Arses (Pers hükümdarı)
| Arses 𐎠𐎼𐏁𐎣 | |
|---|---|
 Muhtemelen Arses'in portresi, Mısır firavun tacı giymiş.[1] | |
| Ahameniş İmparatorluğu'nun Kralların kralı | |
| Hüküm süresi | 338-336 MÖ |
| Önce gelen | III. Artaserhas |
| Sonra gelen | III. Darius |
| Ölüm | 336 MÖ |
| Hanedan | Ahameniş |
| Babası | III. Artaserhas |
| Annesi | Atossa |
| Dini | Zerdüştçülük |
Arses (Eski Farsça: *R̥šā; Grekçe: Ἀρσής), krallık adıyla da bilinen IV. Artaserhas (/ˌɑːrtəˈzɜːrksiːz/; Eski Farsça: 𐎠𐎼𐎫𐎧𐏁𐏂𐎠 Artaxšaçāʰ; Grekçe: Ἀρταξέρξης), MÖ 338'den 336'ya kadar on ikinci Ahameniş Kralların kralıydı.
Arses, Pers İmparatorluğu'nun yeniden dirilişine neden olan babası III. Artaserhas'in hadım Bagoas tarafından zehirlenmesinin ardından tahta çıktı. İkincisi, onu kontrol edebilme beklentisiyle Arses'i tahta çıkardı. Ahameniş İmparatorluğu'nun III. Artaserhas'in öldürülmesi ve Arses'in halefi nedeniyle zayıflamasıyla, Yunan birliği 336'da Asya'ya asker gönderdi.
Arses, kendisini Bagoas'ın etkilerinden kurtarmak için hadımı zehirletmeye çalıştı; ancak başarılı olamadı, bunun yerine Bagoas'ın emriyle kendini zehirlemeye yenik düştü. Bagoas, Arses'in kuzeni III. Darius'u kendisinden sonra tahta çıkardı.
İsmi[değiştir | kaynağı değiştir]
Yunan kaynaklarında Grekçe: Arses olarak bilinir ve bu onun gerçek adı gibi görünüyor, ancak Kherei Anıtı ve Samarya'dan çanak çömlek parçaları, babası ve büyükbabasından sonra IV. Artaserhas'in kraliyet adını aldığını bildirir.
Grekçe: Arses, Eski Farsça: R̥šā'nın Yunanca biçimidir ve Avestaca: Aršan- da kaydedilmiştir ve Aršaka, Aršāma ve Xšayaaršan gibi birçok Eski Farsça bileşik isimde kullanılır. Terim, dilbilimsel olarak "erkek, erkeksi" anlamına gelen Yunanca arsēn ile ilgilidir.[2]
Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]
Arses, III. Artaserhas ve eşi Atossa'nın en küçük oğluydu.[2] Arses'in birkaç erkek kardeşi vardı, sadece Bisthanes isimli olanınki bellidir.[2] III. Artaserhas, İran, imparatorluğunu yeniden düzenleyip, ülke genelindeki isyanları bastırmıştı.[3] Bununla birlikte, 338 sonbaharında III. Artaserhas'i zehirleyen hırslı hadım ve chiliarch Bagoas tarafından öldürüldüğünde, İran'ın talihi aniden sona erdi.[4] III. Artaserhas'ün erken ölümü, İran için sorunlu bir konu olduğunu kanıtladı[3] ve ülkenin zayıflamasında rol oynamış olabilir.[2] III. Artaserhas'ün Arses ve Bisthanes dışındaki oğullarının çoğu da Bagoas tarafından öldürüldü.[3] Kral yapıcı olmak isteyen Bagoas, genç Arses'i tahta çıkardı.[3][2]
Tahta çıkışında, Arses büyük olasılıkla IV. Artaserhas'in krallık adını aldı.[5] Gençliğinden dolayı Bagoas tarafından tahta geçirildi ve Bagoas onu kontrol etmek için bundan yararlanmaya çalıştı. Aynı dönemde, Yunan şehir devletlerinin çoğu, Makedonya kralı II. Filip'in önderliğinde Yunan birliğine katılmıştı; İran'daki olaylardan yararlanmak isteyen II. Filip, III. Artaserhas'ın hükümdarlık döneminde Perinthus kasabasına yardım ettiği için ülkeden tazminat talep etti.[2] Arses reddetti ve sonuç olarak, MÖ 336'da II. Filip komutasında 10.000 Makedon askeri ile bir Yunan seferi başlatıldı.[2] Aynı zamanda Arses, kendisini Bagoas'ın otoritesinden ve etkisinden kurtarmaya kararlıydı; Bagoas'ı zehirlemek için başarısız bir çaba sarf etti, ancak ailesinin geri kalanıyla birlikte Arses'in kuzeni III. Darius'u tahta çıkaran Bagoas tarafından zehirlendi.[2] Birkaç yıl sonra Büyük İskender'in fetihlerini meşrulaştırmak için yapılan Makedon propagandası, III. Darius'u Ahameniş kraliyet ailesinin son kralı olarak gösterilen Arses'in öldürülmesinde kilit rol oynamakla suçladı.[6]
Madeni paraları[değiştir | kaynağı değiştir]
IV. Artaserhas'in hanedan sikkesi yoktur, ancak Kilikya'daki satrap Mazaios'un bazı çağdaş sikkelerinin bazılarının arka yüzünde Firavun tacı giyen genç bir hükümdar olarak tasvir edilebileceği düşünülürken, ön yüzde firavun kıyafetiyle babası III Artaserhas ile otururken görünür.[1]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b c Kovacs, Frank L. (2002). "Two Persian Pharaonic Portraits". Jahrbuch für Numismatik und Geldgeschichte (İngilizce). R. Pflaum. ss. 55-60.
- ^ a b c d e f g h LeCoq 1986, s. 548.
- ^ a b c d Schmitt 1986, ss. 658-659.
- ^ Waters 2014, s. 197.
- ^ Briant 2002, s. 769.
- ^ Briant 2002, s. 770.
Yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]
Antik çalışmalar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Flavius Arrianus, The Anabasis of Alexander.
- Diodorus Siculus, Bibliotheca historica.
- Justinus, Pompeius Trogus'un Filip Tarihinin Özeti.
Modern çalışmalar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Briant, Pierre (2002). From Cyrus to Alexander: A History of the Persian Empire. Eisenbrauns. ss. 1-1196. ISBN 9781575061207.
- LeCoq, P. (1986). "Arses". Yarshater, Ehsan (Ed.). Encyclopædia Iranica, Volume II/5: Armenia and Iran IV–Art in Iran I (İngilizce). Londra ve New York: Routledge & Kegan Paul. s. 548. ISBN 978-0-71009-105-5.
- Schmitt, R. (1986). "Artaxerxes III". Yarshater, Ehsan (Ed.). Encyclopædia Iranica, Volume II/6: Art in Iran I–ʿArūż (İngilizce). Londra ve New York: Routledge & Kegan Paul. ss. 658–659. ISBN 978-0-71009-106-2.
- Waters, Matt (2014). Ancient Persia: A Concise History of the Achaemenid Empire, 550–330 BCE. Cambridge University Press. ISBN 978-0521253697.