İçeriğe atla

Nootropik

Vikipedi, özgür ansiklopedi
17.22, 17 Aralık 2020 tarihinde LostMyMind (mesaj | katkılar) tarafından oluşturulmuş 24432771 numaralı sürüm (→Dış bağlantılar)
Sayfanın 17 Aralık 2020 tarihinde onaylanmış olan kontrol edilmiş bir sürümü, bu revizyonu temel almıştır.

Nootropikler veya nootropik ilaçlar (halk arasında beyin dopingi ve zeka artırıcı olarak da bilinir), sağlıklı bireylerde dikkat, hafıza, yaratıcılık ve motivasyon gibi zihinsel fonksiyonları artırmaya yönelik kullanılan çeşitli ilaç ve gıda takviyelerine verilen ortak ad.[1] 2018 yılı itibarıyla bu gruba giren pek çok madde hala araştırma aşamasında olup etkileri tam olarak belirlenmemiştir.

Herhangi bir medikal sorunu bulunmayan sağlıklı bireylerin zihinsel fonksiyonları artırmaya yönelik ilaçlar kullanması toplumda bu durumun etik ve adil olup olmaması konusunda pek çok tartışmaya neden olmaktadır. Bunun dışında ilaçların olası yan etkileri ve reçeteli ilaçların reçetesiz bir biçimde kullanılması da tepki çeken hususlar olmaktadır.[1][2] Her şeye rağmen bu ilaçların uluslararası pazarı 2015 yılında 1 Milyar Doları geçmiş ve global talep sürekli artmıştır.[3]

Nootropik kelimesi ilk olarak 1972 yılında Romanyalı Kimyacı ve psikolog Corneliu E. Giurgea tarafından kullanılmaya başlanmıştır.[4][5] Kelime Antik Yunancadaki νοῦς (zihin) ve τρέπειν (bükmek ya da döndürmek) köklerinden türetilmiştir.[6]

Yaygınlık

Reçeteye tabi uyarıcı maddelerin özellikle öğrenciler arası kullanımı yaygındır.[7] Anketler Alman üniversite öğrencilerinin %0.7 ila %4.5'inin hayatlarında en az bir defa bu maddelerden birini kullandıklarını ortaya koymaktadır.[8][9][10] Genellikle metilfenidat (Ritalin) gibi uyarıcı maddeler genç gruplar arasında tercih edilmektedir.[11] Yasadışı uyarıcı kullanımı üzerine olan başka anketlere göre ise öğrencilerin %5–%35'i Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu ilaçları kullanmakta, ama bunu eğlence yerine akademik amaçları için tercih etmektedirler.[12][13][14]

Nootropikler

Merkezi sinir sistemi uyarıcıları

Yerkes–Dodson Yasası

Klinik çalışmalar çeşitli MSS uyarıcılarının düşük dozlarda zihinsel performansı artırdığına dair sonuçlar göstermektelerdir.[15][16][17] Bu sonuçlara yol açan uyarıcılar genellikle beynin prefrontal korteks bölgesindeki Dopamin reseptörlerinde agonist etki gösterirler.[15][16][18][19] Yüksek dozlarda kullanımları ise konsantrasyon kaybı ve anksiyete gibi etkilere yol açmaktadır (Yerkes-Dodson Yasası).[18][19]

  • Amfetaminler - Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tedavisinde kullanılan ve Adderal adı altında reçeteli olarak piyasaya sürülen amfetamin grubu maddeler düşük dozda sağlıklı insanlarda da hafıza ve dikkatte artış meydana getirmektedir.[15][16][17][19] Aynı zamanda birey tarafından sıkıcı olarak tabir edilen yüksek efor sarf edilmesi gereken işleri yapmak için motivasyon verdirici etkisi olduğu da kanıtlanmıştır.[16][18][19]
  • Metilfenidat - sağlıklı insanlarda hafıza, dikkat ve motivasyonu artırdığı çalışmalar ile kanıtlanmıştır.[15][16][17] Optimal dozun geçilmesi halinde öğrenmede ciddi azalmalara yol açmaktadır.[20] Pek çok ülkede Ritalin adı altında reçeteye tabi bir biçimde satılmaktadır.
  • Eugeroikler (Modafinil) - Bu gruptaki maddeler uyanıklık sağlayan maddeler olarak da sınıflandırılırlar ve genellikle narkolepsi gibi uyku sorunları çeken hastaların tedavisinde kullanılırlar. Uyku sorunları olmayan sağlıklı bireylerde ise uyanıklığı artırarak problem çözme ve mantık gibi yeteneklerin ilerlemesinde rol oynarlar.[17] Diğer popüler uyarıcılara kıyasla ruh halini ve duyguları etkilemediğinden ötürü en çok tercih edilen nootropiklerden biri olmaya başlamıştır. Popülerleşmesinin bir başka nedeninin ise pek çok ülkede yasal ve reçetesiz bir şekilde internet vasıtası ile alınabiliyor oluşudur.[21]
  • Kafein - Çalışmalar dikkat ve uyanıklığı artırıcı etkileri olduğunu ortaya koymaktadır.[18][22] Aynı zamanda kahve ve çay gibi içeceklerde de bulunmasının etkisiyle dünyada en çok tüketilen nootropik maddedir.
  • Nikotin - Tütün ürünleri veya nikotin tüketmenin uyanıklık sağladığı ve hafızayı, dikkati ve motor becerileri geliştirdiği klinik çalışmalarca kanıtlanmıştır.[23]
800 mg piracetam tabletleri

Racetam grubu

Ana madde: Racetam

Piracetam, oxiracetam, ve aniracetam gibi ilaçları kapsayan racetam grubu maddeler reçetesiz olarak zihinsel fonksiyonları arttırdığı iddia edilerek satışa sunulmaktadır. Genellikle nootropik olarak sınıflandırılmasına rağmen bu konu hakkında yeterince araştırma bulunmamaktadır.[24] Pek çok racetamın etki mekanizması anlaşılmamış olmakla birlikte, piracetam ve aniracetamın AMPA reseptörlerinde pozitif allosterik modülatör etkisi göstererek kolinerjik sistemleri modüle ettiği bilinmektedir.[25]

Türkiye'nin de dahil olduğu pek çok ülkede reçetesiz olarak satın alınabilen Piracetam Nootropil ismiyle piyasa sürülmektedir. Bunama ve vertigo tedavisinde kullanılan ilaç düşük toksikliğe ve az yan etkiye sahip olmasından ötürü en sık kullanılan nootropik madde olma konumundadır.[26]

Tartışmalı maddeler

  • L-teanin - 2014 yılından bir araştırma kafein ile beraber kullanıldığı takdirde L-teaninin sinerjetik etki göstererek sadece kafeine kıyasla uyanıklık ve dikkatte artışa sebep olduğunu ortaya koymuştur.[22] Buna rağmen Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi'nin yayınladığı bir başka rapora göre L-theaninin tek başına kullanımında performansı arttırdığına dair yeterli kanıt bulunmadığı bildirilmiştir.[27]
  • Tolcapone - sistematik bir çalışmada sözlü ve episodik hafızayı güçlendirdiğine dair kanıtlar bulunmuştur.[28]
  • Levodopa - sistematik bir çalışmada sözlü ve episodik hafızayı güçlendirdiğine dair kanıtlar bulunmuştur.[28]
  • Atomoksetin - Belirli dozlarda hafızayı ve dikkat süresini güçlendirebileceği düşünülmektedir.[19]

Etksizliği kanıtlanmış maddeler

  • Omega-3 yağ asitleri - Cochrane Organizasyonu tarafından yayınlanan çalışmalara göre DEHB ve öğrenme bozukluğu tedavisinde omega-3 takviyelerinin yararlı olmadığı ortaya konulmuştur.[29][30] Diğer incelemelerde orta yaşlı ve yaşlı bireylerde bu takviyelerin bilişsel olarak etkileri olmadığı kanısını desteklemektedir.[31][32]
  • Folat - Yaşlı ve orta yaşlı deneklerde bilişsel aktivite artışı bulunmamıştır.[32]
  • B6 vitamini Yaşlı ve orta yaşlı deneklerde bilişsel aktivite artışı bulunmamıştır.[32]
  • B12 vitamini Yaşlı ve orta yaşlı deneklerde bilişsel aktivite artışı bulunmamıştır.[32]
  • E vitamini - Yaşlı ve orta yaşlı deneklerde bilişsel aktivite artışı bulunmamıştır.[32]
  • Pramipeksol - Sağlıklı bireylerde bilişsel aktivitelerde artış bulunmamıştır.[28]
  • Guanfasin - Sağlıklı bireylerde bilişsel aktivitelerde artış bulunmamıştır.[28]
  • Klonidin - Sağlıklı bireylerde bilişsel aktivitelerde artış bulunmamıştır.[28]
  • Feksofenadin - Sağlıklı bireylerde bilişsel aktivitelerde artış bulunmamıştır.[28]

Dış bağlantılar

Kaynakça

  1. ^ a b Frati P, Kyriakou C, Del Rio A, Marinelli E, Vergallo GM, Zaami S, Busardò FP (Ocak 2015). "Smart drugs and synthetic androgens for cognitive and physical enhancement: revolving doors of cosmetic neurology". Curr Neuropharmacol. 13 (1). ss. 5-11. doi:10.2174/1570159X13666141210221750. PMC 4462043 $2. PMID 26074739. 
  2. ^ Albertson TE, Chenoweth JA, Colby DK, Sutter ME (2016). "The Changing Drug Culture: Use and Misuse of Cognition-Enhancing Drugs". FP Essent. Cilt 441. ss. 25-9. PMID 26881770. 
  3. ^ Chinthapalli K (Eylül 2015). "The billion dollar business of being smart". BMJ. Cilt 351. ss. h4829. doi:10.1136/bmj.h4829. PMID 26370589. 
  4. ^ Gazzaniga, Michael S. (2006). The Ethical Brain: The Science of Our Moral Dilemmas (P.S.). New York, N.Y: Harper Perennial. s. 184. ISBN 978-0-06-088473-4. 
  5. ^ Giurgea C (1972). "[Pharmacology of integrative activity of the brain. Attempt at nootropic concept in psychopharmacology] ("Vers une pharmacologie de l'active integrative du cerveau: Tentative du concept nootrope en psychopharmacologie")". Actual Pharmacol (Paris) (Fransızca). Cilt 25. ss. 115-56. PMID 4541214. 
  6. ^ "nootropic | Definition of nootropic in English by Oxford Dictionaries". Oxford Dictionaries | English. 20 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2018. 
  7. ^ McCabe, Sean Esteban; Knight, John R.; Teter, Christian J.; Wechsler, Henry (1 Ocak 2005). "Non-medical use of prescription stimulants among US college students: prevalence and correlates from a national survey". Addiction. 100 (1). ss. 96-106. doi:10.1111/j.1360-0443.2005.00944.x. PMID 15598197. 
  8. ^ Sattler, S.; Sauer, C.; Mehlkop, G.; Graeff, P. (2013). "The Rationale for Consuming Cognitive Enhancement Drugs in University Students and Teachers". PLoS ONE. 8 (7). ss. e68821. Bibcode:2013PLoSO...868821S. doi:10.1371/journal.pone.0068821. PMC 3714277 $2. PMID 23874778. 
  9. ^ Sattler, Sebastian; Wiegel, Constantin (25 Şubat 2013). "Cognitive Test Anxiety and Cognitive Enhancement: The Influence of Students' Worries on Their Use of Performance-Enhancing Drugs". Substance Use & Misuse. 48 (3). ss. 220-232. doi:10.3109/10826084.2012.751426. PMID 23302063. 
  10. ^ Bossaer, John. "The Use and Misuse of Prescription Stimulants as "Cognitive Enhancers" by Students at One Academic Health Sciences Center". Academic Medicine. 10 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2014. 
  11. ^ Sahakian B; Morein-Zamir S (Aralık 2007). "Professor's little helper". Nature. 450 (7173). ss. 1157-9. Bibcode:2007Natur.450.1157S. doi:10.1038/4501157a. PMID 18097378. 
  12. ^ Teter CJ, McCabe SE, LaGrange K, Cranford JA, Boyd CJ (Ekim 2006). "Illicit use of specific prescription stimulants among college students: prevalence, motives, and routes of administration". Pharmacotherapy. 26 (10). ss. 1501-1510. doi:10.1592/phco.26.10.1501. PMC 1794223 $2. PMID 16999660. 
  13. ^ Weyandt LL, Oster DR, Marraccini ME, Gudmundsdottir BG, Munro BA, Zavras BM, Kuhar B (Eylül 2014). "Pharmacological interventions for adolescents and adults with ADHD: stimulant and nonstimulant medications and misuse of prescription stimulants". Psychol. Res. Behav. Manag. Cilt 7. ss. 223-249. doi:10.2147/PRBM.S47013. PMC 4164338 $2. PMID 25228824. 
  14. ^ Clemow DB, Walker DJ (Eylül 2014). "The potential for misuse and abuse of medications in ADHD: a review". Postgrad. Med. 126 (5). ss. 64-81. doi:10.3810/pgm.2014.09.2801. PMID 25295651. 
  15. ^ a b c d Spencer RC, Devilbiss DM, Berridge CW (June 2015). "The Cognition-Enhancing Effects of Psychostimulants Involve Direct Action in the Prefrontal Cortex". Biol. Psychiatry. 77 (11). ss. 940-950. doi:10.1016/j.biopsych.2014.09.013. PMC 4377121 $2. PMID 25499957. 
  16. ^ a b c d e Ilieva IP, Hook CJ, Farah MJ (Ocak 2015). "Prescription Stimulants' Effects on Healthy Inhibitory Control, Working Memory, and Episodic Memory: A Meta-analysis". J. Cogn. Neurosci. 27 (6). ss. 1069-89. doi:10.1162/jocn_a_00776. PMID 25591060. 19 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2019. 
  17. ^ a b c d Bagot KS, Kaminer Y (Nisan 2014). "Efficacy of stimulants for cognitive enhancement in non-attention deficit hyperactivity disorder youth: a systematic review". Addiction. 109 (4). ss. 547-557. doi:10.1111/add.12460. PMC 4471173 $2. PMID 24749160. 
  18. ^ a b c d Wood S, Sage JR, Shuman T, Anagnostaras SG (Ocak 2014). "Psychostimulants and cognition: a continuum of behavioral and cognitive activation". Pharmacol. Rev. 66 (1). ss. 193-221. doi:10.1124/pr.112.007054. PMC 3880463 $2. PMID 24344115. 
  19. ^ a b c d e Malenka RC, Nestler EJ, Hyman SE, Holtzman DM (2015). "Chapter 14: Higher Cognitive Function and Behavioral Control". Molecular Neuropharmacology: A Foundation for Clinical Neuroscience (3rd bas.). New York: McGraw-Hill Medical. ISBN 9780071827706. 
  20. ^ Urban, KR; Gao, WJ (2014). "Performance enhancement at the cost of potential brain plasticity: neural ramifications of nootropic drugs in the healthy developing brain". Frontiers in Systems Neuroscience. Cilt 8. s. 38. doi:10.3389/fnsys.2014.00038. PMC 4026746 $2. PMID 24860437. 
  21. ^ Meulen, Ruud ter; Hall, Wayne; Mohammed, Ahmed (2017). Rethinking Cognitive Enhancement (İngilizce). Oxford University Press. s. 116. ISBN 9780198727392. 30 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2019. 
  22. ^ a b Camfield DA, Stough C, Farrimond J, Scholey AB (2014). "Acute effects of tea constituents L-theanine, caffeine, and epigallocatechin gallate on cognitive function and mood: a systematic review and meta-analysis". Nutr. Rev. 72 (8). ss. 507-22. doi:10.1111/nure.12120. PMID 24946991. 
  23. ^ Heishman SJ, Kleykamp BA, Singleton EG (Haziran 2010). "Meta-analysis of the acute effects of nicotine and smoking on human performance". Psychopharmacology. 210 (4). ss. 453-69. doi:10.1007/s00213-010-1848-1. PMC 3151730 $2. PMID 20414766. 
  24. ^ Malenka RC, Nestler EJ, Hyman SE (2009). Sydor A, Brown RY (Ed.). Molecular Neuropharmacology: A Foundation for Clinical Neuroscience (2nd bas.). New York: McGraw-Hill Medical. s. 454. ISBN 9780071481274. 
  25. ^ Gualtieri F, Manetti D, Romanelli MN, Ghelardini C (2002). "Design and study of piracetam-like nootropics, controversial members of the problematic class of cognition-enhancing drugs". Curr. Pharm. Des. 8 (2). ss. 125-38. doi:10.2174/1381612023396582. PMID 11812254. 
  26. ^ https://www.ilacrehberi.com/v/nootropil-800-mg-film-tablet-92e5/kt/nedir-ve-ne-icin-kullanilir/
  27. ^ EFSA Panel on Dietetic Products, Nutrition and Allergies; European Food Safety Authority (EFSA), Parma, Italy (2011). "Scientific Opinion on the substantiation of health claims related to L-theanine from Camellia sinensis (L.) Kuntze (tea) and improvement of cognitive function (ID 1104, 1222, 1600, 1601, 1707, 1935, 2004, 2005), alleviation of psychological stress (ID 1598, 1601), maintenance of normal sleep (ID 1222, 1737, 2004) and reduction of menstrual discomfort (ID 1599) pursuant to Article 13(1) of Regulation (EC) No 1924/2006". EFSA Journal. 9 (6). s. 2238. doi:10.2903/j.efsa.2011.2238. 
  28. ^ a b c d e f Fond G, Micoulaud-Franchi JA, Brunel L, Macgregor A, Miot S, Lopez R, Richieri R, Abbar M, Lancon C, Repantis D (Eylül 2015). "Innovative mechanisms of action for pharmaceutical cognitive enhancement: A systematic review". Psychiatry Res. 229 (1–2). ss. 12-20. doi:10.1016/j.psychres.2015.07.006. PMID 26187342. 
  29. ^ Gillies D; Sinn JKh; Lad SS; Leach MJ; Ross MJ (2012). "Polyunsaturated fatty acids (PUFA) for attention deficit hyperactivity disorder (ADHD) in children and adolescents". Cochrane Database Syst Rev. 7 (7). ss. CD007986. doi:10.1002/14651858.CD007986.pub2. PMID 22786509. 
  30. ^ Tan ML, Ho JJ, Teh KH (2012). "Polyunsaturated fatty acids (PUFAs) for children with specific learning disorders". Cochrane Database Syst Rev. Cilt 12. ss. CD009398. doi:10.1002/14651858.CD009398.pub2. PMID 23235675. 
  31. ^ Cooper RE, Tye C, Kuntsi J, Vassos E, Asherson P (2015). "Omega-3 polyunsaturated fatty acid supplementation and cognition: A systematic review and meta-analysis". J. Psychopharmacol. (Oxford). 29 (7). ss. 753-63. doi:10.1177/0269881115587958. PMID 26040902. 
  32. ^ a b c d e Forbes SC, Holroyd-Leduc JM, Poulin MJ, Hogan DB (Aralık 2015). "Effect of Nutrients, Dietary Supplements and Vitamins on Cognition: a Systematic Review and Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials". Can Geriatr J. 18 (4). ss. 231-45. doi:10.5770/cgj.18.189. PMC 4696451 $2. PMID 26740832. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Nootropik&oldid=24432771" sayfasından alınmıştır