Yurtbekler, Posof
| Yurtbekler | |
|---|---|
 | |
 Ardahan'ın konumu | |
  Yurtbekler Yurtbekler'in Ardahan'daki konumu | |
| Ülke |
 Türkiye |
| İl | Ardahan |
| İlçe | Posof |
| Coğrafi bölge | Doğu Anadolu Bölgesi |
| Rakım | 1.532 m (5.026 ft) |
| Nüfus (2022) | |
| • Toplam | 143 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0478 |
| İl plaka kodu | 75 |
| Posta kodu | 75800 |
Yurtbekler, Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Köyün bilinen en eski adı Cakistskali’dir. Bu ad Gürcüceden (ჯაყისწყალი) Türkçeye geçmiş ve aynı anlama gelen Caksu’ya dönüşmüştür. Nitekim İçişleri Bakanlığı’nın 1968’de yayımladığı Köylerimiz adlı kitapta köyün eski adı Caksu, yeni adı da Yurtbekler olarak verilmiştir.[3]
Osmanlıların Gürcülerden ele geçirdiği Samtshe-Saatabago toprakların ilk tahrirlerinden biri olan Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan’da Cakistskali yerleşim adı değil akarsu adı olarak geçmektedir. Bu defterde “Caki” kökünden gelen üç yer adı geçmektedir. Bunlar Cakismani (جاغسمان : Cağisman), Zeda Caki (زدهجاغ : Zedacağ) ve Rabat-i Caki’dir (رباط جاغ : Rabat-i Cağ). Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı tahrir defterini yayımlayan Sergi Cikia, Zeda Caki köyünün Cak Suyu kıyısında, Arila köyünün kuzeybatısında yer aldığı belirtir.[4] Bu bilgilerden hareketle Cakistskali köyünün 16. yüzyıldaki adının Zeda Caki (Zedacağ / Yukarı Caki) olduğu, aynı adı taşıyan dere kenarında bulunduğu için zamanla adının Cakistskali’ye dönüştüğü söylenebilir.
Köyün ad 1928 tarihli Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı yayında Caksu (جاقصو) olarak geçer.[5] Bu kayıt daha eski Osmanlı kaynaklarında "Cağ" (جاغ) biçiminde yazılan kökün zamanla "Cak" (جاق) biçimine dönüştüğünü de göstermektedir.
Tarihsel Samtshe bölgesinin Tao-Klarceti kısmında (Posof vadisi), Posof Çayının sağ kolu olan Cakistskali (Caksu) kıyısında yer alan köyün kuruluşuna ilişkin bilgi yoktur. En eski adı büyük olasılıkla Zeda Caki (Yukarı Caki) olan köydeki kalenin varlığı, buranın eski bir yerleşim olduğunu göstermektedir.[6] Zeda Caki ya da Cakistskali köyü, erken ortaçağda Gürcü Krallığı, geç ortaçağda Cakeli sülalesinin yönettiği Samtshe Atabeyliği sınırları içinde yer alıyordu. Osmanlılar 16. yüzyılın son çeyreğinde Samtshe Atabeyliği topraklarını ele geçirdi ve yaklaşık olarak bu topraklar üzerinde Çıldır Eyaleti’ni kurdu. Çıldır Eyaleti’nin Poshov livasındaki köylerden biri olan Zeda Caki’de, 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defterine göre 13 hane yaşıyordu.[7]
Daha sonraki dönemde belli başlı kaynaklarda Cakistskali ya da Zeda Caki adına rastlanmamaktadır. Bununla birlikte bu köyün yer aldığı bölge 1878-1918 arasında Rusya İmparatorluğu’nun, 1918-1921 arasında ise bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kalıyordu. 1921 yılının başlarında Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Ankara Hükümeti bu köyün de yer aldığı Ardahan ile Artvin bölgelerini, geçici olarak da Batum’u fiilen ele geçirdi. Sovyet yönetimiyle 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla köyün de içinde yer aldığı Ardahan ve Artvin bölgeleri Türkiye’ye bırakıldı.[8]
Köy 1928 yılında Kars vilayetinin Poshof kazasının merkez nahiyesine bağlıydı.[5] Caksu "yabancı kökten geldiği" için köyün adı 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Yurtnekler olarak değiştirilmiştir.[9] Nitekim köyün adı 1960 genel nüfus sayımında Yurtbekler (Caksu) biçiminde kaydedilmiştir.[10]
Köyün bilinen tek tarihsel yapısı Tuya Kalesi olarak da bilinen Cakistskali Kalesi’dir. Kare planlı bir kale-kule olan Cakistskali Kalesi, köyün merkezinin 800 metre güneybatısında, Posof Çayı’nın sağ kıyısında yer alır.[6] Harç kullanılarak inşa edilen kalenin alt kısımlarında büyük blok taşlar, üst kısımlarında daha küçük taşlar kullanılmıştır. Cakistskali Kalesi, Türkiye-Gürcistan sınırında, askeri bölgede olduğu için fazla tahrip olmamış, belli ölçüde sağlam halde günümüze ulaşmıştır.[11]
Bugün Cak Kalesi ya da Yurtbekler Kalesi olarak adlandırılan kale, 2014 yılında, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu çerçevesinde "Birinci Derece Arkeolojik Sit Alanı" kategorisinde korumaya alınmıştır.
Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]
Yurtbekler köyü, Ardahan il merkezine 97 km, Posof ilçe merkezine 16 km uzaklıktadır.[12]
Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2022 | 143[2] |
| 2021 | 146[2] |
| 2020 | 149[2] |
| 2019 | 144[2] |
| 2018 | 138[2] |
| 2017 | 142[2] |
| 2016 | 152[2] |
| 2015 | 160[2] |
| 2014 | 167[2] |
| 2013 | 181[2] |
| 2012 | 171[2] |
| 2011 | 177[2] |
| 2010 | 180[2] |
| 2009 | 170[2] |
| 2008 | 170[2] |
| 2007 | 158[2] |
| 2000 | 247[12] |
| 1990 | 239[13] |
| 1985 | 260[14] |
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Yurtbekler, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 6 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q "Ardahan Posof Yurtbekler Köy Nüfusu". Nufusune.com. 17 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020.
- ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968, s. 627.
- ^ Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt, 3. cilt, s. 455-456.
- ^ a b Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 762.
- ^ a b Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 410, ISBN 9789941478178.
- ^ Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt, 3. cilt, s. 456.
- ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
- ^ "Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968, s. 627". 23 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2022.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1963). "1960 Genel Nüfus Sayımı: İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ "Murat Çiftçi, Ardahan Posof'un Eskiçağ Tarihine Bir Bakış". 14 Şubat 2020.
- ^ a b "Yurtbekler Köyü". YerelNet.org.tr. 3 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1991). "1990 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1986). "1985 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]