Kaleönü, Posof

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Kaleönü
Köy
Harita
Ardahan'ın konumu
Ardahan'ın konumu
Ardahan üzerinde Kaleönü
Kaleönü
Kaleönü
Kaleönü'nün Ardahan'daki konumu
ÜlkeTürkiye Türkiye
İlArdahan
İlçePosof
Coğrafi bölgeKaradeniz Bölgesi
Rakım1788 m
Nüfus
 (2022)
 • Toplam85
Zaman dilimiUTC+03.00 (TSİ)
İl alan kodu0478
İl plaka kodu75
Posta kodu75800

Kaleönü, Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı bir köydür.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaleönü köyünün eski adı Agara'dır. Agara (აგარა) Gürcüce yaygın bir yer adıdır ve eski Gürcücede "köy", "kasaba" gibi anlamlara gelir.[3] Türkçe kaynaklarda Agara (اكرە) ve Ağara (آغارە) olarak geçer.[4][5]

Agara, tarihsel Gürcistan'ı oluşturan Samtshe bölgesinde, Potshovi Vadisinde yer alan bir yerleşmedir. Erken ve geç Orta Çağ'da Gürcü krallıkları yönetiminde bulunuyordu. Osmanlılar köyü, 16. yüzyılın ortasında, Gürcü atabeglerin yönetimindeki Samtshe Atabeyliği'nden ele geçirdi. Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı ve 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterine göre Agara, Gürcistan Vilayeti içinde, Poshov livasının Güney nahiyesine bağlı bir köydü. Osmanlı idaresinin Gürcüce yazılışına uygun biçimde Agara (اكرە) olarak kaydettiği köyün nüfusu 17 haneden oluşuyordu. Her hane, Osmanlı Devleti'nin Hristiyan köylülerden tahsil ettiği ispenç vergisi vermekle yükümlü kılınmıştı. Vergi vermekle yükümülü hane reislerinin çoğunluğu Revaza, Giorgi, Batata, İvane, Gogiça, Grigola, Sargis gibi Gürcü adları taşıyordu. Agara'da buğday, arpa, çavdar, keten tohumu, yonca tarımı ve arıcılık yapılıyor, domuz ve koyun besleniyordu. Köyün bir adet değirmeni vardı.[6]

Agara, üç yüzyılı aşkın bir süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra, 93 Harbi'nin ardından Çarlık Rusya'sının eline geçti. Rus idaresinin de Agara (Агара) olarak kaydettiği köy, Ardahan sancağını (okrug) Poshov kazasında (uçastok), Tsurtskabi nahiyesinde yere alıyordu. 1886 yılında yapılan tespite göre Agara'nın nüfusu 210 kişiden oluşuyordu. Köyün nüfusu 1896’da 255 kişi, 1906’da da 234 kişi olarak tespit edilmiştir. Bu tespitlerde köyün nüfusu "Türk" olarak kaydedilmiştir. Bu da Osmanlı döneminde Agara'nın demografik yapısının değiştiğini göstermektedir.[7][8]

Agara, Rus hakimiyetinin sona ermesinden sonra, bir süre bağımsız Gürcistan'ın sınırları içinde kaldı. 1921 yılında, Sovyet Rusya'nın Gürcistan'ı işgali sırasında, Ankara Hükümeti'nin verdiği ültimatom üzerine Gürcüler Ardahan ve Artvin bölgelerinden çekildi. 16 Mart 1921'de, "Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması'yla da Agara köyü Türkiye'ye bırakıldı.[9]

Agara köyü, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Kars vilayetinin Poshof kazasının merkez nahiyesine bağlıydı.[5] 1935 genel nüfus sayımıdan aynı idari konuma sahipti ve köyde 332 kişi yaşıyordu.[10] Agara veya Ağara adı, "yabancı kökten geldiği" için 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Kaleönü olarak değiştirilmiştir.[11] Bununla birlikte köyün eski adı yeni adıyla birlikte "Kaleönü (Ağara)" biçiminde resmî kayıtlarda bir süre daha kullanılmıştır.[12]

Kaleönü köyünde eski bir kilisenin varlığı bilinmektedir. 1888 yılında yıkık durumda olan Agara Kilisesi, daha sonra tamamen ortadan kaldırılmıştır.[13] Ayrıca Gürcü gazeteci ve etnograf İvane Gvaramadze, 1882 yılında, Agara'da Şuri ve Gardamkide adlı kalelerin varlığından söz etmiştir. Ancak bugün bu kalelerin yerini tespit etmek mümkün değildir.[14] Köyün hemen batısında ise, Kveli Kalesi yer alır.[15]

Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaleonü köyü, Ardahan il merkezine 95 km, Posof ilçe merkezine 23 km uzaklıktadır.[16]

Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]

Yıllara göre köy nüfus verileri
2022 85[2]
2021 89[2]
2020 95[2]
2019 92[2]
2018 94[2]
2017 96[2]
2016 96[2]
2015 98[2]
2014 107[2]
2013 114[2]
2012 122[2]
2011 127[2]
2010 140[2]
2009 155[2]
2008 178[2]
2007 179[2]
2000 284[16]
1990 412[17]
1985 499[18]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "Kaleonu, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 16 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020. 
  2. ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q "Ardahan Posof Kaleönü Köy Nüfusu". Nufusune.com. 17 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020. 
  3. ^ ""აგარაკ-ი, აგარა", Eski Gürcü Dili Sözlüğü". 14 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2020. 
  4. ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; I. cilt (1947), s. 314; III. cilt (1958), s. 448". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2021. 
  5. ^ a b Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 761.
  6. ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; I. cilt (1947) s. 314, II. cilt (1941), s. 307". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2021. 
  7. ^ ""Poshov kazası 1886 Yılı" (Rusça)". 26 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2021. 
  8. ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018, s. 113, ISBN 9786052100271.
  9. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 3 cilt; 2. cilt, s. 41.
  10. ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937, s. 5" (PDF). 16 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Haziran 2021. 
  11. ^ "Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968, s. 301". 23 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2021. 
  12. ^ "1975 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1977" (PDF). 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Haziran 2021. 
  13. ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 228, ISBN 9789941478178.
  14. ^ 2012-2013 Yılları Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2019, s. 5 17 Ağustos 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9639-0-2.
  15. ^ Sami Patacı, Ardahan Kale ve Kuleleri, Ardahan, 2016, s. 91 25 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-605-030-254-7
  16. ^ a b "Kaleönü Köyü". YerelNet.org.tr. 3 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020. 
  17. ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1991). "1990 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2020. 
  18. ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1986). "1985 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kaleönü,_Posof&oldid=32455077" sayfasından alınmıştır