Kert Hanedanı
Kertler Kert Hanedanı آل کرت | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1244-1381 | |||||||||
 Kert hanedanı en geniş hali | |||||||||
| Tür | Monarşi | ||||||||
| Başkent | Herat | ||||||||
| Yaygın dil(ler) | Farsça | ||||||||
| Resmî din | Sunni İslam | ||||||||
| Melik/Sultan | |||||||||
| |||||||||
| Tarihî dönem | Orta Çağ | ||||||||
| |||||||||
| |||||||||
| Günümüzdeki durumu | Afganistan İran Türkmenistan | ||||||||
| İran tarihi dizisinin bir parçası |
|---|
 |
|
Zaman çizelgesi |
Kert hanedanı (Farsça: آل کرت), 13. ve 14. yüzyıllarda Horasan'ın büyük bir kısmına hükmeden, Tacik kökenli Gurlular,[1] ile yakından akraba olan bir Sünni Müslüman[2] hanedandır. Başkentleri Herat'ta ve Bamyan'daki merkezi Horasan'dan hüküm süren bu hanedan, ilk başta akraba oldukları Gurlu İmparatorluğu Sultanı Sultan Abul-Fateh Ghiyāṣ-ud-din Muhammed bin Sām'in[3] daha sonra Moğol İmparatorluğu'nun astlarıydılar.[4] İlhanlıların 1335'te parçalanması üzerine Mu'izz-uddin Husayn ibn Ghiyath-uddin, prensliğini genişletmeye çalıştı. 1370'te Hüseyin b. Ghiyath-uddin ölümü ve 1381'de Timur'un işgali, Kert hanedanının sonunu getirmiştir.[4]
Gurlu hanedanının vasalları
[değiştir | kaynağı değiştir]Kertlar soylarının izini Tajuddin Uthman Marghini'ye kadar sürer; onun kardeşi 'Izzuddin Umar Marghini, Sultan Gıyâseddin Muhammed b. Sâm'ın (ö.1202-1203) veziriydi.[5] Kert hanedanının kurucusu, Gur Shansabani ailesinin soyundan gelen Melik Rukneddin Ebû Bekir'di.[6]
Melik Rukneddin Ebû Bekir bir Gurlu prensesiyle evlenmiştir.[4] Oğulları Şemseddin Muhammed bin Ebû Bekir 1245'te babasının yerine geçmiştir.
Moğol İmparatorluğu'nun vasalları
[değiştir | kaynağı değiştir]
Şemseddin Muhammed bin Ebû Bekir 1245'te babasının yerini almış, ertesi yıl Hindistan'ın işgalinde Sali Noyan'a katılmış ve 1247-1248'de Multan'da Sufi Aziz Bahaddin Zekeriya ile buluşmuştur. Daha sonra Horasan'ı (bugünkü Afganistan ) ve muhtemelen İndus'a kadar olan bölgeyi egemenliği altına alan Büyük Moğol Hanı Möngke Han'ı (1248-1257) ziyaret etmiştir. 1263-1264'te Sistan'ı zaptettikten sonra Hülâgû Han'ı ve üç yıl sonra Derbent ve Bakü'ye karşı yürüttüğü seferde eşlik ettiği halefi Abaka Han'ı ziyaret etmiştir. 1276-1277'de Sahib Divanı Şemseddin'in eşliğinde Abaka Han'ı tekrar ziyaret etmiştir ancak bu kez Moğol hükümdarının onunla ilgili eski iyi düşüncesi şüpheye dönüşmüş gibi görünmektedir, bu da onun ölümüne yol açmıştır. Ocak 1278'de Tebriz'de hamamdayken kendisine verilen karpuzla zehirlenmiştir. Hatta Abaka Han, cesedinin Horasan'daki Jam'de zincirlere vurularak gömülmesini istemiştir.
Fahreddin edebiyatın koruyucusuydu ama aynı zamanda son derece dindardı. İlhanlı generali Nevruz onun adına müdahale edene kadar babası tarafından yedi yıl hapis cezasına çarptırılmıştı. Nevruz'un isyanı 1296 civarında duraksadığında Fahreddin ona sığınma teklif etti, ancak bir İlhanlı kuvveti Herat'a yaklaştığında generale ihanet etti ve onu Gazan güçlerine teslim etti. Üç yıl sonra Fahreddin, 1306'daki yükselişinden kısa bir süre sonra Herat'ı almak için 10.000 kişilik bir kuvvet gönderen Gazan'ın halefi Olcaytu'ya karşı savaşmıştır. Ancak Fahreddin, işgalcileri şehri işgal etmelerine izin vererek ve ardından onları yok ederek kandırdı ve bu süreçte komutanları Danişmand Bahadur'u öldürdü. 26 Şubat 1307'de öldm.ş Ancak Herat ve Gilan, Olcaytu tarafından fethedildi.
Şemseddin Muhammed'in yerine oğlu Rukneddin geçti. Rukneddin, sonraki tüm Kert hükümdarlarının kullanacağı Melik (Arapça'da kral anlamına gelen) unvanını benimsedi. Vefat ettiğinde; 3 Eylül 1305'te Haysar'da etkin güç uzun süredir oğlu Fahreddin'in elindeydi.
Fahreddin'in kardeşi Gıyaseddin onun ölümü üzerine onun yerini aldı; hemen hemen başka bir erkek kardeşi Ala-uddin ibn Rukn-uddin ile tartışmaya başladı. Kendisine büyük bir karşılama veren Oljeitu'nun huzurunda davasını alarak 1307/8 yılında Horasan'a döndü. Kardeşiyle devam eden sorunlar onu 1314/5 yılında tekrar İlhanlı'yı ziyaret etmeye yöneltti. Herat'a döndüğünde topraklarının Çağatay prensi Yasa'ur tarafından işgal edildiğini, ayrıca İsfizarlı Kutubuddin ve Sistan halkının düşmanlığını gördü. Yasa'ur Herat'ı kuşattı. Ancak prens, İlhanlı orduları tarafından durduruldu ve Ağustos 1320'de Gıyaseddin, yokluğunda oğlu Şemseddin Muhammed ibn Ghiyath-uddin'i kontrol altında bırakarak Mekke'ye hac ziyareti yaptı. 1327'de Emir Çoban, İlhanlı Ebû Said Bahadır'ın ihanetinin ardından Herat'a kaçtı ve burada arkadaş olduğu Gıyaseddin'den sığınma talebinde bulundu. Ghiyath-uddin başlangıçta isteği kabul etti, ancak Abu Sa'id ona Emir Çoban'ı idam etmesi için baskı yaptığında itaat etti. Kısa süre sonra Gıyaseddin 1329'da öldü. Üç oğlu bıraktı: Şemseddin Muhammed ibn Gıyaseddin, Hafız bin Gıyaseddinve Muizziddin Hüseyin bin Gıyaseddin.
Bağımsız prenslik
[değiştir | kaynağı değiştir]Muizziddin Hüseyin bin Gıyaseddin'in yükselişinden dört yıl sonra İlhanlı Ebu Sa'id Bahadur Han öldü ve ardından İlhanlılar hızla parçalandı. Muizziddin Hüseyin ise İlhanlı tahtının sahibi Togha Temür ile ittifak kurdu ve ona haraç ödedi. Ölümüne kadar Muizziddin Hüseyin'in asıl kaygısı Sebzevar merkezli komşu Serbedârîler idi. Sarbadarlar Togha Temür'ün düşmanı olduğundan Kertlari tehdit olarak görüp işgal ettiler. Kertlar ve Sarbadarlar 18 Temmuz 1342'de Zava Muharebesi'nde karşılaştıklarında, savaş başlangıçta ikincisinin lehineydi, ancak Sarbadar ordusu içindeki ayrılık Kartların galip gelmesine izin verdi. Bundan sonra Muizziddin Hüseyin, kuzeydoğudaki Çağatay Moğollarına karşı birçok başarılı sefer düzenledi. Bu sırada henüz genç olan Timur'u hizmetine aldı. 1349'da Togha Temür hâlâ hayattayken Muizziddin Hüseyin ona haraç ödemeyi bıraktı ve bağımsız bir padişah olarak hüküm sürdü. Togha Temür'ün 1353'te Sarbadarlar tarafından öldürülmesi bu potansiyel tehdidi sona erdirdi. Ancak 1358 civarında Çağatay emiri Kazaghan Horasan'ı işgal etti ve Herat'ı yağmaladı. Eve dönerken Qazaghan'ın suikasta kurban gitmesi Muizziddin Hüseyin'in otoritesini yeniden kurmasına izin verdi. Sarbadarların 1362'de Muizziddin Hüseyin'e karşı yaptığı bir başka sefer, iç ayrılıkları nedeniyle iptal edildi. Kısa bir süre sonra Kert lideri, durdurulan sefer sırasında liderlerini öldüren Sarbadar hükümdarı Ali-yi Mu'ayyad'dan kaçan Şii dervişleri karşıladı. Ancak bu arada Kertlar'ın Timur'un topraklarına baskın yapmasıyla Timur ile ilişkiler gerginleşti. Muizziddin Hüseyin'in 1370 yılında ölümü üzerine oğlu Gıyaseddin Pir Ali, Gıyaseddin'in üvey kardeşi Melik Muhammed bin Muizziddin'in kazandığı Serahlar ve Kuhistan'ın bir kısmı dışında Kert topraklarının çoğunu miras aldı.
Timurluların vasalları
[değiştir | kaynağı değiştir]
Togha Temür'ün annesi Sultan Hatun aracılığıyla torunu olan Gıyaseddin Pir Ali, ülkesindeki mülteci dervişleri kışkırtarak Sarbadarları istikrarsızlaştırmaya çalıştı. Ali-yi Mu'ayyad, Malik Muhammed'le komplo kurarak karşılık verdi. Ghiyas-uddin Pir 'Ali, Malik Muhammed'i ortadan kaldırmaya çalıştığında, Ali-yi Mu'ayyad ordusunun yanından geçti ve onu üvey kardeşiyle uzlaşmak yerine kampanyayı iptal etmeye zorladı. Ancak Sarbadarlar çok geçmeden bir iç çekişme dönemi yaşadılar ve Gıyaseddin Pir Ali, 1375 veya 1376 civarında Nişabur şehrini ele geçirerek bundan yararlandı. Bu arada hem Ghiyas-uddin Pir 'Ali hem de Malik Muhammed, Aralarındaki anlaşmazlıkla ilgili olarak Timur'un yardımını istedi: İlki ona bir elçilik göndermişti, ikincisi ise Serahs'tan kovulmuş bir sığınmacı olarak bizzat Timur'un huzuruna çıkmıştı. Timur, Ghiyas-uddin Pir 'Ali'ye, yeğeni Sevinj Kutluq Ağa ile Kert hükümdarının oğlu Pir Muhammed bin Gıyaseddin arasında 1376 civarında Semerkant'ta gerçekleşen bir evlilik teklif ederek yanıt verdi. Daha sonra Timur, Ghiyas-uddin Pir 'Ali'yi kendisine boyun eğebilmesi için bir konseye davet etti, ancak Kert, Nişabur'daki Şii nüfusla ilgilenmesi gerektiğini iddia ederek kendisini gelmekten mazur görmeye çalıştığında Timur, istila etmek. Timur'u Horasan'a müdahale etmeye davet eden bir mektup gönderen Mu'izzu'd-Din'in eski veziri Mu'in al-Din Cami ve çok etkili kişiler olan Jam şeyhleri de dahil olmak üzere birçok Horasanlı tarafından cesaretlendirildi. Timur Herat'a yaklaşırken Kert ileri gelenlerinin çoğunu Timur'u karşılamaya ikna etti. Nisan 1381'de Timur, vatandaşlarının morali bozulan ve aynı zamanda Timur'un savaşa katılmayan kimseyi öldürmeme teklifinin farkında olan şehrin önüne geldi. Şehir düştü, surları yıkıldı, ilahiyatçılar ve alimler Timur'un anavatanına sürüldü, yüksek bir haraç kanunlaştırıldı ve Gıyas-uddin Pir 'Ali ve oğlu Semerkant'a götürüldü. Ghiyas-uddin Pir 'Ali, 1382'de Heratlı meliklerin isyanını destekleyene kadar Timur'un tebaası yapıldı. Ghiyas-uddin Pir 'Ali ve ailesi 1383 civarında idam edildi ve Timur'un oğlu Miranşah isyanı bastırdı. Aynı yıl, İsfizar'da Şeyh Da'ud-i Khitatai liderliğindeki yeni bir ayaklanma, Miran Şah tarafından hızla bastırıldı. Kalan Kertlar 1396'da Miran Şah'ın bir ziyafetinde öldürüldü.[7] Timur'un ilk Pers seferinin kurbanı olan Kertlar'in sonu geldi.
Hükümdarlar
[değiştir | kaynağı değiştir]| Unvan Adı | Kişisel Ad | Saltanat | Notlar |
|---|---|---|---|
| Melik Rukneddin Ebu Bekir | ? -1245 | ||
| Şemseddin Muhammed bin Ebu Bekir | 1245-1277 | ||
| Melik ملک Şems-uddin-i-Kihin |
Rukneddin bin Şemseddin Muhammed | 1277-1295 | |
| Melik ملک |
Fahreddin bin Rukneddin | 1295-1308 | |
| Melik ملک |
Gıyaseddin bin Rukneddin | 1308-1329 | |
| Melik ملک |
Şemseddin Muhammed bin Gıyaseddin | 1329-1330 | |
| Melik ملک |
Hafız bin Gıyaseddin | 1330-1332 | Tahta geçecek bir sonraki isim olan alim Hafız ise iki yıl sonra öldürüldü. |
| Melik ملک Sultan سلطان |
Muizziddin Hüseyin bin Gıyaseddin | 1332-1370 | |
| Melik ملک Sultan سلطان |
Gıyaseddin Pir Ali Melik Muhammed bin Muizziddin'in emrinde başlangıçta Serahlar ve Kuhistan'ın bir kısmı vardı |
1370-1389 | |
| Horasan ve Afganistan Emiri Timur tarafından fethi. | |||
Renkli satırlar aşağıdakileri ifade eder;
- Sarı - Gurlular hükümdarlığı döneminde
- Turuncu - Moğol İmparatorluğu ve daha sonra İlhanlı hükümdarlığı altında
- Gri - Bağımsız
- Pembe - Timur İmparatorluğu hükümdarlığı altında
Soy ağacı
[değiştir | kaynağı değiştir]| Kert Hanedanı | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^
- Martijn Theodoor Houtsma (1993). E.J. Brill's first Encyclopaedia of Islam, 1913-1936, Том 1. E.J. Brill p. 546 pp.154. ISBN 9789004097872. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2017.
"The Kurt dynasty which ruled Afghanistan under the Persian Mongols were also Tadjiks. In the south, spreading into BalocistBn the population of Tadjik origin goes by the name of DehwSr or Dehkan, i. e. villager, and north of the Hindn- kush ..."
- Mukesh Kumar Sinha (2005). The Persian World: Understanding People, Polity, and Life in Iran, Afghanistan, and Tajikistan. Hope India Publications p. 151 pp.30. ISBN 9788178710686. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2017.
"The indigenous Kurt dynasty, a Tajik line related to the Ghurids"
- Mahomed Abbas Shushtery (1938). "Historical and cultural aspects". Bangalore Press pp.76. 22 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2017.
"The inhabitants of Seistan are a mixture of Tajiks and Baluchis. Some of them ... The Ghori and Kurt dynasties who ruled in Afghanistan were Tajiks ... "
- M. J. Gohari (2000). The Taliban: Ascent to Power. Oxford University Press p. 158 pp.4. ISBN 9780195795608. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2017.
"The indigenous Kert (Kurt) dynasty, a Tajik line related to the Ghurids, ruled at Herat"
- Farhad Daftary, The Ismāī̀līs: Their History and Doctrines, (Cambridge University Press, 1999), 445.
- Martijn Theodoor Houtsma (1993). E.J. Brill's first Encyclopaedia of Islam, 1913-1936, Том 1. E.J. Brill p. 546 pp.154. ISBN 9789004097872. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2017.
- ^ Farhad Daftary, The Ismāī̀līs: Their History and Doctrines (Cambridge University Press, 1999), 445.
- ^ M.J. Gohari, Taliban: Ascent to Power, (Oxford University Press, 2000), 4.
- ^ a b c C.E. Bosworth, The New Islamic Dynasties, (Columbia University Press, 1996), 263.
- ^ Edward G. Browne, A Literary History of Persia: Tartar Dominion 1265-1502, (Ibex Publishers, 1997), 174.
- ^ Kart, T.W. Haig and B. Spuler, The Encyclopaedia of Islam, Vol. IV, ed. E. van Donzel, B. Lewis and C. Pellat, (Brill, 1997), 672.
- ^ Vasiliĭ Vladimirovich Bartolʹd, Four Studies on the History of Central Asia, Vol.II, (Brill, 1958), 33.
Konuyla ilgili yayınlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Mahendrarajah, Shivan (2017). "Kartid dynasty"
. Fleet, Kate; Krämer, Gudrun; Matringe, Denis; Nawas, John; Stewart, Devin J. (Ed.). Encyclopaedia of Islam, THREE (İngilizce). Brill Online. ISSN 1873-9830.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Kartid Dynasty ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
