Göle

Vikipedi, özgür ansiklopedi
17.32, 17 Ocak 2021 tarihinde Sp1dey (mesaj | katkılar) tarafından oluşturulmuş 24679046 numaralı sürüm (→‎Demografik yapı: Kısaltma ve noktalama düzeltmeleri)
Osmanlı İmparatorluğu hakimiyetindeyken Göle adıyla anılan şehir için Gyula maddesine bakınız.
Göle
İlçe
Ardahan'ın Türkiye'deki yeri
Ardahan'ın Türkiye'deki yeri
Harita
İlçe sınırları haritası
ÜlkeTürkiye
İlArdahan
Coğrafi bölgeDoğu Anadolu Bölgesi
İdare
 • KaymakamCevat Gün
 • Belediye başkanıİlhan Gültekin (AK Parti)
Yüzölçümü
 • Toplam1399 km²
Rakım2030 m
Nüfus
 (2018)
 • Toplam25,187
 • Kır
18,836
 • Şehir
5.986
Zaman dilimiUTC+03.00 (TSİ)
Posta kodu75700
İl alan kodu0478
İl plaka kodu75

Göle (Gürcüce: კოლა; translit.: "k'ola"), Ardahan'ın en büyük ilçesi ve bu ilçenin merkezi kasabadır. Eskiden bir köy olan Göle kasabasının eski adı Merdenek ya da Merdenik'tir (Osmanlıca: مرده نيک / Merdenik[2], Kürtçe: Mêrdînik). Adı sonradan Göle olarak değiştirilmiştir.

Etimoloji

Göle adının, Gürcüce Kola adının değişikliğe uğramasıyla ortaya çıkmış olduğuna dair görüşler vardır. Kola adı ise antik çağ krallığı Kolhis’in Gürcücedeki adı olan Kolha’dan gelir. Günümüzde de Göle Gürcücede Kola olarak adlandırılır. Ermenicede Göle yöresi Koğ olarak adlandırılır ve Göle adının da Koğ’dan geldiği de ileri sürülür. Kolhis’in Urartu dilindeki adı Kulha, birbirine benzer bu adlara kaynaklık etmiş olabilir.

Öte yandan 1907’de bölgeyi gezen Gürcü tarihçi Ekvtime Takaişvili Gürcüce Kola olarak bilinen bölgeyi orada yaşayan kişilerin “Göl” (Göle değil) olarak adlandırdığını yazar. Etrafı dağlarla çevirili olan ve geniş çukuru andıran ovanın baharda karların erimesiyle sularla dolup bataklığa, hatta göle dönüştüğünü, Kura Nehri’nin kaynaklandığı bu bölgeye Türkçede bundan dolayı “Göl” denmiş olabileceğini belirtir.[3]

Tarihçe

Eski adı Kola olan Göle, İÖ 4. yüzyılda İberia Krallığı sınırları içinde, Tsunda Prensliği’ne bağlıydı. İÖ 2-1. yüzyıllarda Ermenistan Krallığı sınırları içinde kaldı. Bölge daha sonra Ermeniler ile Gürcüler arasında birkaç kez el değiştirdi. Kolalı Çocukların Şehadeti (9. yüzyıl) adını taşıyan Gürcüce bir hagiografiye göre 6. yüzyılda dokuz Kolalı (Göleli) çocuk Kura Nehri’nin sonradan “Ayazma” da denilen kaynağında vaftiz olup Hristiyanlığı kabul etmiş ve bundan dolayı annesi ve babası tarafından öldürülmüştür.[4] Göle Gürcü yönetimi altındayken Emeviler tarafından istila edildi. 9. yüzyılda İberia kralı I. Aşot (813–826/830) Arapları bölgeden çıkardı ve Göle Gürcistan Krallığı’na katıldı. 11. yüzyılda Göle ve yöresi Büyük Selçukluların eline geçti. 13. yüzyılın ortalarından itibaren Göle Gürcü atabegleri devleti Samtshe-Saatabago’nun yönetimi altındaydı. 16. yüzyılın sonlarında Gürcü atabegler Osmanlılara karşısında tutunamadı ve Göle Osmanlı Devleti tarafından ele geçirildi. Aynı yüzyılda kurulan Çıldır Eyaleti sınırları içinde yer aldı. Bugünkü Göle ilçesi toprakları Osmanlı kayıtlarından Ardahan-i Küçük, bugünkü Ardahan ise Ardahan-i Büzürg (Büyük Ardahan) olarak geçer ve Ardahan-i Küçük (Küçük Ardahan) Çıldır Eyaleti’nin livalarından biridir.[5]

Uzun süre Osmanlı yönetimi altında kalan Göle, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Rusya İmparatorluğu’nun sınırları içinde kaldı. Rus yönetimi sırada Göle, Ardahan sancağına (okrug) bağlı bir kazaydı (uçastok) ve kazanın yönetim merkezi Okami köyüydü.[6] 1907 yılında bölgeyi gezen Gürcü tarihçi Ekvtime Takaişvili’nin verdiği bilgiye göre o tarihte Göle’nin nüfusu Müslüman Gürcüler, Meshiler, Kürtler, Rumlar ve Ermenilerden oluşuyordu. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sonrasında, Osmanlı ülkesine göç eden Müslüman Gürcülerin yerlerine Ruslar tarafından Rumlar ve Ermeniler yerleştirilmiştir. Resmi verilere göre Göle’nin de içinde yer aldığı Ardahan sancağından (okrug) 1.407 hane veya 22.843 kişi Osmanlı ülkesine göç etmiştir.[7] 1886 yılında Rusların yaptığı nüfus sayımına göre Göle'de 9.208 kişi yaşıyordu. Nüfusun 5.432'si (%59) Kürt, 2.755'i (%29.9) Rum, 846'sı (%9.2) Türk, 121'i (%1.3) Ermeni, 54'ü (%0.6) Türkmen'di.[8]

I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinden sonra Göle bağımsız Gürcistan sınırları içinde yer aldı. Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında fiilen yeniden Türkiye’ye katıldı.[9] Kars Antlaşması’yla da Türkiye’ye bırakıldı. Bu tarihten 1992 yılına kadar Kars iline bağlı bir ilçe olan Göle, 27 Mayıs 1992 tarihinde Ardahan iline bağlanmıştır. Göle ilçe merkezinde belediye teşkilatı 1926'da kurulmuştur.

Coğrafya

İlçenin sınırları kuzeyinde Ardahan ili, güneyinde Kars'ın Selim ilçesi, doğusunda Kars'ın Susuz ilçesi, kuzey batısında Erzurum'un Olur ilçesi, güney doğusunda Kars ili, güney batısında Erzurum'un Şenkaya ilçesi ile çevrilidir. İl merkezine olan uzaklığı 45 km dir.

İlçe merkezi ortalama rakımı 2038 metre olan düz bir alana kurulmuştur. köyler ise kısmen düz ve kısmen de engebeli arazi üzerine yerleşmiştir. İlçenin toplam yüzölçümü 1420 Km2’dir. Arazinin bir kısmı orman örtüsü ile diğer kısımları ise çayır ve mera ile kaplıdır. Ardahan ormanlarının yaklaşık %65'i Göle ilçesinde bulunmaktadır. İlçenin her tarafı yeşil olduğu için Yeşil Göle adını almıştır. Kışları uzun, çok sert ve soğuk, yazları ise ılık ve yağışlı geçen karasal iklime sahiptir. Kış aylarında soğukluk -30 ya da 35 dereceye kadar düşer. Çok sert geçen kış aylarında yağan karın kalınlığı en az bir metreye ulaşır. Göle ovası, çukurluğu nedeniyle kış boyunca kimi zaman sisli günler geçirir. Yaz aylarında ise sıcaklık 25-30 dereceye kadar yükselir.

Demografik yapı

Göle kültürlü bir nüfus yapısına sahip farkli etnikleri bünyesinde bulundurur. Bunlar Kürtler, Acemler, Yerliler, Terekemeler, Türkmenler vb. olarak sıralandırılabilir. Göle, nüfus ve yüzölçümü bakımından Ardahan'ın en büyük ve en önemli ilçesidir.

Nüfus

İlçenin genel görünümü.
Yıl Toplam Şehir Kır
Göle ilçesi (Kars)
1927[10] 21.954 600 21.354
1935[11] 27.406 811 26.595
1940[12] 24.974 2.938 22.036
1945[13] 28.124 2.545 25.579
1950[14] 30.831 1.518 29.313
1955[15] 36.159 2.173 33.986
1960[16] 40.944 3.028 37.916
1965[17] 47.681 3.826 43.855
1970[18] 53.442 7.968 45.474
1975[19] 58.176 7.680 50.496
1980[20] 58.168 8.041 50.127
1985[21] 55.928 8.850 47.078
1990[22] 44.953 7.542 37.411
Göle ilçesi (Ardahan)
2000[23] 37.814 10.478 27.336
2007[24] 32.134 7.438 24.696
2008[25] 32.578 7.588 24.990
2009[26] 30.912 6.231 24.681
2010[27] 29.897 6.406 23.491
2011[28] 30.727 7.833 22.894
2012[29] 29.968 7.359 22.609
2013[30] 28.032 6.094 21.938
2014[31] 27.142 6.050 21.092
2015[32] 26.254 6.033 20.221
2016[32] 25.679 6.125 19.554
2017[32] 25.178 6.091 19.087
2018[32] 25.187 5.969 19.218
2019[32] 24.863 5.922 18.941
2020[32] 24.822 5.986 18.836

Ekonomi

İlçe ekonomisi genelde hayvancılığa dayanmaktadır. İlçe, bölgenin en önemli canlı hayvan yetiştirme merkezlerindendir. Hayvan besiciliği ve mandıracılığı olmak üzere iki kısımda gerçekleştirilmektedir. Ayrıca hayvancılığın ve tarımın gelişmesi için ilçede "İnekhane"de denilen Göle Tarım İşletmesi kurulmuştur. Tarımsal faaliyetlerde arpa, buğday, yulaf, patates ekimi yapılmaktadır. Büyükbaş hayvancılığın yanı sıra küçükbaş hayvancılık ile tavuk, hindi, kaz, ördek gibi kümes hayvanları da yetiştirilmektedir, ayrıca arıcılık da yapılmaktadır.

Ticaret alanında ise alışveriş merkezleri, bakkal, market, marangoz, tamir atölyeleri,internet cafeler, kahvehaneler ve altısı fabrika düzeyinde sanayi tesisleri olmak üzere onlarca mandıra hizmet vermektedir.İlçe, hayvancılık ve ormancılıkta bölgesinin merkezi konumundadır.Hayvancılık alanında Tarım İşletmesi,ormancılık alanında ise Orman İşletmesi hizmet vermektedir. Göle'nin sahip olduğu iktisadi güç, Ardahan da dahil olmak üzere, ile bağlı ilçelerin hepsinden büyüktür. Bu yönüyle Göle, Ardahan ilinin ticaret merkezidir.

Turizm

İlçe turizm açısından önemli bir potansiyele sahip olup, yerli ve yabancı turistlerin ilgisini çekecek görmeye değer tarihi eserleri bulunmaktadır. Bunlar arasında, Dedeşen köyünde yer alan türbe, Cami, kümbet, Kalecik köyündeki Kalecik Kalesi, Uğurtaşı köyü kalesi bulunmaktadır. Yavuzlar, Çakıldere, Günorta, Uğurtaşı, Yiğitkonağı ve adını sayamadığımız birçok köyümüzde kilise ve şapel kalıntıları bulunmaktadır.

Köprülü (korevenk) beldesinde Ziyaret Tepesi denilen ve eskiden büyük bir Ermeni Manastırı'nın olduğu Tepeden beldenin ortasına çıkan yaklaşık 2 km uzunluğunda bir tünel bulunmaktadır. Keza Köprülü Beldesinde Aşık Kerem'in yaslanıp saz çaldığı basının direkleri oturduğu yerin ve sazının baş kısmının izi olduğu söylenen Kerem'in Taşı denen bir kaya mevcuttur. Maalesef defineciler bu taşı da yerinden aşağı yuvarlamışlar.

1995 yılından bu yana ise gurbet-sıla kaynaşmasını sağlamak adına Ulusal anlamda her yıl Kaşar Festivali yapılmaktadır. Bu festival ilçeye ayrı bir canlılık getirmektedir.

Kaynakça

  1. ^ "2/11" (PDF). 5 Nisan 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2012. 
  2. ^ Tahir Sezen, Osmanlı Yer Adları (Alfabetik Sırayla), T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Yayın Nu 21, Ankara, p. 361.
  3. ^ Ekvtime Takaişvili, 1907 Yılı Kola-Oltisi ve Çangli’de Arkeolojik Araştırmalar Gezisi (Gürcüce), 1938, Paris, s. 8.
  4. ^ Ekvtime Takaişvili, 1907 Yılı Kola-Oltisi ve Çangli’de Arkeolojik Araştırmalar Gezisi (Gürcüce), 1938, Paris, s. 9.
  5. ^ Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis 1979, s. 80 ve diğer sayfalar.
  6. ^ Ekvtime Takaişvili, 1907 Yılı Kola-Oltisi ve Çangli’de Arkeolojik Araştırmalar Gezisi (Gürcüce), 1938, Paris, s. 8, 14.
  7. ^ Ekvtime Takaişvili, 1907 Yılı Kola-Oltisi ve Çangli’de Arkeolojik Araştırmalar Gezisi (Gürcüce), 1938, Paris, s. 10.
  8. ^ ""Göle Kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 18 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  9. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
  10. ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021. 
  11. ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  12. ^  . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016. 
  13. ^  . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  14. ^  . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  15. ^  . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  16. ^  . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021. 
  17. ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  18. ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  19. ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  20. ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  21. ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  22. ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  23. ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  24. ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  25. ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  26. ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  27. ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  28. ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  29. ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013. 
  30. ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014. 
  31. ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. 
  32. ^ a b c d e f
    • "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016. 
    • "Göle Nüfusu - Ardahan". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021. 
    • "Ardahan Göle Nüfusu". nufusune.com. 

Dış bağlantılar

Şablon:Portal

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Göle&oldid=24679046" sayfasından alınmıştır