Yenidemirkapı, Göle
| Yenidemirkapı | |
|---|---|
 | |
 Ardahan'ın konumu | |
  Yenidemirkapı Yenidemirkapı'nın Ardahan'daki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Ardahan |
| İlçe | Göle |
| Coğrafi bölge | Doğu Anadolu Bölgesi |
| Rakım | 2044 m |
| Nüfus (2022) | |
| • Toplam | 171 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0478 |
| İl plaka kodu | 75 |
| Posta kodu | 75700 |
Yenidemirkapı, Ardahan ilinin Göle ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Yenidemirkapı ile Eskidemirkapı köylerinin eski adı ortak Demir Kapı'dır. Nitekim Richard Andree'nin 1885 tarihli haritasında "Damir Kapy" (Demir Kapı) olarak geçer.[3] Rus idaresinin 1886 tarihli nüfus tespitinde "Demirkapı" adı altında, Demir Kapı Yunan (Демур-Капы Греческий) ve Demir Kapı Kürt (Демур-Капы Куртинский) olmak üzere iki köy kaydedilmiştir. Demir Kapı Yunan (Demir Kapı Rum) olarak kaydedilen köy, bugünkü Yenidemirkapı'dır.[4]
Demir Kapı köyü, Orta Çağ'da Gürcistan'ı oluşturan tarihsel bölgelerden biri olan Kola'da yer alır. Nitekim bu bölgeyi Osmanlılar 16. yüzyılın ikinci yarısında Gürcülerden ele geçirmiştir. Gürcü gazeteci Konstantine Martvileli'nin sözünü ettiği yıkılmış kilise bu dönemden kalmış olmalıdır.[5] Eskidemirkapı köyü sınırları içindeki megalit yapı kalıntıları da bu yörenin çok eski yerleşim alanı olduğunu göstermektedir.[6]
Demir Kapı köyü, 93 Harbi'nin ardından 1878 yılında imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca, savaş tazminatının bir parçası olarak Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. Rus idaresinin 1886 yılında "Demur Kapı Yunan" (Демур-Капы Греческий) adıyla kaydettiği bugünkü Yenidemirkapı, Ardahan sancağının Göle kazasına bağlı "Yunan nahiyesi"nin 13 köyünden biriydi. Köyde, 72'si erkek ve 55'i kadın olmak üzere 22 hanede 127 kişi yaşıyordu. Hem köyün hem de nahiyenin nüfusu Rumlardan oluşuyordu.[4] Köyün nüfusu 1896 yılında 229 kişi, 1906 yılında 333 kişi olarak tespit edilmiştir.[7]
Göle bölgesinde 1907 yılında araştırma gezisi yapan Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili'nin verdiği bilgiye göre, o sırada bölgenin nüfusu hayli renkli bir hale gelmiş, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında Osmanlı ülkesinden Rusların egemenliğine geçen topraklara göç etmiş olan Rumlar ve Ermeniler, Müslüman Gürcülerden boşalmış olan yerlere yerleştirilmişti.[8] Birinci Dünya Savaşı yıllarında Ardahan bölgesinde bulunmuş olan Gürcü gazeteci Konstantine Martvileli de 1917 yılında, adını "Demirkapı" şeklinde yazdığı köyde Rumların yaşadığını, eski bir kilisenin yıkıntılarının bulunduğunu yazmıştır.[5]
Demir Kapı Rum köyü, Birinci Dünya Savaşı'nın sonunda Rusların bölgeden çekilmesinin ardından bir süre fiilen Ermenistan'ın sınırları içinde kaldı. 16 Mart 1921'de imzalanan Moskova Antlaşması uyarınca bu yerleşim Türkiye'ye bırakıldı.[9]
Demir Kapı Rum köyü, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Yeni Demir Kapu (یكی دمیر قپو) adıyla Kars vilayetinin Göle kazasının Okam nahiyesine bağlıydı.[10] 1940 genel nüfus sayımında ise, Göle kazasının merkez nahiyesinde yer alıyor ve nüfusu 349 kişiden oluşuyordu.[11] Yenidemirkapı köyünün 1965 genel nüfus sayımında nüfusu 622 kişiye yükselmişti ve bu nüfus içinde 280 kişi okuma yazma biliyordu.[12]
Gürcü gazeteci Konstantine Martvileli'nin 1917 yılında sözünü ettiği yıkıntı halindeki kiliseden günümüze iz kalmamıştır. Ancak bu kilise, Rumlardan önce de burada Hristiyan nüfusun yaşadığını göstermesi açısından önenlidir.[5]
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]Köy, Ardahan il merkezine 56 km, Göle ilçe merkezine ise 12 km uzaklıktadır.[13]
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2022 | 171[2] |
| 2021 | 173[2] |
| 2020 | 182[2] |
| 2019 | 191[2] |
| 2018 | 198[2] |
| 2017 | 197[2] |
| 2016 | 207[2] |
| 2015 | 203[2] |
| 2014 | 216[2] |
| 2013 | 207[2] |
| 2012 | 212[2] |
| 2011 | 216[2] |
| 2010 | 234[2] |
| 2009 | 234[2] |
| 2008 | 246[2] |
| 2007 | 242[2] |
| 2000 | 248[13] |
| 1990 | 378[14] |
| 1985 | 541[15] |
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Yeni Demirkapi, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 16 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q "Ardahan Göle Yenidemirkapı Köy Nüfusu". Nufusune.com. 16 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ "Caucasus". www.davidrumsey.com (İngilizce). 25 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2021.
- ^ a b "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, "Kars oblastı" - 456". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2024.
- ^ a b c "Konstantine Martvileli, "Ardahan Bölgesinde" ("არტაანის მხარეში"), Sakartvelo gazetesi, 8 (21) Ekim 1917, sayı 221". 19 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2024.
- ^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2014 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2015, s. 146 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
- ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018, s. 112, ISBN 9786052100271.
- ^ "Ekvtime Takaişvili, 1907 Yılı Kola-Oltisi ve Çangli'de Arkeolojik Araştırmalar Gezisi (Gürcüce), Paris, 1938, s. 10". 29 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2021.
- ^ "Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt, 2. cilt s. 489". 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2022.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 771-772.
- ^ 1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1946, s. 351.
- ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 358.
- ^ a b "Yenidemirkapı Köyü". YerelNet.org.tr. 3 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1991). "1990 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1986). "1985 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.