Maria Gaetana Agnesi

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Maria Gaetana Agnesi
Doğum16 Mayıs 1718(1718-05-16)
Milano, Milano Dükalığı
Ölüm09 Ocak 1799 (80 yaşında)
Milano, Cisalpin Cumhuriyeti
Ölüm sebebiZatürre
Defin yeriMilano Anıt Mezarlığı
45°29′09″N 9°10′45″E / 45.485831°K 9.179056°D / 45.485831; 9.179056
Milliyetİtalyan
EğitimEvde eğitim
Tanınma nedeniInstituzioni Analitiche ad uso della gioventù italiana adlı kitap[not 1]
Witch of Agnesi[1]
DinKatolik
Akraba(lar)Maria Teresa Agnesi Pinottini (kardeş)
Kariyeri
DalıMatematik, felsefe, teoloji, pedagoji
Çalıştığı kurumlarBologna Üniversitesi
Akademik danışmanlarıRamiro Rampinelli
Bildiği diller: Latince, Fransızca, Almanca, İspanyolca, İbranice, İtalyanca

Maria Gaetana Agnesi (UK /ænˈjeɪzi/ an-YAY-zee,[2] US /ɑːnˈ-/ ahn--,[1][3] İtalyanca telaffuz: [maˈriːa ɡaeˈtaːna aɲˈɲeːzi, -ɲɛːz-];[4] 16 Mayıs 1718 – 9 Ocak 1799), İtalyan bir matematikçi, filozof, ilahiyatçı ve yardımseverdi. Bir matematik kitabı yazan ilk kadın ve aynı zamanda bir üniversitede matematik profesörü olarak atanan ilk kadın olmuştur.[5]

Hem diferansiyel hem de integral kalkülüs konularını tartışan ilk kitabı yazmasıyla tanınır ve hiç görev yapmamış olmasına rağmen Bologna Üniversitesi öğretim üyesiydi.

Hayatının son kırk yılını teoloji (özellikle patristik) okumaya, hayır işlerine ve yoksullara hizmet etmeye adamıştır. Dindar bir Katolikti ve entelektüel arayış ile mistik tefekkür arasındaki evlilik üzerine, özellikle de "Il cielo mistico" (Mistik Cennet) adlı makalesinde kapsamlı bir şekilde yazdı. Tanrı'nın rasyonel tefekkürünü, İsa Mesih'in yaşamı, ölümü ve dirilişi üzerine dua ve tefekkürün bir tamamlayıcısı olarak görmüştür.[6]

Harpsikordist ve besteci Maria Teresa Agnesi Pinottini, onun kız kardeşiydi.

Erken dönem yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]

Maria Gaetana Agnesi Milano'da varlıklı ve okur-yazar bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi.[7][8][9] Zengin bir ipek tüccarı olan babası[10] Pietro Agnesi, ailesini Milano soyluları arasına yükseltmek istiyordu. Bu amacına ulaşmak için 1717 yılında Brivius de Brokles ailesinden Anna Fortunato Brivio ile evlendi. Annesinin ölümü ona kamusal hayattan çekilmek için bir bahane sağladı. Evin yönetimini devraldı. 21 çocuktan biriydi.[11] Ailesi Milano'nun en zengin ailelerinden biri olarak tanınıyordu.[kaynak belirtilmeli]

Agnesi'nin Università di Bologna'dan aldığı diploma

Maria erken yaşta bir harika çocuk olarak tanındı; beş yaşında hem İtalyanca hem de Fransızca konuşabiliyordu. On birinci yaş gününe kadar Yunanca, İbranice, İspanyolca, Almanca ve Latince de öğrenmişti ve "Yedi Dilli Hatip (Seven-Tongued Orator)" olarak anılıyordu.[12]

Agnesi, on iki yaşındayken gizemli bir hastalığa yakalanmış, bu hastalık aşırı ders çalışmasına ve okumasına bağlanmış, bu nedenle kendisine yoğun dans ve ata binme reçeteleri verilmiştir. Bu tedavi işe yaramadı; aşırı kasılmalar yaşamaya başladı, ardından itidalli olmaya teşvik edildi. On dört yaşına geldiğinde balistik ve geometri çalışıyordu.[12] On beş yaşındayken, babası düzenli olarak Bologna'nın en bilgili adamlarından oluşan bir çevreyi evinde toplamaya başladı ve onların önünde en soyut felsefi sorular üzerine bir dizi tez okudu ve savundu. Bu toplantıların kayıtları Charles de Brosses'in Lettres sur l'Italie adlı eserinde ve babasının 1738'de 190 felsefi tezi savunduğu son performansının bir açıklaması olarak yayınladığı Propositiones Philosophicae adlı eserinde yer almaktadır.[12]

Maria'nın annesi öldükten sonra, babası iki kez yeniden evlendi ve Maria Agnesi üvey kardeşleri de dahil olmak üzere 21 çocuğun en büyüğü oldu. Babası, matematik araştırmalarına devam ederse, istediği tüm hayır işlerini yapmasına izin verileceği konusunda onunla anlaştı.[13] Gösterileri ve derslerinin yanı sıra kardeşlerini eğitmek de onun sorumluluğundaydı. Bu görev, onu bir manastıra girme hedefinden alıkoydu, çünkü son derece dindar olmuştu. Babası bu isteğini yerine getirmeyi reddetse de, o andan itibaren toplumla tüm etkileşimlerden kaçınarak ve kendini tamamen matematik çalışmalarına adayarak neredeyse manastıra özgü bir yarı-emeklilik hayatı yaşamasına izin verdi.[12] 1739'da Marquis Guillaume de l'Hôpital'in Traité analytique des sections coniques kitabını[14] okuduktan sonra, 1740'ta o dönemin en önemli İtalyan matematikçilerinden biri olan Olivetan keşişi Ramiro Rampinelli tarafından bu alana tam olarak tanıtıldı.[15] Bu süre zarfında Maria onunla hem diferansiyel hem de integral kalkülüs çalıştı.

Matematiğe katkıları[değiştir | kaynağı değiştir]

Instituzioni analitiche[değiştir | kaynağı değiştir]

Instituzioni analitiche'nin ilk sayfası (1748)

Britannica'ya göre, "Batı dünyasında matematik alanında ün kazanmış ilk kadın olarak kabul edilir". Çalışmalarının en değerli sonucu, 1748'de Milano'da yayınlanan ve "Euler'in çalışmalarına mevcut en iyi giriş olarak kabul edilen" Instituzioni analitiche ad uso della gioventù italiana (İtalyan Gençliğinin Kullanımı için Analitik Kuramlar) adlı eseriydi.[7] Agnesi'ye göre bu çalışmanın amacı, sonsuz küçükler hesabının farklı sonuç ve teoremlerinin sistematik bir gösterimini yapmaktı.[15] Çalışmasının modeli, Charles-René Reynaud'nun Le calcul différentiel et intégral dans l'Analyse adlı eseriydi.[15] Bu çalışmada matematiksel analiz ile cebiri bütünleştirme üzerine çalıştı.[12] İlk cilt, sonlu büyüklükler analizini, ikincisi ise sonsuz küçükler analizini ele almaktadır.

İkinci cildin Fransızca çevirisi, P. T. d'Antelmy tarafından, Charles Bossut (1730-1814) tarafından yapılan eklemelerle birlikte, 1775 yılında Paris'te yayımlanmıştır; Cambridge Üniversitesi'nde Lucasian Matematik Profesörü olan John Colson (1680-1760) tarafından yapılan ve John Hellins tarafından "gözden geçirilen" tüm çalışmanın İngilizce çevirisi olan Analitik Kuramlar (Analytical Institutions) ise 1801 yılında Baron Maseres'in maddi desteğiyle yayımlanmıştır.[16] Eser, Agnesi'ye elmas bir yüzük, kişisel bir mektup ve elmas-kristal bir çanta hediye ederek teşekkür eden İmparatoriçe Maria Theresa'ya ithaf edilmiştir. Agnesi'ye övgü dolu bir mektup yazan ve ona altın bir çelenk ve altın bir madalya gönderen Papa Benedict XIV de dahil olmak üzere pek çok kişi Agnesi'nin çalışmalarını övdü.[12]

Agnesi, bu çalışmayı yazarken iki seçkin matematikçiden danışmanlık ve yardım almıştır: eski öğretmeni Ramiro Rampinelli ve Jacopo Riccati.[15]

Agnesi Cadısı[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Witch of Agnesi

Agnesi, Instituzioni analitiche adlı kitabında daha önce Pierre de Fermat ve Guido Grandi tarafından incelenen ve inşa edilen bir eğriyi tartışmıştır.

Agnesi bu eğriyi İtalyancada her yöne dönmek anlamına gelen versoria sıfatının eşanlamlısı olan versiera olarak tanımlamıştır.[17] Aynı zamanda versiera, "şeytan" (Tanrı'nın Düşmanı; Adversary of God) için bir takma ad olan Latince Adversarius kelimesinden gelen "dişi şeytan" veya "cadı" için bir terim olarak kullanılmıştır. Instituzioni analitiche'nin sonraki çevirileri ve yayınları ya bir çeviri hatası ya da muhtemelen bir kelime oyunu olarak eski anlamı devam ettirmiştir.[18] Eğri, "Agnesi Cadısı (Witch of Agnesi)" olarak bilinir hale gelmiştir.[19]

Diğer[değiştir | kaynağı değiştir]

Maria Gaetana Agnesi'nin Milano'daki büstü

Agnesi aynı zamanda Traité analytique des sections coniques du marquis de l'Hôpital üzerine de bir şerh yazmıştır; bu şerh, el yazması halini görenler tarafından çok övülse de hiçbir zaman yayımlanmamıştır.[20]

Sonraki yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]

1750 yılında babasının hastalığı üzerine Papa Benedict XIV tarafından[19] Bologna'da matematik ve doğa felsefesi ile fizik kürsüsüne atandı, ancak hiçbir zaman görev yapmadı.[12] Bir üniversitede profesörlük unvanı alan ikinci kadındı, Laura Bassi ise ilk kadındı.[21] 1751 yılında tekrar hastalandı ve doktorları tarafından okumaması söylendi. Babasının 1752'de ölümünden sonra uzun zamandır arzuladığı bir amacı gerçekleştirerek kendini teoloji ve özellikle Pederler çalışmalarına verdi ve kendini yoksullara, evsizlere ve hastalara adadı, aldığı hediyeleri dağıttı ve yoksullarla çalışmalarını sürdürmek için para dilendi. 1783'te Milano'nun yaşlıları için bir ev olan Opera Pia Trivulzio'yu kurdu ve yöneticisi oldu, burada kurumun rahibeleri gibi yaşadı.[12] 9 Ocak 1799'da Maria Agnesi yoksul bir şekilde öldü ve diğer on beş cesetle birlikte yoksullar için yapılan bir toplu mezara gömüldü.[22]

Onurlandırılması[değiştir | kaynağı değiştir]

1996 yılında bir asteroide, 16765 Agnesi, Agnesi'nin adı verilmiştir.

Venüs'te Agnesi'nin adını taşıyan bir krater vardır.[23]

Matematikte Kadınlar Derneği tarafından yayınlanan önemli kadın matematikçilerin yer aldığı bir iskambil destesinde yer almaktadır.[24]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ İngilizce: Analytical Institutions for the use of Italian youth; Türkçe: İtalyan gençliğinin kullanımı için Analitik Kuramlar

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ a b "witch of Agnesi". Merriam-Webster Dictionary. 
  2. ^ "Agnesi, Maria Gaetana". Lexico UK English Dictionary. Oxford University Press. [ölü/kırık bağlantı]
  3. ^ "Agnesi". The American Heritage Dictionary of the English Language. 5. Boston: Houghton Mifflin Harcourt. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2019. 
  4. ^ Luciano Canepari (2009) [1999]. "Dizionario di pronuncia italiana" (PDF). Bologna: Zanichelli. ISBN 9788808093448. 15 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  5. ^ Jone Johnson Lewis (1 Şubat 2020). "Biography of Maria Agnesi, Mathematician". 4 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2024. 
  6. ^ Mazzotti, Massimo (Aralık 2001). "Maria Gaetana Agnesi: Mathematics and the making of the Catholic enlightenment" (PDF). Isis. 92 (4). ss. 657-683. doi:10.1086/385354. hdl:10036/28899 Özgürce erişilebilir. JSTOR 3080337. 24 Aralık 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  7. ^ a b A'Becket 1913.
  8. ^ "Maria Gaetana Agnesi". Agnesscott.edu. 3 Aralık 1998 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2014. 
  9. ^ Maor, Eli (2013). "Maria Agnesi and Her "Witch"". Trigonometric Delights. Princeton University Press. ss. 108-111. ISBN 9780691158204. 
  10. ^ Findlen, Paula, Calculations of faith: mathematics, philosophy, and sanctity in 18th-century Italy (new work on Maria Gaetana Agnesi) Historia Mathematica 38 (2011), 248-291. DOI:10.1016/j.hm.2010.05.003
  11. ^ Spradley, Joseph (2016). Salem Press Biographical Encyclopedia. Salem Press – Ebsco vasıtasıyla. 
  12. ^ a b c d e f g h Ogilvie, Marilyn Bailey; Harvey, Joy (1986). Women in science: antiquity through the nineteenth century : a biographical dictionary with annotated bibliographyÜcretsiz kayıt gerekli. 3. Cambridge, Mass.: MIT Press. s. 27. ISBN 978-0-262-15031-6. 
  13. ^ Swaby, Rachel (2015). Headstrong 52 Women Who Changed Science-and the World. New York: Broadway Books. s. 179. 
  14. ^ L'Hospital, Guillaume-François-Antoine de (1661-1704) Auteur du texte (1776). Traité analytique des sections coniques et de leur usage pour la résolution des équations... ouvrage posthume de M. le marquis de L'Hospital,... (İngilizce). 6 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2024. 
  15. ^ a b c d Gliozzi, Mario. "Agnesi, Maria Gaetana". Dizionario Biografico degli Italiani (İtalyanca). Enciclopedia Italiana. 15 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2015. 
  16. ^ Analytical institutions... (four volumes), London, 1801 Google Kitaplar'da vol. 1, s. PR3,
  17. ^ Mulcrone, T. F. (1957). "The Names of the Curve of Agnesi". The American Mathematical Monthly. 64 (5). ss. 359-361. doi:10.2307/2309605. ISSN 0002-9890. 20 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2024. 
  18. ^ Stigler, Stephen M. (1974). "Studies in the history of probability and statistics. XXXIII. Cauchy and the witch of Agnesi: an historical note on the Cauchy distribution". Biometrika. Cilt 61. ss. 375-380. doi:10.1093/biomet/61.2.375. MR 0370838. 
  19. ^ a b Chisholm 1911.
  20. ^ Encyclopædia Britannica, 1911, p. 378
  21. ^ Pickover, Clifford. The Math Book. Sterling Publishing, 2009, p. 180.
  22. ^ "Agnesi". www.math.twsu.edu. 9 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2017. 
  23. ^ Atlas of Venus, by Peter John Cattermole, Patrick Moore, 1997, 0-521-49652-7, p. 112 6 Kasım 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  24. ^ "Mathematicians of EvenQuads Deck 1". awm-math.org. 19 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2022. 

Konuyla ilgili okumalar[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Maria_Gaetana_Agnesi&oldid=32413872" sayfasından alınmıştır