Devlet kurucuları listesi
Aşağıdaki devlet kurucuları listesi ülke bazında, ülkesinin kuruluşunda çok önemli derecede faydası olduğuna inanılan insanların listesidir. Devlet kurucuları ülkelerindeki yönetimlerin (örneğin hükümet, siyasi sistem, anayasa, yönetim biçimi vs.) kuruluşu aşamasında çok etkili roller oynamışlardır. Bu kişiler aynı zamanda ülkelerinin kurtuluş savaşlarında liderlik yapmış ve ülkeyi özgürleştirmiş asker kişiler de olabilir.
Afrika
[değiştir | kaynağı değiştir]
Bağımsız Mısır'ın Kurucusu Saad Zaglul (1859- 23 Ağustos 1927), Mısır hükûmetlerinde birçok bakanlık görevinde bulunmuş bir siyasetçi iken II. Dünya Savaşı sonrası dönemde İngilizler'den bağımsızlık görüşmelerinin başlamasını istemesi sonrasında 1919 yılında tutuklanarak Maltaya sürgüne gönderildi fakat sonrasında Mısır'a geri gelerek devrimini tamamladı. Zaglul daha sonra Mısır Sultanı (daha sonra Kral olarak anılır) 1. Fuad'ı İngilizlerle bağımsızlık görüşmelerine başlaması için ikna etti ve 1922'de Mısır bağımsız bir krallık olarak ilan edildi ve Zahlul Başbakan oldu.
Jomo Kenyatta -(1963–1964) döneminde ilk başbakan ve (1964–1978) döneminde de Kenya Cumhuriyeti'nin Cumhurbaşkanı olarak hizmet etti..
Ömer Muhtar - 1911 ile 1931 tarihleri arasındaki İtalyan hakimiyeti dönemindeki Libyalı direnişçi ve ulusal kahramandır. 1931 yılında İtalyan faşist Benito Mussolini hükûmeti tarafından savaş mahkemesinde yargılanarak asılmıştır.
Kwame Nkrumah (1909–1972) 1957 yılında ülkesinin İngiltere'den bağımsızlığının kazanılmasında öncü olmuştur.[1]
Joseph Jenkins Roberts (1809–1876) Özgür bir Afroamerikan olarak doğdu.1829'da ailesi Liberyaya göç etti.1839'da Liberya'nın vali yardımcılığı görevine geldi ve sonrasında valinin ölmesi ile 1841–1848 döneminde vali oldu. Liberya'nın kurucusu olarak bilenen Roberts 1847 yılında Liberya'nın bağımsızlığını ilan etmiştir.[2]
Namibya'nın kurucusu olarak bilinen ve ülkenin Güney Afrika'dan ayrılmasında öncülük eden kişi Dr. Samuel Daniel Shafiishuna Nujoma'dır
Herbert Macaulay (1864–1946), Profesör Eyo Ita (1904- ), Alvan Ikoku (1900–1971), Dr. Nnamdi Azikiwe (1904–1996), Şef Obafemi Awolowo (1909–1987), Sir Ahmadu Bello (1910–1966), Sir Abubakar Tafawa Balewa (1912–1966), Sir Udo Udoma (1917-1998), General Murtala Mohammed (1938–1976), Hacı Aminu Kano (1920–1983), Joseph Tarka (1932–1980) ve Dennis Osadebay (1911–1994) adlı kişiler Nijerya'nın kurucuları olarak bilinir. Obafemi Awolowo, Nnamdi Azikiwe ve Ahmadu Bello üçlüsü Funmilayo Ransome Kuti'nin de desteği ile Nijerya'nın İngiltere'den bağımsızlık görüşmelerini yürütmüşlerdir.
Julius Nyerere - Ülkenin bağımsızlık tarihindeki önemli bir kişi ve ilk başkanıdır.
Sierra Leone'nin başkenti olan Freetown, kısmen Thomas Peters adlı bir Afroamerikan kökenli köle tarafından kurulmuştur. Peters, öncelikle İngiltere için ABD'de topraklarında özgürlüğünü kazanmak için savaşmıştır ve buna karşılık İngiliz kölelik karşıtlarını ikna ederek 1192 Afroamerikan kökenli kişinin bölgeye yerleşmesi için İngilizleri ikna etmiştir. Peters, David George ve Moses Wilkinson ile birlikte Freetown bölgesinin kurulmasında oldukça etkili olmuştur fakat günümüzde Peters Sierra Leone'nin kurucusu olarak hatırlanmaktadır. 2007 yılında vali Winstanley Bankole Johnson tarafından bir sokağa adı verilmiştir.[3]
.jpg)
Jan van Riebeeck (1619–1677), Cape Town'un ilk valisiydi. Riebeeck bölgeye birçok Avrupalının gelmesini sağlayarak bölgede bir Cape Kolonisi kurulmasını sağladı.
Voortrekker (1800'lerde) bugünkü Güney Afrika Cumhuriyeti'nin büyük bir kısmını oluşturan, Transvaal Cumhuriyeti, Özgür Orange Devleti başta olmak üzere diğer Boer Cumhuriyetleri'nin kurucularıdır.
Nelson Mandela (1918–2013), Güney Afrika Cumhuriyeti'nin 1994–1999 yılları arasında başkanlığını yapan ve seçimle iktidara gelen ilk başkanıdır.Frederik Willem de Klerk ile birlikte ırkçı Apartheid sisteminin bitirilmesi ve ülkenin birliğinde öncülük yapmışlardır. Söz konusu iki devlet başkanı 1993'te birlikte Nobel Barış Ödülü'ne layık görülmüşlerdir.
Tunus'un kurucusu ve ilk devlet başkanı Habib Burgiba'dır.
Asya
[değiştir | kaynağı değiştir]
Ahmed Şah Dürrani (1723–1773) Paştunları birleştirdi ve 1747 yılında Afganistan'ı kurdu.[4] Afganların kendisini Ahmad Şah Baba olarak adlandırdığı Ahmet Şah'ın türbesi Kandahar'dadır.[5]
Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti'nin (1918-1920) kurucusu Mehmed Emin Resulzade'dir. Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra modern Azerbaycan'ın bağımsızlığına Ebulfez Elçibey önderlik etmiştir.
Mucibur Rahman (1920–1975), Bangladeş'te ulusun babası olarak bilinir. Karizmatik bir hatip ve halk tarafından "Bangabandhu" (Bengal'in dostu) olarak adlandırılan, Mucibur öğrencilik hayatında başladığı siyasi hayatında Bangladeş ulusal hareketinde liderliğe kadar yükseltti. Mart 1971'de bağımsızlığı ilan etmesi sonrasında[6] Pakistan ordusu demokratik seçim sonuçlarını reddederek Doğu Pakistan' sert bir askeri müdahalede bulundu. Mucibus tutuklandı ve 9 ay süren Bangladeş kurtuluş savaşı süresince Batı Pakistan'da hapse atıldı. Daha sonra Ocak 1972'de serbest bırakıldı ve yeni kurulan ülkesine önderlik etmek için Bangladeş'e döndü.
Mucibur'un yönetimi kıtlıklar ve savaş ile yıpranmış ülkenin idaresi konusunda yetersiz kaldı ve 15 Ağustos 1975'te, bir grup asker askeri darbe yaparak Mucibur ve ailesinin büyük bir kısmını Dakka'da öldürdüler.
2003'te BBC Bengal tarafından yapılan bir ankette "Tüm Zamanların En Büyük Bangladeşlisi" ((İngilizce) "The Greatest Bengali of All Time" ) olarak seçildi.[7]
Shabdrung Ngawang Namgyal (1594–1651) Tibet'ten kaçıp Bhutan'daki aşiretleri(derebeylerini ) birleştirdi. Ülkede bugün de halen geçerli olan ikili bir yönetim sistemi kurdu ki, sisteme göre dini işlemlerde Je Khenpo denilen ruhani lider, devlet (seküler) işlerinde ise Druk Desi denilen bir lider güç paylaşımı ile ülkeyi halen yönetmektedir.
Sun Yat-sen, Çin Cumhuriyeti'nin kurucusu olarak kabul edilir. Çin İç Savaşı sonrasında, Çin Cumhuriyeti ikiye bölünmüştü. Bir taraf Çin Halk Cumhuriyeti olmuş, diğer taraf ise Tayvan olarak bilinen Çin Cumhuriyeti adıyla devlet halini almıştı. Mao Zedong ise genel olarak Çin Halk Cumhuriyeti'nin mimarı olarak kabul edilmektedir.
Mahatma Gandi (1869–1948) genellikle Hindistan'ın kurucusu olarak kabul edilir. Britanya Hindistanı yönetiminden bağımsızlık için mücadele eden ve çeşitli Güney Asya bölgelerinin Hindistan adı altında birleşmesi için mücadele eden Hindistan Ulusal Kongresi'nin en büyük liderlerinden biridir. Ayrıca Hindistan'ın ilk Hindistan Başbakanı olan Cevahirlal Nehru ve ilk Başbakan yardımcısı olan Vallabhbhai Chaverbhai Patel de kurucular olarak bilinir.[8] Ayrıca bir eğitimbilimci, önde gelen bir siyasi figür, Hindistan'ın ilk Adalet Bakanı ve Hindistan anayasasının mimarı, olan Dr. Bhimrao Ramji Ambedkar (1891–1956) için de kurucu denilebilir. Hindistan anayasası bireyler için geniş ölçüde sivil haklar (dini özgürlükler, dokunulmazlığın kaldırılması ve her türlü ayrımcılığın yasaklanması vs.) konusunda anayasal güvence ve koruma sağlamıştı. Anayasa 9 Ağustos 1949'da Kurucu bir meclis tarafından kabul edilmişti. Bir müslüman olan Abul Kalam Azad'da aynı zamanda Hindistan'da birlikte yaşamak için mücadele edenlerden olmakla birlikte ilk Millî Eğitim Bakanı'dır.[9]
Sukarno (Ahmet Şükrani) ve Muhammed Hatta Endonezya'nın kurucularıdır. 17 Ağustos 1945'te Sukarno tarafından okunan ve ülkenin Hollanda'dan bağımsızlığını ilan eden bağımsızlık bildirgesini her ikisi de imzalamıştır. Bir gün sonrasında sırasıyla Başkan ve Başkan Yardımcısı olarak seçildiler. Hollanda bu bağımsızlığı tanımadığı için 1945 ile 1949 yılları arasındaki Endonezya Ulusal kurtuluş savaşı sırasında her iki karakterde öncüydü ve Hollandalılara karşı savaşta halkın birliğinin sembolü olarak görünüyorlardı. Muhammed Hatta Lahey'de Ağustos 1949'da başlayan ve 23 Aralık 1949'da Hollanda tarafından bağımsızlığın resmen tanındığı Hollanda-Endonezya Yuvarlak Masa toplantılarına başkanlık etmişti.[10]
Büyük Kiros (MÖ 600 – MÖ 530) (Büyük Keyhüsrev ve Büyük Kuraş olarak da bilinir) Akamanış Hanedanlığı altında o tarihe kadar görülmemiş büyüklükte bir dünya imparatorluğu olan (yaklaşık 50 milyon nüfus[11] ve dünya nüfusunun % 44'üne sahip[12]) Pers İmparatorluğu'nu kurmuştur.[13]
Theodor Herzl, İsrail'in ideolojik kurucusu kabul edilir. David Ben-Gurion ise İsrail'in ilk başbakanıydı ve İsrail devletinin kuruluşunda önemli bir figür olarak kabul edildi.
Hwanung (환웅;桓雄) ve oğlu Dangun Wanggeom (단군왕검; 檀君王儉) ilk Kore Krallığı olan Gojoseon'un efsanevi kurucularıdır. Kuruluş tarihinin MÖ 3 Ekim 2333 olduğuna inanılır.[14] 3 Ekim ayrıca Güney Kore'de ulusal kuruluş bayramdır. .
Tunku Abdülrahman (8 Şubat 1903 – 6 Aralık 1990) genellikle "the Tunku" (Malezya'da prenslere verilen ad ) ve Bağımsızlığın Babası (Bapa Kemerdekaan - Father of Independence) veya Malezya'nın Babası (Bapa Malaysia -Father of Malaysia) olarak adlandırılır. Abdülrahman 1955'ten itibaren Malaya Federasyonu Eyalet Başbakanlığını yaptı ve 1957'deki bağımsızlık sonrasında ülkenin ilk başbakanlığını yaptı. Sabah, Saravak ve Singapur'un 1963'te birleşip Malezya'yı oluşturmasından sonra da başbakan olarak görev aldı. Singapur 1965 yılında bu birlikten ayrılarak bağımsızlığını ilan etmiştir.
Cengiz Han (Chinggis Khaan, Çinggis Haan) (ya da doğum adıyla Temuçin (anlamı: demirci)), (Moğolca: Чингис Хаан ya da "Tengiz" (anlamı: deniz)), Farsça: جنكيز خان (d. 1162 – ö. 18 Ağustos 1227). Günümüz Moğolistan'ın kurucusu olarak bilinir ve birçok göçebe aşireti birleştirerek Moğol İmparatorluğu'nu kurmuştur. Çin hakimiyeti altındaki Moğolistan Halk Cumhuriyeti dönemindeki azalan eğilime rağmen, 1990'daki demokratik devrim sonrasında Cengiz Han tekrar Cengiz'in Moğolistanı ibaresiyle modern Moğolistan'ın kurucusu olarak taçlandırılmıştır.
Myanmar, Birmanya ve Burma olarak bilinir. Anawrahta Antik Burma krallığı olan Pagan Krallığı'ın kurucusudur. Myanmar olarak da bilinen modern Burma'nın kurucusu ise General Aung San'dır. Ülkenin bağımsızlığını görememiş olsa da, bağımsızlık hareketinin ve hükûmetin temel altyapısını o hazırlamıştır. Aung San'ın siyasi hayatı 1930'da bir İngiliz idareciyi görevi kötüye kullanmak suçladığı Rangoon Üniversitesi gazetesinde editör olarak başlamıştı. 1940 sonlarında askeri eğitim almak için Japonların kontrol ettiği Tayvan'a ve Xiamen'e gitti ve Burma Ulusal Ordusuna liderlik ederek Japonların Burmayı işgal etmesine yardımcı oldu. Daha sonra taraf değiştirerek müttefikler safına geçti ve Burma Seferi'ne yardım etti. Savaş sonrasında, tekrar idareyi alan İngiliz yönetimi tarafından Burma Yönetme Konseyi Başkan Yardımcılığı görevine getirildi ve sonrasında da bağımsızlık görüşmelerine girebilecek konuma gelmişti. Ayrıca Şubat 1947'de imzalanan ve diğer ulusal gruplar arasında birlik sağlamayı amaçlayan Panglong Anlaşmasının hazırlanmasına da yardımcı olarak tüm Burma topraklarının bağımsızlığına giden yolu açtı. Fakat 19 Temmuz 1947'de Rangoon'daki yürütme konseyi toplantısı sırasında kabine üyeleri ile birlikte suikaste uğradılar.
Prithvi Narayan Şah birçok kişi tarafından Nepal'in birliğini sağlayan kişi olarak kabul edilir ve Nepal'in kurucusu olarak tanınır. Anlatıldığına göre birleşik bir Nepal'i idare etme düşüncesini eski adı Nepa Vadisi olan Katmandu'ya yakın bir tepede hayal etmiş ve bu birlleşik Nepal'i idare etmeye karar vermiştir. Stratejik planı oldukça başarılıydı ve halefleri bu planı geliştirebildiler. Prithvi Narayan Şah'dan sonra gelenler 2008'de Monarşi'nin kaldırılışından önceki 2006'daki demokratik dönüşüme kadar, Kral Gyanendra Bir Bikram Şah Dev'in de yetkilierini alarak 240 yıl ülkeyi yönettiler.
Pakistan'ın kurucusu olan Muhammed Ali Cinnah (1876–1948), müslüman bir avukattır. İngiliz sömürgesi altındaki Hindistan yönetimi döneminde müslümanların hakları için önce Hindistan Ulusal Kongre Partisinde ve sonra da Müslüman Birliği'nde mücadele etmiştir. Kaydi Azam قائد اعظم / Büyük Önder ve Milletin Babası olarak da anılır.
Cinnah siyasi kariyerine Hindu-Müslüman birliği ile Hindistan'ın bağımsızlığı mücadelesi için başlamış fakat sonra İki Millet Teorisi'ne inanmaya başlamış ve sonraları oydaşmacılık olarak adlandırılan stratejiyi benimseyerek müslüman milliyetçiliğini pazarlık unsuru olarak kullanmıştır.3. Ağa Han, şehit başbakan Liyakat Ali Han ve Şair filozof olan Muhammed İkbal ile çalışmıştır. Bu kişilerin hepsi aslında bir nebze kuruculardır. Ağa Han ayrıca Müslüman Birliği'nin kurucusudur. Çohdri Rahmet Ali Pakistan kelimesini bulmuştur ve Pakistan kelimesinin isim babasıdır. Müslüman modernist ve reformist olan Seyyid Ahmed Han, bazıları tarafından İki Millet Teorisi'nin doğmasına neden olduğu söylenen Aligarh Hareketi'nin kurucusudur
Jose Rizal Filipinler'in İspanya'dan bağımsızlığını ilan eden deklerasyonu ve sonraki yeni ABD hükûmetine karşı yenilgileri görecek kadar yaşayamadı ama Filipinler'de bir ulusal kimlik oluşmasına çok ciddi katkı yaptı. Bir romancı ve eleştirmen olarak çok etkili kitaplar yazmıştı ki bu nedenle Filipinler'in güneyindeki Mindanao adasına sürüldü. Sürgünden sonra bir ara tekrar tutuklanarak 30 Aralık 1896'da idam edildi. Daha ABD yönetimi altındaki dönemde bile ulusal kahraman olarak ilan edilmişti. Bağımsızlık sonrası dönemde ise tüm ikinci dereceli okullarda ve liselerde Rizal ile ilgili dersler okutulması kararı alındı.
Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu ve ilk cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk'tür. Birinci Dünya Savaşı'nın ardından, eskiden Osmanlı İmparatorluğu'nu oluşturan topraklar ve halklar topluluğu, birkaç yeni devlete bölündü. Mustafa Kemal Atatürk ve Anadolu'daki silah arkadaşları tarafından başlatılan Türk Kurtuluş Savaşı (1919-1923), 1923 yılında modern Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasıyla sonuçlandı.[15] Daha sonra eski çok uluslu Osmanlı Devleti'ni yeni bir laik cumhuriyete dönüştürmek amacıyla birçok radikal reform başlattı.[16]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Kwame Nkrumah's Vision of Africa". www.bbc.co.uk. 15 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2012.
- ^ Joseph Roberts, Liberia's first President! 23 Kasım 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. The African American Registry
- ^ "S Leone honours Africa slave campaigners". news.bbc.co.uk. 13 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2012.
- ^ "CIA Factbook on Afghanistan". 20 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2012.
- ^ Singh, Ganḍā (1959). Ahmad Shah Durrani: Father of Modern Afghanistan. Asia Publishing House. s. 457. ISBN 978-1-4021-7278-6. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2010.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2012.
- ^ Mustafa, Sabir (14 Nisan 2004). "Listeners name 'greatest Bengali'". BBC News. 25 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2012.
- ^ Patel (genellikle Hindistan'ın Demir Adamı olarak bilinir ), Güney Asya'daki birçok Müslüman ve Hindu kralının yetkilerini merkezi hükümete devretmek istememesine rağmen Hindistan'ı bir ulus devlet yapması nedeniyle Hindistanlıların çoğu tarafından kurucu olarak kabul edilir.Gandhi & Nehru 6 Aralık 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ "Bhimrao Ambedkar". 10 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2012.
- ^ H. J. Van Mook (1949). "Indonesia". Royal Institute of International Affairs. 25 (3). ss. 274-285. JSTOR 3016666.; Charles Bidien (5 Aralık 1945). "Independence the Issue". Far Eastern Survey. 14 (24). ss. 345-348. doi:10.1525/as.1945.14.24.01p17062. JSTOR 3023219.; Taylor, Jean Gelman (2003). Indonesia: Peoples and History. Yale University Press. ss. 325. ISBN 0-300-10518-5.; Reid (1973), page 30
- ^ Akamanış Hanedanı'na ait nüfus tahminleri 10 ile 80 milyon arasında farklılık göstermektedir. Birçoğu 50 milyonu kabul eder. Prevas (2009, p. 14 29 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.) tahmini 10 milyon. Strauss (2004, p. 37 28 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.) tahmini 20 milyon. Ward (2009, p. 16 29 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.) tahmini 20 milyon. Scheidel (2009, p. 99 29 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.) tahmini 35 milyon. Daniel (2001, p. 41 29 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.) tahmini 50 milyon. Meyer ve Andreades (2004, p. 58[ölü/kırık bağlantı]) tahmini 50 milyon. Jones (2004, p. 8 29 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.) tahmin 50 milyon üstünde. Richard (2008, p. 34) tahmini yaklaşık 70 million. Hanson (2001, p. 32 28 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.) tahmini yaklaşık 75 milyon. Cowley (1999 and 2001, p. 17 29 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.) tahmini muhtemelen 80 milyon şeklindedir.
- ^ Bakınız http://www.census.gov/population/international/data/idb/worldhis.php 4 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Schmitt Achaemenid dynasty (i. The clan and dynasty)
- ^ "Go-Choson". Asianinfo.org. 15 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2009.
- ^ "Turkey – Location, Geography, People, Economy, Culture, & History". Britannica.com. 25 Haziran 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2017.
- ^ Bowering, Gerhard; Crone, Patricia; Kadi, Wadad; Stewart, Devin J.; Zaman, Muhammad Qasim; Mirza, Mahan (28 Kasım 2012). The Princeton Encyclopedia of Islamic Political Thought. Princeton University Press. ISBN 9781400838554. 27 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2020 – Google Books vasıtasıyla.