Vikipedi:Güvenilir kaynaklar: Revizyonlar arasındaki fark

← Önceki sürümle aradaki fark Sonraki sürümle aradaki fark →

İçerik silindi İçerik eklendi

Satır içi

Sayfanın 23.56, 24 Eylül 2016 tarihindeki hâli

Bu sayfa Vikipedi için bir yönergedir. Sayfanın içeriği, uygulanması gereken bir standart olarak Vikipedistler tarafından benimsenmektedir. Ancak değiştirilmesi mümkündür ve sağduyuyla ele alınması gerekmektedir. Sayfada değişiklik yapmadan önce, bu değişikliklerin Vikipedistlerden onay aldığına emin olun. Uygun görmediğiniz bir madde varsa, tartışma sayfasında sebepleri ile açıkça belirtin.

Kısayol

VP:GÜVEN

Vikipedi maddeleri güvenilir basılmış kaynaklara dayanmalıdırlar. Bu sayfa güvenilir kaynakları nasıl saptayacağımız konusunda yol göstermek için hazırlandı. Bu sayfa ile ilgili bazı temel ilkeler şunlardır:

Üzerinde tartışılan ya da tartışmaya açık olan her madde bir kaynağa ihtiyaç duyar ve bu kaynağın bulunması yükümlülüğü maddeyi ekleyen ya da düzelten kişiye aittir. Kaynağı olmayan ya da kaynağı yetersiz olan maddeler tartışılmaya açık hale gelir ve her an silinebilirler. Bazen kaynaksız bir bilgiye sahip olmaktansa, bilgi sahibi olmamak daha iyidir.^[1] Maddelere nasıl kaynaklar eklenebileceğinin örnekleri ve bu konu hakkındaki tartışmalar bu yardımcı sayfada bulunabilir.

Kaynakların kullanım nedenleri şöyle sıralanabilir:

Maddede yapılmış bir iddiayı savunmak için. Bu şekilde kullanılan kaynaklar, savundukları noktaya direkt olarak atıfta bulunmalıdır.

Maddenin kaynağına atıfta bulunarak eser hırsızlığı (intihal) ya da telif hakkı ihlali görüntüsünden kurtulmak için (bkz. Vikipedi:Telif Hakkı).

Bir maddede güvenilir kaynakların kullanılması, okuyucuya okuduğu maddenin Vikipedi standartlarına (doğrulanabilirlik, tarafsız bakış açısı ve özgün araştırmalara yer vermemek) uygunluğunu gösterir. Doğru bir alıntılama okuyucunun asıl kaynağa gitmesini kolaylaştırarak çalışmanın yazarının ödüllendirilmesini sağlar.

Bir maddede belirtilen kaynakların güvenilirliğini değerlendirmek, kullanıcının, maddedeki zayıflıkların nerede olduğunu ve bir ifadeye hangi alternatif bakış açılarının olabileceğini, kaynakların kalitesine dayanan, ilişkin görüşlerle sunulmuş nitel bir fikirle teşhis ederek belirtilen ifadeleri bir uyarı veya açıklama ile düzeltmesine izin verir.

Eğer bir ifade ya da madde hakkında gösterilen bütün kaynakların güvenilirlikleri şüpheli ise, bu okuyucunun maddenin içeriğine belli bir şüphe ile yaklaşması sonucunu doğurur. Bu durum, bu ifade ya da maddenin kullanıcı tarafından Vikipedi'de yazılmasının uygun olmadığını gösterir.

Bosna Krallığı

Yaşayan insanların biyografileri

Yaşayan insanlar hakkındaki sayfalarda bulunan, kaynak gösterilmemiş ya da kötü bir şekilde kaynak gösterilmiş ihtilaflı materyaller hemen bu sayfalardan çıkarılmalı ve tartışma sayfalarına da konulmamalıdır.^[2]

Çevrimiçi ve kişiler tarafından yayınlanmış kaynakların kullanılması

İlan tahtaları, vikiler ve usenet gönderileri

İlan tahtaları, usenet, ve vikilere yazılan gönderiler, veya bloglara yazılan iletiler kaynak olarak kullanılmamalıdır. Bunun nedeni, hem o yazıları kimin yazdığını bilemeyişimiz, hem de bu yazıların herhangi bir editör veya üçüncü şahıs tarafından doğruluk denetiminden geçmemiş olmasıdır.

Kişiler tarafından yayımlanmış kaynaklar

Bir kişi tarafından yayımlanmış bir kaynak, bağımsız taraflarca herhangi bir şekilde kontrol edilmemiş veya yazar ile yayım aşaması arasında başka hiç kimsenin olmadığı bir kaynaktır. Kişisel web siteleri, ve gösterişli yayın organlarınca basılmış kitaplar bu tür kaynaklardır. Herkes bir web sitesi yapabilir ya da kitabını bastırmak için para ödeyebilir ve sonra da belli bir alanda uzman olduğunu iddia edebilir. Bu nedenle, kişiler tarafından yayımlanmış kitaplar, kişisel web siteleri, ve bloglar genellikle kaynak olarak kabul edilmezler.

Kendi uzmanlık alanında yazan, tanınmış ve profesyonel bir araştırıcı veya tanınmış profesyonel bir gazeteci, kendileri bir materyal yayımlamışsa, ve bu materyal daha önce güvenilir bir başka yayımcı tarafından yayımlanmışsa, belki kaynak olarak kabul edilebilir. Yazarlar bu konuda iki nedenle dikkatli olmak zorundadırlar: ilk olarak, eğer profesyonel araştırıcının blogundaki (veya kendisinin bastırdığı eşdeğerindeki) bilgi, gerçekten bildirilmeye değerse, zaten bunu bir başkası çoktan yapmış olacaktır. İkinci olarak, bilgiyi kişi kendisi yayımlamıştır, yani doğruluğu bağımsız bir üçüncü kişi tarafından kontrol edilmemiştir.

Madde hakkında tekil kişilerin kendi yayımladığı kaynaklar

Kişinin kendi yayımladığı eserler, çevrim-içi, kitap ya da broşür olabilir, yazar hakkında bilgi veren kaynaklar olarak kullanılabilir. Fakat eseri yazan kişinin kendisi olduğunda dair hiçbir şüphe olmamalıdır. Ayrıca:

Kaynak alınan eseri kendi yayımlamış kişinin konuyla ilgili dikkate değer olması
Saldırı nitelikli olmamalıdır.
Gereksiz yere kişinin kendisine övgü içermemelidir.
Sadece konunun kendisiyle alakalı olmalıdır. Konuyla doğrudan alakalı olmayan olaylar ve üçüncü kişiler hakkında olmamalıdır.

Kendi kendine yayım yapan kişinin itibarı kullanılan eserin dikkate değer olup olmaması için bir rehberdir.

Kişiler tarafından yayımlanmış kaynakların ikincil kaynak olarak kullanımı

Kişisel web siteleri, bloglar, ve diğer kişiler tarafından yayımlanmış kaynaklar ikincil kaynak olarak kullanılmamalıdır. Bu, bu kaynaklara yazan kişi dışında bir konu ya da kişi hakkında bilgi alınabilecek bir kaynak olarak yaklaşılınmaması demektir. Kişisel web sitelerinin ikincil kaynak olarak kullanılmamasının (ve birincil kaynak olarak eğer konu tartışmalı ve kaynak tek ise dikkatli kullanılmasının) nedeni bu kaynakların bilinmeyen kişilerce ve kimsenin kontrolünden geçmeden yaratılmış olmasıdır. Bunlar, bilgi vermeyen, yanlış yola saptıran, değişik bir gündem yaratmak için yazılmış, özensiz, şüphe ve söylentilere dayanan, hatta delice olarak nitelendirilen kaynaklar olabilirler; ya da akıllıca ve titiz insanların bilgilerini dünya ile paylaşması için yazılmış da olabilirler. Bu fark bu kaynakların başka bağımsız, aynı görüşü paylaşmayan kaynaklar tarafından doğrulandığında ortaya çıkmış olur.

Bir yabancının kişisel web sitesini ziyaret etmek, bir elektrik direğinin üzerine yapıştırılmış ve kimin tarafından yazıldığı belli olmayan bir el ilanını okumanın çevrim içi biçimi olarak alınabilir ve bu ziyarete de buna uygun olarak yaklaşılınmalıdır.

Partizan ve radikal internet sayfaları

Siyasi partilerin ve dini grupların internet siteleri ve yayımları (ya da onları eleştiren rakiplerin siteleri) dikkatli kullanılmalıdır. Ama hiç bir siyasi bağ ya da dinsel inancın kendisinin kaynak olmaması için bir neden yoktur.

Geniş anlamıyla "aşırı" olan organizasyon ve kişiler sadece birinci kaynak olarak kullanılmalıdır, yani sadece kendileriyle ve aktiviteleriyle ilgili maddelerde kullanılabilirler. Tabii bu durumlarda bile dikkatli olunmalıdır.

Kullanışlı bağlantılar

"Kullanışlı bağlantılar" terimi kullanılan resmi ve özgün bir referansın aynısını barındıran internet sitelerine verilen bağlantıları ifade eder. Mesela, Adam Smith'in eseri The Wealth of Nationsı kaynak veren bir editör hem basılmış metine hem de internetteki haline şu şekilde bağlantı verebilir:

Smith, Adam (1904) [1776]. ed. Edwin Cannan (Ed.). The Wealth of Nations (Fifth edition bas.). London: Methuen and Co. , bu metin Wikisource'ta bulunmaktadır

Bu tür bağlantılar güvenirlik uygulaması açısından özgündür. Bağlantı yapılan kopyanın yorum, değişiklik ve oynama içermeyen özgün metin olduğundan emin olunmalıdır. Eğer "kullanışlı bağlantılar" zaten güvenilir kabul edilen sitelere bağlanıyorsa bu kararı vermek daha kolaydır. Fakat bağlantı daha az güvenilir olan bir siteye bağlanıyorsa bağlantı yapılan metin özgü metin ile karşılaştırılmalıdır.

Görüş birliği iddiaları

Temel gerçeklerin kaynaklarla desteklenmesi gerektiği gibi görüş birliği iddialı da kaynaklanmalıdır. "Bir çok" ya da "bütün" bilim insanları, araştırmacılar, herhangi bir dine ait liderler (haham, imam gibi), seçmenler vs gibi anlatımlar, özellikle tartışmalı konularda mutlaka kaynaklarla desteklenmelidir. Görüş birliği ya da çoğunluğa dair durumlara ait güvenilir kaynaklar bulunmadığı durumlarda ileri sürülen fikirler var olan kaynaklarla eşlenmelidir.

İstatistik, konu ve çevirim-içi kaynak kullanımı

İstatistik bilgi, konu alanlarına ait tavsiye (tarih, fen bilimleri, matematik, tıp, iş ve ticaret, popüler kültür ve kurgusal eserler dahil) ve elektronik & çevrim-içi kaynak kullanım örnekleri için bakınız: Wikipedia:Reliable sources/examples

ıljhlömnç

Kaynaklar

^ Wales, Jimmy. "Kaynak için dayatmak", WikiEN-l, July 19, 2006
^ Wales, Jimmy "Bilginin olmaması yanlış aldatıcı bilginin olmasına yeğdir" üzerine, [1] [2] [3] [4]

Dış bağlantılar

How to Read a Primary Source, Reading, Writing, and Researching for History: A Guide for College Students, Patrick Rael, 2004.
How to Read a Secondary Source, Reading, Writing, and Researching for History: A Guide for College Students, Patrick Rael, 2004.

[1] Wales, Jimmy. "Kaynak için dayatmak", WikiEN-l, July 19, 2006

[2] Wales, Jimmy "Bilginin olmaması yanlış aldatıcı bilginin olmasına yeğdir" üzerine, [1] [2] [3] [4]

[1]

[2]

@@ 22. satır: / 22. satır: @@
 Bosna Krallığı
-== Kaynak materyallerinin çeşitleri ==
-{{Ana|VP:ÖAYV}}
-Kaynaklar, yazım sırasına göre üç grupta (ana, ikinci el, üçüncü el) ve nötrlüğüne göre üç grupta (birincil, ikincil, üçüncül) ele alınırlar. Vikipedi'de maddeler -bilgilerin doğruluğunu kontrol etmesi ile meşhur- '''birden fazla üçüncül kaynağa''' dayandırılmalıdır. Burada birincil ve ikincil kişiler olayın veya konunun taraflarını, üçüncül kişiler ise tartışmanın tarafı olmayan kaynakları belirtir.
-* '''Ana kaynaklar''' — Herhangi bir konu hakkında, doğrudan katılımcılar veya gözlemciler tarafından yazılan birinci el belgelerdir. Ana kaynaklara örnek olarak raporlar, mektuplar, tanıklıklar, özgeçmişler, yetkili kurumlarca yayımlanmış istatistikler ve mahkeme tutanakları verilebilir. "Birincil" ana kaynaklara örnek olarak [[otobiyografi]]ler veya siyasetçilerin hedeflerini anlattıkları kampanya broşürleri örnek verilebilir. "Üçüncül" ana kaynaklara örnek olarak ise bir gazetecinin olayı duyurmak dışında ilgisinin/çıkarının olmadığı bir konuda yazdığı haberler örnek verilebilir.
-:Ana kaynaklar olayların belirli bir haline ilişkin doğrudan kanıtlar sunan bir belge veya kişi olup yazılan konuya çok yakındır. Terim asıl itibarıyla, belli bir olayın gözlemcisi veya o olayda yer alan bir kişi tarafından yazılmış bir belgeye işaret eder. Dolayısıyla ana kaynaklar; yorum, değerlendirme, sonuç çıkarma, veya onaylama gerektirir, ki bunların herbiri genellikle [[VP:ÖAY|orijinal araştırma]] içerir. Vikipedi'deki maddelerde, güvenilir bir kaynak tarafından yayımlanmış olmak koşuluyla ve yalnızca konu hakkında tanımlayıcı bilgi vermek üzere ana kaynaklar kullanılabilir. Diğer her türlü yorumsal iddialar için ikinci el kaynaklar kullanılmalıdır.
-* '''İkinci el kaynaklar''' — Ana kaynaklar tarafından verilen bilgilerin özetini veya bir sonuca varmak üzere bilinçli ve deneyimli yorumunu, değerlendirilmesini, sonuç çıkarılmasını veya onayını içerir. Örneğin gazete kaynaklı çeşitli bilgilerin analiz edildiği [[kurgusal olmayan]] bir kitap, ikinci el kaynak sayılır. Birincil ve ikincil kişiler tarafından yazılmış ikinci el kaynaklarda bazen bilgiler ve bazı detaylar kasıtlı olarak abartılmış veya ihmal edilmiş olabilir. Bu nedenle üçüncül kişiler tarafından yazılmış ikinci el kaynaklar pek çok konuda en güvenilir kaynak kabul edilirler.
-* '''Üçüncü el kaynaklar''' — Genel bilgi ansiklopedileri gibi, ana kaynaklardan veya ikinci el kaynaklardan süzülmüş ve özetlenmiş bilgilerin toplandığı kaynaklardır. Bu kaynaklar genellikle konuyu yeterince kapsamaktan uzak olup bol miktarda farklı görüş barındırabilir. Çoğunlukla alternatif yorumları değerlendirmeye almazlar. Üçüncü el kaynaklar; isimler, doğru yazımlar, yerler, tarihler ve boyutlar için genellikle oldukça güvenilirdir. Ancak ikinci el kaynaklara, üçüncü el kaynaklara nazaran öncelik verilmelidir. ''[[Encyclopaedia Britannica]]'' ve benzeri ansiklopedilerdeki deneyimli kişilerin imzasını taşıyan maddeler güvenilir ikinci el kaynak olarak kabul edilir. İmzalanmamış veya "X." şeklinde imzalanmış maddeler ise uzmanlarca yazılmamış olabilir ve daha az güvenilirdir. Vikipedi maddeleri de üçüncü el kaynaktır ve anonim olarak yazıldıkları için ve Vikipedi'de sistematik bir olgu kontrol mekanizması bulunmadığı için güvenilir değildir.
 == Yaşayan insanların biyografileri ==