Ekonomi
_per_capita_in_2019.png)
Ekonomi, üretim, ticaret, dağıtım ve tüketim, ithalat ve ihracattan oluşan insan etkinliğidir. İnsanın ihtiyaçlarını karşılamada yapılan her türlü faaliyeti içerir.
Ekonomi belli bir bölge içindeki ekonomik sistemden oluşur. Bu sistem o bölgedeki iş gücünü, sermayeyi, doğal kaynakları; üretim, ticaret ile dağıtımda rol alan ekonomik kuruluşları ve o bölgedeki mal ile hizmetlerin tüketimini içerir. Bir ekonomi teknolojik evrim, tarih ve sosyal organizasyon ile coğrafya, doğal kaynaklar, gelir ve ekoloji gibi ana faktörlerin birleşmesiyle oluşur.
Ekonomi, insanların ihtiyaçlarını karşılamak için hangi kaynakların kullanılması gerektiğini inceler ve bu kaynakların en etkin bir şekilde kullanılmasını sağlar. Ekonomi sözcüğünün; "oikia" (Yunanca: ev) ve "nomos" (Yunanca: kural) köklerinden gelir, "ev yönetimi" anlamındadır.
Tüm meslekler, kuruluşlar veya ekonomik faaliyetler ekonomiye katkıda bulunur. Tüketim, tasarruf ve yatırım ekonominin çekirdek öğelerindendir ve pazarın dengesini belirler. Ekonominin birincil, ikincil ve üçüncül olmak üzere üç sektörü mevcuttur.
Tarih boyunca toplumlar karmaşıklaştıkça ekonomi de gelişti. Sümerler mal paraya dayanan büyük ölçekte bir ekonomi oluştururken, günümüzdeki anlamıyla ilk ekonomiyi Babilliler ve komşu şehir devletleri kurdu.[1]
Ekonomi, genellikle aşağıdaki alt dalları içerir.[2]
Mikroekonomi: Bir firma, bir birey ya da bir grubun mal ve hizmetlerle ilgili davranışlarını inceler.
Makroekonomi: Bir ülkenin genel ekonomik durumunu inceler. Bu alt dal, ülkenin büyüme oranı, enflasyon oranı, işsizlik oranı gibi genel ekonomik göstergeleri inceler.
İktisat: Mal ve hizmetlerin üretim, dağıtım ve tüketimini inceler.
Finans: Bir ülkenin ya da bir kuruluşun finansal yapısını inceler.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
En erken kökler[değiştir | kaynağı değiştir]
Birisi mal veya hizmet ürettiği, tedarik ettiği ve dağıttığı sürece bir tür ekonomi var olmuştur; toplumlar büyüdükçe ve karmaşıklaştıkça ekonomiler de büyüdü.
Sümer emtia parasına dayalı büyük ölçekli bir ekonomi geliştirdi.
Babilliler ve onların komşu şehir devletleri daha sonra borçla ilgili kurallar/kanunlar, ticari uygulamalarla ilgili yasal sözleşmeler ve hukuk kuralları ve özel mülkiyet açısından düşündüğümüz en eski ekonomi sistemini geliştirdiler.[1]
Antik ekonomi öncelikle geçimlik tarıma dayanıyordu.[6] Şekel, Sami halkları tarafından kullanılan ağırlık ve para birimini ifade eden ilk birimdir. Terimin ilk kullanımı M.Ö. 3.000 yıllarında Mezopotamya'da ortaya çıkmış ve gümüş, bronz, bakır vb. gibi diğer değerleri bir metrikle ilişkilendiren belirli arpa kütlesine atıfta bulunmuştur.
Tıpkı İngiliz Sterlini'nin başlangıçta bir poundluk gümüş kütlesini ifade eden bir birim olması gibi arpa/şekel başlangıçta hem para birimi hem de ağırlık birimiydi.[7]
Mal alışverişinin çoğu sosyal ilişkiler yoluyla gerçekleşti. Pazar yerlerinde takas yapan tüccarlar da vardı. Şu anki İngilizce 'ekonomi' sözcüğünün kaynaklandığı Antik Yunanistan'da,[8] pek çok insan, özgür sahiplerinin kölesiydi.[9] Ekonomik tartışma kıtlıktan kaynaklanıyordu.
Çin ekonomi hukukunda kurumsal yeniliğin devasa döngüsü bir fikir içerir. Piyasa dışı bir ekonomiye hizmet etmek, bir firmanın yasal olarak garanti altına alınan ve bürokratik fırsatlardan korunan görev süresini teşvik eder.[10]
Elemanlar[değiştir | kaynağı değiştir]
Türler[değiştir | kaynağı değiştir]
Piyasa ekonomisi, mal ve hizmetler'in arz ve talebe göre takas veya kredi veya para birimi gibi borç değeri değişim aracı ile katılımcılar (ekonomik birimler) arasında üretildiği ve değiş tokuş edildiği ekonomidir.[11]
Planlı ekonomi, siyasi aktörlerin neyin üretildiğini ve nasıl satılıp dağıtıldığını doğrudan kontrol ettiği ekonomidir.[12]
Yeşil ekonomi, düşük karbonlu ve kaynak verimlidir. Yeşil ekonomide gelir ve istihdamdaki büyüme, karbon emisyonlarını ve kirliliği azaltan, enerji ve kaynak verimliliğini artıran ve biyoçeşitlilik ve ekosistem hizmetlerinin kaybını önleyen kamu ve özel sektör yatırımlarınca yönlendirilir.[13]
Gig ekonomisi, kısa vadeli işlerin talep üzerine atandığı veya seçildiği ekonomidir.
Dünya ekonomisi, genelde insanlığın ekonomik sistem veya sistemleri anlamına gelir.
Kayıt dışı ekonomi ne vergilendirilen ne de devlet tarafından izlenen ekonomidir.[14]
Sektörler[değiştir | kaynağı değiştir]
Ekonominin, aşağıdaki aşamalar veya öncelik dereceleriyle geliştiği kabul edilir:
- Antik ekonomi esasen geçimlik çiftçiliğe dayanırdı.
- Sanayi Devrimi aşaması, geçimlik tarımın rolünü azalttı ve son üç yüzyılda geçimlik tarımı daha yaygın ve tek kültürlü tarım biçimlerine dönüştürdü. Ekonomik büyüme en çok madencilik, inşaat ve imalat sektörlerinde gerçekleşti. Ticaret, toplumda ürün alışverişinin ve dağıtımının iyileştirilmesi ihtiyacı nedeniyle daha önemli oldu.
- Modern tüketim toplumları evresinin ekonomilerinde, hizmetler, finans ve teknoloji—bilgi ekonomisinin oynadığı roller vardır.
Modern ekonomilerde bu aşamalar üç sektör modeli ile ifade edilir:[15]
- Birincil: mısır, kömür, odun ve demir gibi hammaddelerin çıkarılmasını ve üretilmesidir.
- İkincil: Ham veya ara malzemelerin mallara örn. çeliği arabalara veya tekstilleri giysiye dönüştürmek gibi dönüştürülmesidir,
- Üçüncül: Tüketicilere bebek bakıcılığı, sinema vb. ve işletmelere bankacılık vb hizmetlerin sağlanmasıdır.
Gelişmiş toplumun diğer sektörleri şunlardır:
- kamu sektörü veya devlet sektörü (genellikle şunlardır: meclis, parlamento, hukuk mahkemeleri ve devlet daireleri, çeşitli acil servisler, halk sağlığı, yoksul ve tehdit altındaki insanlar için sığınaklar, ulaşım tesisleri, hava/deniz limanları, doğum sonrası -doğuştan bakım, hastaneler, okullar, kütüphaneler, müzeler, korunan tarihi binalar, parklar/bahçeler, doğa rezervleri, bazı üniversiteler, ulusal spor alanları/stadyumlar, ulusal sanatlar/konser salonları veya tiyatrolar ve din için ibadet yerleri).
- özel sektör veya özel olarak işletilen işletmeler.
- gönüllü sektör veya sosyal sektör.[16]
Göstergeler[değiştir | kaynağı değiştir]
Bir ülkenin gayri safi yurtiçi hasılası (GSYİH), ekonomi büyüklüğünün ölçüsüdür veya daha özel olarak, üretilen tüm nihai malların ve hizmetlerin piyasa değerinin parasal ölçüsüdür.[17] Bir ülkenin en geleneksel ekonomik analizi, büyük ölçüde GSYİH ve kişi başına düşen GSYİH gibi ekonomik göstergelere dayanır. Genellikle yararlı olsa da, GSYİH yalnızca paranın değiş tokuş edildiği ekonomik faaliyetleri içerir.
Modern zamanlarda finans sektörünün artan önemi nedeniyle[18] reel ekonomi terimi, politikacıların yanı sıra analistler[19][20] tarafından da ekonominin gerçek mal ve hizmetlerin üretimle ilgili bölümünü belirtmek için kullanılır[21] ve görünüşte "kağıt ekonomisi" ile veya mali piyasalarda alım satımla ilgilenen ekonominin mali yönüyle tezat oluşturur,[22][23]
Alternatif terminoloji gerçek değerlerle (enflasyon için düzeltilmiş) ifade edilen gerçek GSYİH ekonominin veya nominal değerlerle (enflasyon için düzeltilmemiş) ifade edilen ölçülerini birbirinden ayırır.[24]
Çalışmalar[değiştir | kaynağı değiştir]
Ekonomi çalışmaları kabaca makroekonomi ve mikroekonomi olarak ikiye ayrılır.[25] Günümüzde ekonomiyi inceleyen çalışma alanları, ekonomi sosyal bilimi[26][27] etrafında dönmekte olup aynı zamanda sosyolojiyi, tarihi, antropolojiyi ve coğrafyayı da kapsayabilir.[28]
Bir bütün olarak mal ve hizmetlerin üretimi, dağıtımı, değişimi ve tüketimini içeren insan faaliyetleriyle doğrudan ilgili pratik alanlar, işletme,[29] mühendislik,[30] hükümet,[31] ve sağlık hizmetleridir.[32]
Makroekonomi bölgesel ve ulusal düzeyde incelenir ve ortak analizler arasında gelir ve üretim, para, fiyatlar, istihdam, uluslararası ticaret ve diğer konular yer alır.[33]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b Sheila C. Dow (2005), "Axioms and Babylonian thought: a reply", Journal of Post Keynesian Economics 27 (3), sf. 385-391. Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi: "Sheila" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ "Ekonomi". Ekonomi'nin Tanımı. Ekonomim.com. 3 Ağustos 2023. 2 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2023.
- ^ "The Global Financial Centres Index 35". Long Finance. 21 Mart 2024. 22 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2024.
- ^ Laura Bratton (28 Eylül 2023). "Sorry, London — New York Is Still the Financial Capital of the World". The Messenger. 11 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2023.
The GDP of the New York City metropolitan area is larger than the country of South Korea...New York City was ranked as the most competitive city in the financial industry for the fifth straight year.
- ^ Iman Ghosh (24 Eylül 2020). "This 3D map shows the U.S. cities with the highest economic output". World Economic Forum. 12 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2023.
The New York metro area dwarfs all other cities for economic output by a large margin.
- ^ Aragón, Fernando M.; Oteiza, Francisco; Rud, Juan Pablo (1 Şubat 2021). "Climate Change and Agriculture: Subsistence Farmers' Response to Extreme Heat". American Economic Journal: Economic Policy (İngilizce). 13 (1): 1-35. arXiv:1902.09204 $2. doi:10.1257/pol.20190316. ISSN 1945-7731. 30 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2022.
- ^
.“ Insert the text of the quote here, without quotation marks. „ - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;:0isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ Almanca Ste. Croix, G.E.M. (1981). The Class Struggle in the Ancient Greek World. Cornell University Press. ss. 136-137., noting that economic historian Moses Finley maintained "serf" was an incorrect term to apply to the social structures of classical antiquity.
- ^ Jabbour, Elias; Dantas, Alexis; José Espíndola, Carlos (20 Ekim 2022). "On The Chinese Socialist Market Economy And The "New Projectment Economy"". World Review of Political Economy. 13 (4). doi:10.13169/worlrevipoliecon.13.4.0502. ISSN 2042-8928.
- ^ Gregory, Paul; Stuart, Robert (2004). Stuart, Robert C. (Ed.). Comparing Economic Systems in the Twenty-First Century (7.7sayfa=538 bas.). Houghton Mifflin. ISBN 978-0618261819. OCLC 53446988.
Market Economy: Economy in which fundamentals of supply and demand provide signals regarding resource utilization.
- ^ Alec Nove (1987). "Planned Economy". The New Palgrave: A Dictionary of Economics. vol. 3. p. 879.
- ^ Kahle, Lynn R.; Gurel-Atay, Eda, (Ed.) (2014). Communicating Sustainability for the Green Economy. New York: M.E. Sharpe. ISBN 978-0-7656-3680-5.
- ^ "In the shadows". The Economist. 17 Haziran 2004. 31 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2022.
- ^ Kjeldsen-Kragh, Søren (2007). The Role of Agriculture in Economic Development: The Lessons of History. Copenhagen Business School Press DK. s. 73. ISBN 978-87-630-0194-6.
- ^ Potůček, Martin (1999). Not Only the Market: The Role of the Market, Government, and the Civic Sector. New York: Central European University Press. s. 34. ISBN 0-585-31675-9. OCLC 45729878.
- ^ "Gross Domestic Product | U.S. Bureau of Economic Analysis (BEA)". www.bea.gov. 13 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2019.
- ^ The volume of financial transactions in the 2008 global economy was 73.5 times higher than nominal world GDP, while, in 1990, this ratio amounted to "only" 15.3 ("A General Financial Transaction Tax: A Short Cut of the Pros, the Cons and a Proposal" 2 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 2 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Austrian Institute for Economic Research, 2009)
- ^ "Meanwhile, in the Real Economy" 25 Şubat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. "Arşivlenmiş kopya". 25 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2022., The Wall Street Journal, July 23, 2009
- ^ "Bank Regulation Should Serve Real Economy" 7 Mart 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 7 Mart 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., The Wall Street Journal, October 24, 2011
- ^ "Perry and Romney Trade Swipes Over 'Real Economy'" 9 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 9 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., The Wall Street Journal, August 15, 2011
- ^ "Real Economy" 9 Şubat 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. definition in the Financial Times Lexicon
- ^ "Real economy" 24 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. definition in the Economic Glossary
- ^ • Deardorff's Glossary of International Economics, search for real 19 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
• R. O'Donnell (1987). "real and nominal quantities," The New Palgrave: A Dictionary of Economics, v. 4, pp. 97-98. - ^ Varian, Hal R. (1987). "Microeconomics". The New Palgrave Dictionary of Economics. Palgrave Macmillan. ss. 1-5. doi:10.1057/978-1-349-95121-5_1212-1. ISBN 978-1349951215.
- ^ Krugman, Paul; Wells, Robin (2012). Economics (3. bas.). Worth Publishers. s. 2. ISBN 978-1464128738.
- ^ Backhouse, Roger (2002). The Penguin history of economics. Londra: Penguin Books. ISBN 0140260420. OCLC 59475581. 30 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2022.
The boundaries of what constitutes economics are further blurred by the fact that economic issues are analysed not only by 'economists' but also by historians, geographers, ecologists, management scientists, and engineers.
- ^ Clark, Gordon L.; Feldman, Maryann P.; Gertler, Meric S.; Williams, Kate (10 Temmuz 2003). The Oxford Handbook of Economic Geography (İngilizce). Oxford University Press. ISBN 978-0199250837. 1 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2022 – Google Books vasıtasıyla.
- ^ Dielman, Terry E. (2001). Applied regression analysis for business and economics. Duxbury/Thomson Learning. ISBN 0534379559. OCLC 44118027.
- ^ Dharmaraj, E. (2010). Engineering Economics. Mumbai: Himalaya Publishing House. ISBN 978-9350432471. OCLC 1058341272.
- ^ King, David (2018). Fiscal Tiers: the economics of multi-level government. Routledge. ISBN 978-1138648135. OCLC 1020440881.
- ^ Tarricone, Rosanna (2006). "Cost-of-illness analysis". Health Policy (İngilizce). 77 (1). ss. 51-63. doi:10.1016/j.healthpol.2005.07.016. PMID 16139925.
- ^ "Jordan, the Geographic and Economic Potential". The Economic Development of Jordan (RLE Economy of Middle East). Routledge. 30 Ekim 2014. ss. 84-114. doi:10.4324/9781315745169-14. ISBN 978-1315745169. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2023.
