Küresünniler
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
 Türkiye (Van) | 30.000 [1] |
 İran | 600.000[kaynak belirtilmeli] |
 Rusya | 200 |
| Diller | |
| Din | |
Küresünniler (veya Küresünli, Küresünnü, Küresinli) 1. Dünya Savaşı sonrasında İran'dan Türkiye'nin Van ili bölgesine göçen bir Türk halkıdır.[3] Göçmen bir halk olan Küresünniler bulundukları coğrafyalardaki halklar ile hızlı bir şekilde bağ kurabildikleri için kültürlerinde birçok halk ile ortak gelenekler görülebilir. Küresünniler, bulundukları coğrafyadaki topluluklardan farklı olarak sünni mezhebine sahip olduklarından, Safevi devletine karşı Osmanlı devletinin bir uç aşireti olmuşlardır. I. Dünya Savaşında Rusların bölgeyi işgal edip Ermenileri silahlandırmaları sırasında çok kayıp vermişlerdir. Günümüzde Küresünnilerin büyük çoğunluğu Güney Azerbaycan'ın Urumiye ve Türkiye'nin Van şehrinde yaşamaktadırlar.
1921 yılında Kürt Şikak aşireti lideri Simko ile yaşanan çatışmalar neticesinde büyük bir topluluk halinde Van ili merkez köylerine ve Saray ilçesine yerleşmişlerdir.[kaynak belirtilmeli]
Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]
Küresünniler 17. Yüzyılda artan Kozak baskınları yüzünden Osmanlı Topraklarına göç etti. Giresun şehrinde yerli halk ile beraber bir hayat yaşayan Küresünniler, Küre dağlarını kendilerine yurt edindikleri için yerli halk tarafından "Küreler" olarak adlandırıldılar. Giresun ve çevresinde özellikle Oğuz Türklerinden olan Çepniler ile evlilikler aracılığı ile birleştiler. 18. yüzyıl başlarında ilk olarak Güney Kafkasya'ya ve oradan Güney Azerbaycan bölgesindeki Makü Hanlığı bünyesine girdiler. Küresünniler 18. yüzyılda Azerbaycan'da bulunan Makü Hanlığına bağlı yerleşik yaşam biçimine geçen tek halktı.[4] "Küreler" Giresun iline bağlı Karadere bölgesindeki Akbulak, Muhur, Mahlemli köylerinde yaşayıp, çiftçilik ve hayvancılıkla uğraşıyorlardı. Daha sonra Transkafkasya ve Hazar bölgesinden gelerek İran’ın Urmiye civarına yerleşmişlerdir, burada bölge halkından farklı olarak Sünni mezhebine mensup oldukları için "Küresünni" olarak adlandırıldılar.
Anadolu'ya göç[değiştir | kaynağı değiştir]
24 Eylül 1925 tarih ve 2086 numaralı Şark Islahat Planı kararnamesiyle Küresünnilerin Van'a yerleşmelerine izin verilmiştir. Kararnamede: "Van şehri ile Midyat arasındaki hattın garbında Ermenilerden metruk araziye Türk muhacirleri (Küresünni) yerleştirilecektir." denmektedir. Ayrıca bölgeye yerleştirilecek Küresünniler'e iaşe yardımı için yine kararnamede: "Şarka yerleştirilecek muhacirin (Küresünni) ve yerli Türklerin iskan edilecekleri mıntıkalara kadar hükümetin vesait-i seriası ile nakilleri ve esnay-i nakilde iaşeleri ve evlerinin taraf-ı hükümetten inşası bir senelik iaşelerinin temini, hayvanat ve alat-ı ziraiyelerinin de kezalik taraf-ı hükümetten itası lazım gelir." belirtilmiştir.[5]
Küresünniler cumhuriyet döneminde gruplar halinde Türkiye'ye geçerek Van iline yerleşmişlerdir. Küresünnilerin İran'dan göç edip Türkiye'ye yerleşmelerinin çeşitli sebepleri arasında; İran'daki Şii yönetiminin Sünni Küresünnilere olan baskıları, İran'a saldıran Rusya ile birlikte hareket eden Ermenilerin baskıları, İran’ın Kotur Deresi civarında bulunan bir Kürt aşiretinin (Evdoi-Abdüvî) lideri Simko (İsmail) Ağa’nın bölgede (özellikle Hoy ve Urmiye şehirleri civarında) bir güç oluşturarak, aşiret mensupları ve bölgeden zorla toplatıp kendine bağlı oluşturduğu silahlı bir güçle köylere baskınlar düzenlemesi gibi başlıca nedenlerdir.[4]
Küresinlilerin Anadolu’ya göçü ile ilgili yazılı kaynaklarda: "Türk askerinin Van’a girip ortalığı sükûnete kavuşturmasıyla Kuzey İran’da bulunan İran Azerileri'’nin bir kısmı da Van’a getirilip değişik yerlere yerleştirildikten sonra, bu insanlar Van’ın ahalisiyle kaynaşarak bir bütünlük sağlamışlardır. Bu da zaten Azerice'in hâkimiyeti altında bulunan bölge ağzının değişmeden varlığını devam ettirmesini sağlamıştır."[6]
2010 yılında çalışmalarına başlanan ve İletişim uzmanı ve kültür araştırmacısı Prof. Dr. Sedat Cereci tarafından yönetilen Yestikan'dan Van'a adlı belgesel filmin çekimleri sırasında bu göç anlatılmaktadır.[7]
Yerleşim birimleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Güney Azerbaycan[değiştir | kaynağı değiştir]
Küresünnilerin çoğunluğu Güney Azerbaycan'da Urmiye gölünün batısında Urmiye, Salmas ve Hoy kentlerinde yaşamaktadırlar.[8][kaynak güvenilir mi?]
Urmiye: Gulunci (Quluncu), Gecin, Velinde, Heneye(Xeneye), Balov, Mirava, Neybin, Balaniş, Dol Dize, Kehriz, bend, miyava, tumatar, kuka ve Kultepe.
Hoy: Estiran, Yestikan, Babekan, Dize, Geretepe, Kotur(Qotur), Mehin(Mexin), Raviyan, Zeri, Kukut, Almali, Zeyve, Hindivan ve Körpiran.
Salmas: Şekeryazi, İstisu, Kaniyan, Verdan, Ala Sürme, Şireki, Silav, Höder, Hakveran(Haqveran), Çiçek ve Mafkendi.
Ayrıca Rikava, Seremerih, Şeydan, Gulan, Yengice, Ağziyaret ve Şorik köylerinde meskun haldedirler.
Türkiye[değiştir | kaynağı değiştir]
Van şehir merkezi: İskele mahallesi, Yalı mahallesi, Beyüzümü, Sıhke mahallesi.
Van köyleri: Alaköy, Bardakçı, Karagündüz, Kasımoğlu, Kıratlı, Köprüler, Mollakasım, Yumrutepe.
Van ilinin ilçeleri: Özalp, Aksorguç; Saray, Sırımlı, Beyarslan; Başkale; Çaldıran; Edremit.
Bitlis: Ahlat; Adilcevaz, Erikbağı.
Kültür[değiştir | kaynağı değiştir]
Küresünni kültürü Doğu Anadolu kültürüyle büyük yakınlık gösterir. Yallı oyun havası yaygındır. Küresünniler'de düğünlere "toy" adı verilir. İran'da yaşayan Küresünnilerin toylarında şamanizmden etkiler görülür. Evlenecek kızın eline doğurgan olsun diye tavuk verilmesi buna bir örnektir.[kaynak belirtilmeli] Halkın günümüzdeki kültüründe Çepni ve Çerkes kültürünün izleri yoktur.
Dil[değiştir | kaynağı değiştir]
Küresünniler Azerice ve Türkçe kullanmakla birlikte bir kısmı Farsça da kullanır.[4] Ayrıca İran'da ve Türkiye'de Kürtlerle yakın ilişkilerde bulunan bir takım Küresünniler'in Kürtçede kullandığı bilinmektedir.[9]
Türkiye'de yaşayan Küresünniler kullandıkları kelimelere birkaç örnek:
| Azerice | Türkçe |
|---|---|
| Toy | Düğün |
| Aba | Anne |
| Apar | Götür |
| Küçe | Sokak |
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Habertürk arşivi | http://i.imgur.com/P4cFX.jpg 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ "Iranica". 17 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2012.
- ^ "MİLLÎ ŞUURUN SAĞLAM BİR VESİKASI - KÜRESÜNNİ TÜRKLERİ". TDA, Cilt: 123 Sayı: 242 Sayfa: 73-88. Dr. Öğr. Üyesi Ferit YÜCEBAŞ. 26 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b c "Arşivlenmiş kopya". 3 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2010.
- ^ http://kuresunniler.com/tarih/turkiyede-kuresunniler/93-kresnnilerin-trkiyeye-yerlejumeleri-izin.html 3 Nisan 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. | Şark Islahat Planı Kararnamesi
- ^ Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yayınları, Van Kütüğü, (1993:260)
- ^ http://www.lpghaber.com/%60yestikan%60dan-Van%60a%60-Belgeselinin-Cekimleri-Suruyor--haberi-375186.html [ölü/kırık bağlantı]
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;ref325isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2019.
