Çakırüzüm, Göle
| Çakırüzüm | |
|---|---|
 | |
 Ardahan'ın konumu | |
  Çakırüzüm Çakırüzüm'ün Ardahan'daki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Ardahan |
| İlçe | Göle |
| Coğrafi bölge | Doğu Anadolu Bölgesi |
| Rakım | 2044 m |
| Nüfus (2022) | |
| • Toplam | 307 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0478 |
| İl plaka kodu | 75 |
| Posta kodu | 75700 |
Çakırüzüm, Ardahan ilinin Göle ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Çakırüzüm köyünün eski adı Muzareti'dir. Gürcüce bir yer adı olan Muzareti (მუზარეთი), Mtzareti'den (მწარეთი) değişime uğramış olabilir. Mtzareti ise, "kekre" veya "acımık"ın Gürcüce adı "mtzara"dan (მწარა) türemiş olup bu bitkinin bolca yetiştiği yeri ifade eder.[3] Muzareti Türkçeye Muzarat (موزارات) şeklinde girmiştir.[4]
Muzareti, ortaçağda Gürcistan'ı oluşturan tarihsel bölgelerden biri olan Kola'da yer alır. Nitekim bu bölgeyi Osmanlılar 16. yüzyılın ikinci yarısında Gürcülerden ele geçirmiştir. Gürcüce bir ad taşıyor olması ve eski kilisede Gürcüce yazının bulunması da köyün Osmanlı döneminden önce bir Gürcü yerleşimi olduğunu göstermektedir.[5]
Muzareti, 16. yüzyılın sonlarında Kars eyaletine bağlı ve Osmanlı idaresinin "Ardahan-i Küçük" (Göle) şeklinde adlandırdığı sancağın köylerinden biriydi. Uzun süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra, 93 Harbi'nin ardından 1878 yılında imzalanan Berlin Antlaşması'yla Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. 1886 tarihli nüfus tespitinde Rus idaresince Muzaret (Мюзарет) şeklinde kaydedilmiş olan yerleşim, Ardahan sancağının Göle kazasına bağlı "Yunan nahiyesi"nin 13 köyünden biriydi. Köydeki 34 hanede, 100'ü erkek ve 87'si kadın olmak üzere 187 kişi yaşıyordu. Hem Muzaret'in de hem de bağlı olduğu nahiyenin nüfusu Yunanlılardan (Rum) oluşuyordu.[6] Muzareti'nin nüfusu 1896 yılında 287 kişi, 1906 yılında 415 kişi olarak tespit edilmiştir.[7]
Kola bölgesine 1907 yılında araştırma gezisi yapan Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili de Muzareti'de Rumların yaşadığını yazmıştır. Takaişvili'nin verdiği bilgiye göre, o sırada Göle bölgesinin nüfusu hayli renkli bir hale gelmiş, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında Osmanlı ülkesinden göç etmiş olan Rumlar ve Ermeniler Müslüman Gürcülerden boşalmış yerlere yerleştirilmişti. Nitekim Muzareti köyünde Rumlar eski Gürcü kilisesini yıkmış ve taşlarıyla yeni bir kilise inşa etmişti.[8]
Muzareti köyü, Birinci Dünya Savaşı'nın sonunda Rusların bölgeden çekilmesinin ardından bir süre fiilen Ermenistan'ın sınırları içinde kaldı. 16 Mart 1921'de imzalanan Moskova Antlaşması uyarınca Muzareti köyü Türkiye'ye bırakıldı.[9]
Muzareti, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Muzarat (موزارات) adıyla Kars vilayetinin Göle kazasının merkez nahiyesine bağlıydı.[10] 1940 genel nüfus sayımında aynı idari konuma sahip olan Muzarat'ın nüfusu 369 kişiden oluşuyordu.[11] Muzareti veya Muzarat Türkçe olmadığı için köyün adı 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Çakırüzüm olarak değiştirilmiştir.[12] 1965 genel nüfus sayımında Çakırüzüm köyünün nüfusu 851 kişiden oluşuyor ve bu nüfus içinde sadece 181 kişi okuma yazma biliyordu.[13]
Ekvtime Takaişvili'nin köyde bulunduğu 1907 yılında eski Gürcü kilisesi olan Muzareti Kilisesi yıkılmış, taşlarıyla yeni bir Rum kilisesi inşa edilmişti. Bu kilisenin bir taşında Gürcü alfabesinin Asomtavruli harfleriyle "წმინდაო გიორგი" (Aziz Giorgi) şeklinde okunan "წ~ო გ~ი" yazısı bulunuyordu. Köyde ikinci bir eski kilise vardı; o kilise de Rumlar tarafından yıkılmıştı ve yerinde o tarihte yeni bir kilise inşa ediliyordu.[5] Bu iki kiliseden bugüne bir iz kalmamıştır.[14]
Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]
Köy, Ardahan il merkezine 49 km, Göle ilçe merkezine 4 km uzaklıktadır.[15]
Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2022 | 307[2] |
| 2021 | 321[2] |
| 2020 | 333[2] |
| 2019 | 324[2] |
| 2018 | 333[2] |
| 2017 | 333[2] |
| 2016 | 326[2] |
| 2015 | 336[2] |
| 2014 | 390[2] |
| 2013 | 403[2] |
| 2012 | 413[2] |
| 2011 | 401[2] |
| 2010 | 405[2] |
| 2009 | 403[2] |
| 2008 | 398[2] |
| 2007 | 401[2] |
| 2000 | 517[15] |
| 1990 | 748[16] |
| 1985 | 966[17] |
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Cakiruzum, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 23 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q "Ardahan Göle Çakırüzüm Köy Nüfusu". Nufusune.com. 16 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ "მწარა" - A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt 29 Temmuz 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 0-9535878-3-5
- ^ "Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 771". 5 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2023.
- ^ a b "Ekvtime Takaişvili, 1907 Yılı Kola-Oltisi ve Çangli'de Arkeolojik Araştırmalar Gezisi (არქეოლოგიური ექსპედიცია კოლა-ოლთისში და ჩანგლში 1907 წელს), Paris, 1938, s. 15". 29 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2022.
- ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, Sıra no: 461". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Temmuz 2023.
- ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018, s. 113, ISBN 9786052100271.
- ^ "Ekvtime Takaişvili, 1907 Yılı Kola-Oltisi ve Çangli'de Arkeolojik Araştırmalar Gezisi (არქეოლოგიური ექსპედიცია კოლა-ოლთისში და ჩანგლში 1907 წელს), Paris, 1938, s. 10, 15". 29 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2022.
- ^ "Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt, 2. cilt s. 489". 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2022.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 771.
- ^ 1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1946, s. 352.
- ^ "Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968, s. 729". 23 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2021.
- ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 358.
- ^ Tao-Klarceti: Tarihsel ve Kültürel Anıtlar (ტაო-კლარჯეთი: ისტორიისა და კულტურის ძეგლები), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018, s. 183, ISBN 978-9941-478-17-8.
- ^ a b "Çakırüzüm Köyü". YerelNet.org.tr. 3 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1991). "1990 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1986). "1985 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.