at your house"               alman."in Ihrem Haus" 
Evinizdeyiz   ing."We are at your house."       alman."Wir sind in Ihrem Haus."

Türkçe’de büyük ünlü uyumu ve küçük ünlü uyumu olarak bilinen iki ünlü uyumu vardır. En yaygın ve kapsamlı olan , büyük ünlü uyumudur. Kural dışı kalan çok az sözcükler mevcutdur. Bu kurala göre Türkçe’de bir sözcüğün ilk hecesinde kalın bir ünlü (a, ı, o, u) varsa takip eden hecelerde de kalınlk hecede, ince bir ünlü (e, i, ö, ü) varsa takip eden hecelerde de ince ünlüler yer alır.

Örnek:

• büyük ünlü uyumu : balta - baltalar ; arı - arılar ; top - toplar ; uçak - uçaklar
• küçük ünlü uyumu : ev - evler ; istek - istekler ; örtü - örtüler ; ünlü - ünlüler

Yabancı Dillerle Etkileşimi

Türkçe'ye Geçen Yabancı Sözcükler

Her ne kadar Atatürk'ün dil devrimi ile Türkçe, kökeni Arapça ve Farsça olan sözcüklerden arındırılmaya çalışıldıysa da, dil devriminin politik etkenlerle aksamasından ötürü bu iki dilden sözcükler, Fransızca sözcüklerle birlikte Türkçe sözlüğün önemli bir bölümünü oluşturmayı sürdürmektedir.

Sıradaki istatistiksel bilgiler 2005 yılına ait yazı dilinden oluşan bir Türkçe sözlükteki sözcükleri içermekte. Ancak günlük konuşma dilinde yabancı sözcük kullanımının daha yüksek bir oranda olduğu söylenebilir.

Türkçe'de yer alan sözcüklerin toplam %14,18'i (104.481 sözcüğün 14.816'sı) yabancı dillerden Türkçe'ye girmiştir:

Arapça: 6.463 Fransızca: 4.974 Farsça: 1.374 İtalyanca: 632 İngilizce: 538

Yunanca: 399 Latince: 147 Almanca: 85 Rusça: 40 İspanyolca: 36

Slavca: 24 Ermenice: 23 Macarca: 19 Eski Yunanca: 14 Moğolca: 13

İbranice: 9 Bulgarca: 8 Japonca: 7 Portekizce: 4 Norveççe: 2

Fince: 2 Arnavutça: 1 Korece: 1 Soğdca: 1

Aşağıda yabancı sözcüklerden bazı örnekler sıralanmıştır:

• Arapça'dan: fikir, hediye, resim, insan, saat
• Farsça'dan: tahta, pazar, pencere, şehir, hafta
• Yunanca'dan: liman, kutu, ırgat
• İtalyanca'dan: avukat, banyo, bavul
• Fransızca'dan: lüks, kuzen, pantolon, kuaför, hoparlör, kamyon, sürpriz
• İngilizce'den: pikap, şalter, tişört

Türkçe'den Diğer Dillere Geçen Sözcükler

• Cacık: Yunanca "Zaziki"
• Çakal: İngilizce "jackal" ve Fransızca "chacal"
• Denge: (para) Rusça "dengi"
• Dilmaç: (tercüman, çevirmen) Lehçe "tlumacz", Almanca "Dolmetscher"
• Dolma: İngilizce "dolma"
• Hamam: Fransızca "hammam"
• Kahve: Fransızca "café"
• Ordu: İngilizce ve Fransızca "horde"
• Duman Rusça'da "tuman"
• Yar: (uçurum) Rusça "yar"
• Yarlık (ferman): Rusça "yarlik" (mektup)
• Yoğurt: İngilizce "yoghurt", Fransızca "yaourt", Almanca "Joghurt"

Ayrıca, Osmanlı İmparatorluğu dönemi veya öncesinden şekillenmiş, Türkçe-Ermenice ortak kelime hazinesi, Türkçe-Yunanca ortak kelime hazinesi, Türkçe-Bulgarca ortak kelime hazinesi, Türkçe-Arnavutça ortak kelime hazinesi, Türkçe-Boşnakça ortak kelime hazinesi, Türkçe-Romence ortak kelime hazinesi mevcuttur.

Ayrıca bakınız

• Orhun yazıtları
• Divanü Lügati’t-Türk
• Türkçe Karakter Temizleme Programı
• Yazım Türkçeleştirme Programı

Kaynakça

• Orhan Hançerlioğlu, Türk Dili Sözlüğü, Remzi Kitabevi

Dış bağlantılar

• Türk Dil Kurumu
• Dil Derneği
• Yabancılar için Türkçe
• Almanar için Türkçe fotoğraflarla
• Columbia Üniversitesi Türkçe sitesi
• Altay Dil Kolu hakkında dokümanlar
• Dışişleri Bakanlığı sayfası