Temel fizik keşifleri zaman çizelgesi
Bu zaman çizelgesi, deneysel keşifler, deneysel olarak doğrulanan teorik öneriler ve modern fizikteki mevcut düşünceyi önemli ölçüde etkileyen teoriler de dahil olmak üzere fizik ve doğa yasalarındaki önemli keşifleri listeler. Bu tür keşifler genellikle çok adımlı ve çok kişinin katkısıyla gerçekleşen bir süreçtir. Çoklu keşif bazen birden fazla araştırma grubu aynı fenomeni yaklaşık aynı zamanda keşfettiğinde ortaya çıkar ve bilimsel öncelik genellikle tartışmalıdır. Aşağıdaki listeler, yayın veya deney tarihine göre en önemli kişi ve fikirlerden bazılarını içermektedir.
Antik çağ[değiştir | kaynağı değiştir]
- MÖ 6. yy – İyonya Okulu Yunan doğa filozofları: ilk fiziksel kozmoloji kavramları
- MÖ 610-546 – Anaksimandros: Dünya'nın uzayda yüzdüğü kavramı[1]
- MÖ 585 - Miletoslu Thales: Güneş tutulması öngörüldü
- MÖ 460-370 – Democritus: Atomizm, düşünce deneyi aracılığıyla
- MÖ 384-322 – Aristoteles: Aristoteles fiziği, fiziğin en erken etkin teorisi[2]
- MÖ 367-282 – Batlamyus: Batlamyus yer merkezli sistemi, güneş sisteminin fenomenolojik bir modeli
- MÖ 300 – Öklid: Öklid geometrisi
- MÖ 250 – Arşimet: Arşimet prensibi
- MÖ 310-230 – Samoslu Aristarchos bir Heliosentrik model önerir.[3]
- MÖ 276-194 – Eratosthenes: Dünya'nın çevresi ölçüldü
- MÖ 190-150 – Seleucialı Seleucus: Akıl yürütmeye dayalı Heliosentrizm desteği[4]
- MÖ 220-150 – Pergalı Apollonius ve Hipparchus: Usturlap'ın İcadı
- MÖ 205-86 – Hipparchus veya bilinmeyen biri: Antikitera düzeneği gezegensel hareketlerin bir analog bilgisayarı
- MÖ 129 – Hipparchus: Hipparchus yıldız kataloğu tüm gökyüzünün ve ekinoksların presesyonu[5]
- MS 60 – İskenderiyeli Heron: Katoptrik: Hero'nun ışığın en kısa yolu ilkesi[6]
Orta çağ[değiştir | kaynağı değiştir]
- MS 500 – John Philoponus: İtici güç teorisi
- MS 984 – İbn Sehl: Kırılma Yasası
- 1010 – İbnü'l-Heysem (Alhazen): Optik, sonlu ışık hızı
- y. 1030 – İbn Sina (Avicenna): Kuvvet kavramı
- y. 1050 – el-Biruni: Işık hızı, ses hızından çok daha büyüktür
- y. 1100 – Ebü'l-Berekât Bağdâdî: Hız ve ivme arasında ayrım yapan hareket teorisi[7]
16. yüzyıl[değiştir | kaynağı değiştir]
17. yüzyıl[değiştir | kaynağı değiştir]
- 1610 – Galileo Galilei, Jüpiter'in Galilei uydularını keşfetmek için daha önce Hollanda'da icat edilen teleskobu kullanır.
- 1609, 1619 – Kepler: Kepler'in gezegensel hareket yasaları
- 1613 – Galileo Galilei: Eylemsizlik
- 1621 – Willebrord Snellius: Snell yasası
- 1632 – Galileo Galilei: Galile ilkesi (hareket yasaları tüm eylemsiz çerçevelerde aynıdır)
- 1660 – Blaise Pascal: Pascal yasası
- 1660 – Robert Hooke: Hooke yasası
- 1662 – Robert Boyle: Boyle yasası
- 1663 – Otto von Guericke: ilk Elektrostatik jeneratör
- 1676 – Ole Rømer: Jüpiter'in uydularından hareket eden Rømer'in ışık hızını belirlemesi.
- 1678 – Christiaan Huygens matematiksel ışığın dalga teorisi, Treatise on Light adlı eserinde yayımlandı.
- 1687 – Isaac Newton: Newton'un hareket yasaları ve Newton'un evrensel çekim yasası[8]
18. yüzyıl[değiştir | kaynağı değiştir]
- 1745-46 – Ewald Georg von Kleist ve Pieter van Musschenbroek: Leyden kavanozunun keşfi
- 1752 – Benjamin Franklin: Uçurtma deneyi
- 1782 – Antoine Lavoisier: Kütlenin korunumu
- 1785 – Charles-Augustin de Coulomb: Elektrik yükleri için Coulomb ters-kare yasası onaylandı.[9]
19. yüzyıl[değiştir | kaynağı değiştir]
- 1800 – Alessandro Volta: voltaik pilin keşfi
- 1801 – Thomas Young: Işığın dalga teorisi
- 1803 – John Dalton: Maddenin Atom teorisi[kaynak belirtilmeli]
- 1806 – Thomas Young: Kinetik enerji
- 1814 – Augustin-Jean Fresnel: Işığın dalga teorisi, optik girişim
- 1820 – André-Marie Ampère, Jean-Baptiste Biot ve Félix Savart: Elektromanyetik etkileşimler için kanıt (Biot-Savart yasası)
- 1824 – Nicolas Léonard Sadi Carnot: İdeal gaz çevrim analizi (Carnot çevrimi), içten yanmalı motor
- 1826 – Ampère devre yasası
- 1827 – Georg Ohm: Elektriksel direnç
- 1831 – Michael Faraday: Faraday'ın indüksiyon yasası
- 1838 – Michael Faraday: Kuvvet çizgileri
- 1838 – Wilhelm Eduard Weber ve Carl Friedrich Gauss: Dünya'nın manyetik alanı[kaynak belirtilmeli]
- 1842-43 – William Thomson, 1. Baron Kelvin ve Julius von Mayer: Enerjinin korunumu
- 1842 – Christian Doppler: Doppler etkisi
- 1845 – Michael Faraday: Faraday rotasyonu (ışık ve manyetik alan etkileşimi)
- 1847 – Hermann von Helmholtz & James Prescott Joule: Enerjinin Korunumu 2[kaynak belirtilmeli]
- 1850-51 – William Thomson, 1. Baron Kelvin & Rudolf Clausius: Termodinamiğin ikinci yasası
- 1857-59 – Rudolf Clausius & James Clerk Maxwell: Gazların kinetik teorisi
- 1861 – Gustav Kirchhoff:Siyah cisim
- 1861-62 – Maxwell denklemleri
- 1863 – Rudolf Clausius: Entropi
- 1864 – James Clerk Maxwell: A Dynamical Theory of the Electromagnetic Field (elektromanyetik radyasyon)
- 1867 – James Clerk Maxwell: Gazların Dinamik Teorisi Üzerine (gazların kinetik teorisi)
- 1871-89 – Ludwig Boltzmann & Josiah Willard Gibbs: İstatistiksel mekanik (Boltzmann denklemi, 1872)
- 1873 – Maxwell: A Treatise on Electricity and Magnetism
- 1884 – Boltzmann, Stefan radyasyon yasasını türetti[kaynak belirtilmeli]
- 1887 – Michelson-Morley deneyi
- 1887 – Heinrich Rudolf Hertz: Elektromanyetik dalgalar
- 1888 – Johannes Rydberg: Rydberg formülü
- 1889, 1892 – Lorentz-FitzGerald daralması
- 1893 – Wilhelm Wien: Siyah cisim radyasyonu için Wien yer değiştirme yasası
- 1895 – Wilhelm Röntgen: X-ışınları
- 1896 – Henri Becquerel: Radyoaktivite
- 1896 – Pieter Zeeman: Zeeman etkisi
- 1897 – J. J. Thomson: Elektron keşfedildi
20. yüzyıl[değiştir | kaynağı değiştir]
- 1900 – Max Planck: Kara cisim radyasyonu için formül – radyasyona kuanta çözümü ultraviyole felaketi
- 1904 – J. J. Thomson'ın atomun erikli puding modeli
- 1905 – Albert Einstein: Özel görelilik, fotoelektrik etki, Brown hareketi, Kütle-enerji eşdeğerliğini açıklamak için ışık kuantumunu (daha sonra foton olarak adlandırıldı) önerdi.
- 1908 – Hermann Minkowski: Minkowski uzayı
- 1911 – Ernest Rutherford: Atom çekirdeğinin keşfi (Rutherford modeli)
- 1911 – Kamerlingh Onnes: Süperiletkenlik
- 1913 – Niels Bohr: Atomun Bohr modeli
- 1915 – Albert Einstein: Genel görelilik
- 1916 – Schwarzschild metriği büyük bir kürenin dışındaki yerçekimini modelleme
- 1919 – Arthur Eddington: Işık bükülmesi doğrulandı – genel görelilik için kanıt
- 1919-1926 – Kaluza-Klein teorisi yerçekimi ve elektromanyetizmanın birleştirilmesini öneriyor
- 1922 – Alexander Friedmann genişleyen evren önerisinde bulundu
- 1922-37 – Friedmann-Lemaître-Robertson-Walker metriği kozmolojik modeli
- 1923 – Stern-Gerlach deneyi
- 1923 – Edwin Hubble: Galaksiler keşfedildi
- 1923 – Arthur Compton: Fotonların parçacık doğası foton momentumu gözlemi ile doğrulandı
- 1924 – Bose-Einstein istatistiği
- 1924 – Louis de Broglie: De Broglie dalgası
- 1925 – Werner Heisenberg:Matris mekaniği
- 1925-27 – Niels Bohr & Max Planck: Kuantum mekaniği
- 1925 – Yıldız yapısı anlaşıldı[kaynak belirtilmeli]
- 1926 – Fermi-Dirac istatistikleri
- 1926 – Erwin Schrödinger: Schrödinger Denklemi
- 1927 – Werner Heisenberg: Belirsizlik ilkesi
- 1927 – Georges Lemaître: Büyük Patlama
- 1927 – Paul Dirac: Dirac denklemi
- 1927 – Max Born: Schrödinger denkleminin Born kuralı yorumu
- 1928 – Paul Dirac, antiparçacığı önerdi
- 1929 – Edwin Hubble: Evrenin genişlemesi doğrulandı
- 1932 – Carl David Anderson: Antimadde keşfedildi
- 1932 – James Chadwick: Nötron keşfedildi
- 1933 – Ernst Ruska: Elektron mikroskobunun icadı
- 1935 – Subrahmanyan Chandrasekhar: Kara delik çökmesi için Chandrasekhar limiti
- 1937 – Carl David Anderson ve Seth Neddermeyer tarafından Muon keşfedildi
- 1938 – Pyotr Kapitsa: Süperakışkanlık keşfedildi
- 1938 – Otto Hahn, Lise Meitner ve Fritz Strassmann Nükleer fisyonu keşfetti
- 1938-39 – Yıldız füzyonu, yıldızlardaki enerji üretimini açıklıyor[kaynak belirtilmeli]
- 1939 – Uranyum fisyonu keşfedildi
- 1941 – Feynman yol integrali
- 1944 – 2 boyutlu manyetizma teorisi: Ising modeli
- 1947 – C. F. Powell, Giuseppe Occhialini, César Lattes: Pion keşfedildi
- 1948 – Richard Feynman, Shinichiro Tomonaga, Julian Schwinger, Freeman Dyson: Kuantum elektrodinamiği
- 1948 – Charles Townes tarafından maser ve lazerin icadı
- 1948 – Feynman diyagramları
- 1956 – Elektron nötrino keşfedildi
- 1956-57 – Parite ihlali, Chien-Shiung Wu tarafından kanıtlandı
- 1957 – Süperiletkenliği açıklayan BCS teorisi
- 1959-60 – Kuantum fiziğinde topolojinin rolü öngörüldü ve doğrulandı[kaynak belirtilmeli]
- 1962 – Güçlü etkileşimlerin SU(3) teorisi
- 1962 – Müon nötrinosu keşfedildi
- 1963 – Chien-Shiung Wu korunmuş vektör akımı teorisini zayıf etkileşimler için doğruladı
- 1963 – Murray Gell-Mann ve George Zweig: Kuarklar öngörüldü
- 1964 – Bell teoremi, kuantum dolanıklık üzerine nicel bir çalışma başlatır.
- 1964 – CP ihlali James Cronin ve Val Fitch tarafından keşfedildi.
- 1967 – Zayıf etkileşim ve elektromanyetizmanın birleşmesi (elektrozayıf teori)
- 1967 – Güneş nötrinosu problemi bulundu
- 1967 – Pulsarlar (dönen nötron yıldızları) keşfedildi
- 1968 – Kuarklar için deneysel kanıt bulundu
- 1968 – Vera Rubin: Karanlık madde teorileri
- 1970-73 – Temel Parçacıkların Standart Modeli icat edildi
- 1971 – Helyum-3 süperakışkanlık
- 1971-75 – Michael Fisher, Kenneth G. Wilson ve Leo Kadanoff: Renormalizasyon grubu
- 1972 – Kara Delik Entropisi
- 1974 – Kara delik radyasyonu (Hawking radyasyonu) öngörüldü
- 1974 – Tılsım kuark keşfedildi
- 1975 – Tau lepton bulundu
- 1977 – Alt kuark bulundu
- 1977 – Anderson lokalizasyonu tanındı (1977 Nobel ödülü, Philip W. Anderson, Mott, Van Fleck)
- 1980 – Tuhaflık kuark-gluon plazmasının bir imzası olarak öngörüldü[10]
- 1980 – Richard Feynman, kuantum hesaplama önerdi
- 1980 – Kuantum Hall etkisi
- 1981 – Alan Guth Önerilen kozmik enflasyon teorisi[şüpheli ]
- 1982 – Aspect deneyi, Bell eşitsizlikleri ihlallerini doğruladı
- 1981 – Kesirli kuantum Hall etkisi keşfedildi
- 1983 – Benzetilmiş tavlama
- 1984 – W ve Z bozonları doğrudan gözlemlendi
- 1984 – Kuantum kriptografinin ilk laboratuvar uygulaması
- 1987 – Yüksek sıcaklık süperiletkenliği 1986'da keşfedildi, 1987'de Nobel ödülüne layık görüldü (J. Georg Bednorz ve K. Alexander Müller)
- 1989-98 – Kuantum tavlama
- 1993 – Bilinmeyen durumların Kuantum ışınlaması önerildi
- 1994 – Shor algoritması keşfedildi ve kuantum hesaplama üzerine ciddi bir çalışma başlatıldı
- 1994-97 – Matris modelleri / M-teorisi
- 1995 – Wolfgang Ketterle: Bose-Einstein yoğuşması gözlemlendi
- 1995 – Üst kuark keşfedildi
- 1995-2000 – Ekonofizik ve Piyasaların kinetik değişim modelleri
- 1997 – Juan Maldacena, AdS/CFT iletişimini önerdi
- 1998 – Süpernova Kozmoloji Projesi ve Yüksek Z Süpernova Arama Ekibi tarafından keşfedilen Evrenin ivmelenerek genişlemesi
- 1998 – Atmosferik nötrino salınımı kuruldu
- 1999 – Lene Vestergaard Hau: Yavaş ışık deneysel olarak gösterildi
21. yüzyıl[değiştir | kaynağı değiştir]
- 2000 – Kuark-gluon plazması bulundu[11]
- 2000 – Tau nötrino bulundu
- 2001 – Güneş nötrino salınımı gözlemlendi ve güneş nötrino problemi çözüldü.
- 2003 – WMAP kozmik mikrodalga arka plan gözlemleri
- 2004 – Grafenin izolasyonu ve karakterizasyonu
- 2007 – Dev manyetorezistans tanındı (Nobel ödülü, Albert Fert ve Peter Grünberg)
- 2008 – Sagittarius_A* etrafındaki yıldız yörüngeleri üzerine yapılan 16 yıllık çalışma, Samanyolu galaksisinin merkezinde bir süper kütleli kara delik olduğuna dair güçlü kanıtlar sağladı
- 2009 – Planck, kozmik mikrodalga arka planı gözlemlerine başladı
- 2012 – Higgs bozonu Compact Muon Solenoid[12] ve ATLAS[13] Büyük Hadron Çarpıştırıcısı'ndaki deneyler
- 2015 – Kütleçekim dalgaları gözlemlendi
- 2016 – Topolojik düzen -topolojik faz geçişleri ve düzen- tanındı (Nobel ödülü, David J. Thouless, F. Duncan M. Haldane ve J. Michael Kosterlitz)
- 2019 – Bir kara deliğin ilk görüntüsü
- 2023 – Stokastik Kütleçekim dalgası arka planının deneysel kanıtı [14]
- 2023 – Samanyolu'nun Nötrino astronomisi ışık yerine nötrinolarla ilk "görüntüsü"[15]
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Rovelli, Carlo (2023). Anaximander and the Nature of Science. Allen Lane. ISBN 978-0-241-63504-9.
- ^ Rovelli, Carlo (2015). "Aristotle's Physics: A Physicist's Look". Journal of the American Philosophical Association. Cilt 1. ss. 23-40. arXiv:1312.4057 $2. doi:10.1017/apa.2014.11.
- ^ Russell, Bertrand — History of Western Philosophy (2004) – p. 215
- ^ Van der Waerden, B. L. (1987), "The Heliocentric System in Greek, Persian and Hindu Astronomy", Annals of the New York Academy of Sciences, 500 (1), s. 528, Bibcode:1987NYASA.500..525V, doi:10.1111/j.1749-6632.1987.tb37224.x
- ^ Marchant, Jo (18 Ekim 2022). "First known map of night sky found hidden in Medieval parchment". Nature (İngilizce). 610 (7933). ss. 613-614. Bibcode:2022Natur.610..613M. doi:10.1038/d41586-022-03296-1. PMID 36258126.
- ^ "Hero's Shortest Path". Harvard Natural Sciences Lecture Demonstrations. Harvard University. 13 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2024.
Hero İlkesi, düzlem bir yüzeyden yansıyan ışığın en az mesafeli yolu izleyeceğini belirtir
- ^ Pines, Shlomo (1986), Studies in Arabic versions of Greek texts and in mediaeval science, 2, Brill Publishers, s. 203, ISBN 965-223-626-8
- ^ American Heritage Dictionary (Ocak 2005). The American Heritage Science Dictionary. Houghton Mifflin Harcourt. s. 428. ISBN 978-0-618-45504-1.
- ^ John L. Heilbron (14 Şubat 2003). The Oxford Companion to the History of Modern Science. Oxford University Press. s. 235. ISBN 978-0-19-974376-6.
- ^ Rafelski, Johann (2020). "Discovery of Quark-Gluon Plasma: Strangeness Diaries". The European Physical Journal Special Topics (İngilizce). 229 (1). ss. 1-140. arXiv:1911.00831 $2. Bibcode:2020EPJST.229....1R. doi:10.1140/epjst/e2019-900263-x
. ISSN 1951-6355.
- ^ "New State of Matter created at CERN". CERN (İngilizce). 7 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2020.
- ^ CMS collaboration (2012). "Observation of a new boson at a mass of 125 GeV with CMS experiment at LHC". Physics Letters B tarafından bulundu. 716 (1). ss. 30-61. arXiv:1207.7235 $2. Bibcode:2012PhLB..716...30C. doi:10.1016/j.physletb.2012.08.021.
- ^ ATLAS collaboration (2012). "Observation of a New Particle in the Search for the Standard Model Higgs Boson with the ATLAS Detector at the LHC". Physics Letters B. 716 (1). ss. 1-29. arXiv:1207.7214 $2. Bibcode:2012PhLB..716....1A. doi:10.1016/j.physletb.2012.08.020.
- ^ "Researchers Capture Gravitational-Wave Background with Pulsar "Antennae"". American Physical Society. Physics Magazine. 29 Haziran 2023. 11 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2024.
Four PTA collaborations have delivered evidence for a stochastic background of nanohertz gravitational waves
- ^ Palivela, Ananya (30 Haziran 2023). "IceCube Samanyolu'nun nötrinolarla ilk görüntüsünü oluşturdu". Astronomy.com. 13 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2024.
IceCube Nötrino Gözlemevi, bu dizi şimdi gökbilimcilerin Samanyolu'nu görüntülemesine izin verdi - ışığı değil, parçacıkları kullanarak
| Klasik fizik | |
|---|---|
| Modern fizik |
|
| Son gelişmeler |
|
| Belirli keşifler üzerine |
|
| Dönemlere göre | |
| Gruplara göre | |
| Bilimsel anlaşmazlıklar | |
