İrtifa hastalığı
İrtifâ hastalığı[1] veya akut dağ hastalığı, yüksek irtifâ ve rakımlarda oksijen yetersizliğine bağlı olarak görülen patolojik bir rahatsızlık. Genellikle 2400 metre (8000 ft) üzerinde görülür.[1] Özellikle yüksek rakımlara tırmanan dağcı ve kayakçılar ile yüksek irtifâlarda oksijen desteği olmadan uçan kimselerde görülür.
Yüksek irtifalarda atmosfer basıncının ve hava yoğunluğunun azalması nedeniyle oksijen moleküllerinin parsiyel basıncı azalır. Bu durum vücudun özelllikle oksijene duyarlılığı yüksek olan dokularında (beyin, akciğer, göz vs.) hipoksi (kısmî oksijen yetersizliği) ve anoksi (tamamen oksijensizlik) oluşmasına neden olur.[1]
Belirtiler
Alçak atmosfer basıncı nefes alıp-vermeyi güçleştirir. Bunun yanı sıra şu rahatsızlıklar görülebilir:[2]
- İlk başlarda coşku ve zindelik hissi (öfori) ile birlikte gereksiz cesaret[3]
- Baş ağrısı
- Mide bulantısı/kusma
- Baş dönmesi
- Bitkinlik
Daha ciddî vakalarda göğüs ağrısı da görülebilir.[4] İrtifâ hastalığı nedeniyle beyin ödemi, koma ve ölüme kadar giden ağır hipoksi/anoksi vakaları oluşabilir.[1]
Pek çok dağcıda belirtiler yüksek rakımda 6 saat geçirdikten sonra görülmeye başlar.[4] Kişi aynı rakımda kalırsa belirtiler 1-2 gün içerisinde kaybolabilir.[4]
10.000 ft (3000 m) üzerinde gerçekleşecek uçuşlarda uçuş ekiplerinin oksijen desteği ile uçmaları gerekir.[3] Aksi takdirde 14.000 ft civarında kişinin performansı ciddî şekilde düşer. 18.000 ft'te atmosferdeki parsiyel oksijen basıncı yaklaşık yarıya düşer ve kişi bayılabilir.[3] Beyne ulaşan oksijenin tamamen kesilmesi durumunda kişi genellikle 6-8 saniye içerisinde bayılır.[5] Eğer 4 dakika boyunca oksijensizlik devam ederse beyinde geri dönülmez hasar meydana gelebilir.[5]
Tedavi
İrtifâ rahatsızlığı görüldüğünde yapılacak öncelikli işlemler arasında irtifâ kaybetmek (alçalmak), sunî bir kaynaktan oksijen solumak ve bol sıvı içmek sayılabilir.
Önlemler
Sporcu ve uçucuların genel sağlık durumları; içki, sigara ve ilaç kullanımları ile zindelikleri irtifa hastalığından etkilenmelerinde etkili olur.
Aklimatizasyon
Aklimatizasyon, dağcıların vücutlarını oksijen yetersizliğine alıştırarak tırmanış yapmalarıdır. Dağ eteğinde kamp kurulur ve dağcılar her gün belirli bir rakıma tırmanarak kampa geri dönerler. Kamp yavaş yavaş yüksek rakımlı yerlere taşınır. Günde 1000 ft'ten (300 m) fazla tırmanıp orada uyumak tehlikelidir.[1]
Kaynakça
- Godwin, Peter, David Robson. The Air Pilot's Manual 6: Human Factors & Pilot Performance. 3. baskı. Cranfield. Aviation Theory Centre, 2006. ISBN 1-84336-070-5
- ^ a b c d e İrtifa Hastalığı 15 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Havacılık Tıbbı Derneği
- ^ Altitude sickness 2 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. NHS
- ^ a b c Godwin 12
- ^ a b c Altitude sickness 11 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. BBC
- ^ a b Godwin 13
Ayrıca bakınız
| Hava araçları | Askerî uçak • Balon • Cayrokopter • Hafif hava aracı • Helikopter • Paraşüt • Paramotor • Planör • Uçak • Yamaç paraşütü • Yelken kanat • Yolcu uçağı • Zeplin |
|---|---|
| Uçuş türleri ve safhaları | Alet uçuşu • Aerobasi • Bekleme • Gece uçuşu • Görerek uçuş • İniş • Kalkış • Kol uçuşu • Meydan turu • Rule • SFVR • Yaklaşma |
| Kurum ve kuruluşlar | |
| Mürettebat | |
| Lisans ve derecelendirmeler | |
| Havacılık tıbbı | |
| Hava sahaları | |
| Hizmetler ve birimler | |
| Belge ve yayınlar | |
| Sürat | |
| Yükseklik | |
| Atmosfer | |
| Seyrüsefer yardımcıları | |
| Hava tahmin ve raporları | |
| Acil durum ve kazalar | |
