Usame bin Ladin'in ölümü

Koordinatlar: 34°10′9″K 73°14′33″D / 34.16917°K 73.24250°D / 34.16917; 73.24250
Vikipedi, özgür ansiklopedi

Usame bin Ladin'in ölümü
Usame bin Ladin'in öldürüldüğü kompleks (Mayıs 2011)
Harita
Tarih2 Mayıs 2011 (2011-05-02)
KonumUsame bin Ladin'in kompleksi, Bilal Town, Abbottabad, Pakistan
KatılanlarMerkezî İstihbarat Teşkilatı
Navy SEALs
160. Özel Harekât Havacılık Alayı (Hava İndirme)
SonuçUsame bin Ladin öldürüldü ve cesedi Umman Denizi'ne bırakıldı
Can kaybıUsame bin Ladin
Halid bin Ladin
Ebu Ahmed el-Kuveyti
Ebu Ahmed el-Kuveyti'nin kardeşi Ebrar
Ebrar'ın karısı Büşra

Pakistan'ın Abbottabad şehrindeki bir komplekste kaldığı tespit edilen el-Kaide lideri Usame bin Ladin'in ölümü, 2 Mayıs 2011 günü yerel saatle 1.00'den sonra, Merkezî İstihbarat Teşkilatı (CIA) tarafından gizli olarak yürütülen ve Amerika Birleşik Devletleri Deniz Özel Harp Geliştirme Grubuna (DEVGRU) bağlı SEAL özel güçleri ile 160. Özel Harekât Havacılık Alayı (Hava İndirme) birimleri tarafından düzenlenen Neptün Mızrağı kod adını taşıyan harekât kapsamında gerçekleşti. Afganistan'dan kalkan iki hayalet helikopterin taşıdığı 23 harekâtçının gerçekleştirdiği baskında Usame bin Ladin'in oğlu Halid bin Ladin, bin Ladin'in kuryesi Ebu Ahmed el-Kuveyti, el-Kuveyti'nin erkek kardeşi Ebrar ve Ebrar'ın karısı Büşra da öldürüldü. Görevlerini tamamladıktan sonra helikopterlerle bölgeyi terk eden harekâtçıların, yanlarına aldıkları bin Ladin'in cesedini 24 saat içerisinde Umman Denizi'ne bıraktıkları açıklandı.

Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Barack Obama yerel saatle 23.35'te başlayan ulusa sesleniş konuşmasında bin Ladin'in öldürüldüğünü açıkladı. Bu haber sonrasında dünyanın farklı noktalarında kutlamalar gerçekleştirilirken birçok ülkeden harekâtın memnuniyetle karşılandığına dair açıklamalar geldi. Bazı İslamcı örgütler bu olayın intikamının alınacağına dair açıklamalar yaptı. 6 Mayıs'ta kendisine yakın web sitelerinde yayımlanan bir bildiriyle el-Kaide, bin Ladin'in öldürüldüğünü doğruladı. Resmî makamlarca, harekâtta öldürülen kişinin bin Ladin olduğuna dair fotoğraf ve DNA testi gibi çeşitli kanıtlar olduğu açıklanmasına rağmen bunlar yayımlanmadı. Öte yandan bin Ladin'in canlı olarak ele geçirilip sonradan öldürüldüğü, harekâtın Pakistan'ın bilgisi dahilinde ve iş birliğiyle gerçekleştirildiği, resmî makamlarca yapılan harekât anlatımının yanlış olduğu gibi farklı iddialar öne sürüldü.

Bin Ladin'e ulaşılması[değiştir | kaynağı değiştir]

Arka plan[değiştir | kaynağı değiştir]

Usame bin Ladin (1997)

11 Eylül saldırıları sonrasında yürütülen soruşturmalar neticesinde saldırıları gerçekleştiren kişilerin, Usame bin Ladin'in liderliğindeki el-Kaide ile bağlantılı olduğu belirlendi.[1][2][3] Amerika Birleşik Devletleri tarafından, Afganistan'daki el-Kaide destekli Taliban rejimini sonlandırmak amacıyla Terörizmle Savaş adı altında bir kampanya başlatıldı. 7 Ekim 2001'de, Afganistan'daki Taliban ve el-Kaide hedeflerinin Amerikan ve Britanya kuvvetleri tarafından hava bombardımanına tutulmasıyla Afganistan Savaşı patlak verdi.[4] 11 Eylül saldırıları sonrasında halka açık alanlarda görülmemeye başlayan bin Ladin ile son olarak Aralık 2001'deki Tora Bora Muharebesi'nde karşılaşılmış; kendisinin bu muharebeden canlı olarak kurtulması sonrasındaki süreçte çeşitli haber kuruluşlarınca sağlık durumu ve konumu hakkında bilgiler yayımlanmıştı.[5]

Bin Ladin'in yerinin nasıl tespit edildiğine yönelik farklı açıklamalar, görüşler ve iddialar mevcuttur. Beyaz Saray ve 2013-2017 yılları arasındaki Merkezî İstihbarat Teşkilatı (CIA) Başkanı John Brennan, 2002'de başlayan soruşturmalar sonrasında 2010 yılında Usame bin Ladin'in kuryesinin tespit edildiğini ve ardından bin Ladin'e ulaşıldığını belirtmişlerdir. Buna karşın ulusal güvenlik ve istihbarat analisti Raelynn Hillhouse Ağustos 2011'deki yazısında, Seymour Hersh ise Mayıs 2015'teki yazısında, eski bir üst düzey Pakistanlı istihbarat yetkilisinin Amerikalı istihbarat birimlerine, bin Ladin için vadedilen para ödülü karşılığında kendisinin yerini söylediğini yazmıştı.

Kuryesinin tespiti[değiştir | kaynağı değiştir]

Mayıs 2011'de CIA Başkanı Leon Panetta, Ebu Ahmed el-Kuveyti ismine dair ilk verinin başka bir ülkede tutulan bir tutuklunun sorgulanması sonucunda elde edildiğini açıkladı. Açıklamaya göre tutuklu, el-Kuveyti'yi, el-Kaide'nin önemli bir üyesi olarak tanımlamıştı.[6] Nisan 2011'de WikiLeaks tarafından sızdırılan ve 11 Eylül saldırılarını gerçekleştirecek uçakları kaçıracak yirminci kişi olduğu iddiasıyla Guantanamo Kampı'nda tutulan Muhammed el-Kahtani hakkında hazırlanan bir raporda, Kasım 2002 ile Ocak 2003 arasında sorgulanan el-Kahtani'nin bu saldırılar için Ebu Ahmed el-Kuveyti'den bilgisayar eğitimi aldığı belirtilmekteydi.[7] Temmuz 2001'de, Ebu Şems'in Karaçi'deki evindeyken Halid Şeyh Muhammed'in el-Kuveyti'yi, kendisine bilgisayar eğitimi vermesi için görevlendirdiğini söyleyen el-Kahtani; el-Kuveyti'nin, örgütün üst düzey isimlerinden Halid Şeyh Muhammed'in koruması altında olduğunu, el-Kaide'nin Kandehar'daki Halid Şeyh Muhammed tarafından yönetilen medya merkezinde çalıştığını ve kuryelik yaptığını söylemişti.[7] Yayımlanan belgeyi hazırlayanlar tarafından el-Kuveyti'nin son olarak Aralık 2001'deki Tora Bora Muharebesi'nde görüldüğü ve tutuklular tarafından Usame bin Ladin'in kaybolması öncesinde kendisine eşlik eden kişilerden birisinin el-Kuveyti olabileceği notu düşülmüştü.[7] Aynı dönem yine WikiLeaks'te yayımlanan 16 Ocak 2008 tarihli bir belgede, Guantanamo Kampı'nda tutulan ve el-Kahtani ile yakın dönemlerde sorgulanan Muhammed Veled Salahi'nin ifadesine göre, Aralık 2001'deki Tora Bora Muharebesi'nde yaralanan el-Kuveyti bölgeden kaçmayı başarmış ancak bir süre sonra aldığı yara sebebiyle başka bir tutuklunun kollarında ölmüştü.[8][9] Bu belgede el-Kuveyti, el-Kaide'nin orta düzey yöneticisi olarak tanımlanırken, örgütün üst düzey yöneticileri ve ailelerinin kalacağı güvenli ev ayarlama işlerini halletmekteydi.[9]

Panetta'nın Mayıs 2011'deki açıklamasına göre, Halid Şeyh Muhammed'in Mart 2003'te yakalanmasından birkaç ay sonra kendisine el-Kuveyti ile ilgili sorular soruldu. Kurye hakkındaki sorulara Panetta'nın ifadesiyle "yanıltıcı" cevaplar veren Halid Şeyh Muhammed, önemli biri olmadığını belirttiği el-Kuveyti'nin Peşaver'e yerleştiğini, evlendiğini ve el-Kaide'deki görevinden ayrıldığını söylemişti.[6] Panetta, bu söylenenlerin doğru olmadığını ve kendilerinin de bunu bildiğini sözlerine ekledi.[6] Mayıs 2005'te yakalanan ve Guantanamo Kampı'nda tutulan el-Kaide'nin üst düzey yöneticilerinden Ebu Ferec el-Libi'nin WikiLeaks tarafından sızdırılan sorgulanmasına göre el-Libi, bin Ladin'in kuryesinden bir mektup aldığını belirtmiş ve kuryenin adını Mevlevi Abdül Halik Can olarak vermişti.[10] Ocak 2004'te yakalanan el-Kaide'nin üst düzey yöneticilerinden Hasan Gül sorgusunda, el-Kuveyti'nin, bin Ladin, Halid Şeyh Muhammed ve Ebu Ferec el-Libi ile yakın ilişkiler içerisinde bulunan güvenilir bir kurye olduğunu ve bir süredir kendisini görmediğini belirtmişti.[11] Analizciler, el-Kuveyti'nin bir süredir ortada görülmemesinin nedeninin bin Ladin ile birlikte olabilme ihtimali olduğu kanısına vardı.[11]

2007'de kuryenin gerçek isminin İbrahim Said Ahmed olduğu tespit edildi ve Kuveyt'te yaşayan ailesinin telefon ve e-posta görüşmeleri takip edilerek Pakistan'ın kuzeyinde olduğu belirlendi.[8][12] Bir yıl kadar kullanmadığı SIM kartını Temmuz 2010'da kullanarak bir telefon görüşmesi gerçekleştirdi. Farklı kaynaklara göre Peşaver'de[12][13] veya Abbottabad'da[14] gerçekleştirildiği belirtilen telefon görüşmesiyle birlikte kendisinin Abbottabad'da, çevresi yüksek duvarlarla çevrili bir komplekste kaldığı tespit edildi.[15]

Pakistanlı istihbarat yetkilisinin yardımı iddiası[değiştir | kaynağı değiştir]

Ulusal güvenlik ve istihbarat analisti Raelynn Hillhouse, çeşitli istihbarat yetkililerinden aldığı bilgilerle 7 Ağustos 2011'de bir yazı yazarak, bin Ladin'in yerinin kurye üzerinden tespit edildiğine dair anlatımların yalan olduğunu ve eski bir üst düzey Pakistanlı istihbarat yetkilisinin CIA'e başvurarak bin Ladin'in konumunu bildiren kişiye vadedilen $25 milyon ödül karşılığında yerini söylediğini öne sürdü.[16] Hillhouse, Bin Ladin'in Servislerarası İstihbarat (ISI) tarafından yakalanarak Abbottabad'da ev hapsinde tutulduğunu ve durumdan haberdar olan Suudi Arabistan hükûmetinin de Pakistan'a maddi destekte bulunduğunu belirtti.[16] Yazıda ayrıca Pakistan tarafının harekâttan haberdar olduğu, bin Ladin'in insansız hava aracı saldırıları sonucunda öldüğünün söyleneceği ancak helikopterin düşmesi sonucunda bahsedilen hikâyenin uydurulduğu yazılmıştı.[16] Hillhouse'un bu iddialarına ISI ve hükûmet yetkililerinden yalanlama geldi.[17]

10 Mayıs 2015'te yayımlanan makalesinde Seymour Hersh; Hillhouse ile benzer biçimde, üst düzey bir Amerikalı istihbarat yetkilisinin söylediklerini kaynak göstererek kurye üzerinden bin Ladin'in yerinin tespit edildiğine dair anlatımların yalan olduğunu ve eski bir üst düzey Pakistanlı istihbarat yetkilisinin Ağustos 2010'da, İslamabad'daki Amerika Birleşik Devletleri konsolosluğundaki CIA istasyon şefliğine gelerek bin Ladin'in konumunu bildiren kişiye vadedilen $25 milyon ödül karşılığında kendisinin yerini söylediğini öne sürdü.[18] Yazısında bin Ladin'in eşleri ve çocuklarıyla birlikte 2001 ile 2006 yılları arasında Hindukuş Dağları'nda saklandığı, 2006'da ISI tarafından yerel kabilelere verilen para karşılığında yerinin tespit edilerek yakalandığı, ISI tarafından Abbottabad'daki komplekste tutulduğu ve durumdan haberdar olan Suudi Arabistan hükûmetinin maddi destekte bulunduğu belirtilmekteydi.[18] Yazıya göre Pakistan askerî kuvvetleri ve istihbarat birimleri, Amerikan kuvvetlerinin gerçekleştirdiği harekâttan haberdardı ve herhangi bir müdahalede bulunulmayacaktı.[18] NBC News'te yayımlanan haberde, üst düzey üç Amerikalı istihbarat yetkilisinin Pakistan'ın baskından haberdar olduğu yönündeki sözlerine yer verildi.[19] Amerika Birleşik Devletleri Savunma Bakanlığı sözcüsü Steve Warren, Hersh'in iddiaları için "fabrikasyon" tanımlamasında bulunurken "çok fazla yanlış" içerdiğini söyleyerek "tek taraflı bir harekât" gerçekleştirildiğini açıkladı.[19] Ulusal Güvenlik Konseyi ve Savunma Bakanlığı, harekâtta Pakistan'ın hiçbir rolü olmadığı yönünde bir açıklamada bulundu.[19] Beyaz Saray'dan ise Hersh'in anlatımlarının "mesnetsiz" olduğuna dair bir açıklama geldi.[20][21]

Mayıs 2015'te Bild am Sonntag, Almanya Federal Haber Alma Servisi (BND)'nin bin Ladin'in Pakistan'da, Pakistan istihbarat servislerinin bilgisi dahilinde yaşadığını bildiğine yönelik bir haber yayımladı.[22] Habere göre BND'nin bin Ladin'in Pakistan'da olduğuna dair bilgilendirmesi sonrasında CIA, kurye aracılığıyla bin Ladin'in yerini tespit etmişti.[22]

Abbottabad'daki kompleks[değiştir | kaynağı değiştir]

Usame bin Ladin'in Abbottabad'daki kompleksinden bir görünüm (Mayıs 2011)

CIA, uydu görüntüleri ve istihbarat raporlarını kullanarak Abbottabad'daki komplekste yaşayan kişilerin kimliğini belirlemeye çalıştı. Yapıların Eylül 2010'da önemli birini saklamak için inşa edildiği kanısına varılırken, bu önemli kişinin bin Ladin olabileceği belirlendi.[15][23] CIA yetkililerinin tahminine göre bin Ladin burada en genç karısı ve ailesiyle birlikte yaşamaktaydı.[23]

Harekât sonrasında Associated Press tarafından yayımlanan resmî belgelere göre kompleksin bulunduğu arazi 2004-2005 yılları arasındaki dört safhada, Muhammed Erşad (Ebu Ahmed el-Kuveyti'nin tanındığı adlardan biri) adına düzenlenmiş sahte bir kimlik ve adres kullanan kişi tarafından alınmıştı.[24][25] 2005 yılında ise inşaat tamamlanmıştı.[26][27] Harekât sırasında yakalanan bin Ladin'in en genç karısı Emel Ahmed Abdülfettah de Pakistanlı güvenlik güçlerince yapılan sorgusunda 2005'ten beri burada yaşadıklarını belirtmişti.[28] Üç katlı kompleks, toprak bir yolun sonunda ve Abbottabad şehir merkezinin yaklaşık 4 km (2,5 mil) kuzeydoğusunda bulunmaktaydı.[15][29][30] Kompleksin 1,3 km (0,8 mil) kadar kuzeydoğusunda ise Pakistan Harp Akademisi yer almaktaydı.[31] Arazi, 3,7-5,5 m (12-18 ft) arasında değişen yükseklikteki, üstünde dikenli tel çekili beton duvarla çevrilmişti.[15][23] Avluya giriş yapılan güvenlik kapısının ardında ikinci bir güvenlik kapısı ve üçüncü katta, 2,1 m (7 ft) yüksekliğinde duvarla çevrili bir balkon bulunuyordu.[23]

Yapılarda internet ve telefon hattı bulunmuyordu.[32] İçeridekiler, komşu evlerde yaşayanların yaptığı gibi çöplerini toplanması için dışarı bırakmak yerine yakıyordu.[29] Arazi içerisinde tavşanlar, tavuklar, inekler ve bir sebze bahçesi vardı.[33] Harekâtın ardından Pakistan güvenlik güçleri tarafından korumaya alınan yapılar, Şubat 2012'de Pakistan hükûmeti tarafından yıkıldı.[34][35]

İstihbarat toplama[değiştir | kaynağı değiştir]

Uydu görüntülerine göre inşasından önce kompleksin bulunduğu bölge (2004) ve inşası sonrasındaki görünümü (2011).

Bin Ladin'in saklanma yeri hakkında elde edilen istihbarat verilerinin büyük bir kısmını CIA yürütürken Ulusal Güvenlik Ajansı, Ulusal Jeouzamsal İstihbarat Ajansı, Ulusal İstihbarat Direktörlüğü Ofisi ve Amerika Birleşik Devletleri Savunma Bakanlığı dahil diğer istihbarat ajansları da konuya katkıda bulundu ve ortaklaşa çalışmalar yürüttü.[36] Federal Times'a konuşan ve adı açıklanmayan üst düzey bir Ulusal Jeouzamsal İstihbarat Ajansı yetkilisi, Ulusal Keşif Ofisi'ne ait casus uydular aracılığıyla kompleksin resimlerini çektiklerini belirtti.[36] The Washington Post gazetesinde yayımlanan haberde bir hükûmet görevlisi "Harcanan [istihbarat toplama] çaba o kadar büyük ve maliyetliydi ki CIA, Aralık [2010] ayında Amerika Birleşik Devletleri Kongresine başvurarak onlarca milyon doların bu iş için kullanılması için çeşitli ajansların bütçelerine aktarılması talebinde bulundu." ifadelerini kullanmıştı.[37]

Abbottabad'daki yerin tespiti sonrasında CIA, şehirden bir ev kiraladı ve buraya yerleştirdiği bir grup ajanla aylarca yapıları gözlemledi. Elde edilen sonuç kamuoyuyla paylaşılmasa da CIA ekibi, sahte aşılama programı aracılığıyla, bin Ladin'in diğer aile üyeleri ile karşılaştırmak üzere komplekste yaşayan bazı kişilerden DNA örneği alma girişiminde bulundu.[38][39][40] Ulusal Jeouzamsal İstihbarat Ajansı, Ortak Özel Harekât Komutanlığına pilotlar için bir görev simülasyonu hazırlama konusunda yardımcı oldu; harekât öncesinde, sırasında ve sonrasında Lockheed Martin RQ-170 Sentinel insansız hava aracından elde edilen verileri analiz etti; bilgisayarda evin üç boyutlu modellerini oluşturdu; evdeki ticari faaliyetleri gösteren tablolar hazırladı ve yaşayanların dış görünümlerinin tanımlanmasına katkıda bulundu.[41][42] Ulusal Güvenlik Ajansına bağlı Özel Amaçlı Erişim Operasyonları adlı birim de gizli bir şekilde hedeflenen bilgisayar ve telefon ağlarına casus yazılımlar ile takip etme amaçlı araçlar yükleyerek istihbarat toplama konusunda yardımcı oldu.[43][44]

Amerika Birleşik Devletleri Senatosu İstihbarat Seçilmiş Komitesi Başkanı Dianne Feinstein, yaptığı açıklamada bin Ladin'in öldürülmesine giden yolda elde edilen verilerin hiçbirinin Bush döneminde tutuklulara karşı uygulanan işkence veya sert sorgulama teknikleri sonucunda elde edilmediğini belirtti.[45] Feinstein'in açıklamasına göre CIA, toplanan istihbarat verileri sonucunda elde edilen kanıt ve olguları gözden geçirmek için "kırmızı takım" adlı yöntemi de kullanmıştı.[45] Bir yetkili "Elde edilen verileri gözden geçirmek için kırmızı takım yöntemi ve diğer alternatif analiz yöntemlerini uyguladık. Burada yaşayabilecek kişi profiline bin Ladin'den başka biri uymuyordu." açıklamasını yaptı.[46] Öte yandan düzenlenen operasyon öncesinde bin Ladin'in yapının içinde olduğunu gösteren bir fotoğraf çekilmemiş veya bin Ladin'e ait ses kaydı yapılmamıştı.[37]

Neptün Mızrağı Harekâtı[değiştir | kaynağı değiştir]

Neptün Mızrağı Harekâtı
Terörizmle Savaş ve Veziristan Savaşı

Pakistan haritası. Abbottabad; başkent İslamabad'a 34 mil (55 km), Celalabad Havaalanı'na 167 mil (269 km), Bagram Hava Üssü'ne 232 mil (373 km) uzaklıktadır. Bagram ise Umman Denizi'ne yaklaşık 850 mil (1.370 km) uzaklıktadır.
(Mesafeler kuş uçuşu olarak verilmiştir.)
Tarih1-2 Mayıs 2011
Bölge
Sonuç

Amerikan kuvvetleri zaferi

Taraflar
 ABD El-Kaide
Komutanlar ve liderler
Amerika Birleşik Devletleri Barack Obama
Amerika Birleşik Devletleri William H. McRaven
Usame bin Ladin  (ölü)
Ebu Ahmed el-Kuveyti  (ölü)
Güçler
79 JSOC ve CIA harekâtçısı
5 helikopter
1 Malinois (askerî köpek)
24 (kadın ve çocuklar dahil kompleksteki kişi sayısı)
Kayıplar
1 helikopter (ölü yok) 5 ölü
17 rehine (1'i yaralı)

Usame bin Ladin'in öldürülmesi için düzenlenen harekâtın resmî kod adı Neptün Mızrağı Harekâtı (İngilizceOperation Neptune Spear) idi. Bu isim, Navy SEALs rozetinde yer alan Antik Roma tanrısı Neptün'ün üç uçlu mızrağından esinlenerek verilmişti.[31]

Amaç[değiştir | kaynağı değiştir]

Associated Press, iki Amerikalı yetkilinin "Amerika Birleşik Devletleri silahsız bir şekilde teslim olan insanları öldürmediğinden, resmî olarak öldür veya canlı yakala türünde bir görevdi. Ancak başından beri, bu duvarların arkasında saklanan kişinin teslim olmaya niyeti olmadığı açıktı." şeklindeki sözlerine yer verdi.[47] İç Güvenlik Danışmanı John O. Brennan tarafından baskın sonrasında yapılan açıklamada "Bin Ladin'i canlı yakalama fırsatımız olsaydı, herhangi bir tehditte bulunmasaydı, harekâta katılanlar bunu yapabilecek kapasitedeydi ve bunu yapmaya hazırdı." ifadeleri yer aldı.[48] CIA Direktörü Leon Panetta PBS NewsHour'da "Burada verilen yetki bin Ladin'i öldürmekti... Tabii ki angajman kurallarına göre ellerini havaya kaldırsa ve herhangi bir tehlike arz etmese kendisini canlı olarak yakalarlardı. Ancak öldürülmesi için tüm yetki verilmişti." ifadelerini kullandı.[49] İsmi açıklanmayan Amerikalı bir ulusal güvenlik yetkilisi Reuters'a "bu bir öldürme harekâtıydı" dedi ve "teslim olmak için beyaz bir bayrak sallamış olsaydı canlı olarak ele geçirilirdi" diye ekledi. Aynı haberde Obama yönetiminden üst düzey bir yetkilinin de baskına katılan harekâtçıların bin Ladin'in canlı olarak yakalanmasından ziyade öldürüleceğinin farkında olduğu yönündeki sözlerine yer verilmişti.[50] Politico'daki bir haberde, adı açıklanmayan Amerikalı bir yetkili de harekâta katılacak kişilere "öldürme emri" verildiğini söyleyerek "Yetkililer, göreve katılacak kişileri haftalar öncesinden belirledi ve onları bu görev için hazırladı. Kendilerine 'sanırız Usame bin Ladin'i bulduk ve sizin göreviniz onu öldürmek.' dendi." ifadelerini kullandı.[51]

Harekât sonrası Pakistan tarafından olayı soruşturma amacıyla oluşturulan Abbottabad Komisyonu'nun hazırladığı ve 8 Temmuz 2013'te kamuoyuna sızan raporda bin Ladin'i canlı ele geçirmek gibi bir amaç olmadığı, görevin "yakala veya öldür" görevi değil "öldür" görevi olduğu belirtilmekteydi.[52]

Planlama ve son karar[değiştir | kaynağı değiştir]

2010 yılı sonlarında Obama'dan Panetta'ya, gerçekleştirilmesi muhtemel bir askerî harekât için seçenekleri belirlemesi yönünde bir talep geldi. Panetta bu bağlamda Ortak Özel Harekât Komutanlığı (JSOC) Komutanı Koramiral William H. McRaven'ı bin Ladin'in saklanma yeri konusunda bilgilendirdi. Ocak 2011'de Amerika Birleşik Devletleri Deniz Özel Harp Geliştirme Grubundan (DEVGRU) Brian adlı bir yüzbaşı CIA ile çalışması için atanırken, teşkilatın Langley'deki merkezinde kurulan çalışma ofisinde altı JSOC subayı ile birlikte baskın planı yapılmaya başlandı.[53]

14 Mart'ta Beyaz Saray Durum Odası'nda, Obama ve ulusal güvenlik danışmanları arasında, nasıl bir girişimde bulunulacağının tespiti için bir toplantı gerçekleştirildi. Sunulan önerilerin çoğu, bir komando baskını veya hava saldırısının farklı versiyonlarıydı. Bazı önerilerde Pakistan kuvvetleriyle ortak bir harekât düzenlenmesi gündeme getirilse de Obama bu öneriyi desteklemedi. Obama'nın üst düzey danışmanlarından biri daha sonraları The New Yorker'a, Obama'nın "Pakistanlıların bu sırrı bir saliseden fazla saklayabileceğine dair ciddi güven eksikliği vardı." dediği yönünde bir demeci de olmuştu. Toplantı sonunda McRaven'a bir baskın planı hazırlaması talimatı verildi.[53]

29 Mart'ta gerçekleştirilen toplantıda McRaven, hazırlanan planı Obama'ya sundu. Sunulan öneri katılımcılar arasında fikir ayrılığı oluşturdu, bazıları baskın fikrini, bazıları hava saldırısını, bazıları ise istihbarat verileri artana kadar beklenmesini savunmaktaydı. Savunma Bakanı Robert Gates ve diğer askerî yetkililer bin Ladin'in komplekste olmama ihtimalini ve bu ihtimali göze alarak bir komando baskını düzenlenmesi riskinin alınması konusundaki çekincelerini dile getirdi. Gates'in yanı sıra Genelkurmay Başkan Yardımcısı General James Cartwright, Northrop Grumman B-2 Spirit hayalet bombalama uçaklarıyla saldırı yapılması fikrini destekledi.[53] Öte yandan CIA, yeraltında bir sığınak olup olmadığını tespit edememişti. Böyle bir sığınağın olması halinde, saldırı için JDAM güdüm sistemiyle donatılan 32 adet 90 kg'lık bombanın germekteydi.[12] Bu kadar mühimmatla, çevredeki bazı yapılar patlamanın etki alanında bulunacak, tahminlere göre evde yaşayanlar dışında bir düzineye yakın sivil hayatını kaybedecek ve bulunan kişinin bin Ladin olduğuna dair yeterli kanıt elde edilemeyecekti.[53] Toplantı sonunda Obama bombalı saldırı planını rafa kaldırırken, McRaven'a baskın için provalar gerçekleştirme talimatı verdi.[53][54]

McRaven, DEVGRU'yu oluşturan dört birimden biri olan Red Squadron'daki bazı harekâtçılardan bir ekip oluşturdu. Afganistan'dan Amerika Birleşik Devletleri'ne getirilen ekip, kendilerine görevlerinin ne olduğu tam olarak söylenmeden baskın için gerekli eğitimi almaya başladı.[54] Bin Ladin'in saklanma yerinin 1:1 kopyalarının inşa edildiği Kuzey Karolina'daki Harvey Point Defense Testing Activity tesislerinde 10 Nisan'dan itibaren beş gün boyunca, Nevada'da ise 18 Nisan'da baskın provaları gerçekleştirildi.[12][53] Nevada'daki mekân, baskında kullanılacak helikopterlerdeki rakımın yaratacağı etkiyi test etmek amacıyla yaklaşık 1.200 m (4.000 ft) rakıma sahipti.[55] Öte yandan baskında kullanılacak helikopterler sessiz ve radarda görünme ihtimali düşük olarak tasarlanmıştı.[54]

Bin Ladin'in, teslim olması durumunda Afganistan'daki Bagram Hava Üssü'nde tutulması planlanmıştı. Harekâtçıların baskın sırasında Pakistan kuvvetleri tarafından tespit edilmesi durumunda ise Genelkurmay Başkanı Amiral Michael Mullen Pakistan Genelkurmay Başkanı General Eşfak Kayani'yi arayacak ve harekâtçıların serbest bırakılması için görüşmelerde bulunacaktı.[56]

19 Nisan'da gerçekleştirilen Ulusal Güvenlik Konseyi toplantısında Obama, helikopter baskınına geçici onay verdi.[54] Baskında görev alacak personel ile McRaven Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Oceana Deniz Hava Üssü'nden 26 Nisan günü bir Boeing C-17 Globemaster III ile kalktı, Almanya'daki Ramstein Hava Üssü'nde yakıt takviyesi yaptıktan sonra 27 Nisan'da Celalabad'daki Bagram Hava Üssü'ne iniş yaptı.[53] Bagram'da hazırlanan kompleksin birebir kopyasında baskın provaları yapıldı.[57][58]

28 Nisan'da Amiral Mullen son planını Ulusal Güvenlik Konseyi'ne sundu. "Kalabalığın arasından kaçmak" senaryosunun gerçekleşmesi durumunda ise Boeing CH-47 Chinook helikopter ile ek birlikler harekât sahası yakınlarında hazırda bekletilecekti. Başkan Yardımcısı Joe Biden dışındaki tüm katılımcılar baskın konusunda hemfikirdi. Önceleri insansız hava araçlarından yollanan füzelerle gerçekleştirilecek bir saldırı seçeneğini savunan Savunma Bakanı Robert Gates, ertesi gün fikrini değiştirerek helikopter baskını planını destekledi. Talimatı vermeden önce doğrudan McRaven ile görüşmek istediğini belirten Obama, bu görüşmede, Afganistan'a gitmesinin ardından kendilerine olan güvenlerini kaybettirecek bir şey yaşanıp yaşanmadığını sordu. Baskını gerçekleştirecek ekibin hazır olduğunu belirten McRaven, birkaç gece boyunca Abbottabad'da ay ışığı olmayacağını ve baskın için uygun zaman olduğunu söyledi.[53][55]

29 Nisan günü Doğu Yaz Zaman Dilimi ile saat 8.20'de danışmanlarıyla son bir görüşme yapan Obama, görüşme sonrasında ertesi gün gerçekleşecek olan harekâtın emrini verdi.[56] Aynı gün kendisine, havanın bulutlu olması sebebiyle harekâtın bir günlük gecikmeyle gerçekleştirilebileceği de bildirilmişti.[56] 30 Nisan'da McRaven'ı bir kez daha arayan Obama, harekâtçılara başarılar diledi ve hizmetlerinden ötürü teşekkürlerini iletti.[53] Ertesi gün saat 13.22'de Panetta, başkanın talimatlarını uygulayarak McRaven'a harekete geçmesi talimatında bulundu. Obama saat 15.00'ten sonra Beyaz Saray Durum Odası'nda ulusal güvenlik yetkilileriyle buluşurken odadaki ekranda, Lockheed Martin RQ-170 Sentinel insansız hava aracından gece görüşüyle çekilen görüntüler ve CIA merkezinden Panetta ile Afganistan'dan McRaven'ın da canlı görüntüleri yer almaktaydı.[55][56] Yan ofisteki JSOC Komutan Yardımcısı Tuğgeneral Marshall Webb'in dizüstü bilgisayarına da RQ-170 insansız hava aracından çekilen canlı görüntüler verilmekteydi.[53] Durum Odası'nda bulunanlardan Dışişleri Bakanı Hillary Clinton, 2014'te yayımlanan anı kitabı Zor Seçimler'de (Hard Choices) odadaki durumu "Çıkan bazı haberler ve filmlerde gördüğünüzün aksine, yapının içinde nelerin yaşandığını görmeye niyetimiz yoktu. Tüm yapabildiğimiz sahadaki ekipten gelecek haberleri beklemekti." sözleriyle ifade etmişti.[59] Bunlar dışında biri Pentagon diğeri ise İslamabad'daki Amerika Birleşik Devletleri büyükelçiliği olmak üzere en az iki komuta merkezi vardı.[53]

Harekâtın gerçekleştirilmesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Baskın ve komplekse giriş[değiştir | kaynağı değiştir]

Usame bin Ladin'in Abbottabad'daki saklanma yerinin diyagramı.

Baskın, Navy SEALs'a bağlı 23 Red Squadron üyesi hava indirmeci tarafından gerçekleştirildi.[60][61][62] Amerika Birleşik Devletleri'nin Pakistan ile resmî olarak bir savaş hâlinde olmamasından ötürü, yasal sebepler dolayısıyla askerî personel bu görev için geçici olarak, sivil bir kurum olan CIA'e atanmıştı.[63][64][65] Baskını gerçekleştiren harekâtçılar iki gruba ayrılmıştı.[66] ve farklı kaynaklara göre Heckler & Koch HK416[67] veya Heckler & Koch MP7A1[53] (susturucularla birlikte) taşımaktaydı. Ayrıca harekâtçılarda gece görüş gözlükleri ve vücut zırhı vardı.[68]

Resmî açıklamalara göre harekâta toplamda 79 komando ve Cairo adı verilen Malinois cinsi bir köpek katılmıştı.[30][69][70][71] Bir habere göre köpeğin görevi, kaçmaya çalışan biri olduğunda veya Pakistanlı güvenlik güçlerinin olası bir saldırısında komandoları uyarmaktı.[60] Başka bir habere göre ise köpek, gizli oda veya kapıları belirlemek için kullanılmıştı.[53] Harekâta katılan askerî personel dışında bir tercüman,[60] köpekle ilgilenen biri, helikopter pilotları, istihbarat toplayıcıları ve kılavuzlar vardı.[58]

Harekâtçıları taşıyan iki helikopter Bagram Hava Üssü'nden kalktı, Celalabad'da bir müddet durduktan sonra sınırı geçerek yerel saatle 23.20 civarında Pakistan'a girdi.[72][73] Amerika Birleşik Devletleri Özel Harekât Komutanlığına bağlı 160. Özel Harekât Havacılık Alayı (Hava İndirme), baskında kullanılan iki Sikorsky UH-60 Black Hawk helikopter[74] ile destek amaçlı Boeing CH-47 Chinook ağır yük helikopterini temin etmişti.[51][58][60] Modifiye edilen Black Hawk helikopterleri, daha önce kamuoyuna açıklanmamış bir biçimde normal modellere göre daha sessiz uçan ve radarda fark edilme ihtimali daha düşük olan modellerdi.[75][76]

Chinook helikopterler, Celalabad ile Abbottabad arası mesafenin yaklaşık üçte ikisi kadar uzak bir noktada, yaklaşık 24 DEVGRU harekâtçısından oluşan ani müdahale birliği ile beklemekteydi.[60] Bu ekibin görevi, Pakistan kuvvetlerince baskını engelleyecek herhangi bir girişim olması durumunda müdahalede bulunmaktı. 25'in üzerinde DEVGRU harekâtçısının yer aldığı diğer Chinook helikopterleri ise Afganistan sınırının hemen ilerisinde, baskın sırasında takviye kuvvet gerektiği durumda müdahale etme amacıyla bekliyordu.[53]

Harekâttaki helikopterler, sabit kanatlı avcı jeti ve insansız hava aracı gibi çeşitli hava taşıtlarıyla da destekleniyordu.[75] CNN'de yayınlanan bir habere göre Amerika Birleşik Devletleri Hava Kuvvetlerine bağlı tam teşekküllü arama-kurtarma helikopterleri hazır bekliyordu.[75] Baskının ay ışığının az olduğu zaman diliminde gerçekleştirilmesi, bu sayede de helikopterlerin Pakistan sınırları içinde yere yakın ve fark edilmeden dolaşabilmesi planlanmıştı.[77]

Celalabad'dan Abbottabad'a olan helikopter yolculuğu yaklaşık 90 dakika sürdü ve saat 00.30 civarında iki helikopter bölgeye ulaştı.[53][72] Plana göre ilk helikopter avlunun üzerinde sabit dururken, harekâtçılar helikopterden sarkıtılan iple yere inecekti. Bu esnada ikinci helikopter de kuzeydoğu köşesine giderek tercüman, köpek, köpekle ilgilenen kişi ve bölgenin güvenliğini sağlayacak dört harekâtçıyı indirecekti. Avluya inen grup, zemin kattan eve giriş yapacaktı.[53][78] Ancak harekâtçıları avluya bırakacak olan helikopter kompleks üzerinde uçtuğu sırada, girdap halkası durumu adı verilen bir hava akımıyla karşılaştı. Bu akım, kompleksin yüksek duvarları üzerinde beklenenden daha sıcak bir hava olmasının da etkisiyle helikopterin rotorunun durmasına yol açtı.[53][79][80] Helikopterin kuyruk kısmının duvarlara sürtmesi sebebiyle kuyruk rotoru hasar gördü.[66][81] ve helikopter yalpalamaya başladı.[82] Pilot, helikopterin devrilerek düşmesini önlemek için burnunu yukarıya kaldırdı ve helikopter yere yumuşak bir acil iniş gerçekleştirdi.[60] İçeridekiler helikopterin düşmesi sebebiyle ciddi bir yara almazken, helikopter kuyruk kısmı duvarda olmak üzere yaklaşık 45 derecelik açıyla kompleksin avlusunda kaldı.[53] İkinci helikopter ise dışardaki bir alana iniş yaptı.[53] Helikopterleri terk eden harekâtçılar, kurdukları patlayıcılarla duvar ve kapıları geçerek ev içinde ilerlemeye başladı.[60] Eve giriş yapılmadan önce elektrik kesildiğinden içerisi karanlıktı.[55]

Kompleksteki faaliyetler[değiştir | kaynağı değiştir]

Beyaz Saray Durum Odası'nda toplanan Amerikan ulusak güvenlik yetkilileri monitörden, harekâtla ilgili görüntüleri izlerken (ayrıca bakınız: Situation Room).

Ana yapıyla bitişik konumdaki misafirhaneden eve giriş yapan harekâtçılar, buradan ana yapının zemin katına, oradan da üstteki iki kata geçiş yaptı. Zemin katta iki yetişkin erkek ve aileleriyle, ikinci ve üçüncü katlarda ise bin Ladin ve ailesiyle karşılaştılar.[83] Evin her katında çocuklar vardı.[60]

Harekâtı gerçekleştiren ekibe ilk ateşi Ebu Ahmed el-Kuveyti, misafirhaneden ana yapıya geçilen kapının arkasından açtı. AK-47 ile açılan ateş, bir harekâtçıyı hafif şekilde yaraladı. Çıkan çatışmada el-Kuveyti öldürülürken,[31][84] karısı Meryem sağ omzundan vurularak yaralandı.[85][86] Harekâta katılan harekâtçılardan Matt Bissonnette yazdığı kitapta, öldüğünden emin olunması için el-Kuveyti'nin cansız vücuduna birkaç mermi daha sıkıldığını yazmıştı.[87] El-Kuveyti'nin kardeşi Ebrar ve Ebrar'ın karısı Büşra ana yapının zemin katında, silahlı veya silahsız olduğuna dair farklı açıklamalar bulunan bin Ladin'in büyük oğlu Halid ise ikinci kata çıkan merdivenlerde ikinci ekip tarafından vurularak öldürüldü.[31][66][84][88][89] Bissonnette, Büşra'nın, Ebrar'ı korumak için vücudunu siper ettiğini ve bu yüzden vurulduğunu belirtmişti.[87]

Ana yapının üçüncü katına gelindiğinde bin Ladin ile karşılaşıldı.[66][90] Odasından çıkarak Amerikalıların geldiğini gören bin Ladin, kendisini ıskalayan veya yaralayan kurşunun sıkılması sonrasında odasına çekildi. Daha sonradan bin Ladin'i vurarak öldürdüğünü açıklayan harekâtçı Robert O'Neill'in söylediğine göre odada bir kadının arkasında duran bin Ladin, kadını omuzlarından öne itmekteydi. O'Neill, bin Ladin'i alnından iki kez vurduğunu ve yere düştükten sonra bir kez daha ateş ettiğini yazmaktadır.[91][92] Ekibin başka bir üyesi bunun "tamamen saçmalık" olduğunu söylerken[93] odaya giren diğer bir harekâtçı Bissonnette yazdığı kitapta kendisi ve başka bir harekâtçının da bin Ladin'in cansız vücuduna kurşun sıktığını belirtmektedir.[94] Amerikalı hükûmet yetkililerince yapılan açıklamalara[48][95] ve O'Neill'ın kitabına göre bin Ladin vurulduğu sırada silahsızdı.[96] Adı açıklanmayan Amerikalı bir üst düzey hükûmet yetkilisi, silahlı beş kişiden yalnızca birinin öldürüldüğü yönünde açıklamada bulundu.[97]

Bin Ladin'e ateş açıldığı sırada bağıran bin Ladin'in en genç eşi Emel Ahmed Abdülfettah de harekâtçılar tarafından bacağından vuruldu.[53] Bin Ladin'i vuran harekâtçının kullandığı silah Heckler & Koch HK416 idi.[55][98] Harekâtın tamamlanmasının ardından takım lideri telsiz üzerinden "For God and country-Geronimo, Geronimo, Geronimo" ("Tanrı ve ülke için-Geronimo, Geronimo, Geronimo") sözlerini kullanırken, McRaven'dan gelen onay sonrasında "Geronimo E.K.I.A." ("Geronimo düşman çatışmada öldü") sözlerini söyledi.[31][53][55]

Yapılan açıklamalara göre kurta adı verilen bol kesim tunik ile şalvar giyen bin Ladin'in giysisine dikili hâlde €500 ve iki telefon numarası vardı.[12][81][84] Bin Ladin'in odasında AKS-74U ile Makarov bulunurken, karısı Emel'in söylediğine göre silahlara ulaşamadan vurulmuştu.[99][100] Associated Press tarafından sunulan habere göre silahlar kapının yanındaki raftaydı ve harekâtçılar, bin Ladin'in cansız vücudunun fotoğrafını çekene kadar silahları görmemişlerdi.[60][69] Öte yandan el-Arabiye'de yayınlanan bir haberde Pakistanlı güvenlik yetkililerinin açıklamalarına yer verildi. Buna göre Usame bin Ladin'in 12 yaşındaki kızı, bin Ladin'in canlı olarak yakalandığını ve sonradan öldürülerek cesedinin helikoptere taşındığını söylemişti.[101]

Evde yaşayan kadın ve çocuklar, plastik kelepçe veya kablo bağı ile etkisiz hâle getirildi.[66] Harekâtın sona ermesinin ardından kalan ev sakinleri Amerikan güçleri tarafından, Pakistan kuvvetlerinin görebilmesi için dışarı çıkarıldı.[48][66] Bu sırada yaralı durumdaki Emel, konuşmaya devam ediyordu.[53] Öte yandan bin Ladin'in kızı Safiye'nin de farklı açıklamalara göre ayağından veya ayak bileğinden bir şarapnel parçası ile veya bir yere çarpmasından dolayı yaralandığı bildirildi.[31][102][103]

Bin Ladin'in cesedi Amerikan güçleri tarafından alınırken, orada bırakılan diğer dört ceset daha sonra gelen Pakistanlı yetkililer tarafından alındı.[104][105]

Farklı anlatımlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Seal Target Geronimo[değiştir | kaynağı değiştir]

Eski bir SEAL olan Chuck Pfarrer'ın Kasım 2011'de yayımlanan Seal Target Geronimo adlı kitabında, Amerikan hükûmet yetkililerince paylaşılan bilgilerle çelişkili bir anlatım yer alıyordu. Kitaba göre baskının başlarında helikopter düşmemiş, evin çatısı üzerinde uçan helikopterden atlayan harekâtçılar terastan direkt üçüncü kata giriş yapmıştı. Bin Ladin'in eşi Hayriye ile koridorda karşılaşan ekip, çakarlı işaret cihazını kendisine doğru tuttu ve Hayriye'yi yere iterek ilerlemeye devam etti. Yatak odasının kapısından kafasını uzatarak harekâtçıları gören bin Ladin ise kapıyı çarparak kapattı. Bu sırada merdivenlerden yukarı çıkan oğlu Halid, harekâtçıların sıktığı iki mermiyle öldürüldü. İki harekâtçı kapıyı kırarak bin Ladin'in odasına girdi. Odadaki yatağın kenarında bulunan bin Ladin'in eşi Emel Amerikalılara bağırırken, bin Ladin de yatağının baş kısmında bulunan AKS-74U'ya ulaşmaya çalışıyordu. Harekâtçılar tarafından sıkılan dört kurşundan ilk ikisi bin Ladin'i ıskalarken, ikincisi Emel'in baldırını sıyırdı. Diğer iki kurşun ise bin Ladin'in kafasına ve göğsüne isabet ederek kendisini öldürdü. Pfarrer'ın anlatımına göre harekâtçıların çatıya atlamasından bin Ladin'i öldürmelerine kadar geçen süre 30 ilâ 90 saniye arasındaydı.[106][107]

Kompleks üzerinde dolaşan diğer helikopterdeki keskin nişancılar ise misafirhane kapısından çıkarak AK-47 ile ateş açmaya başlayan Ebu Ahmed el-Kuveyti'yi vurarak öldürdü. İki keskin nişancının sıktığı dört kurşun da el-Kuveyti'ye isabet ederken, bu kurşunların ikisi vücudunu delip geçti ve arkasında duran karısı Büşra'ya isabet edip ölümüne yol açtı. Önce misafirhaneye, oradan da patlayıcılar yardımıyla ana yapıya giren ikinci ekip, kendilerine AK-47 doğrultan Erşad Han'a iki kurşun sıktı. Toplamda 16 kurşun sıkan harekâtçılar, beş kişiyi öldürmüş ve bir kişiyi de yaralamıştı.[106][107]

Baskının üzerinden 20 dakika kadar geçtikten sonra birinci helikopter, evin çatısından kompleks dışındaki bir bölgeye iniş yapmak için havalandı. Bu sırada helikopterdeki "yeşil ünite" arızalandı ve helikopterin kontrol mekanizması bozuldu. Yavaşça yere iniş yapan helikopter yerde sekti ve yerle ikinci temasında kuyruk kısmı gövdeden ayrıldı. Yeşil üniteler, daha sonra incelemek üzere helikopterden söküldü.[106][107]

Amerika Birleşik Devletleri Savunma Bakanlığı Pfarrer'ın anlatımını "yanlış" olarak tanımladı.[108] Amerika Birleşik Devletleri Özel Harekât Komutanlığı da bu anlatımın doğruluğunu reddetti.[109][110]

No Easy Day[değiştir | kaynağı değiştir]

Baskına katılan harekâtçılardan Matt Bissonnette, 2012'de yayımlanan ve Mark Owen mahlasıyla yazdığı No Easy Day adlı kitabında harekâtı anlattı. Kitap, helikopterlerin yaklaşması ve harekâtçıların yere iniş yapması konusunda resmî anlatıma paralellik gösteriyordu. Bissonnette, üçüncü kattaki odasının kapısından Amerikalıların geldiğini gören bin Ladin'in, harekâtçılar tarafından açılan ateşle kafasının sağ kısmından vurulduğunu yazmıştı. Harekâtçılar odaya girdiğinde, odaya düşen bin Ladin yerde kanlar içinde can çekişmekte, bin Ladin'in yanında bulunan iki kadın da ağlamaktaydı. Diğer harekâtçılar kadınları tutarak oradan uzaklaştırırken, bir kısmı da bin Ladin'i göğsünden vurdu. Bissonnette'in belirttiğine göre odada, içi doldurulmamış vaziyette birer AK-47 ve Makarov vardı.[111]

Resmî anlatımların aksine Bissonnette Meryem'in yaralanmasından bahsetmez.[87] Buna ek olarak bin Ladin'in kızı Safiye'nin ayağını sakatladığı yönünde basında çıkan haberlerin yanlış olduğunu ve onun değil, Emel'in böyle bir sakatlık yaşamış olabileceğini belirtmekteydi.[111] Bissonnette ayrıca, bin Ladin'in cesedinin helikoptere yüklenmesi sonrasında içeride yer olmaması sebebiyle bir harekâtçının cesedin göğsüne oturduğunu öne sürer.[69][112][113][114][115][116]

Sonuç[değiştir | kaynağı değiştir]

Basra Körfezi'nden çeşitli hava harekâtlarını yöneten USS Carl Vinson (4 Nisan 2011).

Ekiplerin komplekse girmesi ile çıkması arasındaki süre 36-38 dakika kadardı.[51][117] Associated Press'in haberine göre harekâtın askerî kısmı ilk 15 dakika içerisinde tamamlanmıştı.[60] İçeride kaldıkları süre boyunca ekipler ev sahiplerini etkisiz hâle getirdikten sonra bilgi kaynağı aramaya başladı.[83][118] Hükûmet yetkililerince yapılan açıklamaya göre üç Ak-47, iki tabanca, on sabit disk, çeşitli belgeler, DVD'ler, yüze yakın USB bellek, iki düzine cep telefonu ve elektronik ekipmanlar ele geçirildi.[51][119][120] Ayrıca evde bir miktar afyonun depolandığı belirtildi.[121]

Acil iniş gerçekleştiren ve tekrar havalanamayacak kadar hasar gören helikopter, radardaki görünürlüğü düşüren sistemi de dahil olmak üzere gizli sistemlerinin açığa çıkmaması için yok edildi.[76] Yapılan açıklamaya göre pilot, kontrol paneli, telsiz ve kokpitte bulunan diğer gizli ekipmanı kırarken, harekâtçılar da döşedikleri bombalarla helikopteri patlattı. Bir helikopter eksik olması sebebiyle bölgeye gelen bir Chinhook helikopterin de desteğiyle ekip bölgeden uzaklaştı.[12][23][53][122]

Amerika Birleşik Devletleri Savunma Bakanlığı tarafından yayımlanan açıklamada harekâtta kullanılan hava üslerinin adından bahsedilmezken,[123] daha sonra yayımlanan haberlere göre helikopterler Bagram Hava Üssü'ne dönmüştü.[60] Usame bin Ladin'in cesedi, iki Boeing F/A-18E/F Super Hornet avcı jetinin eşlik ettiği Bell Boeing V-22 Osprey tiltrotoruyla birlikte Carl Vinson uçak gemisine götürüldü.[124][125]

Amerikalı yetkililerin açıklamalarına göre bin Ladin'in cesedi, hiçbir ülkenin cenazeyi kabul etmeyeceği gerekçesiyle Umman Denizi'ne bırakıldı.[126] İşlem gerçekleştirilmeden önce Amerikalı yetkililerle Suudi Arabistan hükûmeti arasında bir telefon görüşmesi yapılarak onay alındı.[53] Bin Ladin'in ölümünden sonraki 24 saat içerisinde Carl Vinson'da İslami ritüellere uygun bir cenaze töreni gerçekleştirildi. Hazırlıklar, yerel saatle 10.10 civarında başladı. Cenaze yıkandı, beyaz bir kefen ile denizin dibine batması için ağırlık yüklenen plastik bir muşambaya sarıldı. Bir yetkili cenaze için hazırlanan metni okudu. Başka biri metni Arapçaya çevirdi. Düz bir tahtaya konulan cenaze, tahtanın bir tarafının kaldırılmasıyla denize bırakıldı. İşlem 11.00 civarı sona ermişti.[127][128]

Amerika Birleşik Devletleri-Pakistan temasları[değiştir | kaynağı değiştir]

Amerikalı hükûmet yetkililerinin yaptığı açıklamalara göre, harekât sonuçlanana kadar Pakistan hükûmetiyle herhangi bir bilgi paylaşılmamıştı.[129][130] Genelkurmay Başkanı Michael Mullen, yerel saatle 3.00 civarında Pakistan Genelkurmay Başkanı Eşfak Kayani'yi arayarak harekât hakkında bilgilendirdi.[131]

Pakistan Dışişleri Bakanlığı, harekâtın tamamen Amerikan kuvvetleri tarafından gerçekleştirildiği yönünde bir açıklama yaptı.[132] ISI yetkilileri ortak harekât gerçekleştirildiğini ve kendilerinin de buna dahil olduğunu belirtse de,[133] Cumhurbaşkanı Asıf Ali Zerdari bunu yalanladı.[134] Pakistan Dışişleri Bakanı Salman Başir daha sonraları bir açıklama yaparak, baskından haberdar oldukları anda Pakistan askerî kuvvetlerine bağlı F-16'ların havalandığını, ancak komplekse ulaştıklarında Amerikan kuvvetlerinin bölgeden ayrılmış olduğunu söyledi.[135]

Cesedin kimliğinin belirlenmesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Amerikan kuvvetleri öldürülen kişinin Usame bin Ladin olduğunun tespit edilmesi için farklı yöntemler uyguladı:

  • Boy ölçümü: Hem bin Ladin'in hem de cesedin boyu 190 cm (6 ft 4 in) civarındaydı. Harekâtçılar yanlarında şerit metre getirmediğinden, boyu bilinen bir harekâtçı cesedin yanına uzandı ve aralarında kıyaslama yapılarak boy ölçümü yapıldı.[81][136]
  • Yüz tanıma yazılımı: NBC News'te yayınlanan habere göre cesedin fotoğrafı ile bin Ladin'in bir fotoğrafı arasında CIA tarafından gerçekleştirilen yüz tanıma analizi sonrasında %90,95 oranında eşleşme sağlandı.[137]
  • Yüz yüze tanıma: Yapılan resmî açıklamaya göre eşlerinden biri cesedin bin Ladin'e ait olduğunu belirtti.[138] Associated Press, eşlerinden birinin öldürülen kişiye baskın sırasında 'bin Ladin' şeklinde bağırdığını belirten bir haber yayımladı.[139]
  • DNA testi: Associated Press ve The New York Times, bin Ladin'in beyin kanserinden ölen kız kardeşinden alınan doku ve kan örnekleriyle cesetten alınan örneklerin bir DNA testine tabi tutulduğunu ve kesin denebilecek bir eşleşme yaşandığını yayımladı.[30][137][140] ABC News'te yayınlanan bir habere göre ise bin Ladin'den alınan iki DNA örneğinden ilki Bagram'da analiz edildi, ikincisi ise doğrudan bir kişi tarafından ABD'ye götürüldü.[141] Üst düzey bir Savunma Bakanlığı yetkilisi, Savunma Bakanlığı ile CIA laboratuvarlarında ayrı ayrı DNA analizlerinin yapıldığını, bin Ladin'in ailesinden alınan örneklerle cesetten alınan örneklerin uyum sağladığını ve cesedin bin Ladin'e ait olmama ihtimalinin yaklaşık olarak 11,8 katrilyonda bir olduğunu söyledi.[142]

Yerel halkın ifadeleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Abbottabad'da yaşayan Şuayb Eser, yerel saatle 00.58'den başlayarak, "nadir yaşanan bir olay" olarak tanımladığı helikopter sesleri duyduğuna ve camların titremesine sebep olan patlamalar gerçekleştiğine dair tweetler atmaya başladı. 1.44 itibarıyla sesler kesilirken, 3.39'da şehrin üzerinden bir uçağın geçtiğine dair bir tweet geldi.[143] Harekât sırasında çevre evlerde yaşayanlar çatılara çıktı ve düzenlenen baskını izlemeye başladı. Harekâtın ardından konuşan bölge halkından biri "Helikopterlerden çıkan ve eve ilerleyen askerler gördüm. Bazıları düzgün bir Peştuca ile bize ışıkları söndürmemizi ve içeride kalmamızı söyledi." şeklinde konuştu.[144] Diğer bir sakin silah ve çığlık sesleri duyduğunu, sonraları ise yere düşen helikopterin patlatıldığını söyledi.[145] Amerikan güçlerinin ayrılmasından ve Pakistanlı yetkililerin etrafı çevirmesinden önce içeri girdiğini belirten yerel bir güvenlik görevlisi "Üçü erkek biri kadın olmak üzere dört ölü ile yaralı bir kadın vardı. Yerde çok kan vardı ve evden dışarı sürüklenen bir cesedin kan izleri görülebiliyordu." dedi. Bazı görgü tanıkları baskın saatlerinde elektriğin kesildiğini belirtirken, bazıları cep telefonu şebekelerinin de çalışmadığını söyledi.[146][147][148] Bölgede yaşayanlarla yapılan görüşmeler sonrasında bir gazeteci yaşanan elektrik kesintisinin kontrollü ve rutin bir kesinti olduğu sonucuna varmıştı.[149]

Komplekste yaşayanlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Baskın sırasında evde 24 kişiye rastlanmıştı.[150][151] The Sunday Times, harekâtçılardan birinin düşürdüğünün tahmin edildiğini belirterek komplekste yaşadığı tespit edilen kişilerin resimleri ve betimlemelerinin yer aldığı bir cep kılavuzunun içeriğini yayımladı.[152] Kılavuzda listelenen bin Ladin'in eşleri, çocukları ve torunlarının bazılarına komplekste rastlanmamıştı.[153] Harekât sırasında evde olanlar ve yaşları şöyleydi:

  • Öldürülen 5 yetişkin: Usame bin Ladin, 54;[154] Usame bin Ladin'in Siham Sabar'dan olan oğlu Halid, 23;[153][155] Usame bin Ladin'in kuryesi Ebu Ahmed el-Kuveyti (bilinen diğer adıyla Erşad Han, 33;[152][155] Ebu Ahmed el-Kuveyti'nin erkek kardeşi Ebrar, 30; Ebrar'ın karısı Büşra, yaşı bilinmiyor.[156][157][158]
  • Hayatta kalan 4 yetişkin kadın: Bin Ladin'in karısı Hayriye, 62;[152][155] bin Ladin'in karısı Siham, 54;[152][155] bin Ladin'in karısı Emel Ahmed Abdülfettah, 29 (yaralı olarak kurtuldu);[31][155] Ebu Ahmed el-Kuveyti'nin karısı Meryem, yaşı bilinmiyor.[85][155]
  • Bin Ladin ile Siham'ın 2 çocuğu: Meryem, kız, 20 ve Sümeyye, kız, 16.[153]
  • Bin Ladin ile Emel'in 5 çocuğu: Safiye, kız, 12; İbrahim, erkek, 5 civarı;[159] Hüseyin, erkek, 3;[160] Zeyneb, kız[159] ve Asiye, kız.[25][31][152][159][161][162]
  • Bin Ladin'in 4 torunu: Abdullah, erkek, 10-11 civarı; Fatıma, kız, 4-5 civarı, Hamza, erkek, 6-7 civarı ve diğer bir torun.[163][164][165]
  • Ebu Ahmed el-Kuveyti'nin 4 çocuğu: Abdürrahman ve Halid, erkek, 6 veya 7; Rahime, kız, 9 yaşında;[166] yaşı bilinmeyen bir çocuk.[157][167]

Olay sonrası[değiştir | kaynağı değiştir]

Gelişmelerin kamuoyuna sızması[değiştir | kaynağı değiştir]

Yerel saatle 21.45 (EST) civarında Beyaz Saray'dan bir açıklama yapılarak Obama'nın gece saatlerinde ulusa sesleniş konuşması yapacağı belirtildi.[168] 22.24'te Amerika Birleşik Devletleri Deniz Kuvvetleri İhtiyat Teşkilatı istihbarat görevlisi Keith Urbahn ile oyuncu ve profesyonel güreşçi Dwayne Johnson, Twitter üzerinden eşzamanlı ve ayrı bir şekilde bin Ladin'in öldürüldüğüne dair tweet attı.[169] Adı açıklanmayan bir hükûmet görevlisi detayları medya ile paylaşırken, saat 23.00 itibarıyla bazı medya kuruluşları bin Ladin'in öldürüldüğüne dair haberler yayınlamaya başladı.[168][170]

Obama'nın ulusa seslenişi[değiştir | kaynağı değiştir]

Barack Obama'nın ulusa sesleniş konuşması

23.35'te Obama, ülkedeki başlıca televizyon ağlarında yayınlanan bir ulusa sesleniş konuşması yaptı:[168]

"İyi akşamlar. Bu gece, Amerikan halkı ve dünyaya, Amerika Birleşik Devletleri tarafından düzenlenen bir harekât sonucunda el-Kaide lideri, binlerce masum insan, kadın ve çocuğun öldürülmesinden sorumlu olan terörist Usame bin Ladin'in öldürüldüğünü belirtirim."

Obama konuşmasında yaklaşık on yıldır el-Kaide'ye karşı sürdürülen mücadeleyi takdir ederek, girişilen bu mücadele sayesinde terör planlarının bozulduğundan, iç güvenliğin güçlendiğinden, Taliban yönetimine son verildiğinden ve önemli el-Kaide üyelerinin yakalandığından veya öldürüldüğünden bahsetti. Başkanlık görevine geldiğinde bin Ladin'in öldürülmesi konusunu girişilen mücadelenin en önemli safhası olarak belirlediğini belirten Obama, bunun el-Kaide'ye vurulan en büyük darbe olduğunu ancak mücadelenin devam edeceğini söyledi. Savaşlarının İslam'a karşı olmadığını ifade etti ve 11 Eylül saldırılarında ölenler için "adalet yerini buldu" ifadesini kullandı. Obama'nın ulusa sesleniş konuşmasını dokuz farklı televizyon ağı canlı olarak verirken yaklaşık 56,6 milyon Amerikalı bu konuşmayı izledi.[171]

Tepkiler[değiştir | kaynağı değiştir]

Beyaz Saray önünde Usame bin Ladin'in ölümünü kutlayan Amerikalılar.

Bin Ladin'in öldüğüne dair resmî açıklama gelmeden önce Beyaz Saray, Dünya Ticaret Merkezi çevresi, Pentagon ve Times Square'de toplanan kalabalıklar olayı kutlamaya başlamıştı.[172] Obama ulusa sesleniş konuşmasını yaparken saniyede yaklaşık 4.000 tweet atıldı.[173] Konuşmanın ardından Birleşmiş Milletler, Avrupa Birliği ve NATO gibi uluslararası kuruluşlar ile dünyanın çeşitli ülkelerinden olumlu tepkiler geldi.[174][175] Pakistan hükûmetinden bazı isimler, harekâttan Pakistan'ın haberdar edilmemesini eleştiren açıklamalarda bulundu.[176][177] Dünyanın farklı noktalarında toplanan kalabalıklar da bin Ladin'in ölümünü kutladı.[178][179][180][181][182]

Bin Ladin'in ölümü sonrasında Times Square'de gerçekleşen kutlamalar sırasında bir kadın.

6 Mayıs günü el-Kaide, bazı cihatçı İnternet forumlarında yayımlanan bir bildiriyle bin Ladin'in ölümünü doğruladı ve bunun intikamının alınacağını belirtti.[183][184] Müslüman Kardeşler, bin Ladin'in ölümünden sonra Batılı güçlerin Irak ve Afganistan'dan çekilmesi yönünde açıklama yaptı.[185] Filistin Ulusal Yönetimi liderlerinden farklı yönlerde açıklamalar geldi. Mahmud Abbas bin Ladin'in ölümünü memnuniyetle karşıladığını belirtirken, İsmail Haniye olayı "kutsal Arap savaşçısının suikastı" olarak tanımladı.[186] Dünyanın farklı yerlerinde bin Ladin'in öldürülmesini protesto eden gösteriler yapıldı.[187][188][189][190][191][192][193][194][195][196][197]

CBS-The New York Times ortaklığında yapılan bir anketin katılımcılarının %16'sı bin Ladin'in öldürülmesi sonrasında kendini daha güvende hissederken, %60'ı kısa dönemde Amerika Birleşik Devletleri'ne karşı tepki nedeniyle terörizm tehdidinin artacağı yönünde fikir belirtti.[198] YouGov tarafından gerçekleştirilen ve Lahor, Karaçi ve İslamabad'dan "eğitimli" kişilerin katıldığı ankette ise katılımcıların %75'i Amerikan kuvvetlerinin böyle bir harekât gerçekleştirmesini onaylamazken %66'sı bin Ladin'in Abbottabad'daki komplekste öldürülmediğine inanmaktaydı.[199]

13 Mayıs günü, Pakistan'ın Çarseda şehrinde bulunan yarı askerî bir akademiye gerçekleştirilen ve 80 kişinin ölümüyle sonuçlanan intihar saldırısının sorumluğunu üstlenen Tehrik-i Taliban Pakistan sözcüsü, saldırının bin Ladin'in ölümünün intikamının alınması için yapıldığını ve devamının geleceğini açıkladı.[200]

Kod adı[değiştir | kaynağı değiştir]

Bazı haberlerde harekâtta bin Ladin için "Geronimo" kod adı kullanıldığı öne sürülse de resmî kaynaklar bunu yalanladı.[12][201][202][203] Daha sonraları yetkililer, harekât planındaki her aşamanın alfabetik olarak sıralandığını ve "Geronimo"nun harekâttaki "G" aşamasını, yani bin Ladin'in yakalanması veya öldürülmesini belirttiğini açıkladılar.[60][204] Farklı kaynaklara göre bin Ladin için kullanılan kod adı ise "Cakebread",[56] "Crankshaft"[53] veya "Jackpot" idi.[205] 19. yüzyıldaki Apaçi lideri Geronimo'nun bin Ladin ile ilişkilendirilmesi bazı kesimlerin tepkisine sebep oldu. Amerikan yerlilerinden bazı isimler Barack Obama'dan geçmişe yönelik olarak Geronimo kod adının değiştirilmesi talebinde bulunurken, bazıları açıklama ve özür beklediklerini belirtti.[206][207][208][209]

Hukuka uygunluğu[değiştir | kaynağı değiştir]

Amerika Birleşik Devletleri yasalarına uygunluğu[değiştir | kaynağı değiştir]

11 Eylül saldırıları sonrasında Amerika Birleşik Devletleri Kongresinde, devlet başkanlarına "ihtiyaç hâlinde ve uygun durumlarda ülkeler, örgütler veya kişiler üzerinde kuvvet kullanma" iznini veren Askerî Kuvvet Kullanma Yetkisi kabul edilmişti.[210] Obama yönetimi harekâtın bu karar kapsamında yapıldığını belirtirken, uluslararası hukuk veya geleneksel savaş hukuku ile çelişen bir kısım olmadığını savundu.[211]

George W. Bush'un ikinci başkanlık döneminde Amerika Birleşik Devletleri Dışişleri Bakanlığı hukuk danışmanı olarak görev yapan John B. Bellinger "Öldürmek, uzunca bir süredir geçerliliğini koruyan ve suikastları yasaklayan Yürütme Emri 12333 [1981'de imzalandı] kapsamında yasaklanmamıştır, çünkü gerçekleşen olay Amerikan silahlı kuvvetleri ile el-Kaide arasında süren çatışma kapsamındaki askerî bir harekâttı ve karşıdaki kuvvetlerin daha önceden belirlenmiş liderlerini öldürmek yasaklanmamıştı. Suikast yasağı, nefsi müdafaa kapsamında gerçekleştirilen öldürmeleri kapsamamaktadır." dedi.[212] Dışişleri Bakanlığı Hukuk Danışmanı Harold Hongju Koh da 2010'da "iç hukuka göre, nefsi müdafaa veya silahlı bir çatışma sırasında, hukuka uygun silah sistemlerinin kullanımıyla -aynı zamanda savaş hukukuna da uyan- yüksek öneme sahip daha önceden belirlenmiş bir liderin hedef alınarak öldürülmesi hukuk dışı değildir ve 'suikast' olarak değerlendirilemez." şeklinde açıklamada bulundu.[212]

Northwestern Üniversitesi Hukuk Fakültesi Uluslararası İnsan Hakları Merkezi Başkanı David Scheffer, bin Ladin'e karşı 1998 yılında, Amerika Birleşik Devletleri'ne ait federal tesislere saldırı düzenlemenin de aralarında olduğu suçlamalarla New York Güney Bölgesi Amerika Birleşik Devletleri Bölge Mahkemesi'nde bir dava açıldığını belirterek "Normalde, suçlamalar yöneltilen bir birey için yapılması gereken şey bu bireyi uygun bir şekilde yakalamak ve yargılanması için mahkemeye getirmektir... Kendisine yönelik suçlamalar varsa amaç bu bireyi yargısız infaz etmek olmamalı." sözlerini kullandı.[213] Görevin bin Ladin'i yakalamak mı yoksa öldürmek mi olduğunun belirlenmesinin önemli bir nokta olduğunu ifade eden Scheffer, harekâtçıların bin Ladin'i yakalamaya çalışmadan öldürmesi gibi bir durumun "uluslararası hukuku ihlal etmese de Amerikan ideallerine zarar vereceğini" söyledi.[213]

Uluslararası hukuka uygunluğu[değiştir | kaynağı değiştir]

Pakistan Başbakanı Yusuf Rıza Gilani, Şûra Meclisi'nde yaptığı konuşmada "Halkımız haklı olarak, Usame'nin Abbottabad'da saklandığı yere Amerikan kuvvetlerinin egemenliğimizi ihlal edecek biçimde gizlice hava ve kara saldırısı düzenlemesi konusunda öfkeli... Birleşmiş Milletler üyesi devletleri terörizm karşısında gösterdikleri mücadeleye destek için çağıran Güvenlik Konseyi, yaşananların uluslararası hukuka, insan haklarına ve uluslararası insancıl hukuka uygun olduğunu defalarca tekrarladı." sözlerini kullandı.[214] Eski Pakistan Cumhurbaşkanı Pervez Müşerref, Pakistan hükûmetinin Amerika Birleşik Devletleri ile gizli bir anlaşma yaparak Amerikan kuvvetlerinin el-Kaide'nin üst düzey sorumlularını yakalamak için tek taraflı baskınlar yapmasına izin verdiği yönünde The Guardian'da çıkan haberi yalanladı.[215] Amerika Birleşik Devletleri Senatosu Yargı Komitesi'ndeki ifadesi öncesinde başsavcı Eric Holder "Bin Ladin'e karşı düzenlenen harekât, ulusal bir meşru müdafaa kapsamında değerlendirilerek meşrulaştırıldı. Düşman bir kumandanı sahadayken öldürmek yasalara uygun." demecinde bulundu.[216]

Bin Ladin'in herhangi bir teslim olma girişiminde bulunmadığını ifade eden Holder, "böyle bir girişimde bulunmuş olsa dahi, cesur Navy SEAL harekâtçılarının yaptığı şeyi, kendilerini ve yapıdaki diğer kişileri korumak için yaptığını" söyledi.[216] Avrupa Dış İlişkiler Konseyi'nden uluslararası hukuk uzmanı Anthony Dworkin, bin Ladin'in vurulduğu sırada hors de combat gibi bir durum içerisinde olması hâlinde Cenevre Sözleşmeleri'ndeki I. Protokol'ün ihlal edildiğini ifade etti.[217]

Cesedin denize bırakılması[değiştir | kaynağı değiştir]

Cesedin denize bırakılması, İslami geleneklere göre toprağa gömmeye kıyasla uygunsuz kabul edildiğinden, bin Ladin'e uygulanan bu işlem bazı kesimlerce eleştirildi.[138][218][219] El-Ezher Üniversitesi rektörü Ahmed et-Tayyib, cesedin denize bırakılmasının dinî ve insani değerlere hakaret niteliği taşıdığını söyledi.[220] Et-Tayyib gibi bazı akademisyenler, gemi üzerinde gerçekleşen ölümler gibi özel durumlar dışında tercih edilemeyeceğini ve Müslüman bireylerin toprağa, baş kısmı Kâbe'ye bakacak şekilde gömülmesi gerektiğini belirtti.[221]

Bazı kesimler, cesedin herhangi bir yere gömülmesi durumunda, bu yerin bir "terörist tapınağı" hâline gelebileceğini öne sürdü.[221] The Guardian'da çıkan, bin Ladin'in mezarının bir tapınak gelip gelemeyeceğinin sorgulandığı bir haberde böyle bir olayın Vehhabiliğe göre uygun olmadığı belirtilmekteydi. Haberde, Mısırlı İslam analisti ve avukat Muntasır ez-Zeyat'ın, bin Ladin'in yeri açıklanmayacak bir yere gömülmesiyle aynı sonucun elde edilebileceği yönündeki sözlerine de yer verildi.[218] The Guardian'daki başka bir haberde Amerikalı bir yetkilinin söylediklerine yer verilerek bin Ladin'in cesedinin hiçbir ülke tarafından kabul edilmeyeceği belirtildi.[222] Ürdün Üniversitesi'ndeki İslam hukuku profesörlerinden Muhammed Kude, cenazeyi alacak ve İslama uygun bir defin gerçekleştirecek birisinin olmaması durumunda cenazenin denize bırakılmasının uygun olduğunu söyledi.[218] Dubai Baş müftüsü Muhammed el-Kubeysi ise "Cenazeyi denize bıraktıklarını söyleyebilirler ancak bunu İslam'a göre yaptıklarını söyleyemezler. Ailesi cenazeyi istemiyorsa İslam'a göre yapılacak şey basittir: Cenazeyi, ücra bir ada dahil herhangi bir yere gömersiniz ve duaları okursunuz. Cesedin denize bırakılması, yalnızca olağandışı durumlarda caizdir. Bu durum onlardan biri değil." şeklinde konuştu.[218] New York Üniversitesi İslam Merkezi yöneticisi imam Halid Latif denize bırakma işleminin saygılı bir şekilde gerçekleştirildiği yönünde fikir beyan etti.[223]

Usame bin Ladin'in oğlu Ömer bin Ladin, 10 Mayıs 2011'de yaptığı konuşmada cenazenin denize bırakılması sebebiyle aile olarak uygun bir tören gerçekleştirmekten mahrum kaldıklarını ifade etti.[224]

Fotoğrafların kamuoyuyla paylaşılması[değiştir | kaynağı değiştir]

CNN, üst düzey bir Amerikalı yetkiliden alıntı yaparak bin Ladin'in cesedinin fotoğraflarının çekildiğini yazdı. Haberde, Afganistan'daki hangarda çekilen fotoğraflar için "en tanınabilir ve tüyler ürpertici olan" tanımlaması yapılırken USS Carl Vinson'daki cenaze töreninde ve baskın sırasında çekilen fotoğrafların da olduğu belirtildi.[225] ABC News tarafından yayınlanan bir haberde, bir kaynaktan elde edilen bilgiye göre askerî bir personel tarafından çekilen bin Ladin'in cesedine ait fotoğrafta "büyük kalibreli bir merminin" yarattığı fiziksel hasar görülebilmekteydi.[81] CBS Evening News, bin Ladin'in sol gözünün üstüne isabet eden merminin sol gözbebeğini patlattığı ve parçalanan kafatasının ön kısmından beyninin gözüktüğü bir fotoğrafın olduğu yönünde bir haber yayınladı.[226]

Harekâtla ilgili fotoğrafların kamuoyuyla paylaşılması konusunda farklı görüşler ortaya atıldı.[227] Yayımlanması gerektiğini savunan kesimler fotoğrafların kamu kaydı olarak sayılması gerektiği,[228][229] konuyla ilgili yayımlanan haberlerin eksikliğini tamamlaması,[230] ve bin Ladin'in ölümü için kanıt oluşturarak bin Ladin'in hâlâ hayatta olduğuna dair komplo teorilerinin üretilmesinin önüne geçilmesi gibi gerekçeler öne sürdü. Yayımlanmamasını savunan kesim ise Orta Doğu'daki Amerikan karşıtı hareketlerin artma ihtimalinin olduğunu gerekçe olarak sundu.[231] Obama, yaptığı açıklamada fotoğrafların kamuoyuyla paylaşılmayacağını belirtti.[232] 4 Mayıs'ta 60 Minutes'te yayınlanan röportajda Obama "Bu şeyleri bir ödülmüş gibi göstermeyeceğiz." ifadelerini kullandı.[202] Senatör Lindsey Graham bu kararı eleştirerek fotoğrafların yayımlanması gerektiğini söylerken Senatör John McCain ile Amerika Birleşik Devletleri Temsilciler Meclisi İstihbarat Daimi Seçilmiş Komitesinin başkanlığını yapan Temsilci Mike Rogers ise kararı desteklediğini belirten açıklamalar yaptı.[233][234]

Bin Ladin'in cesedine ait 15 fotoğraf, 11 Mayıs'ta Amerika Birleşik Devletleri Senatosu'nun seçilmiş üyelerine gösterildi. Kendisiyle yapılan bir röportajda Senatör Jim Inhofe, gösterilen 12 fotoğrafın baskın sonrasında, diğer 3 fotoğrafın ise gemideki cenaze töreni sırasında çekildiğini söyledi. Inhofe ayrıca, USS Carl Vinson'da çekilen ve bin Ladin'in kan ve diğer şeylerin temizlenmesi sonrasındaki yüzünü gösteren fotoğrafların kamuoyuyla paylaşılması gerektiğini belirtti.[235]

Judicial Watch adlı kuruluş, Bilgiye Erişim Özgürlüğü Yasası kapsamında hukuki bir girişim gerçekleştirdiklerini duyurarak fotoğraflara erişim talebinde bulundu.[236][237] 9 Mayıs günü Savunma Bakanlığı, karşı yönde bir dava açarak bu girişimi durdurdu.[238] Federal hakim James E. Boasberg, 26 Nisan 2012'de sonuçlanan davada fotoğrafların yayımlanmaması yönündeki kararını açıkladı.[239] Associated Press tarafından gerçekleştirilen bu yöndeki başka bir talep de reddedildi.[240]

Bilgiye Erişim Özgürlüğü Yasası talepleri ve reddedilmeleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Bin Ladin'in öldürüldüğüne dair hiçbir somut delil paylaşılmamasından ötürü Associated Press, Reuters, CBS News, Judicial Watch, Politico, Fox News, Citizens United ve National Public Radio'nun aralarında bulunduğu bazı kuruluşlar Bilgiye Erişim Özgürlüğü Yasası kapsamında fotoğraf, video veya DNA testi sonuçları gibi bilgilerin yayımlanması talebinde bulundu.[241][242] Bu kapsamda açılan dava kapsamında 26 Nisan 2012'de hakim James E. Boasberg, Savunma Bakanlığının hiçbir kanıtı kamuoyuyla paylaşma zorunluluğu olmadığı yönünde karar verdi.[243]

Savunma Bakanlığı Genel Müfettişi tarafından hazırlanan rapor taslağına göre Amiral William H. McRaven, Savunma Bakanlığına, harekâtla alakalı tüm verilerin CIA'e gönderilmesinin ardından bilgisayarlardan silinmesi talebinde bulunmuştu.[244][245][246][247] Raporun son hâlinde ise bu kararla ilgili herhangi bir ifade yer almamaktaydı.[245] Pentagon tarafından yapılan açıklamaya göre bu, harekâta katılan isimlerin kimliklerini korumak için bir önlemdi.[245] Gerçekleştirilen veri aktarımı, baskın sırasında Navy SEALs'ın aktif bir şekilde CIA ile birlikte çalıştığı ve baskında elde edilen her kanıtın CIA'e ait olduğu belirtilerek hukuki bir temele dayandırıldı.[244][245] CIA sözcüsü Preston Golson e-posta ile yayımladığı bir demeçte "Bu baskın gibi bir CIA harekâtı sonucunda elde edilen kayıtlar, CIA direktörünün kontrolünde gerçekleştirildiğinden CIA'e aittir." ifadelerini kullandı.[248] Golson'ın demecinde Bilgiye Erişim Özgürlüğü Yasası kapsamında ortaya çıkacak hukuki sorunlardan kurtulmak amacıyla kanıtların CIA'e aktarıldığı görüşü için "tamamıyla yalan" denilmekteydi.[248] National Security Archive, verilerin bir "kara deliğe" gittiğini ifade ederek yapılan bu aktarımı eleştirdi:

"Yapılan veri aktarımıyla gerçekleştirilmek istenen esas şey, bu verilerin CIA arşivlerine girmesi ve 1986'da çıkan CIA'in harekât dosyalarının Bilgiye Erişim Özgürlüğü Yasası'ndan muaf tutulmasıyla ilgili yasaya dayanarak belgelere erişmek isteyen birisinin kara delik ile karşı karşıya gelmesini sağlamaktır."[245]

Savunma Bakanlığı kendisine ait askerî dosyaları, ulusal güvenliğin riske atılacağı gerekçesiyle kamuoyuyla paylaşmama hakkına sahipken, bunların yayımlanmasına dair bir dava açılabilmekte ve mahkemeden hassas olmayan kayıtların yayımlanması yönünde bir karar çıkabilmekteydi. CIA ise özel olarak "harekât dosyalarını" yayımlamama hakkına sahipti ve federal bir mahkemede aksi doğrultuda bir dava açılamıyordu.[248] Associated Press adına yazdığı yazısında Richard Lardner veri aktarımı hamlesini "Amerika Birleşik Devletleri hükûmeti için, en hassas hareketlerini dahi kamuoyuyla paylaşmaktan sakınmak için gerçekleştirilebilecek yeni bir strateji" olarak tanımlamıştı.[249]

Genel müfettişin hazırladığı rapor taslağında ayrıca, eski Savunma Bakanı Leon Panetta'nın Zero Dark Thirty adlı filmin yapımcılarıyla harekâtla ilgili gizli bilgileri paylaşmadığı da belirtilmişti.[250]

Olay sonrası elde edilen istihbarat[değiştir | kaynağı değiştir]

Yetkililerin açıklamasına göre komplekste ele geçirilen kanıtlar arasında on cep telefonu, beş ila on arasında bilgisayar, on iki sabit disk, en az 100 veri depolama aygıtı (USB bellek ve DVD'ler dahil), el yazısı notlar, dokümanlar, silahlar ve "çeşitli kişisel eşyalar" vardı.[251][252] Amerika Birleşik Devletleri Savunma Bakanlığından üst düzey bir yetkili konuyla ilgili olarak "bir seferde ele geçirilen en büyük terörist malzeme arşivi" yorumunda bulunmuştu.[253] Elde edilen kanıtlar, Virginia eyaletinin Quantico şehrindeki FBI laboratuvarında toplandı[251] ve bir kısmının içeriği daha sonraları kamuoyuyla paylaşıldı.

Elde edilen dijital materyal ve belgelerin incelenmesi için ayrı bir CIA ekibi oluşturuldu.[254] Bu ekip, elde edilen verilerin analizi için ülkenin diğer devlet kurumlarıyla birlikte çalıştı.[142] Öldürüldüğü sırada bin Ladin'in üzerinde bulunan giysilere dikili olan iki telefon numarasının arama detayı kayıtları da incelendi.[251]

İçinde Eylül 2006'dan Nisan 2011'e kadar tarihlenen e-postalar ve taslaklarının olduğu on yedi belgenin orijinal sürümleri ile İngilizce çevirileri, bin Ladin'in ölümünden bir yıl sonra, 2 Mayıs 2012 tarihinde Terörizmle Mücadele Merkezi tarafından kamuoyuyla paylaşıldı.[252][255] Belgelerde Amerika Birleşik Devletleri'ndeki haber medyası, yakın kuruluşlar, hedefler, Amerika, güvenlik ve "çok önemli bir olay" olarak tanımlanan Arap Baharı gibi konulardan bahsediliyordu.[256] Belgelerde bin Ladin, el-Kaide'nin sınırlı bir güce sahip olduğunu ve Amerika Birleşik Devletleri'ne saldırmanın en iyi yolunun, ağaç benzetmesi yaparak "gövdeyi kesmeye konsantre olmak" olduğunu yazmıştı.[252] Arap Yarımadası el-Kaidesi lideri Nasır el-Vuheyşi'nin sunduğu Anwar al-Awlaki'nin terfi edilmesi önerisini reddetmiş ve 2009 Noel'indeki yolcu uçağı bombalaması girişimi sonrasında örgütün Amerika Birleşik Devletleri'ndeki faaliyetlerinin "yolcu uçaklarını bombalamakla sınırlı kalmaması" üzere artması gerektiğini belirtmişti.[252] Yayımlanan belgelerde bahsedilen el-Kaide ile İran arasındaki ilişkileri Terörizmle Mücadele Merkezi, "ihtiyaç gereği oluşan, ortak güvensizlik ve düşmanlıkla desteklenen nahoş bir durum" olarak tanımlamıştı.[252]

Mart 2015'te Amerika Birleşik Devletleri Adalet Bakanlığı tarafından on bir yeni belge yayımlandı.[257] 2009 yılında Manchester'daki bir alışveriş merkezine bombalı saldırı planlamaktan mahkûm edilen Abid Nasır'a karşı açılan davada kullanılan belgeler,[258] ölümünden bir yıl önce bin Ladin'e veya bin Ladin tarafından yazılan mektuplardan oluşmakta ve CIA tarafından el-Kaide'ye karşı yürütülen insansız hava araçlı saldırıların örgüte verdiği zarardan bahsedilmekteydi.[259]

Abbottabad Komisyonu Raporu[değiştir | kaynağı değiştir]

Harekât öncesinde, sırasında ve sonrasında yaşananları soruşturmak amacıyla, Pakistan hükûmetinin talebi doğrultusunda Pakistan Yüce Mahkemesi tarafından 20 Haziran 2011'de adli bir komisyon olan Abbottabad Komisyonu oluşturuldu.[260] Komisyon, tanık olarak belirlenen 201 kişinin sorgulanması ve çeşitli dokümanların incelemesi sonucunda hazırladığı raporu 25 Mayıs 2012'de tamamladı.[261] Kamuoyuyla resmî olarak paylaşılmayan raporun tamamı, Temmuz 2013'te Al Jazeera tarafından sızdırıldı.[262]

Raporda bin Ladin'in 2002 yılı ortalarında Pakistan'a giriş yaptığı belirtilirken, bin Ladin'in en genç eşi Emel, Abbottabad'a yerleşmeden önce 2,5 yıl kadar Haripur ilçesindeki Çak Şah Muhammed köyünde yaşadıklarını, 2005 yılı sonlarında ise buraya geldiklerini söylemişti.[25][262] Emel ayrıca Afganistan'da gerçekleştirilen iki ameliyat sonrasında bin Ladin'in böbreğindeki rahatsızlığın düzeldiğini, kendisinin sağlıklı ve zinde olduğunu belirtmişti.[25]

Bin Ladin'in vasiyeti[değiştir | kaynağı değiştir]

Bin Ladin'in ölümü sonrasında Kuveyt gazetesi el-Enba, 14 Aralık 2011 tarihinde hazırlandığı belirtilen dört sayfalık bir belge yayımladı.[263] Bu belgede bin Ladin çocuklarından cihadı devam ettirmemeleri ve el-Kaide'ye katılmamaları, eşlerinden ise kendisinin vefatı sonrasında tekrar evlenmemeleri isteğinde bulunmuştu.[263][264]

Komplo teorileri[değiştir | kaynağı değiştir]

Bin Ladin'in 1 Mayıs 2011'de öldüğü bazı kesimlerce kabul edilmedi.[265] Cesedin hızlı bir şekilde denize bırakılması, DNA testi sonuçlarının çabuk gelmesi, fiziksel delillerin yetersizliği ve cesedin fotoğraflarının yayımlanmaması bin Ladin'in ölmediği veya farklı bir tarihte ve şekilde öldüğü yönünde bazı komplo teorilerinin üretilmesine yol açtı.[266]

Helikopterlerde kullanılan teknoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Aviation Week'te yayımlanan bir yazıda, harekâtta kullanılan helikopterlerin radardaki tespit edilebilirliği düşürme amacıyla modifiye edilmiş bir Sikorsky MH-60 Black Hawk olduğu yazılmıştı. Olay yerinde bulunan seri numarası da bu modelin 2009 yapımı olan diğer helikopterleriyle eşleşmekteydi.[267][268] Helikopterler, askerî bir harekâtta kullanıldığı resmî olarak kabul edilen ilk hayalet helikopterlerdi.[268][269] Acil iniş gerçekleştiren helikopterin kuyruk rotoru patlama sonucunda bir bütün olarak kompleks duvarının dışında kalmıştı.[268] Pakistanlı güvenlik kuvvetleri önce kumaş bir örtüyle helikopteri sakladı,[270] sonrasında ise branda çekilerek gizlenen kuyruk kısmı traktör yardımıyla çekildi.[271]

Amerika Birleşik Devletleri enkazın iadesini isterken Pakistanlı yetkililer Çin hükûmetinin de enkaza talip olduğunu söyledi. Enkazı iki haftadan fazla elinde tutan Pakistan tarafı, daha sonra Amerika Birleşik Devletleri Senatosu Dış İlişkiler Komisyonu Başkanı John Kerry'ye devretti.[272][273] Ağustos 2011'de Financial Times'ta yayımlanan bir haberdeki iddiaya göre Pakistanlı yetkililer, kuyruk kısmını incelemek, fotoğraflarını çekmek ve radarda görünürlüğü düşüren boyasından örnek almak üzere Çinli askerî mühendislere izin vermişti. Haberde, Amerikalı bir istihbarat yetkilisinin söyledikleri kaynak olarak gösterilmişti.[274] Pakistan ve Çin Halk Cumhuriyeti yetkilileri ise bu iddiaları reddetti.[275]

Popüler kültüre etkileri[değiştir | kaynağı değiştir]

2012'de vizyona giren ve yönetmenliğini Kathryn Bigelow'un üstlendiği Zero Dark Thirty, 11 Eylül saldırıları sonrasındaki Usame bin Ladin'in aranması sürecini ve bin Ladin'in öldürülmesiyle sonuçlanan harekâtı konu almaktaydı.[276] 4 Kasım 2012'de National Geographic Channel'da yayınlanan SEAL Team Six: The Raid on Osama Bin Laden adlı televizyon filmi de harekâtı konu alıyordu.[277][278]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Özel
  1. ^ "President Freezes Terrorists' Assets" (İngilizce). Beyaz Saray. 24 Eylül 2001. 29 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2015. 
  2. ^ Risen, James; Natta Jr., Don Van (14 Eylül 2001). "Authorities Have Learned the Identities of 18 Hijackers, Attorney General Says". The New York Times (İngilizce). Washington, DC. 26 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2015. 
  3. ^ Erlanger, Steven (17 Eylül 2001). "AFTER THE ATTACKS: THE HIJACKERS; Investigators Discover That 3 Attackers on Planes Attended Same German University". The New York Times (İngilizce). Hamburg. 27 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2015. 
  4. ^ "U.S. rejects Taliban offer to try bin Laden" (İngilizce). Washington, DC: CNN. 7 Ekim 2001. 20 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2015. 
  5. ^ Weaver, Mary Anne (11 Eylül 2005). "Lost at Tora Bora". The New York Times (İngilizce). 27 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2015. 
  6. ^ a b c Sargent, Greg (12 Mayıs 2011). "John McCain to Bush apologists: Stop lying about Bin Laden and torture". The Washington Post (İngilizce). 16 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2015. 
  7. ^ a b c "Muhammad Mani Ahmad Al Shalan Al Qahtani". The Daily Telegraph (İngilizce). WikiLeaks. 27 Nisan 2011. 8 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2015. 
  8. ^ a b Isikoff, Michael (4 Mayıs 2011). "How profile of bin Laden courier led CIA to its target". Today (İngilizce). Washington, DC. 23 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2015. 
  9. ^ a b "JTF-GTMO Detainee Assessment" (PDF). WikiLeaks (İngilizce). Amerika Birleşik Devletleri Savunma Bakanlığı. 16 Ocak 2008. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2015. 
  10. ^ "JTF-GTMO Detainee Assessment". WikiLeaks (İngilizce). Amerika Birleşik Devletleri Savunma Bakanlığı. 10 Eylül 2008. 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2015. 
  11. ^ a b Shane, Scott ve Savage, Charlie (3 Mayıs 2011). "Bin Laden Raid Revives Debate on Value of Torture". The New York Times (İngilizce). 2 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2015. 
  12. ^ a b c d e f g Mazzetti, Mark; Cooper, Helene; Baker, Peter (2 Mayıs 2011). "Behind the Hunt for Bin Laden". The New York Times (İngilizce). 29 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2015. 
  13. ^ Woodward, Bob (6 Mayıs 2011). "Death of Osama bin Laden: Phone call pointed U.S. to compound — and to 'the pacer'". The Washington Post (İngilizce). 21 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2015. 
  14. ^ Cole, Matthew (19 Mayıs 2011). "U.S. Will Not Pay $25 Million Osama Bin Laden Reward, Say Officials" (İngilizce). ABC News. 9 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2015. 
  15. ^ a b c d Mazzetti, Mark; Cooper, Helene (2 Mayıs 2011). "Detective Work on Courier Led to Breakthrough on Bin Laden". The New York Times (İngilizce). 10 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2015. 
  16. ^ a b c Schwarz, Jon; Devereaux, Ryan (12 Mayıs 2015). "Claim: Sy Hersh's bin Laden story is true - but old news". The Intercept (İngilizce). 12 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2015. 
  17. ^ Crilly, Rob (10 Ağustos 2011). "Osama bin Laden 'protected by Pakistan in return for Saudi cash'". The Daily Telegraph (İngilizce). İslamabad. 12 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2015. 
  18. ^ a b c Hersh, Seymour M. (21 Mayıs 2015). "The Killing of Osama bin Laden". London Review of Books (İngilizce). 16 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2015. 
  19. ^ a b c Cole, Matthew; Esposito, Richard; Windrem, Robert; Mitchell, Andrea (11 Mayıs 2015). "Pakistanis Knew Where Osama Bin Laden Was, U.S. Sources Say" (İngilizce). NBC News. 16 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2015. 
  20. ^ Stableford, Dylan (11 Mayıs 2015). "White House calls Seymour Hersh story about Osama bin Laden raid 'baseless'" (İngilizce). Yahoo! News. 18 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2015. 
  21. ^ Jaffe, Alexandra (11 Mayıs 2015). "White House rejects Seymour Hersh 'baseless assertions' on bin Laden raid". CNN. 25 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2015. 
  22. ^ a b Kneffel, Peter (17 Mayıs 2015). "German spy agency 'helped US find bin Laden': report". The Express Tribune (İngilizce). Berlin: Agence France-Presse. 18 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2015. 
  23. ^ a b c d e Dedman, Bill. "How the U.S. tracked couriers to elaborate bin Laden compound" (İngilizce). MSNBC. 2 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2015. 
  24. ^ Toosi, Nahal ve Khan, Zarar (4 Mayıs 2011). "Property records give new insights into bin Laden". Business Week (İngilizce). Abbottabad. 27 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2015. 
  25. ^ a b c d "Osama lived in Haripur before moving to Abbottabad". Dawn (İngilizce). 7 Mayıs 2011. 11 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2015. 
  26. ^ Coll, Steve (10 Temmuz 2013). "The Women in Abbottabad: What Pakistan Learned". The New Yorker (İngilizce). 20 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2015. 
  27. ^ Gal, Carlotta (3 Mayıs 2011). "Behind High Walls, Model Neighbors Were Harboring a Fugitive". The New York Times (İngilizce). 25 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2015. 
  28. ^ "Bin Laden's widow says they lived in Pakistan for five years". Dawn (İngilizce). İslamabad: Reuters. 6 Mayıs 2011. 7 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mayıs 2015. 
  29. ^ a b Zengerle, Patricia; Bull, Alister (2 Mayıs 2011). "Bin Laden was found at luxurious Pakistan compound" (İngilizce). Washington, DC: Reuters. 8 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2015. 
  30. ^ a b c Myers, Steven Lee; Bumiller, Elisabeth (2 Mayıs 2011). "Obama Calls World 'Safer' After Pakistan Raid". The New York Times (İngilizce). 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2015. 
  31. ^ a b c d e f g h Sherwell, Philip (7 Mayıs 2011). "Osama bin Laden killed: Behind the scenes of the deadly raid". The Daily Telegraph (İngilizce). New York. 15 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2015. 
  32. ^ "What was life like in the Bin Laden compound?" (İngilizce). BBC News. 9 Mayıs 2011. 28 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2015. 
  33. ^ Burke, Jason; Şah, Said (6 Mayıs 2011). "Osama bin Laden: family guy with three wives, nine children and a cow to keep". The Guardian (İngilizce). Delhi ve Abbottabad. 3 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2015. 
  34. ^ "Osama Bin Laden compound demolished in Pakistan" (İngilizce). BBC News. 27 Şubat 2012. 20 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2015. 
  35. ^ Ladd, Trevor J. (27 Şubat 2012). "Osama Bin Laden's Pakistani Compound Demolished" (İngilizce). ABC News. 18 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2015. 
  36. ^ a b Losey, Stephen (9 Mayıs 2011). "Intelligence fusion got bin Laden". Federal Times (İngilizce). 9 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2015. 
  37. ^ a b Miller, Greg (5 Mayıs 2011). "CIA spied on bin Laden from safe house". The Washington Post (İngilizce). 14 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2015. 
  38. ^ Shah, Saeed (11 Temmuz 2011). "CIA organised fake vaccination drive to get Osama bin Laden's family DNA". The Guardian (İngilizce). İslamabad. 9 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2015. 
  39. ^ Shah, Saeed (2 Mart 2012). "CIA tactics to trap Bin Laden linked with polio crisis, say aid groups". The Guardian (İngilizce). İslamabad. 23 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2015. 
  40. ^ Whiteman, Hilary; Sayah, Reza (7 Haziran 2012). "Bin Laden raid harms Pakistan polio fight" (İngilizce). CNN. 15 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2015. 
  41. ^ Miller, Greg (18 Mayıs 2011). "CIA flew stealth drones into Pakistan to monitor bin Laden house". The Washington Post (İngilizce). 8 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2015. 
  42. ^ Ambinder, Marc (5 Mayıs 2011). "The Little-Known Agency That Helped Kill Bin Laden". The Atlantic (İngilizce). 4 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2015. 
  43. ^ Paterson, Andrea (30 Ağustos 2013). "The NSA has its own team of elite hackers". The Washington Post (İngilizce). 11 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2015. 
  44. ^ Whitlock, Craig; Gellman, Barton (29 Ağustos 2013). "To hunt Osama bin Laden, satellites watched over Abbottabad, Pakistan, and Navy SEALs". The Washington Post (İngilizce). 12 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2015. 
  45. ^ a b Lochhead, Carolyn (3 Mayıs 2011). "Bin Laden data not had by torture, Feinstein says". San Francisco Chronicle (İngilizce). 10 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2015. 
  46. ^ Calabresi, Massimo (2 Mayıs 2011). "The CIA Gets a Rare Public Victory". Time (İngilizce). 25 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2015. 
  47. ^ Goldman, Adam; Apuzzo, Matt (2 Mayıs 2011). "Osama Bin Laden Dead: How One Phone Call Led U.S. To Bin Laden's Doorstep". The Huffington Post (İngilizce). Washington, DC: Associated Press. 12 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2015. 
  48. ^ a b c Apuzzo, Matt; Goldman, Adam (11 Mayıs 2011). "Bin Laden was unarmed when SEALs stormed room". The Salt Lake Tribune (İngilizce). Associated Press. 3 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2015. 
  49. ^ Lehrer, Jim (3 Mayıs 2011). "CIA Chief Panetta: Obama Made 'Gutsy' Decision on Bin Laden Raid". PBS NewsHour (İngilizce). 1 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2015. 
  50. ^ Hosenball, Mark (2 Mayıs 2011). "U.S. commandos knew bin Laden likely would die" (İngilizce). Reuters. 25 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2015. 
  51. ^ a b c d Allen, Mike (2 Mayıs 2011). "Osama bin Laden raid yields trove of computer data" (İngilizce). Politico. 14 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2015. 
  52. ^ Abbottabad Komisyonu Raporu; s. 244
  53. ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y Schmidle, Nicholas (8 Ağustos 2011). "Getting Bin Laden". The New Yorker (İngilizce). 30 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Haziran 2015. 
  54. ^ a b c d Gorman, Siobhan; Barnes, Julian E. (23 Mayıs 2011). "Spy, Military Ties Aided bin Laden Raid". The Wall Street Journal (İngilizce). 18 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2015. 
  55. ^ a b c d e f Bowden, Mark (Kasım 2012). "The Hunt For 'Geronimo'". Vanity Fair (İngilizce). s. 144. 27 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Haziran 2015. 
  56. ^ a b c d e Tapper, Jake (9 Haziran 2011). "Chapter Six: The President Takes Aim" (İngilizce). ABC News. 26 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2015. 
  57. ^ "Sources: Bragg helped plan bin Laden raid" (İngilizce). WTVD. 3 Mayıs 2011. 21 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Haziran 2015. 
  58. ^ a b c Ambinder, Marc (3 Mayıs 2011). "The secret team that killed bin Laden". National Journal (İngilizce). 17 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Haziran 2015. 
  59. ^ Sanchez, Raf; Lawler, David (10 Haziran 2014). "Hillary Clinton's new book: the key passages". The Daily Telegraph (İngilizce). Washington, DC. 8 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Haziran 2015. 
  60. ^ a b c d e f g h i j k l Dozier, Kimberly (17 Mayıs 2011). "AP sources: Raiders, White House knew secret bin Laden raid was a one-shot deal". Chicago Sun-Times (İngilizce). Associated Press. 29 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2015. 
  61. ^ Pilkington, Ed (11 Şubat 2013). "Navy Seal who allegedly shot Bin Laden says US military has abandoned him". The Guardian (İngilizce). New York. 2 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2015. 
  62. ^ Saul, Heather (12 Kasım 2014). "Rob O'Neill: US Navy Seal claims team never planned to take Osama bin Laden alive". The Independent (İngilizce). 9 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2015. 
  63. ^ Dozier, Kimberly; Burns, Robert (5 Mayıs 2011). "Raid raises question: Who's soldier, who's spy?". Associated Press (İngilizce). Fox News. 1 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2015. 
  64. ^ "US forces kill Osama bin Laden in Pakistan" (İngilizce). NBC News. 2 Mayıs 2011. 30 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Haziran 2015. 
  65. ^ Gaffney, Frank J. (2 Mayıs 2011). "GAFFNEY: Bin Laden's welcome demise". The Washington Times (İngilizce). 29 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2015. 
  66. ^ a b c d e f Miklaszewski, Jim (5 Mayıs 2011). "Bin Laden 'firefight': Only one man was armed" (İngilizce). NBC News. 18 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2015. 
  67. ^ Bedard, Paul (11 Mayıs 2011). "The Gun That Killed Osama bin Laden Revealed". U.S. News & World Report (İngilizce). 4 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2015. 
  68. ^ Bergen 2012, s. 44, 50.
  69. ^ a b c "No Easy Day: Ex-Navy SEAL says his book on Osama bin Laden's death is not political". Daily Mail (İngilizce). Londra: Associated Press. 30 Ağustos 2012. 27 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2015. 
  70. ^ Viegas, Jennifer (3 Mayıs 2011). "A U.S. Navy Seals' Secret Weapon: Elite Dog Team" (İngilizce). Discovery News. 9 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2015. 
  71. ^ Brammer, Jack; Thomma, Steven (7 Mayıs 2011). "Obama thanks special forces for daring bin Laden raid". The Seattle Times (İngilizce). 18 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2015. 
  72. ^ a b Abbottabad Komisyonu Raporu, s. 55
  73. ^ Woodward, Calvin (4 Mayıs 2011). "Inside bin Laden's lair with SEAL Team 6". Military Times (İngilizce). 26 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2015. 
  74. ^ Behrman, Max (2 Mayıs 2011). "The Berzerker Black Hawk Helicopter That Helped Kill Osama bin Laden" (İngilizce). Gizmodo. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2015. 
  75. ^ a b c Drew, Christopher (5 Mayıs 2011). "Attack on Bin Laden Used Stealthy Helicopter That Had Been a Secret". The New York Times (İngilizce). 4 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2015. 
  76. ^ a b Axe, David (4 Mayıs 2011). "Aviation Geeks Scramble to ID bin Laden Raid's Mystery Copter". Wired (İngilizce). 18 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2015. 
  77. ^ Tapper, Jake (2 Mayıs 2011). "In March, President Obama Authorized Development of Plan to Bomb Compound but Wanting Evidence of OBL's Death, Did Not Execute" (İngilizce). ABC News. 9 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2015. 
  78. ^ Martin, David (10 Mayıs 2011). "Bin Laden mission was roll of the dice for Obama" (İngilizce). CBS News. 19 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2015. 
  79. ^ Capaccio, Tony (5 Mayıs 2011). "Helicopter Carrying SEALs Downed by Vortex, Not Mechanical Flaw or Gunfire". Bloomberg L.P. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2015. 
  80. ^ Gorman, Siobhan; Entous, Adam (3 Mayıs 2011). "U.S. Rolled Dice in bin Laden Raid". The Wall Street Journal (İngilizce). 18 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2015. 
  81. ^ a b c d Thomas, Pierre; Raddatz, Martha; Tapper, Jake; Hopper, Jessica (4 Mayıs 2011). "Navy SEALs Who Captured, Killed Osama Bin Laden Return to United States" (İngilizce). 16 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2015. 
  82. ^ Goldman, Adam; Apuzzo, Matt (3 Mayıs 2011). "Phone call by Kuwaiti courier led to bin Laden". The Daily Telegraph (İngilizce). Associated Press. 8 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2015. 
  83. ^ a b "How U.S. forces killed Osama bin Laden" (İngilizce). CNN. 3 Mayıs 2011. 19 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2015. 
  84. ^ a b c Lamb, Christina; Smith, Nicola (9 Mayıs 2011). "Geronimo! EKIA 38 minutes to mission success". The Australian (İngilizce). 1 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2015. 
  85. ^ a b Bergen, Peter (26 Nisan 2012). "The Last Days of Osama bin Laden" (İngilizce). NewAmerica.net. 21 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2015. 
  86. ^ Bergen, Peter (3 Mayıs 2012). "A visit to Osama bin Laden's lair" (İngilizce). CNN. 24 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2015. 
  87. ^ a b c Churcher, Sharon (1 Eylül 2012). "Navy SEAL Casts Doubt On Bin Laden's Death". Daily Mail (İngilizce). Londra. 14 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2015. 
  88. ^ Landler, Mark; Mazzetti, Mark (5 Mayıs 2011). "Account Tells of One-Sided Battle in Bin Laden Raid". The New York Times (İngilizce). 31 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2015. 
  89. ^ Rosen, James (6 Mayıs 2011). "Bin Laden Killing: How the White House, Pentagon and CIA Botched the Storyline" (İngilizce). Fox News. 1 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2015. 
  90. ^ Evans, Martin; Rayner, Gordon (3 Mayıs 2011). "Osama bin Laden dead: how Barack Obama and the White House watched". The Daily Telegraph (İngilizce). 4 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2015. 
  91. ^ Warrick, Joby (6 Kasım 2014). "Ex-SEAL Robert O'Neill reveals himself as shooter who killed Osama bin Laden". The Washington Post (İngilizce). Washington, DC. 26 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2015. 
  92. ^ Michaels, Jim (8 Kasım 2014). "Navy SEALs 'frustrated' by bin Laden raid disclosures". USA Today (İngilizce). 26 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2015. 
  93. ^ Bergen, Peter (27 Mart 2013). "Who really killed bin Laden?" (İngilizce). CNN. 2 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2015. 
  94. ^ Kulish, Nicholas; Drew, Christopher; Naylor, Sean D. (6 Kasım 2014). "Another Ex-Commando Says He Shot Bin Laden". The New York Times (İngilizce). 4 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2015. 
  95. ^ "Bin Laden: Al-Qaeda leader was unarmed when shot - US" (İngilizce). BBC News. 3 Mayıs 2011. 20 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2015. 
  96. ^ Henderson, Barney; Allen, Nick (29 Ağustos 2012). "Osama bin Laden book by Navy SEAL reveals al-Qaeda leader unarmed and shot in doorway". The Daily Telegraph (İngilizce). Los Angeles. 18 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2015. 
  97. ^ "US: Only Single Bin Laden Defender Shot at SEALs". Associated Press (İngilizce). Fox News. 5 Mayıs 2011. 23 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2015. 
  98. ^ Pfarrer 2011, s. 192-93.
  99. ^ Pfarrer 2011, s. 189-98.
  100. ^ "Osama bin Laden was a user of herbal viagra". The Daily Telegraph (İngilizce). Londra. 9 Mayıs 2011. 18 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2015. 
  101. ^ "Shot dead 'with money sewn into his clothes': Bin Laden was captured alive and then executed, 'claims daughter, 12'". Daily Mail (İngilizce). 4 Mayıs 2011. 17 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2015. 
  102. ^ Booth, Robert (5 Mayıs 2011). "Osama bin Laden death: How family scene in compound turned to carnage". The Guardian (İngilizce). Londra. 12 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2015. 
  103. ^ "Pakistan admits Bin Laden intelligence failure" (İngilizce). BBC News. 3 Mayıs 2011. 20 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2015. 
  104. ^ Gall, Carlotta (4 Mayıs 2011). "Pakistani Military Investigates How Bin Laden Was Able to Hide in Plain View". The New York Times (İngilizce). 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2015. 
  105. ^ Drogin, Bob; Parsons, Christi; Dilanian, Ken (3 Mayıs 2011). "How Bin Laden met his end". Los Angeles Times (İngilizce). Washington, DC. 5 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2015. 
  106. ^ a b c Cahalan, Susannah (6 Kasım 2011). "Real Story Of Team 6's Charge". New York Post. 18 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2015. 
  107. ^ a b c Pfarrer 2011, s. 190-97.
  108. ^ Carroll, Chris (7 Kasım 2011). "Pentagon says new bin Laden raid book gets details wrong". Stars and Stripes (İngilizce). 18 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2015. 
  109. ^ Dozier, Kimberly (15 Kasım 2011). "Spec-Ops Command: SEAL raid book 'a lie'". Yahoo! News (İngilizce). Associated Press. 18 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2015. 
  110. ^ "Former Navy Seal's book on Bin Laden's death branded 'fabrication'". The Guardian. Londra: Associated Press. 15 Kasım 2011. 18 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2015. 
  111. ^ a b Owen, Mark (4 Eylül 2012). No Easy Day: The Firsthand Account of the Mission that Killed Osama bin Laden (İngilizce). Dutton Penguin. ISBN 978-0525953722. 20 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2015. 
  112. ^ Kiley, Sam (29 Ağustos 2012). "Navy SEAL Casts Doubt On Bin Laden's Death" (İngilizce). Sky News. 14 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2015. 
  113. ^ Warrick, Joby (29 Ağustos 2012). "Ex-SEAL's book says Osama bin Laden made no attempt to defend himself in raid". The Washington Post (İngilizce). 14 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2015. 
  114. ^ Schmitt, Eric (30 Ağustos 2012). "Book on Bin Laden Killing Contradicts U.S. Account". The New York Times (İngilizce). 9 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2015. 
  115. ^ "Bin Laden book No Easy Day 'contradicts official account'" (İngilizce). BBC News. 29 Ağustos 2012. 14 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2015. 
  116. ^ Baram, Marcus (28 Ağustos 2012). "'No Easy Day,' Bin Laden Raid Book: Osama Was Unarmed". The Huffington Post (İngilizce). 1 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2015. 
  117. ^ Bergen, Peter (9 Temmuz 2013). "Bin Laden's life on the run" (İngilizce). CNN. 19 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2015. 
  118. ^ Ross, Brian; Cole, Matthew; Patel, Avni (2 Mayıs 2011). "Osama Bin Laden: Navy SEALS Operation Details of Raid That Killed 9/11 Al Qaeda Leader" (İngilizce). ABC News. 23 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2015. 
  119. ^ Goldman, Adam; Brummitt, Chris (2 Mayıs 2011). "Bin Laden's demise: Long pursuit, burst of gunfire" (İngilizce). Washington, DC: Associated Press. 6 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2015. 
  120. ^ Hayes, Stephen F. (15 Eylül 2014). "Al Qaeda Wasn't 'on the Run'". The Weekly Standard (İngilizce). 15 (1). 26 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2015. 
  121. ^ Bronstein, Phil (11 Şubat 2013). "The Man Who Killed Osama bin Laden... Is Screwed". Esquire (İngilizce). 24 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2015. 
  122. ^ Allen, Jonathan; Allen, Mike (2 Mayıs 2011). "Wild moments during daring SEAL assault". Politico. 18 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2015. 
  123. ^ Deshishku, Stacia (3 Mayıs 2011). "What DOD says happened at the OBL compound" (İngilizce). CNN. 16 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2015. 
  124. ^ Gertz, Bill (12 Mayıs 2011). "Inside the Ring: Osama's Escorts". The Washington Times (İngilizce). 18 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2015. 
  125. ^ Capaccio, Tony (14 Haziran 2011). "V-22 Osprey Flew Osama Bin Laden To Navy Ship After Death" (İngilizce). Bloomberg L.P. 19 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2015. 
  126. ^ Lawrence, Chris (3 Mayıs 2011). "'No land alternative' prompts bin Laden sea burial" (İngilizce). Washington, DC: CNN. 18 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2015. 
  127. ^ Garamone, Jim (2 Mayıs 2011). "Bin Laden Buried at Sea" (İngilizce). American Forces Press Service. 29 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2015. 
  128. ^ "Secret details of Bin Laden burial revealed" (İngilizce). Al Jazeera English. 22 Kasım 2012. 18 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2015. 
  129. ^ "Osama Bin Laden, al-Qaeda leader, dead – Barack Obama" (İngilizce). BBC News. 2 Mayıs 2011. 29 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2011. 
  130. ^ "Osama bin Laden killed in Pakistan, says Obama". Dawn (İngilizce). Reuters. 2 Mayıs 2011. 20 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2015. 
  131. ^ Perlez, Jane (5 Mayıs 2011). "Pakistani Army Chief Warns U.S. on Another Raid". The New York Times (İngilizce). İslamabad. 3 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2015. 
  132. ^ "Bin Laden operation conducted by U.S. forces: Pakistan". Dawn (İngilizce). İslamabad: Agence France-Presse. 2 Mayıs 2011. 29 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2015. 
  133. ^ Rodriguez, Alex (2 Mayıs 2011). "Suspicions grow over whether Pakistan aided Osama bin Laden". Los Angeles Times (İngilizce). 5 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2015. 
  134. ^ Zerdari, Asıf Ali (2 Mayıs 2011). "Pakistan did its part". The Washington Post (İngilizce). 29 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2015. 
  135. ^ Wright, Tom; Rosenberg, Matthew (6 Mayıs 2011). "Pakistan Rejects U.S. Criticism". The Wall Street Journal (İngilizce). 6 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2015. 
  136. ^ Farber, Dan (8 Mayıs 2011). "Navy SEALs forgot to bring a tape measure" (İngilizce). CBS News. 18 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2015. 
  137. ^ a b Carroll, Linda (2 Mayıs 2011). "DNA confirms bin Laden death" (İngilizce). NBC News. 18 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2015. 
  138. ^ a b Leland, John; Bumiller, Elisabeth (2 Mayıs 2011). "Islamic Scholars Split Over Sea Burial for Bin Laden". The New York Times (İngilizce). 19 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2015. 
  139. ^ Burns, Robert (2 Mayıs 2011). "AP source: DNA IDs bin Laden, wife named him in raid". USA Today. Associated Press. 2 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2015. 
  140. ^ "Osama Bin Laden's body 'identified by sister's brain'". The Daily Telegraph (İngilizce). 2 Mayıs 2011. 14 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2015. 
  141. ^ Zakaria, Tabassum (2 Mayıs 2011). "U.S. tests bin Laden's DNA, used facial ID: official" (İngilizce). Reuters. 26 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2015. 
  142. ^ a b "Background Briefing with Senior Intelligence Official at the Pentagon on Intelligence Aspects of the U.S. Operation Involving Osama Bin Laden" (İngilizce). 7 Mayıs 2011. 3 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2015. 
  143. ^ Butcher, Mike (2 Mayıs 2011). "Here's the guy who unwittingly live-tweeted the raid on Bin Laden" (İngilizce). TechCrunch. 26 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2015. 
  144. ^ Abbas, Qaswar; Unnithan, Sandeep (7 Mayıs 2011). "How Pak is Trapped in Web of Deceit". India Today (İngilizce). Abbottabad ve Yeni Delhi. 8 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2015. 
  145. ^ A. R. (4 Mayıs 2011). "Pakistan and Afghanistan, after bin Laden: Badly spooked". The Economist (İngilizce). Abbottabad ve Kâbil. 25 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2015. 
  146. ^ Miller, Leslie (4 Mayıs 2011). "Navy SEAL Black Hawk was no ordinary chopper" (İngilizce). ABC News. 20 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2015. 
  147. ^ Kassim, Aliza; Nguyen, Giang (3 Mayıs 2011). "A sleepy Pakistani city awakes to violence, a unique place in history" (İngilizce). CNN. 20 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2015. 
  148. ^ Maher, Heather (3 Mayıs 2011). "'Can We Get Our Ball Back, Mister?' – Living Next Door To Osama Bin Laden" (İngilizce). Radio Free Europe/Radio Liberty. 20 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2015. 
  149. ^ Manzoor, Usman (5 Mayıs 2011). "Neighbours say Army came after Osama operation". The News International (İngilizce). 6 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2015. 
  150. ^ Bergen, Peter; Gall, Carlotta (1 Mayıs 2014). "Did Pakistan Know About Bin Laden?". Foreign Policy (İngilizce). 8 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2015. 
  151. ^ "The 'Manhunt' To Capture Osama Bin Laden" (İngilizce). NPR Books. 1 Mayıs 2012. 29 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2015. 
  152. ^ a b c d e Lamb, Christina (23 Mayıs 2011). "'CIA mole guided' SEALs to Osama bin Laden". The Australian (İngilizce). 31 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2015. 
  153. ^ a b c "Bin Lade: Mole may have helped compile book Navy Seals used in Pakistan raid". Daily Mail (İngilizce). Londra. 22 Mayıs 2011. 26 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2015. 
  154. ^ Hussain, Shaiq (9 Mayıs 2011). "US asks Pakistan for access to Osama's family". Pakistan Today (İngilizce). 10 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2015. 
  155. ^ a b c d e f Gall, Carlotta (10 Mayıs 2011). "U.S. Still Waits for Access to Bin Laden Widows". The New York Times (İngilizce). 25 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2015. 
  156. ^ "'No one wanted detainees' in raid on bin Laden house". The Irish Times (İngilizce). 3 Ağustos 2011. 8 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2015. 
  157. ^ a b Oborne, Peter (3 Mayıs 2011). "Osama bin Laden dead: the mysterious Khan family who were 'good neighbours'". The Daily Telegraph (İngilizce). 11 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2015. 
  158. ^ Bumiller, Elisabeth; Gall, Carlotta; Masood, Salman (7 Mayıs 2011). "Bin Laden's Secret Life in a Diminished World". The New York Times (İngilizce). 10 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2015. 
  159. ^ a b c "Widow tells how bin Laden lived on the run" (İngilizce). CNN. 30 Mart 2012. 21 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2015. 
  160. ^ Abbottabad Komisyonu Raporu; s. 35
  161. ^ "Yemeni family of Bin Laden widow demands her return". The Express Tribune (İngilizce). Agence France-Presse. 19 Mayıs 2011. 18 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2015. 
  162. ^ Butt, Qaiser (19 Mayıs 2011). "Saudi Arabia refuses to accept Osama's family". The Express Tribune (İngilizce). 18 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2015. 
  163. ^ Ahmad, Mahvish (27 Nisan 2012). "Osama bin Laden's family deported to Saudi Arabia. Case closed?". The Christian Science Monitor (İngilizce). 12 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2015. 
  164. ^ Shah, Saeed (14 Şubat 2012). "Pakistan petitioned to release Osama bin Laden's youngest wife". The Guardian (İngilizce). İslamabad. 16 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2015. 
  165. ^ Thompson, Julian (12 Şubat 2012). "No sun, no play – house arrest of Bin Laden brood". The Sunday Times (İngilizce). 25 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2015. 
  166. ^ Abbottabad Komisyonu Raporu; s. 47
  167. ^ Nelson, Dean; Crilly, Rob (8 Mayıs 2011). "Osama bin Laden killed: Hidden in plain sight". The Daily Telegraph (İngilizce). Londra. 18 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2015. 
  168. ^ a b c Stelter, Brian (1 Mayıs 2011). "How the bin Laden Announcement Leaked Out". The New York Times (İngilizce). 18 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2015. 
  169. ^ Coscarelli, Joe (2 Mayıs 2011). "The Rock Knew About Osama Bin Laden's Death Before You: Who Knew What When?". The Village Voice (İngilizce). 24 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2015. 
  170. ^ "Bad weather caused Osama to live for 24 hours?" (İngilizce). Pakistan Weather Portal. 5 Mayıs 2011. 23 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2015. 
  171. ^ Schechner, Sam (4 Mayıs 2011). "Obama Drew Big TV Crowd". The Wall Street Journal (İngilizce). 11 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2015. 
  172. ^ Cristian, Evan (2 Mayıs 2011). "Crowds gather in NYC, DC after bin Laden killed". St. Louis Post-Dispatch (İngilizce). New York: Associated Press. 27 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2015. 
  173. ^ Tsotsis, Alexia (2 Mayıs 2011). "Bin Laden Announcement Twitter Traffic Spikes Higher Than The Super Bowl" (İngilizce). TechCrunch. 11 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2015. 
  174. ^ Allbritton, Chris (2 Mayıs 2011). "Bin Laden's death makes the world safer, leaders say". İslamabad: Reuters. 20 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2015. 
  175. ^ MacDonald, Alistair; Bradley, Matt (2 Mayıs 2011). "World Cheers Bin Laden Killing, Prepares for Strikes". The Wall Street Journal (İngilizce). 11 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2015. 
  176. ^ Perlez, Jane (3 Mayıs 2011). "Pakistan Pushes Back Against U.S. Criticism on Bin Laden". The New York Times (İngilizce). 17 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2015. 
  177. ^ "World Shares Blame for 'Failure' on bin Laden: Gilani". Dawn (İngilizce). Agence France-Presse. 4 Mayıs 2011. 18 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2015. 
  178. ^ "Hundreds rally in Mogadishu to celebrate death of Osama Bin Laden" (İngilizce). Mogadişu: Xinhua News Agency. 4 Mayıs 2011. 31 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2015. 
  179. ^ Taylor, Alan (2 Mayıs 2011). "Osama Bin Laden Killed: Worldwide Reactions". The Atlantic (İngilizce). 24 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2015. 
  180. ^ Gowhar, Imran (3 Mayıs 2011). "Bangalore celebrates bin laden's death" (İngilizce). Mid-Day.com. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2015. 
  181. ^ Mbugua, Ng'ang'a (4 Mayıs 2011). "New Delhi celebrating Osama's death". Business Daily Africa (İngilizce). 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2015. 
  182. ^ "Osama bin Laden death: Kenya celebrates but fears retaliation" (İngilizce). theguardian.com. 2 Mayıs 2011. 30 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2015. 
  183. ^ "El Kaide, Bin Ladin'in öldüğünü doğruladı". BBC Türkçe. 6 Mayıs 2011. 20 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2015. 
  184. ^ "Al-Qaeda Vows Revenge for bin Laden Death" (İngilizce). Al Jazeera English. 6 Mayıs 2011. 11 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2015. 
  185. ^ Trager, Eric (3 Mayıs 2011). "Egypt's Muslim Brotherhood Sticks With Bin Laden". The Atlantic (İngilizce). 24 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2015. 
  186. ^ el-Muğrabi, Nidal (2 Mayıs 2011). "Abbas government welcomes bin Laden death, Hamas deplores" (İngilizce). Reuters. 25 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2015. 
  187. ^ "Hundreds Join First Pakistan Rally To Honour bin Laden". Dawn (İngilizce). Agence France-Presse. 2 Mayıs 2011. 11 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2015. 
  188. ^ "First the tears, now the anger: Pakistanis burn U.S. flags as backlash over Bin Laden's death grows". Daily Mail (İngilizce). Londra. 4 Mayıs 2011. 25 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2015. 
  189. ^ MacAskill, Ewen (7 Mayıs 2011). "Osama bin Laden death: Al-Qaida vows to carry out revenge attacks on US". The Guardian (İngilizce). Washington, DC. 27 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2015. 
  190. ^ Altman, Yair (3 Mayıs 2011). "Jerusalem Arabs Honor bin Laden". Ynetnews (İngilizce). Reuters. 11 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2015. 
  191. ^ Levy, Elior (3 Mayıs 2011). "J'lem imam: Obama will soon hang" (İngilizce). Ynetnews. 11 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2015. 
  192. ^ el-Muğrabi, Nidal (7 Mayıs 2011). "Hamas Breaks Up Salafist bin Laden Rally in Gaza" (İngilizce). Reuters. 11 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2015. 
  193. ^ "In Sudan, 1,000 Denounce Killing of Bin Laden" (İngilizce). Hartum: Reuters. 3 Mayıs 2011. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2015. 
  194. ^ "Bin Ladin yandaşları sokaklara döküldü". Euronews. 6 Mayıs 2011. 20 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2015. 
  195. ^ "Scores protest at bin Laden's death in Istanbul". El-Ahram (İngilizce). Agence France-Presse. 6 Mayıs 2011. 11 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2015. 
  196. ^ "Geelani Leads Prayers for Osama". The Hindu (İngilizce). 7 Mayıs 2011. 8 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2015. 
  197. ^ Aboudi, Sami (6 Mayıs 2011). "Egyptian Salafists honor bin Laden with death prayer" (İngilizce). Reuters. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2015. 
  198. ^ "Bin Laden's Killing Helps President's Poll Numbers". The New York Times (İngilizce). 4 Mayıs 2011. 3 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2015. 
  199. ^ "66% of Pakistanis Don't Believe Osama Bin Laden Was Killed: Poll". The Express Tribune (İngilizce). 6 Mayıs 2011. 12 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2015. 
  200. ^ Khursheed, Mian (13 Mayıs 2011). "Bombers Take Bin Laden Revenge in Pakistan; U.S. Ties Cool" (İngilizce). Çarseda: Reuters. 10 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2015. 
  201. ^ "To the bottom of the sea: Bin Laden's last day" (İngilizce). CBS News. 2 Mayıs 2011. 18 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2015. 
  202. ^ a b Kroft, Steve (4 Mayıs 2011). "Obama on bin Laden: The full '60 Minutes' interview" (İngilizce). CBS News. 18 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2015. 
  203. ^ "Native Americans object to linking Geronimo to bin Laden" (İngilizce). CNN. 6 Mayıs 2011. 9 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2015. 
  204. ^ "'For God and Country Geronimo, Geronimo, Geromimo'" (İngilizce). CBN News. 3 Mayıs 2011. 20 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2015. 
  205. ^ Guthrie, Savannah (3 Mayıs 2011). "Behind code words 'Geronimo' and 'Jackpot'" (İngilizce). NBC News. 10 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2015. 
  206. ^ Dinan, Stephen (4 Mayıs 2011). "Indian tribes: Strike Geronimo from bin Laden operation name". The Washington Times (İngilizce). 27 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2015. 
  207. ^ Nichols, Michelle (4 Mayıs 2011). "Bin Laden, Geronimo link angers Native Americans" (İngilizce). Reuters. 5 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2015. 
  208. ^ Montoya Bryan, Susan (4 Mayıs 2011). "AP NewsBreak: Geronimo's tribe seeks apology" (İngilizce). Associated Press. 16 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2015. 
  209. ^ "Code Name 'Geronimo' Sparks Anger" (İngilizce). NPR. 10 Mayıs 2011. 14 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2015. 
  210. ^ Searcey, Dionne (6 Mayıs 2011). "Killing Was Legal Under U.S. and International Law, Many Experts Say". The Wall Street Journal (İngilizce). 25 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2015. 
  211. ^ de Vogue, Ariane (6 Mayıs 2011). "Was Killing of Osama bin Laden Legal Under International Law?" (İngilizce). ABC News. 12 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2015. 
  212. ^ a b Bowcott, Owen (3 Mayıs 2011). "Osama bin Laden: U.S. responds to questions about killing's legality". The Guardian (İngilizce). Londra. 25 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2015. 
  213. ^ a b Longstreth, Andrew (5 Mayıs 2011). "Analysis: Legal questions remain over bin Laden killing" (İngilizce). New York: Reuters. 25 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2015. 
  214. ^ Gilani, Yusuf Rıza (9 Mayıs 2011). "Pakistan PM's speech on Osama bin Laden situation". International Business Times (İngilizce). 19 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2015. 
  215. ^ Walsh, Declan (9 Mayıs 2011). "Osama bin Laden mission agreed in secret 10 years ago by U.S. and Pakistan". The Guardian (İngilizce). Londra. 31 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2015. 
  216. ^ a b Gerstein, Jush (4 Mayıs 2011). "White House, Holder: Killing of bin Laden legal as 'national self-defense'" (İngilizce). Politico. 8 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Kasım 2015. 
  217. ^ "Is Osama bin Laden killing legal? International Law experts divided". International Business Times (İngilizce). 7 Mayıs 2011. 19 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2015. 
  218. ^ a b c d Hendevi, Hamza (2 Mayıs 2011). "Osama Bin Laden Dead: Muslim Scholar Says Al Qaeda Leader's Sea Burial 'Humiliates' Muslims". The Huffington Post (İngilizce). 15 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2015. 
  219. ^ Ali, Azard (3 Mayıs 2011). "Local Muslims question sea-burial". Trinidad and Tobago Newsday (İngilizce). 15 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2015. 
  220. ^ "Obama says world safer without Bin Laden" (İngilizce). Al Jazeera. 3 Mayıs 2011. 14 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2015. 
  221. ^ a b Karl, Jonathan (2 Mayıs 2011). "Osama Bin Laden Body Headed for Burial at Sea, Officials Say" (İngilizce). ABC News. 14 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2015. 
  222. ^ Whitaker, Brian (2 Mayıs 2011). "Bin Laden's body buried at sea". The Guardian (İngilizce). Londra. 16 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2015. 
  223. ^ Latif, Khalid (2 Mayıs 2011). "My Take: Burial at sea shows compassion of Islamic law" (İngilizce). CNN. 18 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2015. 
  224. ^ "Statement From the Family of Osama bin Laden". The New York Times (İngilizce). 10 Mayıs 2011. 21 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2015. 
  225. ^ Deshishku, Stacia; Yellin, Jessica (3 Mayıs 2011). "Even more details on the OBL photos" (İngilizce). CNN. 16 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2015. 
  226. ^ "Bin Laden skull blown apart, official says" (İngilizce). Washington, DC: CBS News. 3 Mayıs 2011. 8 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Kasım 2015. 
  227. ^ Winter, Michael (3 Mayıs 2011). "White House: Releasing 'gruesome' bin Laden photo could be 'inflammatory'". USA Today (İngilizce). 25 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2015. 
  228. ^ Drum, Kevin (4 Mayıs 2011). "Public Records Should be.....Public". Mother Jones (İngilizce). 20 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2015. 
  229. ^ Drum, Kevin (4 Mayıs 2011). "I Still Think the Photos Should Be Released". Mother Jones (İngilizce). 19 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2015. 
  230. ^ Park, Alice (5 Mayıs 2011). "What Is Too Gruesome? An Argument for Releasing bin Laden's Photo". Time (İngilizce). 19 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2015. 
  231. ^ Raddatz, Martha; Tapper, Jake; Hopper, Jessica (3 Mayıs 2011). "Release Bin Laden Death Photos? CIA Director Thinks It Will Happen" (İngilizce). ABC News. 23 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2015. 
  232. ^ Tapper, Jake (4 Mayıs 2011). "Concerned About Potential Backlash, President Obama Won't Release Photo of Bin Laden Corpse" (İngilizce). 19 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2015. 
  233. ^ Epstein, Jennifer (4 Mayıs 2011). "Lindsey Graham: Photo decision a 'mistake'" (İngilizce). Politico. 26 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2015. 
  234. ^ Montanaro, Domenico (4 Mayıs 2011). "Key Republicans say don't release bin Laden photo". NBC News. 19 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2015. 
  235. ^ "Members of Congress see bin Laden photos". Washington, DC: CNN. 11 Mayıs 2011. 7 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2015. 
  236. ^ Bogardus, Kevin (5 Mayıs 2011). "Watchdog group is prepared to sue for photos of bin Laden". The Hill (İngilizce). 14 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2015. 
  237. ^ Greene, Jenna (4 Mayıs 2011). "Experts predict difficulties for news orgs' FOIA requests to release bin Laden photos". The National Law Journal (İngilizce). 21 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Haziran 2015. 
  238. ^ Hudson, John. "First Lawsuit Filed for Bin Laden Death Photos". The Atlantic Wire (İngilizce). 19 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2015. 
  239. ^ Mears, Bill (27 Nisan 2012). "Federal judge blocks release of bin Laden death photos" (İngilizce). CNN. 28 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Haziran 2015. 
  240. ^ Lardner, Richard (14 Mayıs 2011). "Pentagon: No quick review of bin Laden photos' bid". USA Today (İngilizce). Washington, DC: Associated Press. 21 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Haziran 2015. 
  241. ^ Hudson, John (10 Mayıs 2011). "The Associated Press's Case for Releasing the Bin Laden Photo". The Atlantic Wire (İngilizce). 18 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2015. 
  242. ^ Hudson, John (9 Mayıs 2011). "A Look at Who's FOIAing the Bin Laden Death Photo". The Atlantic Wire (İngilizce). 18 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2015. 
  243. ^ "Judicial Watch v. U.S. Department of Defense, et al." (PDF). 26 Nisan 2012. 19 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Ağustos 2012. 
  244. ^ a b Lardner, Richard (8 Temmuz 2013). "Bin Laden Raid Records Shielded From Public In Secret Move". Talking Points Memo (İngilizce). Associated Press. 17 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2015. 
  245. ^ a b c d e Harper, Lauren (8 Temmuz 2013). ""The Shell Game" and the Osama bin Laden Documents". Unredacted: The National Security Archive, Unedited and Uncensored (İngilizce). National Security Archive. 29 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2015. 
  246. ^ Amerika Birleşik Devletleri Savunma Bakanlığı Genel Müfettişi (2013). "Release of Department of Defense Information to the Media — Draft Report" (PDF) (İngilizce). Amerika Birleşik Devletleri Savunma Bakanlığı. 5 Haziran 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2015. 
  247. ^ Lardner, Richard (8 Temmuz 2013). "Secret Move Keeps Bin Laden Records in the Shadows" (İngilizce). Associated Press. 12 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2015. 
  248. ^ a b c Lardner, Richard (8 Temmuz 2013). "Adm. William McRaven Shields Files About Raid On Osama bin Laden's Hideout From The Public". The Huffington Post (İngilizce). Associated Press. 28 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2015. 
  249. ^ "Pentagon DELETES files about Osama bin Laden raid after transferring them to CIA where they can't be made public". Daily Mail (İngilizce). Associated Press. 8 Temmuz 2013. 10 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2015. 
  250. ^ Zagorin, Adam; Hilzenrath, David S. (4 Haziran 2013). "Unreleased: Probe Finds CIA Honcho Disclosed Top Secret Info to Hollywood" (İngilizce). Project on Government Oversight. 18 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2015. 
  251. ^ a b c Orr, Bob; Milton, Pat (4 Mayıs 2011). "Bin Laden phone numbers help spin intel web" (İngilizce). CBS News. 19 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2015. 
  252. ^ a b c d e Miller, Greg; Finn, Peter (3 Mayıs 2012). "New bin Laden documents released". The Washington Post (İngilizce). 19 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2015. 
  253. ^ Devereaux, Ryan (13 Mart 2015). "The al Qaeda Files: Bin Laden Documents Reveal a Struggling Organization". The Intercept (İngilizce). First Look Media. 27 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2015. 
  254. ^ Mosk, Matthew; Ross, Brian (3 Mayıs 2011). "Osama Bin Laden Evidence Trove: U.S. Hopes to Follow al Qaeda's Money Trail" (İngilizce). ABC News. 28 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2015. 
  255. ^ "Osama bin Laden documents captured during raid". The Washington Post (İngilizce). 3 Mayıs 2012. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2015. 
  256. ^ Corera, Gordon (3 Mayıs 2012). "Analysis: Bin Laden papers details" (İngilizce). BBC News. 8 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2015. 
  257. ^ McCants, Will (15 Mart 2015). "New Abbottabad Documents" (İngilizce). Jihadica. 27 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2015. 
  258. ^ Clifford, Stephanie (4 Mart 2015). "U.S. Jury Convicts Man Charged in a Britain Bomb Plot". The New York Times (İngilizce). 2 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2015. 
  259. ^ Bergen, Peter (12 Mart 2015). "A gripping glimpse into bin Laden's decline and fall" (İngilizce). CNN. 30 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2015. 
  260. ^ "CJ Iftikhar names judges for Shahzad, Abbottabad probe commissions". PakTribune (İngilizce). İslamabad. 21 Haziran 2011. 17 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2015. 
  261. ^ Abbottabad Komisyonu Raporu; s. 31
  262. ^ a b Haşim, Esed (8 Temmuz 2013). "Leaked report shows Bin Laden's 'hidden life'" (İngilizce). Al Jazeera. 30 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2015. 
  263. ^ a b Black, Ian (3 Mayıs 2011). "Bin Laden's will says his children must not join al-Qaida". The Guardian (İngilizce). Londra. 12 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2015. 
  264. ^ Flock, Elizabeth (4 Mayıs 2011). "Osama bin Laden tells his children not to fight jihad in his will". The Washington Post (İngilizce). 12 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2015. 
  265. ^ Gold, Matea (2 Mayıs 2011). "Osama bin Laden dead: Bin Laden's burial at sea fuels 'death hoax' rumor". Los Angeles Times (İngilizce). 31 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2015. 
  266. ^ Egan, Mark (3 Mayıs 2011). "Bin Laden dead? Again? Conspiracy theories abound" (İngilizce). Reuters. 25 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2015. 
  267. ^ Huber, Mark (29 Mayıs 2011). "Bin Laden Raid Copters Effective, But Not New" (İngilizce). Aviation International News. 14 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2015. 
  268. ^ a b c Sweetman, Bill; Butler, Amy (9 Mayıs 2011). "Bin Laden Raid Leaves Stealth Helicopter Clues". Aviation Week (İngilizce). 20 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2015. 
  269. ^ Lindsay, Greg (23 Mayıs 2011). "The Bin Laden Raid Could Transform Asia's 21st Century Arms Race". Fast Company (İngilizce). 16 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2015. 
  270. ^ Moreau, Ron (2 Mayıs 2011). "Osama bin Laden Was My Neighbor in Abbottabad" (İngilizce). The Daily Beast. 14 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2015. 
  271. ^ Mesud, Salman (3 Mayıs 2011). "Big Compound Stood Out, but Not Its Occupants, Neighbors Say". The New York Times (İngilizce). 14 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2015. 
  272. ^ Brulliard, Karin (15 Mayıs 2011). "Pakistan to return U.S. helicopter tail, Kerry says". The Washington Post (İngilizce). 26 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2015. 
  273. ^ Gearan, Anne; Wilson, Scott (21 Aralık 2012). "Obama nominates John Kerry as secretary of state". The Washington Post (İngilizce). 15 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2015. 
  274. ^ Fifield, Anna (14 Ağustos 2011). "Pakistan lets China see US helicopter". Financial Times. Washington, DC. 3 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2015. 
  275. ^ "US helicopter wreckage: Pakistan denies giving China access". The Express Tribune (İngilizce). 14 Ağustos 2011. 15 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2015. 
  276. ^ Child, Ben (6 Ocak 2012). "Kathryn Bigelow's Bin Laden film to star Joel Edgerton" (İngilizce). The Guardian. 26 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2015. 
  277. ^ Hudson, John (2 Kasım 2012). "The Factual Errors in Harvey Weinstein's Obama-Boosting Bin Laden Movie" (İngilizce). The Wire. 14 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2015. 
  278. ^ Trumbore, Dave (4 Ekim 2012). "First Trailer for SEAL TEAM SIX: THE RAID ON OSAMA BIN LADEN, AKA CODE NAME: GERONIMO" (İngilizce). Collider.com. 24 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2015. 
Genel

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]