Geçici adlandırma (astronomi)

Vikipedi, özgür ansiklopedi
25.000
50.000
75.000
100.000
125.000
150.000
'90
'95
2000
'05
'10
'15
1990'dan bu yana MPC tarafından atanan yıllık geçici küçük gezegen atamaları sayısı. Mayıs 2019 itibarıyla, 1869'dan bu yana toplam 1.426.477 atama yapılmıştır.[1]

Astronomide geçici adlandırma, astronomik nesnelere keşfedilmelerinin hemen ardından uygulanmakta olan, resmi adlandırma öncesi cismi diğerlerinden ayırt etmeye yarayan genel kabul görmüş bir adlandırma kuralıdır. Geçici adlandırma bir cisim için genellikle güvenilir bir yörünge hesaplandıktan sonra kalıcı bir adlandırma ile değiştirilir. Bilinen 1.100.000'den fazla küçük gezegenin yaklaşık %47'si geçici olarak adlandırılmış durumdadır.[2]

Küçük gezegenler[değiştir | kaynağı değiştir]

Küçük gezegenler için geçici isim yerine kalıcı isim için Küçük gezegen tanımı sayfasına bakınız.

Küçük gezegenlerin (asteroitler, centaurlar ve Neptün ötesi cisimler) geçici olarak tanımlanmasına ilişkin mevcut sistem 1925 yılından itibaren kullanılmaktadır. Bu sistem, daha önce uygulanmakta olan ve artan sayıda küçük gezegen keşfi ile geçerliliğini yitirmiş olan çeşitli kuralların yerini almıştır. Modern ya da yeni tarz bir geçici tanımlama, keşif yılı, ardından iki harf ve muhtemelen bunların sonuna eklenmiş bir sayıdan meydana gelmektedir.[3]

Modern geçici adlandırma[değiştir | kaynağı değiştir]

Modern veya yeni tarz geçici adlandırma örneğin, 2016 EK156 geçici tanımlamasına sahip olan bir cismin, 1-15 Mart 2016 tarihleri arasında tanımlanan 3910'uncu cisim olduğunu gösterir. Bu adlandırmada;

  • 2016 – ilk öğe cismin keşif yılını gösterir.
  • E - ilk harf, nesnenin o yıl içindeki keşfinin yapıldığı ayın hangi yarısında olduğunu gösterir ve A (Ocak ayının ilk yarısı) ile Y (Aralık ayının ikinci yarısı) arasında değişir, I ve Z harfleri kullanılmaz. İlk yarı, ikinci "yarı"daki gün sayısına bakılmaksızın her zaman ayın 1'inden 15'ine kadardır. Dolayısıyla E, 1 Mart'tan 15 Mart'a kadar olan dönemi ifade etmektedir.[4][5]
  • K 156 - ikinci harf ve sayısal son ek, o yarım ay içinde keşfi yapılan cisim keşif sırasını gösterir. Yarım ayın ilk 25 keşfine sonek olmadan yalnızca bir harf (A'dan Z'ye) verilirken, I harfi kullanılmaz (1 rakamıyla olası karışıklıkları önlemek için). Modern teknikler genellikle yarım ayda binlerce olmasa da yüzlerce keşif sağladığından, A'dan Z'ye harflerin kaç kez geçtiğini belirtmek için alt simge numarası eklenir. 156 son eki 156 tamamlanmış döngüyü belirtir (156 döngü × 25 harf = 3900), K ise mevcut döngüde 10. sıradadır. Böylece K 156, yarım ayda keşfedilen 3910'uncu küçük gezegeni temsil etmektedir.
  • 2016 EK156 adlı cisim tek bir paket halinde K16EF6K olarak yazılmaktadır.
İlk harf 
A B C D E F G H J k L M N O P Q R S T U V W X E —
Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık —
1–15 16–31 1–15 16–29 1–15 16–31 1–15 16–30 1–15 16–31 1–15 16–30 1–15 16–31 1–15 16–31 1–15 16–30 1–15 16–31 1–15 16–30 1–15 16–31 —
İkinci harf
A B C D E F G H J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25
Altsayı
hiçbiri 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 . . . n
0 25 50 75 100 125 150 175 200 225 250 275 300 25n

Yukarıda yer alan şema halihazırda 1925 öncesi keşifler için geriye dönük olarak da kullanılmaktadır. Bu yıldan önce keşfi yapılan cisimler için yılın ilk rakamı A ile değiştirilir. Örneğin A801 AA, 1801 Ocak ayının ilk yarısında keşfedilen ilk nesneyi (1 Ceres) nitelemektedir.[6]

İlave izahat[değiştir | kaynağı değiştir]

  • Ocak 2014'ün ilk yarısında, ilk küçük gezegen tanımlamasına geçici olarak 2014 AA adı verilmiştir. Daha sonra bu atama, döngünün 2014 AZ sonuna kadar sürdürülmüş ve ardından ikinci döngü olan 2014 AA1 ilk tanımı meydana getirilmiştir. Bu ikinci döngüdeki atama 2014 AB1, 2014 AC1, 2014 AD1 ... ile 2014 AZ1'ye kadar devam ettirilerek ardından üçüncü döngünün ilk maddesi olan 2014 AA2 ile sürdürülmüştür. 16 Ocak 2014 tarihinde yeni yarı ayın başlamasıyla birlikte ilk harf "B" olarak değiştirilmiş ve seri 2014 BA ile başlatılmıştır.
  • Bu sistemin kendine özgü bir özelliği, ikinci harf "en az anlamlı" olarak kabul edilmesine rağmen ikinci harfin sayıdan önce listelenmesidir. Bu, dünyadaki numaralandırma sistemlerinin çoğunun tersidir. Ancak bu kendine özgü özellik, paketlenmiş tanımlamalarda görülmez.
  • Paketlenmiş bir atamada herhangi bir boşluk bırakılmamaktadır. Ayrıca atamanın yılını ve alt simge numarasını kodlamak için harfler kullanılır. Çevrimiçi ve elektronik belgelerde de sıklıkla tercih edilir. Örneğin, geçici ismi 2007 TA418 olan bir cisim paketlenmiş formda K07Tf8A olarak yazılmaktadır. Bu forma göre; "K07", 2007 yılını ve "f8", 418 alt simge numarasını belirtmektedir..
  • Büyük bir Neptün ötesi cisim olan 90377 Sedna, geçici olarak 2003 VB12 olarak adlandırılmıştır. Bu tanımlamaya göre, Sedna'nın Kasım 2003'ün ilk yarısında ("V" harfiyle gösterildiği gibi) tanımlandığı ve o sırada tanımlanan 302. nesne olduğu sonucuna ulaşılır. 25 harften oluşan 12 döngü 300 değerini verdiğinden, "B" harfi mevcut döngüde ikinci tura geçildiği anlamına gelir.
  • Bazı özel araştırma tanımlamaları, yeni tarz geçici tanımlamalara ilişkin kurallara uymamaktadır.
  • ASCII sınırlamaları gibi teknik nedenlerden dolayı, sayısal son ek her zaman alt simge olarak kullanılmaz ve bazen "düzleştirilir", böylece 1989 SG1, 1989 SG1 olarak da yazılabilir.
  • Ocak 2015'in ikinci yarısı ("B" harfine karşılık gelir) keşif sayısı yönünden çok yoğun bir yarım ay olmuş ve toplam 14.208 yeni küçük gezegen tespit edilmiştir. Bu dönemdeki son atamalardan biri olan 2015 BH568 adlı cisim sıralamada 14.208. sıraya karşılık gelmiştir.

Araştırma tanımları[değiştir | kaynağı değiştir]

Daha fazla bilgi: Astronomi sembolleri

1960 ve 1977 yılları arasında, toplamda 4.000'den fazla asteroit ve Jüpiter truvalısını keşfeden, arka arkaya üç adet truvalı araştırma çalışmasını da içeren Palomar-Leiden araştırması[7] sırasında keşfedilen küçük gezegenlerin geçici adlandırmaları bir sayıdan (anketteki sıra) ve ardından gelen bir özel isimden oluşmaktadır.[4][5]

  • PL  Palomar – Leiden araştırması (1960–1970)
  • T-1  Palomar – Leiden Truva Atı araştırması (1971)
  • T-2  Palomar – Leiden Truva Atı araştırması (1973)
  • T-3  Palomar – Leiden Truva Atı araştırması (1977)

Örneğin, asteroit 6344 PL, ilk Palomar-Leiden araştırmasında keşfi gerçekleştirilen 6344'üncü küçük gezegen olup, asteroit 4835 T-1 ise ardından yapılan truvalı araştırması sırasında keşfedilmiştir. Araştırma tarihlerinden itibaren bu cisimlerin büyük çoğunluğuna bir numara atanmış ve birçoğunun da resmi isimlendirilmesi yapılmıştır.

Tarihsel tanımlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Küçük gezegenler için geçici isim yerine kalıcı isim için Küçük gezegen tanımı sayfasına bakınız.

Keşfedilen ilk dört küçük gezegen 19. yüzyılın başlarında bulunmuş olup, bu keşiflerin ardından beşinci küçük gezegenin keşfine dek uzun bir süre geçmiştir. Keşiflerin başlangııcında sayısız binlerce küçük gezegenin olabileceğine ilişkin hiçbir kanıt bulunmadığından gök bilimciler büyük gezegenler için kullanılan sembolle ifade etme geleneğine uygun olarak her yeni keşfe bir sembol atama yolunu sürdürmüşlerdir. Örneğin, 1 Ceres'e stilize bir orak (⚳), 2 Pallas'a stilize bir mızrak (⚴), 3 Juno'ya bir asa (⚵) ve 4 Vesta'ya kutsal ateş içeren bir sunak () sembolü atanmıştır.[8] Hepsinin çeşitli grafik biçimleri bulunmakta olup bunlardan bazıları oldukça karmaşıktır.

Ancak kısa sürede küçük gezegenlere sembol atamaya devam etmenin pratik bir yol olmadığı anlaşılmıştır. Küçük gezegenlerin keşfinde yaşanan artış nedeniyle bu model herhangi bir avantaj yaratmamıştır. Johann Franz Encke, 1851'de yayınlanan Berliner Astronomisches Jahrbuch'ta (BAJ) 1854 yılında keşfedilenler için semboller yerine daire içine alınmış sayılar kullandığı yeni bir sistemi ortaya atmıştır. Encke'nin sistemi, numaralandırmaya (1) numarası verilen Astrea ile başlamış ve ardından (11) Eunomia'ya atlamıştır. Bu sistemde, Ceres, Pallas, Juno ve Vesta gibi küçük gezegenler sembollerle gösterilmeye devam etmiş ancak ertesi yıl Astraea'nın da (5) numaraya atanmasıyla sistem yeniden güncellenmiştir.

Ortaya atılan bu yeni sistem gök bilimciler arasında popülerlik kazanmış olup, bir küçük gezegenin nihai ve resmi tanımlaması, keşif sırasını belirten bir sayı ve ardından bir isim şeklinde kullanılmaya devam edilmiştir. Ancak bu sistemin benimsenmesinden sonra bile, birkaç küçük gezegen için daha birtakım semboller tercih edilmiştir. Bir savaşçı olan Mars'ın kız kardeşinin mızrağına atfen 28 Bellona,[9] antik bir deniz fenerine atfen 35 Leukothea [10] ve Latin haçı ()37 Fides gibi o dönemde yeni keşfedilen cisimlerin bazılarına semboller tanımlanmıştır. Webster'ın İngiliz Dili Sözlüğü'ne göre, kuralın kabulünden itibaren dört küçük gezegene daha semboller verilmiş olup bunlar 16 Psyche, 17 Thetis, 26 Proserpina ve 29 Amphitrite'dir.[11] Ancak bu sembollerin Astronomische Nachrichten'deki ilk yayınları dışında kullanıldığına dair hiçbir kanıt bulunmamaktadır.

134340 Plüton adı verilen ve geçmişte bir gezegen olarak tanımlanmış olan cisim küçük gezegenler arasında ciddi bir istisna teşkil etmektedir. Keşfedildiğinde, o dönemki gezegen tanımına göre bir gezegen olarak kabul edildiğinden ve 2006 yılına kadar bir küçük gezegen numarası almadığından yoğun astronomik kullanıma (♇) sahip olan bir grafiksel bir sembol alan, ancak yüksek numaralı bir küçük gezegendir.

Kimi küçük gezegenleri, özellikle yakın zamanda keşfedilen bazı büyük boyutlu küçük gezegenleri nitelemek için günümüzde halen daha birtakım semboller çoğunlukla astrologlar tarafından kullanılmaktadır. Bunlar arasında yer alan üç centaur – 2060 Chiron, 5145 Pholus ve 7066 Nessus – ile diğer yedi büyük Neptün ötesi cisim olan cüce gezegenler – 50000 Quaoar, 90377 Sedna, 90482 Orcus, 136108 Haumea, 136199 Eris, 136472 Makemake ve 225088 Gonggong - adlı cisimler nispeten standart sembollere sahiptir. Astrologlar arasında kullanılmakta olan Haumea, Makemake ve Eris'in sembolleri astronomi biliminde de zaman zaman kullanılmıştır.[12] Ancak bu tür semboller, astrolojinin sahte bilim olarak kabul edilmesi nedeniyle genellikle gök bilimciler arasında tercih edilmemektedir.[13]

Mevcut sistemin doğuşu[değiştir | kaynağı değiştir]

On dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısında birkaç farklı gösterim ve sembolik şema kullanılmaktayken, halihazırda kullanılmakta olan mevcut sistem ilk olarak 1892'de Astronomische Nachrichten (AN) dergisinde yayımlanmıştır. Bir keşif ilanının alınması üzerine AN tarafından cisimlere yeni numaralar atanmış ve yeni nesne için bir yörünge hesaplandıktan sonra kalıcı bir atama yapılmıştır.

Başlangıçta, geçici isim, keşif yılını ve ardından keşfin sırasını belirten bir harften oluşmaktaydı. Bu sıralamada I harfi atlanarak bunun yerine J harfi kullanılmaktaydı. Bu şemaya göre, 333 Badenia adlı cisim başlangıçta 1892 A, 163 Erigone ise 1892 B olarak adlandırılmıştı. Ancak 1893'te artan sayıdaki keşifler, tek harf dizilimi yerine sistemin revizyonunu gerektirerek AA, AB..AZ, BA gibi çift harflerin kullanılmasına yol açtı. Çift harf dizisi her yıl yeniden başlatılmayarak, atamalar 1894 AQ 1893 AP şeklinde takip edildi. 1916'da harfler ZZ'ye ulaştı ve bir dizi üçlü harfli gösterim yerine çift harfli seri 1916 AA ile yeniden başlatıldı.[3]

Bazen bir astronomik araştırmanın fotoğraf plakalarının pozlanması ile bunların üzerinde küçük bir Güneş Sistemi nesnesinin gerçekten görülmesi arasında (Phoebe'nin keşfi hikâyesinde olduğu gibi), hatta gerçek keşif ile mesajın (çok uzaklardaki bir gözlemevinden) merkezi otoriteye iletilmesi arasında önemli miktarda zaman geçebildiğinden, keşifleri sıralamaya uydurmak gerekli hale geldi - bugün bile keşifler, bir insanın yeni bir şeye baktığını fark ettiği zamana göre değil, görüntülerin çekildiği zamana göre tarihlendirilmektedir. Çift harfli şemada, bir sonraki yıl atamalar yapıldıktan sonra kullanılması genellikle mümkün olmuyordu. Bu sorunu aşmak için kullanılan şema oldukça yetersizdi ve kuyruklu yıldızlar için eski geçici tanımlama şemasına benzer bir şekilde yıl ve küçük harften oluşan bir tanımlama kullanılıyordu. Örneğin, 1915 a (bu adlandırmayı Mellish'in 1915'teki ilk kuyruklu yıldızı olan 1915a'dan ayırmak için yıl ve harf arasında bir boşluk olduğuna dikkat edin), 1917 b. 1914'te ek olarak yıl artı Yunan harfi şeklinde adlandırmalar kullanıldı.

Geçici küçük gezegen atamaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Geçici atamalar, Küçük Gezegen Merkezi tarafından bir atama yapılmadan önce bir gözlemci veya keşif gözlemevi tarafından cismi tanımlamak amacıyla verilen özel bir adlandırmadır.[14] Bu karmaşık tanımlamalar, iletişimin yavaş ve çok zor olduğu Dijital Çağ'dan önce (örneğin Birinci Dünya Savaşı sırasında) kullanılmaktaydı. Gözlemevi/gözlemci tarafından listelenen geçici tanımlamalarda büyük ve küçük harfler (LETTER, letter ), rakamlar, sayılar ve yılların yanı sıra Romen rakamları (ROM ) ve Yunan harfleri (greek ) kullanılmaktaydı.[14]

Kuyruklu yıldızlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Kuyruklu yıldızların isimlendirilmesi

Kuyruklu yıldızlar için kullanılan sistem 1995 yılına kadar karmaşık bir biçimdedir. Başlangıçta, bir kuyruklu yıldızın keşfi durumunda keşif yılının ardından çoğu durumda bir boşluk ve ardından bir Roma rakamı (keşif sırasını belirten) kullanılmaktaydı. Ancak bir nesnenin önceki keşifler arasına yerleştirilmesi gerektiğinde ise birtakım zorluklar ortaya çıktı. Örneğin, Comet 1881 III ve Comet 1881 IV'ün rapor edilmesinden sonra, keşif tarihleri arasında keşfedilen ancak çok daha sonra bildirilen bir nesneye "Comet 1881 III½" adı cismin nitelendirilmesini karmaşıklaştırmaktadır. Bu nedenle kuyruklu yıldızlar daha çok kaşifin adı ve keşif yılıyla biliniyordu. Alternatif bir şema ayrıca kuyruklu yıldızları küçük harfler kullanarak günberi geçiş zamanına göre listeledi; dolayısıyla "Faye Kuyruklu Yıldızı" (modern adı 4P/Faye'dir) aynı anda hem 1881 I Kuyruklu Yıldızı (1881'de günberi noktasından geçen birinci kuyruklu yıldız) hem de 1880c Kuyruklu Yıldızı (1880'de keşfedilen üçüncü kuyruklu yıldız) idi.

1995'ten bu yana uygulanan sistem küçük gezegenlerin geçici tanımlamasına benzemektedir.[15] Kuyrukluyıldızlar için geçici tanımlama keşif yılı, bir boşluk, o yıl içinde keşfedildiği ayın yarısını gösteren bir harf (küçük gezegenlerden farklı olarak iki harf) (A=Ocak ayının ilk yarısı, B=Ocak ayının ikinci yarısı, vb. I rakamını atlayarak (1 rakamı ya da I rakamı ile karıştırılmaması için) ve Z'ye ulaşmadan) ve son olarak da yarım ay içindeki keşif sırasını gösteren bir rakam (küçük gezegenlerde olduğu gibi alt alta yazılmaz). Böylece, Mart 2006'nın ikinci yarısında keşfedilen sekizinci kuyruklu yıldıza 2006 F8 geçici adı verilirken, Mart sonundaki onuncu kuyruklu yıldız 2006 F10 olacaktır.

Eğer bir kuyrukluyıldız parçalanırsa, parçalara sonlarına A, B, C, ..., Z, AA, AB, AC... harfleri eklenerek aynı geçici isim verilir.

Eğer bir nesne başlangıçta asteroit şeklindeyse ve daha sonra bir kuyruklu yıldız kuyruğu oluşturursa, asteroit şeklindeki tanımlamasını muhafaza etmektedir. Örneğin, küçük gezegen 1954 PC'nin Faye Kuyruklu Yıldızı olduğu ortaya çıkmıştır ve bu nedenle söz konusu kuyruklu yıldızın tanımlamalarından biri olarak "4P/1954 PC " ifadesine rastlanmaktadır. Benzer şekilde, küçük gezegen 1999 RE70 bir kuyruklu yıldız olarak yeniden sınıflandırıldı ve LINEAR tarafından keşfedildiği için artık 176P/LINEAR (LINEAR 52) ve (118401) LINEAR olarak bilinmektedir.

Kuyruklu yıldızlar için geçici tanımlamalar, küçük gezegenlerle aynı şekilde yoğunlaştırılmış veya "paketlenmiş biçimde" belirtilmektedir. 2006 F8, eğer periyodik bir kuyrukluyıldız olsaydı, IAU Küçük Gezegen Veritabanında PK06F080 olarak listelenirdi. Son karakter bilinçli olarak sıfır olarak belirlenmiş olup, kuyrukluyıldız ve küçük gezegen tanımlamalarının çakışmamasını sağlamaktadır.

Periyodik kuyruklu yıldızlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kuyruklu yıldızlara kabaca yapılan bir sınıflandırma olarak dört olası önekten biri atanmaktadır. "P" öneki (örneğin, P/1997 C1, nam-ı diğer Gehrels 4 Kuyruklu Yıldızı'nda olduğu gibi), periyodik bir kuyruklu yıldızı belirtir; bunlar 200 yıldan daha kısa bir yörünge dönemine sahiptir veya tek bir enberi geçişinden daha fazlası sırasında gözlemlenmiştir (örneğin, periyodu 367 yıl olan 153P/Ikeya-Zhang). Gözlemlenen ikinci enberi geçişlerinden sonra kalıcı bir numara ön eki alırlar (bkz. Periyodik kuyruklu yıldızlar listesi).[16]

Periyodik olmayan kuyruklu yıldızlar[değiştir | kaynağı değiştir]

"Periyodik" gereklilikleri yerine getirmeyen kuyruklu yıldızlar "C" ön ekini alırlar (örneğin C/2006 P1, 2007 Büyük Kuyruklu Yıldızı). Başlangıçta "periyodik olmayan" olarak etiketlenen kuyruklu yıldızlar, daha sonra gereklilikleri yerine getirirlerse "P" önekine dönüştürülebilirler.

Kaybolmuş ya da parçalanmış kuyruklu yıldızların başına "D" eklenir (örneğin D/1993 F2, Shoemaker-Levy 9 Kuyruklu Yıldızı).

Son olarak, güvenilir bir yörüngesi hesaplanamayan, ancak tarihi kayıtlardan bilinen kuyruklu yıldızların önüne "X" eki konur, örneğin X/1106 C1. (Bkz. Periyodik olmayan kuyruklu yıldızlar listesi)

Uydular ve gezegen halkaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Uydular veya halkalar ilk keşfedildiklerinde "S/2000 J 11" (Jüpiter'in 2000 yılında keşfedilen 11. uydusu), "S/2005 P 1" (Plüton'un 2005 yılında keşfedilen ilk uydusu) veya "R/2004 S 2" (Satürn'ün 2004 yılında keşfedilen ikinci yeni halkası) gibi geçici isimler alırlar. Baştaki "S/" ya da "R/" sırasıyla "uydu" ya da "halka" anlamına gelir ve bu tanımlamayı kuyruklu yıldızlar için kullanılan "C/", "D/", "P/" ve "X/" öneklerinden ayırır. Bu tanımlamalar bazen ikinci boşluk bırakılarak "S/2005 P1" şeklinde yazılır.

"S/" ön eki doğal bir uyduyu gösterir ve ardından bir keşif yılı gelir (keşif tarihi değil, keşif görüntüsünün elde edildiği yıl kullanılır). Büyük harfle yazılan tek harfli bir kod gezegeni tanımlar, örneğin sırasıyla Jüpiter ve Satürn için J ve S (tek harfli kısaltmalar listesine bakınız) ve ardından bir sayı sırayla ismi tanımlar. Örneğin, Neptün'ün en içteki uydusu olan Naiad ilk başta "S/1989 N 6" olarak adlandırılmıştır. Daha sonra, varlığı ve yörüngesi doğrulandıktan sonra, tam adı olan "Neptün III Naiad" adını almıştır.

Roma rakamlarıyla numaralandırma sistemi, Dünya'nın Ay'ı dışındaki doğal uyduların ilk keşfiyle ortaya çıkmıştır: Galileo, şimdi benimsenen isimleri öneren rakibi Simon Marius'a nazire olsun diye Galilei uydularını I'den IV'e kadar (Jüpiter'den dışa doğru sayarak) adlandırmıştır. Benzer numaralandırma şemaları doğal olarak Satürn ve Uranüs'ün etrafındaki uyduların keşfiyle ortaya çıkmıştır. Numaralar başlangıçta uyduları yörünge sırasına göre belirlese de, yeni keşifler kısa süre sonra bu şemaya uymadı (örneğin "Jüpiter V", Jüpiter'e Io'dan daha yakın yörüngede dönen Amalthea'dır). Daha sonra, 19. yüzyılın sonlarında, daha önceki tarihsel istisnalar dışında (bkz. Güneş Sistemi gezegenlerinin ve doğal uydularının keşif zaman çizelgesi), numaraların aşağı yukarı keşif sırasını yansıttığı belirtilmemiş bir kural haline gelmiştir. Bu kural "(87) Sylvia I Romulus" gibi küçük gezegenlerin doğal uydularını da kapsayacak şekilde genişletilmiştir.

Küçük gezegenlerin uyduları[değiştir | kaynağı değiştir]

Asteroid uyduları gibi küçük gezegen uyduları için geçici tanımlama sistemi, büyük gezegenlerin uyduları için oluşturulan sistemi takip eder. Küçük gezegenlerde, gezegen harf kodunun yerini parantez içinde küçük gezegen numarası alır. Böylece, 2001 yılında keşfedilen 87 Sylvia'nın gözlenen ilk uydusu ilk başta S/2001 (87) 1 olarak adlandırılmış, daha sonra kalıcı olarak (87) Sylvia I Romulus adını almıştır. Birden fazla uydunun keşfedildiği durumlarda, Romen rakamları keşif sırasını belirtir, böylece Sylvia'nın ikinci uydusu (87) Sylvia II Remus olarak adlandırılır.

Plüton 2006 yılında yeniden sınıflandırıldığından, o zamandan beri Plüton uydularının keşifleri küçük gezegen sistemini takip etmektedir: bu nedenle 2005 yılında keşfedilen Nix ve Hydra S/2005 P 2 ve S/2005 P 1 olarak adlandırılırken, ancak sırasıyla 2011 ve 2012 yıllarında keşfedilen Kerberos ve Styx S/2011 (134340) 1 ve S/2012 (134340) 1 olarak adlandırılır. Bununla birlikte, "S/2011 P 1" ve "S/2012 P 1" biçimlerinin bazı resmi olmayan kullanımları da olmuştur.[17][18]

Paketlenmiş tanım[değiştir | kaynağı değiştir]

Paketlenmiş tanımlamalar çevrimiçi ve elektronik belgelerin yanı sıra veri tabanlarında da kullanılır.

Paketlenmiş küçük gezegen tanımı[değiştir | kaynağı değiştir]

Küçük Gezegen Merkezi'nin (MPC) Yörünge Veritabanı (MPCORB)[19] geçici olarak belirlenmiş tüm küçük gezegenlere atıfta bulunmak için "paketlenmiş formu" kullanmaktadır.[20] Yeni tarz geçici tanımlamalarda bulunan kendine özgülük, ikinci harf artık alt simge numarasından veya eşdeğeri 2 basamaklı koddan sonra listelendiğinden, bu paketlenmiş notasyon sisteminde artık mevcut değildir.

Geçici paketlenmiş tanımlamalar[değiştir | kaynağı değiştir]

Paketlenmiş geçici küçük gezegen tanımlamaları sistemi:[21]

  • tüm tanımlamalar için boşluksuz tam 7 karakter kullanır
  • 4 haneli yılları 3 karakterli bir koda sıkıştırır, örneğin 2014 K14 olarak yazılır (aşağıdaki tablolara bakın)
  • tüm alt simge numaralarını 2 karakterli bir koda dönüştürür (00, takip eden alt simge olmadığında kullanılır, 99 alt simge 99 için kullanılır, A0 alt simge 100 için kullanılır ve A1 101 için kullanılır)
  • paketlenmiş 2 karakterli alt simge kodu, keşif ayının hangi yarısında olduğunu belirten harfi ile ikinci (keşif sırası) harf arasına yerleştirilir (örneğin, 2016 EK102, K102 keşif sırasına sahiptir, bu nedenle paketlenmiş formu için son üç karakter A2K'dır)

Yeni tarz sistemin aksine, "i" harfi hem yıl hem de sayısal son ek için paketlenmiş biçimde kullanılır.[21] Sıkıştırma sistemi, 619 "döngü "ye kadar kodlamak için büyük ve küçük harfler sağlar. Bu, bir ayın yarısında 15.500 atamanın ( = 619×25 + 25) paketlenebileceği anlamına gelir ki bu, son yıllarda aylık olarak atanan atamalardan birkaç kat daha fazladır.[1]

Örnekler
  1. 1995 XA J95X00A olarak yazılmaktadır.
  2. 1995 XL1J95X01L olarak yazılmaktadır.
  3. 2016 EK156K16EF6K olarak yazılmaktadır.
  4. 2007 TA418K07Tf8A olarak yazılmaktadır.
Tanım
  1. 1995 yılı J95 olarak sıkıştırılmıştır. Alt simge numarası olmadığından, 00 bunun yerine yer tutucu olarak kullanılır ve doğrudan yarım aylık "X" harfinden sonra yerleştirilir.
  2. 1995 yılı J95'e sıkıştırılır. Alt simge numarası "1", 7 karakter uzunluğunu korumak için 01'e eklenir ve ilk harften sonra yerleştirilir.
  3. 2016 yılı K16'ya sıkıştırılmıştır. Alt simge numarası "156" 2 haneyi aşar ve F6'ya dönüştürülür, (aşağıdaki tabloya bakın)
  4. 2007 yılı K07'ye sıkıştırılmıştır. "418" alt simge numarası 2 haneyi aşar ve f8'e dönüştürülür, (aşağıdaki tabloya bakınız)
Dönüşüm tabloları
Yılın ilk iki basamağını sıkıştırma
I J K L . . .
1800'ler 1900'ler 2000'ler 2100'ler . . .
3 basamaklı alt simge sayılarını sıkıştırma
A B C D E F G H I J K L M N O P Q R
100'ler 110'lar 120'ler 130'lar 140'lar 150'ler 160'lar 170'ler 180'ler 190'lar 200'ler 210'lar 220'ler 230'lar 240'lar 250'ler 260'lar 270'ler
S T U V W X Y Z a b c d e f g h i j
280'ler 290'lar 300'ler 310'lar 320'ler 330'lar 340'lar 350'ler 360'lar 370'ler 380'ler 390'lar 400'ler 410'lar 420'ler 430'lar 440'lar 450'ler
k l m n o p q r s t u v w x y z
460'lar 470'ler 480'ler 490'lar 500'ler 510'lar 520'ler 530'lar 540'lar 550'ler 560'lar 570'ler 580'ler 590'lar 600'ler 610'lar

Kuyruklu yıldızlar ilk dört karakterleri için küçük gezegen şemasını takip ederler. Beşinci ve altıncı karakterler sayıyı kodlar. Yedinci karakter, bölünmüş bir kuyruklu yıldızın bileşeni olmadığı sürece genellikle 0'dır; bu durumda parçanın harfini küçük harfle kodlar.[22]

Örnekler
  1. 1995 A1, J95A010 olarak yazılır
  2. 1995 P1-B, J95P01b olarak yazılır (yani 1995 P1 kuyruklu yıldızının B parçası)
  3. 2088 A103, K88AA30 olarak yazılır (alt simge numarası iki haneyi aştığı ve yukarıdaki tabloya göre dönüştürüldüğü için).

Ön tarafa beş karakter ekleyen genişletilmiş bir form da vardır. Beşinci karakter kuyruklu yıldızın durumuna göre "C", "D", "P" veya "X" karakterlerinden biridir. Kuyruklu yıldız periyodik ise, ilk dört karakter periyodik küre numarasıdır (sola sıfırlarla doldurulmuş); aksi takdirde boş bırakılır.[22]

Doğal uydular, son sütunun her zaman 0 olması dışında kuyruklu yıldızlar için kullanılan formatı kullanır.[22]

Paketlenmiş araştırma tanımlamaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Palomar-Leiden Araştırması (PLS) sırasında kullanılan araştırma tanımlamaları daha basit bir şekilde paketlenmiştir, örneğin:[3]

  • 6344 P-L PLS6344 olarak yazılır
  • 4835 T-1, T1S4835 olarak yazılır
  • 1010 T-2, T2S1010 olarak yazılır
  • 4101 T-3, T3S4101 olarak yazılır

Araştırma tanımlamalarının geçici tanımlamalardan, geçici tanımlamalarda ve kalıcı numaralarda bir ondalık basamak içeren üçüncü karakterde S harfine sahip olmasıyla ayrıldığı göz önüne alınmalıdır.

Kesin paketlenmiş tanımlamalar[değiştir | kaynağı değiştir]

Daha fazla bilgi: Astronomi sembolleri

Kalıcı tanımlamalar için paketlenmiş bir form da mevcuttur (bunlar bir adı olan veya olmayan numaralandırılmış küçük gezegenlerdir). Bu durumda, sadece tanımın numarası kullanılır ve 5 karakterli bir dizeye dönüştürülür. Kalıcı tanımlamanın geri kalanı göz ardı edilir. 100,000'in altındaki küçük gezegen numaraları sol taraftan 5 haneye sıfırla doldurulur. 100,000'in üzerindeki küçük gezegenler için, geçici alt simge numarasına benzer şekilde tek bir harf (A-Z ve a-z) kullanılır (ayrıca yukarıdaki tabloya bakın):[22]

  • A, 100.000-109.999 sayı aralığını kapsar
  • B, 110.000-119.999 sayı aralığını kapsar
  • a 360.000-369.999 sayı aralığını kapsar
  • z 610.000-619.999 sayı aralığını kapsar
Örnekler

Bu sistem 619.999'a (z9999) kadar olan sayıların sıkıştırılmasına izin verir.[22] Ocak 2023 itibarıyla küçük gezegenler listesi halihazırda 619.150 nesne içermektedir.[23] 620.000 veya daha yüksek numaralı küçük gezegenler için ilk karakter olarak bir tilde "~" kullanılacaktır. Base62'de kodlanan sonraki 4 karakter (bu özel sırayla 0-9, sonra A-Z ve a-z kullanılarak) nesnenin numarası eksi 620.000 farkını saklamak için kullanılır. Bu genişletilmiş sistem 15 milyondan fazla küçük gezegen numarasının kodlanmasına izin verecektir. Örneğin:[22]

  • (620000) ~0000 olarak temsil edilecektir (620,000 − 620,000 = 0 = 0 × 623 + 0 × 622 + 0 × 621 + 0 × 620)
  • (620061) ~000z olarak temsil edilecektir (620,061 − 620,000 = 61 = 0 × 623 + 0 × 622 + 0 × 621 + 61 × 620)
  • (3140113) ~AZaz (3,140,113 − 620,000 = 2,520,113 = 10 × 623 + 35 × 622 + 36 × 621 + 61 × 620) olarak temsil edilecektir.
  • (15396335) ~zzzz olarak temsil edilecektir (15,396,335 − 620,000 = 14,776,335 = 61 × 623 + 61 × 622 + 61 × 621 + 61 × 620)

Kuyruklu yıldızlar için, kalıcı tanımlamalar sadece geri döndüğü görülen periyodik kuyruklu yıldızlar için geçerlidir. İlk dört karakter kuyruklu yıldızın numarasıdır (sola sıfırlarla doldurulmuş). Beşinci karakter "P "dir, eğer periyodik kuyrukluyıldız kayıp ya da feshedilmiş değilse, bu durumda "D "dir.

Doğal uydular için, kalıcı paketlenmiş tanımlamalar gezegen harfi, ardından dönüştürülmüş Roma rakamını içeren üç rakam (sola sıfırlarla doldurulmuş) ve son olarak bir "S" şeklini alır. Örneğin, Jüpiter XIII Leda J013S ve Neptün II Nereid N002S'dir.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ a b "Provisional Designations – (statistics)". IAU Minor Planet Center. 23 Mayıs 2019. 18 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2020. 
  2. ^ "Running Tallies – Minor Planets Discovered". IAU Minor Planet Center. 1 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2020. 
  3. ^ a b c "New- And Old-Style Minor Planet Designations". www.minorplanetcenter.net. 20 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2023. 
  4. ^ a b "New- And Old-Style Minor Planet Designations". IAU Minor Planet Center. 6 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2017. 
  5. ^ a b "Minor Planet Names: Readme". Institute of Applied Astronomy of the Russian Academy of Sciences. 17 Ocak 2013. 16 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2016. 
  6. ^ "JPL Small-Body Database Browser: 1 Ceres (A801 AA)". 7 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2021. 
  7. ^ "Minor Planet Discoverers". Minor Planet Center. 28 Aralık 2015. 23 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2016. 
  8. ^ J. Hilton (2001). "When Did the Asteroids Become Minor Planets?". US Naval Observatory (USNO). 13 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  9. ^ "1854AN 38..143 Page 143/144". Adsbit.harvard.edu. 6 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2014. 
  10. ^ "1855AN 40..373K Page 373/374". Adsbit.harvard.edu. 6 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2014. 
  11. ^ Porter, Noah (1884). Webster's Complete Dictionary of the English Language. s. 1780. ISBN 1-881275-24-8. 
  12. ^ JPL/NASA (22 Nisan 2015). "What is a Dwarf Planet?". Jet Propulsion Laboratory. 19 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2021. 
  13. ^ Miller, Kirk (26 Ekim 2021). "Unicode request for dwarf-planet symbols" (PDF). unicode.org. 23 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Ekim 2023. 
  14. ^ a b "Temporary Minor Planet Designations". IAU Minor Planet Center. 10 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2017. 
  15. ^ "Cometary Designation System". minorplanetcenter.net. 11 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2023. 
  16. ^ "Cometary Designation System". Minor Planet Center. 11 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2011. 
  17. ^ Scott S. Sheppard, Pluto Moons 5 Aralık 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  18. ^ New Horizons news, Johns Hopkins University Applied Physics Laboratory, "Fourth Moon Adds to Pluto's Appeal" 13 Kasım 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 20 July 2011
  19. ^ "The MPC Orbit (MPCORB) Database". IAU Minor Planet Center. 10 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2017. 
  20. ^ "Export Format for Minor-Planet Orbits". IAU Minor Planet Center. 12 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2017. 
  21. ^ a b "Packed Provisional and Permanent Designations". IAU Minor Planet Center. 5 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2021. 
  22. ^ a b c d e f "Packed Provisional and Permanent Designations". www.minorplanetcenter.net. 6 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2023. 
  23. ^ "Minor Planet Statistics – Orbits And Names". Minor Planet Center. 10 Temmuz 2017. 9 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2017. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Geçici_adlandırma_(astronomi)&oldid=32532714" sayfasından alınmıştır