İçeriğe atla

Mikoloji

Vikipedi, özgür ansiklopedi
(Mikolog sayfasından yönlendirildi)
Şapkalı mantarlar bir tür mantar üreme organı olarak kabul edilir.
Biyoloji
Yaşam bilimi
Temel bileşenler
Dallar
Araştırma
Uygulamalar

Mikoloji, taksonomileri, genetikleri, biyokimyasal özellikleri ve insanlar tarafından kullanımları da dahil olmak üzere mantarların incelenmesiyle ilgilenen biyoloji dalıdır. Mantarlar çıra, gıda, geleneksel ilaç kaynağı olabileceği gibi entojen, zehir ve enfeksiyon kaynağı da olabilir. Mikoloji, bitki hastalıklarının incelenmesi olan fitopatoloji alanına girer. İki disiplin birbiriyle yakından ilişkilidir, çünkü bitki patojenlerinin büyük çoğunluğu mantardır. Mikoloji alanında uzmanlaşmış bir biyoloğa mikolog denir.

Genel bakış[değiştir | kaynağı değiştir]

Mikoloji tarihsel olarak botaniğin bir dalı olarak kabul edilse de, 1969 yılında mantarların hayvanlarla yakın evrimsel ilişkisinin keşfedilmesi,[1] çalışmanın bağımsız bir alan olarak yeniden sınıflandırılmasıyla sonuçlanmıştır.[2] Öncü mikologlar arasında Elias Magnus Fries, Christiaan Hendrik Persoon, Heinrich Anton de Bary, Elizabeth Eaton Morse ve Lewis David de Schweinitz yer almaktadır. Tavşan Peter’in Masalı'nın yazarı Beatrix Potter da bu alana önemli katkılarda bulunmuştur.[3]

Pier Andrea Saccardo, kusurlu mantarları spor rengi ve biçimine göre sınıflandırmak için bir sistem geliştirmiş ve bu sistem DNA analizi ile sınıflandırmadan önce kullanılan birincil sistem haline gelmiştir. En çok, şapkalı mantarlar için kullanılan tüm isimlerin kapsamlı bir listesi olan Sylloge Fungorum adlı eseriyle ünlüdür.[4] Sylloge hala bu türden hem botanik Fungi alemi için kapsamlı hem de makul derecede modern olan tek çalışmadır.[kaynak belirtilmeli]

Birçok mantar toksinler,[5] antibiyotikler[6] ve diğer ikincil metabolitler üretir. Örneğin, kozmopolit Fusarium cinsi ve bunların insanlarda ölümcül toksik aleukia salgınlarıyla ilişkili toksinleri Abraham Z. Joffe tarafından kapsamlı bir şekilde incelenmiştir.[7]

Mantarlar, mikorizalar, böcek simbiyontları ve likenler gibi simbiyont rolleriyle yeryüzündeki yaşam için temel öneme sahiptir. Birçok mantar, ahşabın daha dayanıklı bileşeni olan lignin gibi karmaşık organik biyomolekülleri ve ksenobiyotikler, petrol ve polisiklik aromatik hidrokarbonlar gibi kirleticileri parçalayabilmektedir. Mantarlar bu molekülleri ayrıştırarak küresel karbon döngüsünde kritik bir rol oynarlar.

Mantarlar ve oomisetler ve miksomisetler (cıvık mantar) gibi geleneksel olarak mantar olarak tanınan diğer organizmalar, bazıları hayvanlarda (insanlar dahil) ve bitkilerde hastalıklara neden olduğu için genellikle ekonomik ve sosyal açıdan önemlidir.[8]

Patojenik mantarların yanı sıra, birçok mantar türü farklı patojenlerin neden olduğu bitki hastalıklarının kontrolünde çok önemlidir. Örneğin, filamentli mantar cinsi Trichoderma türleri, etkili bitki hastalıkları yönetimi için kimyasal bazlı ürünlere alternatif olarak en önemli biyolojik kontrol ajanlarından biri olarak kabul edilmektedir.[9]

İlginç mantar türlerini bulmak için yapılan saha toplantıları, Woolhope Doğa Bilimcileri Saha Kulübü tarafından 1868 yılında düzenlenen ve "Mantarlar arasında bir gezinti [sic]" başlığını taşıyan bu tür ilk toplantıdan sonra "gezinti" olarak bilinir.[10]

Bazı mantarlar insanlarda ve diğer hayvanlarda hastalığa neden olabilir; hayvanları enfekte eden patojenik mantarların incelenmesi "tıbbi mikoloji" olarak adlandırılır.[11]

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

İnsanların tarih öncesi çağlarda yiyecek olarak mantar toplamaya başladığına inanılmaktadır. Mantarlar hakkında ilk kez Euripides'in (MÖ 480-406) eserlerinde yazılmıştır. Yunan filozof Eresoslu Theofrastos (MÖ 371-288) belki de bitkileri sistematik olarak sınıflandırmaya çalışan ilk kişiydi; mantarlar belirli organları eksik bitkiler olarak kabul ediliyordu. Daha sonra Gaius Plinius Secundus (MS 23-79) Doğa Tarihi ansiklopedisinde yer mantarları hakkında yazmıştır.[12] Mikoloji kelimesi Antik Yunancadan gelmektedir: μύκης (mukēs), "mantar" anlamına gelir ve -λογία (-logia) eki "çalışma" anlamına gelir.

“ Mantarlar ve yer mantarları ne bitki, ne kök, ne çiçek, ne de tohumdur; yalnızca ağaçların, çürümüş odunların ve diğer çürüyen şeylerin fazla nemi ya da toprağıdır. Bu, tüm mantarların ve yer mantarlarının, özellikle de yemek için kullanılanların, en çok gök gürültülü ve yağışlı havalarda yetiştiği gerçeğinden açıkça anlaşılmaktadır. ”

—Jerome Bock (Hieronymus Bock), 1552[13]

Orta Çağ, mantarlar hakkındaki bilgi birikiminde çok az ilerlemeye sahne olmuştur. Ancak matbaanın icadı, yazarların mantarlar hakkında klasik yazarlar tarafından sürdürülen batıl inançları ve yanlış kanıları ortadan kaldırmasına olanak sağlamıştır.[14]

Britanya Mikoloji Topluluğunun 1913 yılındaki bir toplantısında çekilen grup fotoğrafı

Modern mikoloji çağının başlangıcı Pier Antonio Micheli'nin 1737 yılında yayınladığı Nova plantarum genera ile başlar.[15] Floransa'da yayınlanan bu ufuk açıcı çalışma, otların, yosunların ve mantarların sistematik sınıflandırmasının temellerini atmıştır. Her ikisi de 1729 tarihli olan ve halen geçerli olan Polyporus[16] ve Tuber[17] cins isimlerini ortaya atmıştır (ancak bu tanımlar daha sonra modern kurallara göre geçersiz olduğu için değiştirilmiştir).

Kurucu isimlendirme uzmanı Carl Linnaeus, 1753 yılında her organizma türünün bir cins ve türden oluşan iki kelimelik bir isme sahip olduğu (o zamana kadar organizmalar genellikle birçok kelime içeren Latince ifadelerle tanımlanırken) binomial isimlendirme sistemine mantarları da dahil etmiştir.[18] Bugün hala kullanılan Boletus[19] ve Agaricus[20] gibi çok sayıda tanınmış mantar taksonunun bilimsel isimlerini oluşturmuştur. Bu dönemde mantarlar hala bitkiler alemine ait olarak görülüyordu, bu nedenle Species Plantarum'da kategorize edildiler. Linnaeus'un mantar taksonomisi bitki taksonomisi kadar kapsamlı değildi, ancak sapı olan tüm solungaçlı mantarları Agaricus cinsi altında topladı.[21][22] Daha sonra düzinelerce farklı cinse ayrılan binlerce solungaçlı tür mevcuttur; modern kullanımında Agaricus yalnızca yaygın dükkan mantarı Agaricus bisporus ile yakından ilişkili mantarları ifade eder.[23] Örneğin, Linnaeus safran süt şapkasına Agaricus deliciosus adını vermiştir, ancak günümüzdeki adı Lactarius deliciosus'tur.[24] Öte yandan, tarla mantarı Agaricus campestris, Linnaeus'un yayınından bu yana aynı adı korumuştur.[25] İngilizce "agaric" kelimesi hala Linnaeus'un kelimeyi kullanımına karşılık gelen herhangi bir solungaçlı mantar için kullanılmaktadır.[23]

Mikoloji terimi ve onu tamamlayan mikolog terimi geleneksel olarak 1836 yılında M.J. Berkeley'e atfedilir.[26] Ancak mikolog, İngiliz botanikçi Robert Kaye Greville'in yazılarında Schweinitz'e atfen 1823 gibi erken bir tarihte ortaya çıkmıştır.[27]

Mikoloji ve ilaç keşfi[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Mantarların tıbbi kullanımları

Yüzyıllar boyunca bazı mantarların Çin, Japonya ve Rusya'da halk ilacı olarak kullanıldığı belgelenmiştir.[28] Mantarların halk tıbbında kullanımı büyük ölçüde Asya kıtasında yoğunlaşmış olsa da, Orta Doğu, Polonya ve Belarus gibi dünyanın diğer bölgelerindeki insanların da mantarları tıbbi amaçlarla kullandığı belgelenmiştir.[29]

Mantarlar ultraviyole (UV) ışığa maruz kaldıklarında büyük miktarlarda D vitamini üretirler. Penisilin, siklosporin, griseofulvin, sefalosporin ve psilosibin, küflerden veya diğer mantarlardan izole edilmiş ilaçlara örnektir.[30][31]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Whittaker RH (10 January 1969). "New concepts of kingdoms of organisms: evolutionary relations are better represented by new classifications than by the traditional two kingdoms". Science. 163 (3863): 150–160. doi:10.1126/science.163.3863.150. PMID 5762760. 
  2. ^ Woese CR, Kandler O, Wheelis ML (June 1990). "Towards a natural system of organisms: proposal for the domains Archaea, Bacteria, and Eucarya". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 87 (12): 4576–4579. Bibcode:1990PNAS...87.4576W. doi:10.1073/pnas.87.12.4576. PMC 54159 $2. PMID 2112744. 
  3. ^ Casadevall A, Kontoyiannis DP, Robert V (July 2019). "On the Emergence of Candida auris: Climate Change, Azoles, Swamps, and Birds". mBio (İngilizce). 10 (4): 1786–1787. doi:10.3201/eid2509.ac2509. PMC 6711238 $2. PMID 31337723. 
  4. ^ Saccardo, P. A.; Saccardo, P. A.; Traverso, G. B.; Trotter, A. (1882). Sylloge fungorum omnium hucusque cognitorum. Patavii: sumptibus auctoris. 2023-06-26 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2024-01-25. 
  5. ^ Wilson BJ (1971). Ciegler A, Kadis S, Ajl SJ (Ed.). Microbial Toxins, Vol. VI Fungal Toxins. New York: Academic Press. s. 251. 
  6. ^ Brian PW (1951). "Antibiotics produced by fungi". The Botanical Review. 17 (6): 357–430. Bibcode:1951BotRv..17..357B. doi:10.1007/BF02879038. ISSN 0006-8101. 
  7. ^ E.g. Joffe AZ, Yagen B (1978). "Intoxication produced by toxic fungi Fusarium poae and F. sporotrichioides on chicks". Toxicon. 16 (3): 263–273. doi:10.1016/0041-0101(78)90087-9. PMID 653754. 
  8. ^ De Lucca AJ (March 2007). "Harmful fungi in both agriculture and medicine". Revista Iberoamericana de Micologia. 24 (1): 3–13. PMID 17592884. 
  9. ^ Ruano-Rosa, David; Prieto, Pilar; Rincón, Ana María; Gómez-Rodríguez, María Victoria; Valderrama, Raquel; Barroso, Juan Bautista; Mercado-Blanco, Jesús (2016-06-01). "Fate of Trichoderma harzianum in the olive rhizosphere: time course of the root colonization process and interaction with the fungal pathogen Verticillium dahliae". BioControl (İngilizce). 61 (3): 269–282. doi:10.1007/s10526-015-9706-z. ISSN 1573-8248. 
  10. ^ Anon (1868). "A foray among the funguses". Transactions of the Woolhope Naturalists' Field Club. Woolhope Naturalists' Field Club. 1868: 184–192. 2018-11-06 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2018-01-14. 
  11. ^ San-Blas G, Calderone RA, (Ed.) (2008). Pathogenic Fungi. Caister Academic Press. ISBN 978-1-904455-32-5. 2014-11-22 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2008-03-31. 
  12. ^ Pliny the Elder. "Book 19, Chapter 11" [Natural History]. www.perseus.tufts.edu. April 4, 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: February 28, 2021. 
  13. ^ De stirpium maxime earum quae in Germania nostra nascuntur, usitatis nomenclaturis. Strasbourg. In Ainsworth 1976, s. 13 quoting Buller AH (1915). "Micheli and the discovery of reproduction in fungi". Transactions of the Royal Society of Canada. 3. 9: 1–25. 
  14. ^ Ainsworth 1976, s. 13.
  15. ^ Ainsworth 1976, s. 4.
  16. ^ "the Polyporus P. Micheli page". www.indexfungorum.org. 4 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2024-06-12. 
  17. ^ "the Tuber P. Micheli page". www.indexfungorum.org. 15 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2024-06-12. 
  18. ^ Kibby, Geoffrey (2017). Mushrooms and Toadstools of Britain & Europe (İngilizce). Geoffrey Kibby. ss. 14-15. ISBN 978-0-9572094-2-8. 
  19. ^ "the Boletus L. page". www.indexfungorum.org. 11 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2024-06-12. 
  20. ^ "the Agaricus L. page". www.indexfungorum.org. Erişim tarihi: 2024-06-12. 
  21. ^ "Home". fmhibd.library.cmu.edu. 12 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2024-06-12. 
  22. ^ Linné, Carl von; Linné, Carl von; Salvius, Lars (1753). Caroli Linnaei ... Species plantarum :exhibentes plantas rite cognitas, ad genera relatas, cum differentiis specificis, nominibus trivialibus, synonymis selectis, locis natalibus, secundum systema sexuale digestas... 2 (1st bas.). Holmiae: Impensis Laurentii Salvii. s. 1171. 6 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2024. 
  23. ^ a b Læssøe, Thomas; Petersen, Jens Henrik (2019-10-22). Fungi of Temperate Europe (İngilizce). Princeton University Press. s. 500. ISBN 978-0-691-18037-3. 12 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2024. Page 8 defines the word "agaric" and page 500 gives the modern definition of Agaricus 
  24. ^ "the Agaricus deliciosus L. page". www.speciesfungorum.org. 1 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2024-06-12. 
  25. ^ "the Agaricus campestris L. page". www.speciesfungorum.org. 16 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2024-06-12. 
  26. ^ Ainsworth 1976, s. 2.
  27. ^ Greville, Robert Kaye (April 1823). "Observations on a New Genus of Plants, belonging to the Natural Order Gastromyci". The Edinburgh Philosophical Journal. 8 (16): 257. 
  28. ^ Sullivan, Richard. Medicinal Mushrooms: Their therapeutic properties and current medical usage with special emphasis on cancer treatments. s. 5. 29 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2024. 
  29. ^ Shashkina, M. Ya.; Shashkin, P. N.; Sergeev, A. V. (2006-10-01). "Chemical and medicobiological properties of chaga (review)". Pharmaceutical Chemistry Journal (İngilizce). 40 (10): 560–568. doi:10.1007/s11094-006-0194-4. ISSN 1573-9031. 12 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2024. 
  30. ^ "Fungal Bioactive Metabolites of Pharmacological Relevance | Frontiers Research Topic". www.frontiersin.org. 2023-02-26 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2021-02-01. 
  31. ^ "Aspergillus alliaceus - an overview | ScienceDirect Topics". www.sciencedirect.com. 2023-07-09 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2021-02-01. 

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Mycology
ile ilgili kütüphane kaynakları
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Mikoloji&oldid=33109590" sayfasından alınmıştır