Küçük gezegen tanımı

Resmi bir küçük gezegen tanımı, son haliyle, kuyuruklu yıldızlar dışındaki küçük gezegenlere (asteroit, centaur, Neptün ötesi nesne ve cüce gezegen) verilen bir sayı-isim kombinasyonudur. Bu tür bir tanımlama her zaman için yörüngesi yeterince kesinleştikten sonra ("numaralandırma" olarak adlandırılır) bir cisme atanan öncü bir numarayı (katalog veya IAU numarası) kapsamaktadır. Resmi tanımlama, küçük gezegenin daha önce ilk kez gözlemlendiğinde otomatik olarak atanan geçici tanımlamasına dayanır. Daha sonra, resmi tanımlamanın geçici kısmı bir isimle değiştirilebilir ("adlandırma" olarak adlandırılır). Hem resmi hem de geçici tanımlamalar Uluslararası Astronomi Birliği'nin bir kolu olan Küçük Gezegen Merkezi (MPC) tarafından yürütülmektedir.^[1]

Günümüzde, bir numara ancak iyi gözlemlenmiş dört karşıtlıkla yörüngesi kesinleştikten sonra verilmektedir.^[2] Dünya'ya yakın asteroitler gibi olağandışı nesneler için, numaralandırma üç, hatta sadece iki karşıtlıktan sonra numara ataması yapılabilmektedir.^[2] Bir numara alan altı yüz binden fazla küçük gezegen arasından^[3] sadece yaklaşık 24 binine (veya %4'ü) bir isim atanmıştır. Buna ek olarak, yaklaşık 670 binden fazla küçük gezegen henüz numaralandırılmamıştır.^[3]

87 Sylvia adlı asteroidin bir uydusu olan Romulus uydusu için kullanılan resmi adlandırmanın "(87) Sylvia I Romulus" olması gibi küçük gezegenlerin uyduları için kullanılan kurallar, Galileo'nun zamanından beri gezegenlerin uyduları için kullanılan Roma rakamları kurallarının bir uzantısıdır. Kuyruklu yıldızların adlandırılması da Küçük Gezegen Merkezi tarafından yönetilir, ancak bunlar için farklı bir kataloglama sistemi kullanılır.

Adlandırma dizilimi[değiştir | kaynağı değiştir]

Resmi adlandırmanın iki kısmı bulunmaktadır. Bunlardan ilki olan katalog numarası tarihsel olarak keşif sırasına göre atanmaktadır. Bir diğeri olan isim kısmında ise tipik olarak küçük gezegenin geçici adlandırması veya kaşifin adı yer alır.^[1] Kesin dizilim:

adlandırılmamış küçük gezegenler için: (numara) geçici adlandırma
adlandırılmış küçük gezegenler için: (numara) İsim; parantez içinde veya dışında

Örnek olarak, adlandırılmamış bir küçük gezegen olan (388188) 2006 DP14'i betimlemek için her durumda numarası parantez içinde yazılırken, adlandırılmış bir küçük gezegen olan (274301) Wikipedia'yı betimlemek için ise parantez imleri kaldırılarak 274301 Wikipedia biçiminde bir ifade kullanılır. Günümüzde bu parantez işaretleri çoğu zaman önde gelen veri tabanlarında kullanılmamaktadır.

Küçük gezegen tanımlamalarının zaman içinde değişmesi nedeniyle, astronomi dergilerinde farklı tanımlama versiyonlarına yer verilebilmektedir. Ağustos 2008'de bir ana kuşak asteroidi olan 274301 Wikipedia keşfedildiğinde, (274301) 2008 QH24 şeklinde yazılmasından ve bir numara atanmasından önce geçici olarak 2008 QH24 şeklinde tanımlanmaktaydı. 27 Ocak 2013'te Küçük Gezegen Merkezi'nin bir yayını olan sirkülerde yayımlanmasıyla "Wikipedia" olarak isimlendirildi. ^[4]^[5]

Astronomun tercihine ve derginin yayım tarihine göre, 274301 Wikipedia adlı cisime yapılacak atıflar basitçe (274301) veya 2008 QH₂₄ biçiminde yapılabilmektedir. Uygulamada oldukça iyi bilinen herhangi bir nesne için cismin numarası çoğunlukla bir katalog girişini ifade etmektedir ve resmi uzun tanımlaması yerine genellikle cismin adlandırıldıysa ismi veya geçici ismi kullanılır. Örneğin bir küçük gezegen olan Plüton çok nadiren 134340 Plüton şeklinde zikredilir. Daha az bilinenlerden de 2002 TX300 adlı cisim için genellikle uzun versiyonu (55636) 2002 TX300 şeklindeki resmi tanımlaması tercih edilmez.

Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

1851 yılına kadar yalnızca 15 adet asteroit olduğu bilinmekteydi ve biri hariç tümünün kendi sembolü bulunmaydı. Nesnelerin sayısı arttıkça semboller giderek daha karmaşık hale geldi ve elle çizilmeleri gerektiğinden astronomlar bu sembollerden bazılarını zor buldular. Bu zorluk 1851 yılında Benjamin Apthorp Gould tarafından ele alınmış ve asteroidlerin keşif sırasına göre numaralandırılması ve bu numaranın asteroidin sembolü olarak bir daire içine yerleştirilmesi önerilmiştir, örneğin dördüncü asteroid Vesta için ④ gibi. Bu uygulama, küçük gezegenlerin sayısı arttıkça, kısa bir süre sonra ismin kendisiyle birleşerek "④ Vesta" şeklinde resmi bir sayı-isim tanımlamasına dönüştü. 1850'lerin sonlarına doğru daire, dizgisi daha kolay olan "(4)" ve "(4) Vesta" parantezlerine basitleştirildi. "4) Vesta" ve "4, Vesta" gibi diğer noktalama işaretleri de kullanılmış, ancak bu işaretler 1949 yılına kadar neredeyse tamamen ortadan kalkmıştır.^[6]

Numaranın keşif ya da yörüngenin belirlenme sırasını takip etmesi kuralının en büyük istisnası Plüton'un durumudur. Plüton başlangıçta bir gezegen olarak sınıflandırıldığından, 2006 yılında "gezegen" tanımı yeniden düzenlenene kadar kendisine bir numara verilmemiştir. Bu noktada Plüton'a resmi olarak (134340) Plüton adı verilmiştir.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ^a ^b "How Minor Planet Are Named". IAU – International Astronomical Union. 2005. 16 Şubat 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2017.
^ ^a ^b "How Are Minor Planets Named?". Minor Planet Center. 14 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2014.
^ ^a ^b "How Many Solar System Bodies". Jet Propulsion Laboratory. 3 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2019.
^ "274301 Wikipedia (2008 QH24)". Minor Planet Center. 21 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2017.
^ "MPC/MPO/MPS Archive". Minor Planet Center. 7 Ekim 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2017.
^ From Dr. James Hilton's When Did the Asteroids Become Minor Planets? 2009-08-25 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., particularly the discussion of Gould, B. A. 1852, On the Symbolic Notation of the Asteroids, Astronomical Journal, Vol. 2, and immediately subsequent history. The discussion of C. J. Cunningham (1988), also from there, explains the parenthetical part.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Minor Planet Names: Alphabetical List 12 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
IAU FAQ on minor planets
MPC explanation of provisional designations
Dr. James Hilton, When Did the Asteroids Become Minor Planets?

[IAU-naming-1] "How Minor Planet Are Named". IAU – International Astronomical Union. 2005. 16 Şubat 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2017.

[HowNamed-2] "How Are Minor Planets Named?". Minor Planet Center. 14 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2014.

[jpl-SDBD-count-3] "How Many Solar System Bodies". Jet Propulsion Laboratory. 3 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2019.

[MPC-Wikipedia-4] "274301 Wikipedia (2008 QH24)". Minor Planet Center. 21 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2017.

[MPC-Circulars-Archive-5] "MPC/MPO/MPS Archive". Minor Planet Center. 7 Ekim 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2017.

[6] From Dr. James Hilton's When Did the Asteroids Become Minor Planets? 2009-08-25 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., particularly the discussion of Gould, B. A. 1852, On the Symbolic Notation of the Asteroids, Astronomical Journal, Vol. 2, and immediately subsequent history. The discussion of C. J. Cunningham (1988), also from there, explains the parenthetical part.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]