Psikedelikler

Vikipedi, özgür ansiklopedi
(Psikedelik madde sayfasından yönlendirildi)
Sentetik meskalin. Genelde peyote ve diğer bazı kaktüslerden sentezlenen meskalin, özütlenen ve izole edilen ilk psikedelik bileşikti.[1]

Psikedelikler veya saykodelikler, birincil etkisi olağandışı bilinç durumlarını tetiklemek olan halüsinojenik madde sınıfıdır.[2][3][4] Bu maddeler, belirli psikolojik, görsel ve işitsel değişikliklere ve sıklıkla büyük ölçüde değişmiş bir bilinç durumuna neden olur.[3][5][6][7] En büyük bilimsel ve kültürel etkiye sahip olan "klasik" psikedelikler, meskalin, LSD, psilosibin ve DMT'dir.[4][5][8][9]

Çoğu psikedelik madde; triptaminler, feniletilaminler ve lisergamitler olmak üzere üç kimyasal bileşik ailesinden biri altında sınıflandırılır. Psikedelik deneyimler genellikle meditasyon deneyimleri, ölüme yakın deneyimler ve mistik deneyimler ile karşılaştırılır. Ego ölümü genellikle psikedelik deneyimin temel bir özelliği olarak tanımlanır.[3][7][10]

Pek çok psikedelik madde, araştırma bağlamlarını kapsayan bazı istisnalar dışında, Birleşmiş Milletler sözleşmeleri uyarınca dünya çapında yasa dışıdır. Bu kontrollere rağmen, psikedeliklerin özellikle Batı toplumlarında rekreasyon amaçlı kullanımı yaygındır.[11][12] Yasal engeller, psikedelik maddeler üzerine olan bilimsel çalışmaların gerçekleşmesini zorlaştırmıştır. Buna rağmen yapılan araştırmalar psikedeliklerin fizyolojik olarak çoğunlukla güvenli olduğunu ve bağımlılığa yol açmadığını göstermektedir.[13][14] Psikoterapötik bir ortamda psilosibin kullanılarak yapılan araştırmalar, psikedelik maddelerin depresyon ve alkol bağımlılığı ile muhtemelen nikotin bağımlılığının tedavisine yardımcı olabileceğini ortaya koymaktadır.[15][16]

Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

5-HT2A reseptörü

Psikedelik terimi, psikiyatrist Humphrey Osmond ile Aldous Huxley'in yaptığı yazılı yazışma sırasında ortaya çıktı ve 1957'de Osmond tarafından New York Bilimler Akademisi'ne sunuldu.[17] Psikedelik kelimesi Yunanca "zihin" anlamına gelen ψυχήé ve "belirtmek" anlamına gelen δηλείν kelimelerinden türetilmiştir.[18] Amaçlanan anlamı "zihin tezahürü"dür, bunun anlamı, psikedeliklerin insan zihninin kullanılmayan potansiyellerini geliştirebileceğidir.[19]

Kullanımı[değiştir | kaynağı değiştir]

Geleneksel[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayahuska bitkisinin tüketime hazırlanması, Pastaza, Ekvador.
Karton kağıda emdirilmiş Liserjik asit dietilamid (LSD) dozu

Psikedeliklerin geçmişi, fiziksel ve zihinsel iyileşmeyi teşvik etme yetenekleri nedeniyle geleneksel tıpta ve yerel dinlerde oldukça eskiye dayanır. Bu bağlamda, genellikle entojenler olarak bilinirler. Meskalin içeren kaktüsleri (özellikle peyote, San Pedro ve Peru meşalesi) kullanan Amerika yerlileri alkol tedavisinde başarıya ulaştıklarını raporlamışlardır.[kaynak belirtilmeli] Demlenerek tüketilen Ayahuska bitkisi, Peru'da ve Güney Amerika'nın diğer bölgelerinde, dini bayramların yanı sıra ruhsal ve fiziksel şifa için kullanılır.[20] Sihirli mantarların özellikle Latin Amerika'da yerli halklar tarafından oldukça eskiye dayanan bir şamanik, spiritüel ve dinî kullanım geçmişi vardır.

Mikrodozlama[değiştir | kaynağı değiştir]

Psikedelik mikrodozlama, yaratıcılığı geliştirmek, fiziksel enerji seviyesiyle birlikte duygusal dengeyi artırmak, problem çözme görevlerinde performansı artırmak ve anksiyete, depresyon ve bağımlılığı tedavi etmek amacıyla psikedeliklerin eşik altı dozlarının uygulanmasıdır.[21][22] 21. yüzyılda mikrodozlamanın, daha fazla insanın uzun vadeli etkiler talep etmesi nedeniyle arttığı belirlenmiştir.[23][24]

Farmakoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Dimetiltriptamin'in (DMT) kimyasal gösterimi

Triptaminler[değiştir | kaynağı değiştir]

Triptaminler memelilerin merkezi sinir sisteminde bulunur. Dopamin, serotonin ve noradrenalin gibi klasik monoamin nörotransmitterleri üzerinde nöromodülatör olarak rol oynadığı varsayılmaktadır. Triptamin, serotonin reseptörlerini aktive etmek için serotonin reseptörü agonisti olarak hareket eder ve noradrenalin salınımı yerine serotonin ve dopamin salınımını uyarma tercihi ile hareket eder.

Meskalin'in kimyasal gösterimi

Feniletilaminler[değiştir | kaynağı değiştir]

Feniletilamin bir eser amindir insan merkezi sinir sisteminde nörotransmitter olarak daha az görev yapar. Feniletilamin bunun yerine, noradrenalin ve serotonin nöronlarında nörotransmisyonu düzenlemede görev yapar.[25] Meskalin, fenetilamin sınıfının doğal olarak oluşan bir alkaloididir.

Lisergamitler[değiştir | kaynağı değiştir]

Liserjik asit dietilamid'in (LSD) kimyasal gösterimi

Liserjik asit amitleri toplu olarak lisergamitler olarak bilinir ve çeşitli serotonin ve dopamin reseptörlerinde güçlü agonist ve/veya antagonist aktiviteye sahip bir dizi bileşik içerir. Son yıllarda mevcut bilimsel literatürden esinlenerek çok çeşitli lisergamitler ortaya çıkmıştır.[26]

Psikedelik deneyimler[değiştir | kaynağı değiştir]

Düşük dozlarda psikedelik deneyimlerin özellikleri, yüzeylerin bükülmesi ve renk varyasyonları gibi duyusal değişiklikleri içerir. Kullanıcılar genellikle daha önce deneyimlemedikleri yoğun renkleri bildirir ve tekrarlayan geometrik şekiller yaygındır. Daha yüksek dozlar sıklıkla sinestezi veya ek uzaysal veya zamansal boyutların deneyimi gibi duyusal algıda yoğun ve temel değişikliklere neden olur.[27]

Klasik psikedelikler, doğal olarak oluşan ergotaminden türetilen psilosibin, DMT, meskalin ve LSD gibi doğada bulunanlar olarak kabul edilir. Klasik olmayan psikedelikler, farmakofor lisergamidlerin, triptamin ve feniletilamin yapılarının 2C-B gibi daha yeni analogları ve türevleri olarak kabul edilir. Bu psikedeliklerin çoğu, farklı kimyasal yapılarına rağmen oldukça benzer etkilere neden olur. 2C-B gibi bazı bileşiklerin aşırı derecede sıkı "doz eğrileri" vardır, yani etkisi hissedilmeyen ve gerçeklikten çok büyük bir kopukluk yaşatan dozlar arasındaki fark çok küçük olabilir. Triptaminlerin, artan empati, görsel çarpıklıklar (sürüklenme, şekil değiştirme, nefes alma, çeşitli yüzeylerin ve nesnelerin erimesi), işitsel halüsinasyonlar, kapalı göz halüsinasyonları ve yeterince yüksek dozda gerçeklikten tamamen kopma, ego çözünmesi veya yeterince yüksek dozda ego ölümü gibi psikedelik durumlara neden olduğu belgelenmiştir.[28]

Olası yan etkiler[değiştir | kaynağı değiştir]

Toplum algısına rağmen, psikedelik ilaçlar bağımlılık yapmaz ve fizyolojik olarak güvenlidir.[13][14][15] 2016 itibarıyla, aşırı dozda LSD, psilosibin veya meskalin nedeniyle bilinen bir ölüm olmamıştır.[15]

Bununla birlikte, denetimsiz bir psikedelik deneyimler hayati risk oluşturabilir; Ira Byock, 2018'de Journal of Palyative Medicine'de psilosibinin uygun şekilde taranan bir hastaya uygulandığında ve bir profesyonel tarafından denetlendiğinde güvenli olduğunu yazdı. Bununla birlikte, "çok dikkatli olunması" çağrısında bulundu. Zira bu koşulların yokluğunda uzun süreli korku hissi dahil olmak üzere bir dizi olumsuz tepki mümkündür. Byock, Psikedelik bir deneyim sırasında araç kullanmanın ve hatta yürümenin tehlikeli olabileceğini belirtiyor.[29] Bazı durumlarda, psikedelik etkisindeki kişiler, insanüstü güçlere sahip olduklarına inandıkları için tehlikeli veya ölümcül eylemler gerçekleştirdiler.[15]

Çoğu psikedelik kullanımı, nadiren de olsa, etkiler geçtikten sonra bile uyuşturucu deneyiminin geçmişe dönüş hissini ortaya çıkarma riskini beraberinde getirir.[30] Kalıcı algı bozukluğu veya diğer yan etkiler de ortaya çıkabilir. Psilosibin kaynaklı ruh halleri, psikozda yaşanan durumlarla aynı özellikleri paylaşmaktadır ve 2011 yılı itibarıyla psilosibin ile psikozun başlangıcı arasında nedensel bir ilişki kurulmamasına rağmen, araştırmacılar bu ilişkinin araştırılması çağrısında bulunmuştur.[30] Psikedelik kullanım ile akıl hastalığı arasındaki ilişkiler üzerine 2013 yılında yayınlanan bir araştırma, psikedelik kullanımın herhangi bir akıl hastalığının etkilerini arttırdığına dair hiçbir kanıt bulamadı.[31]

Olası terapötik etkiler[değiştir | kaynağı değiştir]

Johns Hopkins Üniversitesi'nde psilosibin terapi seansı

Terapötik kullanımları olabilecek psikedelik maddeler arasında psilosibin, LSD ve meskalin bulunur.[32] 1950'ler ve 1960'larda, psikedeliklerle ilgili bazı bilimsel araştırmalarda bilgilendirilmiş onam eksikliği, bazı katılımcılara önemli, uzun süreli zararlara yol açtı.[32] O zamandan beri, psychedelic terapinin etkinliğine ilişkin araştırmalar, katı etik kurallar altında, tam bilgilendirilmiş onam ve psikozlu kişilerin katılımını önlemek için bir ön tarama ile yürütülmüştür.[32] Bu maddelerin arkasındaki tarih, potansiyel tıbbi değerlerine yönelik araştırmaları engellemiş olsa da, bilim adamları artık çalışmalar yürütebilmekte ve 1970'lerde durdurulan araştırmaları yenileyebilmektediir. Bazı araştırmalar bu maddelerin obsesif kompulsif bozukluk (OKB), travma sonrası stres bozukluğu (TSSB), alkolizm, depresyon ve küme baş ağrıları gibi zihinsel bozuklukları olan kişilere yardımcı olduğunu göstermiştir.[12]

Psikedelik kültür[değiştir | kaynağı değiştir]

Psikedelik rock grubu Jefferson Airplane, 1967'de.

Psikedelik kültür, psikedelik müzik,[33] psikedelik sanat,[34] psikedelik edebiyat,[35] psikedelik film,[36] ve psikedelik festivaller gibi tezahürleri içerir.[37] Psikedelik müziğe örnek olarak The Grateful Dead ve Jefferson Airplane gibi rock grupları verilebilir. Birçok psikedelik müzik grubu ve psikedelik alt kültürünün unsurları, 1960'ların ortalarından sonları arasında San Francisco'da ortaya çıktı.[38]

Yasal durum[değiştir | kaynağı değiştir]

Pek çok psikedelik, 1971 tarihli Birleşmiş Milletler Psikotrop Maddeler Sözleşmesi'nin I Programında, zarar verme potansiyeli en yüksek olan ve kabul edilebilir tıbbi kullanımları olmayan ilaçlar olarak sınıflandırılır.[39]

Türkiye Cumhuriyeti yasalarına göre ise psikedelikler uyuşturucu kategorisindedir. Kullanmak için uyarıcı madde satın alan, kabul eden veya bulunduran ya da kullanan kişi, 2 yıldan 5 yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "Peyote San Pedro Cactus – Shamanic Sacraments". D.M.Taylor. 7 Şubat 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  2. ^ Aghajanian, G (August 1999). "Serotonin and Hallucinogens". Neuropsychopharmacology. 21 (2): 16S-23S. doi:10.1016/S0893-133X(98)00135-3. PMID 10432484. 
  3. ^ a b c Millière (2018). "Psychedelics, Meditation, and Self-Consciousness". Frontiers in Psychology. 9: 1475. doi:10.3389/fpsyg.2018.01475. PMC 6137697 $2. PMID 30245648.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "psych-meditation-self" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)
  4. ^ a b Pollan, Michael (2018). How to Change Your Mind: What the New Science of Psychedelics Teaches Us About Consciousness, Dying, Addiction, Depression, and Transcendence
  5. ^ a b Leary, Timothy; Metzner, Ralph (1964). The Psychedelic Experience: A Manual Based on The Tibetan Book of the Dead
  6. ^ McKenna, Terence (1989). True Hallucinations: Being an Account of the Author's Extraordinary Adventures in the Devil's Paradise
  7. ^ a b Timmermann (2018). "DMT Models the Near-Death Experience". Frontiers in Psychology. 9: 1424. doi:10.3389/fpsyg.2018.01424. PMC 6107838 $2. PMID 30174629. 
  8. ^ McKenna, Terence (1992). Food of the Gods: The Search for the Original Tree of Knowledge A Radical History of Plants, Drugs, and Human Evolution
  9. ^ W. Davis (1996), One River: Explorations and Discoveries in the Amazon Rain Forest. New York, Simon and Schuster, Inc. p. 120.
  10. ^ Letheby (2017). "Self unbound: ego dissolution in psychedelic experience". Neuroscience of Consciousness. 3 (1): nix016. doi:10.1093/nc/nix016. PMC 6007152 $2. PMID 30042848. The connection with findings about PCC deactivation in ‘effortless awareness’ meditation is obvious, and bolstered by the finding that acute ayahuasca intoxication increases mindfulness-related capacities. 
  11. ^ Krebs, Teri S (28 Mart 2013). "Over 30 million psychedelic users in the United States". F1000Research. 2: 98. doi:10.12688/f1000research.2-98.v1. PMC 3917651 $2. PMID 24627778. 
  12. ^ a b Garcia-Romeu, Albert (August 2016). "Clinical applications of hallucinogens: A review". Experimental and Clinical Psychopharmacology. 24 (4): 229-268. doi:10.1037/pha0000084. PMC 5001686 $2. PMID 27454674.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "garcia-et-al" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)
  13. ^ a b The Non-medical Use of Drugs: Interim Report of the Canadian Government's Commission of Inquiry. 1971. s. 106. Physical dependence does not develop to LSD  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "canada-commission" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)
  14. ^ a b Lüscher, Christian (14 Kasım 2006). "The Mechanistic Classification of Addictive Drugs". PLOS Medicine. 3 (11): e437. doi:10.1371/journal.pmed.0030437. PMC 1635740 $2. PMID 17105338.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: ":02" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)
  15. ^ a b c d Nichols, D. E. (3 Şubat 2016). "Psychedelics". Pharmacological Reviews. 68 (2): 264-355. doi:10.1124/pr.115.011478. PMC 4813425 $2. PMID 26841800.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "Nichols2016" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)
  16. ^ "Psychedelic psilocybin therapy for depression granted Breakthrough Therapy status by FDA". newatlas.com. 24 Ekim 2018. 25 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Eylül 2019. 
  17. ^ Tanne (2004). "Humphrey Osmond". BMJ. 328 (7441): 713. doi:10.1136/bmj.328.7441.713. PMC 381240 $2. 
  18. ^ Oxford English Dictionary, 3rd edition, September 2007, s.v., Etymology
  19. ^ A. Weil, W. Rosen. (1993), From Chocolate To Morphine: Everything You Need To Know About Mind-Altering Drugs. New York, Houghton Mifflin Company. p. 93
  20. ^ Ayahuasca: Between Cognition and Culture. Publicacions Universitat Rovira i Virgili. 2020. ISBN 978-84-8424-834-7. OCLC 1229544084. 
  21. ^ Fadiman (1 Ocak 2016). "Microdose research: without approvals, control groups, double blinds, staff or funding". Psychedelic Press. XV. 
  22. ^ "The truth about 'microdosing,' which involves taking tiny amounts of psychedelics like LSD". Business Insider. 30 Ocak 2017. 19 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2017. 
  23. ^ Webb M, Copes H, Hendricks PS (August 2019). "Narrative identity, rationality, and microdosing classic psychedelics". The International Journal on Drug Policy. 70: 33-39. doi:10.1016/j.drugpo.2019.04.013. PMID 31071597. 
  24. ^ Dahl, Henrik (7 Temmuz 2015). "A Brief History of LSD in the Twenty-First Century". Psychedelic Press UK. 11 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2017. 
  25. ^ Grandy (23 Nisan 2020). "Guest editorial". Gender in Management (İngilizce). 35 (3): 257-260. doi:10.1108/GM-05-2020-238. ISSN 1754-2413. 
  26. ^ Brandt (20 Nisan 2020). "Return of the lysergamides. Part VI: Analytical and behavioural characterization of 1‐cyclopropanoyl‐ d ‐lysergic acid diethylamide (1CP‐LSD)". Drug Testing and Analysis (İngilizce). 12 (6): 812-826. doi:10.1002/dta.2789. ISSN 1942-7603. PMID 32180350. 
  27. ^ Luke, David (28 Kasım 2013). "Rock Art or Rorschach: Is there More to Entoptics than Meets the Eye?". Time and Mind. 3 (1): 9-28. doi:10.2752/175169710x12549020810371. 
  28. ^ Berry (July 2004). "Mammalian central nervous system trace amines. Pharmacologic amphetamines, physiologic neuromodulators". Journal of Neurochemistry. 90 (2): 257-271. doi:10.1111/j.1471-4159.2004.02501.x. ISSN 0022-3042. PMID 15228583. 
  29. ^ Byock (2018). "Taking Psychedelics Seriously". Journal of Palliative Medicine. 21 (4): 417-421. doi:10.1089/jpm.2017.0684. PMC 5867510 $2. PMID 29356590. 
  30. ^ a b van Amsterdam (2011). "Harm potential of magic mushroom use: A review". Regulatory Toxicology and Pharmacology. 59 (3): 423-429. doi:10.1016/j.yrtph.2011.01.006. PMID 21256914. 
  31. ^ Krebs, Teri S. (19 Ağustos 2013). "Psychedelics and Mental Health: A Population Study". PLOS ONE. 8 (8): e63972. doi:10.1371/journal.pone.0063972. PMC 3747247 $2. PMID 23976938. 
  32. ^ a b c Tupper (6 Ekim 2015). "Psychedelic medicine: a re-emerging therapeutic paradigm". CMAJ : Canadian Medical Association Journal. 187 (14): 1054-1059. doi:10.1503/cmaj.141124. ISSN 0820-3946. PMC 4592297 $2. PMID 26350908. 
  33. ^ Sixties Rock: Garage, Psychedelic, and Other Satisfactions. Chicago, IL: University of Illinois Press. 15 Ocak 2000. ss. 63-64. ISBN 0-252-06915-3. 
  34. ^ Krippner (2017). "Ecstatic Landscapes: The Manifestation of Psychedelic Art". Journal of Humanistic Psychology. 57 (4): 415-435. doi:10.1177/0022167816671579. 
  35. ^ Dickins (2013). "Preparing the Gaia connection: An ecological exposition of psychedelic literature 1954-1963". European Journal of Ecopsychology. 4: 9-18. 28 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2021. 
  36. ^ Gallagher (2004). "Tripped Out: The Psychedelic Film and Masculinity". Quarterly Review of Film and Video. 21 (3): 161-171. doi:10.1080/10509200490437817. 
  37. ^ St John, Graham. "Neotrance and the Psychedelic Festival." 28 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Dancecult: Journal of Electronic Dance Music Culture, 1(1) (2009).
  38. ^ "The Trips Festival explained". Experiments in Environment: The Halprin Workshops, 1966-1971. 14 Ocak 2016. 19 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  39. ^ Rucker (2015). "Psychedelic drugs should be legally reclassified so that researchers can investigate their therapeutic potential". British Medical Journal. 350: h2902. doi:10.1136/bmj.h2902. PMID 26014506. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Psikedelikler&oldid=31188773" sayfasından alınmıştır