Dirsekkaya, Çıldır
| Dirsekkaya | |
|---|---|
 | |
 Ardahan'ın konumu | |
  Dirsekkaya Dirsekkaya'nın Ardahan'daki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Ardahan |
| İlçe | Çıldır |
| Coğrafi bölge | Doğu Anadolu Bölgesi |
| Rakım | 2044 m |
| Nüfus (2022) | |
| • Toplam | 93 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0478 |
| İl plaka kodu | 75 |
| Posta kodu | 75110 |
Dirsekkaya, Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Dirsekkaya köyünün bilinen en eski adı, Zarabuk'tür. Gürcüce kaynaklarda Zarabuki (ზარაბუქი) olarak geçer. Osmanlı idaresi, Gürcülerden ele geçirdiği bu yerleşmeyi 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı mufassal defterde Zarabuk (زارابوك) olarak kaydetmiştir.[3] 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde bu yer adının yazılış biçimi Zerebük'e (زەرەبوك) dönüşmüştür.[4] Rus idaresi ise, 1886 yılındaki nüfus tespitinde köyü Zarabük (Зарабюк) adıyla kaydetmiştir.[5] 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı mufassal defterde yer alan ve zaman içinde ortadan kalkmış olan Zaki (ზაქი) ve Tkemlobi (ტყემლობი) köylerin konumlandığı yerler, bugünkü Dirsekkaya köyünün idari sınırları içinde bulunmaktadır.[6]
Zarabuki, tarihsel olarak Cavaheti bölgesinin yerleşmelerinden biridir. Erken Orta Çağ'da Gürcü Krallığı sınırları içinde bulunan köy, bu krallığın gücünü yitirmesinin ardından, uzun süre Samtshe Atabeyliği'nin yönetiminde kaldı. Osmanlı Devleti bu yerleşmeyi 16. yüzyılın ikinci yarısında Gürcülerden ele geçirdi. Osmanlı idaresinin Gürcülerden ele geçirdiği için Gürcistan Vilayeti olarak adlandırdığı toprakların 1595 tarihli tahriri olan Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı mufassal defterde Zarabuki, Ardahan-i Büzürg livasının Meşe nahiyesine bağlıydı. Bu defteri yayıma hazırlayan Gürcü Türkolog Sergi Cikia köyün Çıldır livasına bağlı Mgeltsihe köyüne yakın olmasına karşı, Meşe nahiyesine bağlanmış olduğunu belirtmiştir. Bu deftere göre Zarabuki köyünde 11 hane (yaklaşık 55 kişi) yaşıyordu. Osmanlı Devleti'nin Hristiyan köylülerden aldığı ispenç vergisi ödemekle yükümlü hane reisleri erkekler Lomşira, Varazgul, Polada, Baduça, Hahuta, Zurab, Basila, Lomina gibi adlarla kaydedilmiştir. Köyün nüfusunun tamamının Hristiyan olduğu bu kayıttan anlaşılmaktadır. Bu deftere göre köyde buğday ve çavdar tarımı ile arıcılık yapılıyor, domuz ve koyun besleniyordu. Zarabuki'de 1878 yılında 8 hane tespit edilmiştir.[7]
Dirsekkaya'nın bugünkü idari sınırları içinde yer alan, zaman içinde ortadan kalkmış olan Tkemlobi köyünde bu tarihte 7 hane (yaklaşık 35 hane) yaşıyordu. Köy Ardahan-i Büzürg livasının Meşe nahiyesine bağlıydı. Hristiyan bir nüfusa sahip olan köydeki hane reisleri Gogiça, Şota, İvane, Goga, Batata Gürcü adları taşıyordu. Zegani olarak da bilinen Zaki ise, Çıldır livasının Kurd Kalası nahiyesine bağlıydı. Daha sonra ortadan kalkmış olan köyün nüfusu 12 haneden (yaklaşık 60 kişi) oluşuyordu ve hane reisleri İason, Giorgi, Gabriel, Vardzel, Basila, Revaza, Ruben ve İordane gibi Gürcü adları taşıyordu. 10. yüzyılda bu köyde inşa edilmiş olan kilise, Zegani Kilisesi veya Zaki Kilisesi adını taşımaktadır.[8][9]
Zarabuki, üç yüz yılı aşkın bir süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından Rusların eline geçti. Rus idaresinin 1886 yılında gerçekleştirdiği nüfus tespiti sırasında Ardahan sancağının (okrug) Çıldır kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu kazada Tskarostavi nahiyesinin (маркяз: merkez) 13 köyünden biriydi. Köyün nüfusu 182 kişiden oluşuyordu. 154 kişi "Türk", 28 kişi "Kürt" olarak kaydedilmiştir.[5] Rus idaresinde Zarabuki köyünün nüfusu, 1896’da 185 kişiye, 1906’da da 222 kişiye yükselmişti.[10]
Zarabuki, Rus hakimiyetinin sona ermesinden sonra, bir süre bağımsız Gürcistan'ın sınırları içinde kaldı. 1921 yılında, Sovyet Rusya'nın Gürcistan'ı işgali sırasında, Ankara Hükümeti'nin verdiği ültimatom üzerine Gürcistan hükûmeti Ardahan ve Artvin bölgelerinden çekildi. 16 Mart 1921'de, Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması'yla da Zarabuki köyü Türkiye'ye bırakıldı.[11]
Zarabuki, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Zerebük (زەرەبوك) adıyla, Kars vilayetinin Çıldır kazasının Kurt Kala nahiyesine bağlıydı.[4] 1935 genel nüfus sayımında aynı idari konuma sahip olan köyün nüfusu 320 kişiden oluşuyordu.[12] Zarabuk / Zerebük adı, "yabancı kökten geldiği" için 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Dirsekkaya olarak değiştirilmiştir.[13] Bununla birlikte köyün eski adı yeni adıyla birlikte resmî kayıtlarda "Dirsekkaya (Zerebük)" biçiminde bir süre daha kullanılmıştır.[14]
Dirsekkaya köyünün 1 km kuzeybatısında eskiden köyün kilise olan yapının kalıntıları bulunmaktadır. Köyün 1,2 km kuzeybatısında, bir tepenin üzerinde yığma taştan bir kalenin (38 × 26 m) kalıntıları bugüne ulaşmıştır. Kalenin içinde başka yapıların izleri mevcuttur.[15]
Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]
Dirsekkaya köyü, Ardahan il merkezine 87 km, Çıldır ilçe merkezine ise 45 km uzaklıktadır.[16]
Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2022 | 93[2] |
| 2021 | 94[2] |
| 2020 | 103[2] |
| 2019 | 110[2] |
| 2018 | 125[2] |
| 2017 | 90[2] |
| 2016 | 105[2] |
| 2015 | 98[2] |
| 2014 | 96[2] |
| 2013 | 102[2] |
| 2012 | 92[2] |
| 2011 | 89[2] |
| 2010 | 92[2] |
| 2009 | 96[2] |
| 2008 | 104[2] |
| 2007 | 105[2] |
| 2000 | 137[16] |
| 1990 | 248[17] |
| 1985 | 447[18] |
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Dirsekkaya, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 23 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q "Ardahan Çıldır Dirsekkaya Köy Nüfusu". Nufusune.com. 3 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1947-1958, 3 cilt; I. cilt (1947) s. 510, III. cilt (1958) s. 552". 27 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2021.
- ^ a b Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 764.
- ^ a b ""Çıldır kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 18 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2021.
- ^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2015, s. 184, 189 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1947-1958, 3 cilt; I. cilt (1947) s. 510, II. cilt (1941) s. 497, III. cilt (1958) s. 552". 27 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2021.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1947-1958, 3 cilt; I. cilt (1947) s. 298, 512; II. cilt (1941) s. 291, 500; III. cilt (1958) s. 428, 554". 27 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2021.
- ^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2015, s. 32 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5.
- ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018, s. 115, ISBN 9786052100271.
- ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 3 cilt; 2. cilt, s. 41.
- ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937, s. 402" (PDF). 16 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Ağustos 2021.
- ^ "Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968, s. 787". 23 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2021.
- ^ "1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981" (PDF). 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Ağustos 2021.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 220, 400, ISBN 9789941478178.
- ^ a b "Dirsekkaya Köyü". YerelNet.org.tr. 4 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1991). "1990 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1986). "1985 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.