Sabaholdu, Çıldır
| Sabaholdu | |
|---|---|
 | |
 Ardahan'ın konumu | |
  Sabaholdu Sabaholdu'nun Ardahan'daki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Ardahan |
| İlçe | Çıldır |
| Coğrafi bölge | Doğu Anadolu Bölgesi |
| Rakım | 2044 m |
| Nüfus (2022) | |
| • Toplam | 219 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0478 |
| İl plaka kodu | 75 |
| Posta kodu | 75110 |
Sabaholdu, Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Sabaholdu köyünün eski adı kaynaklarda Kotasi'dir. Gürcüce bir yer adı olan Kotasi (კოტასი), Gürcüce bir kelime olup mısır koçanı, ahşap mil, ahşap kabza gibi değişik anlamlar taşıyan Kota (კოტა) kelimesinden türemiş olmalıdır.[3] Bu yer adı Türkçeye "Kodas" şeklinde girmiştir. Nitekim 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterinde ve 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Kodas (كوداس/ قوداس) olarak geçer.[4][5]
Kotasi köyü, Orta Çağ'da Gürcistan'ı oluşturan bölgelerden biri olan tarihsel Cavaheti'de yer alır. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü 16. yüzyılın ikinci yarısında Gürcülerden ele geçirmiştir. Köyün kilisesi olan Kotasi Kilisesi bu dönemden kalmıştır.[6]
Kotasi köyü, 1595 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı mufassal defterine göre köy, Gürcistan Vilayeti içinde Ahalkalak livasının Niyaliskur nahiyesine bağlıydı. Bu tarihte köyde sadece 2 Hristiyan hane yaşıyordu. Köyün nüfusu 1870 yılında 4 hane olarak kaydedilmiştir.[4]
Kotasi köyü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından 1878 yılında imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. Rus idaresinin 1886 yılındaki nüfus tespitinde Kotas (Котас) adıyla kaydedittiği köy, Ardahan sancağının Çıldır kazasına bağlı Tzkarostavi nahiyesinin 13 köyünden biriydi. Köyün nüfusu, 43'ü erkek ve 38'i kadın olmak üzere, 8 hanede yaşayan 81 kişiden oluşuyordu. Kotas köyünün nüfusu "Karapapak" olarak kaydedilmiştir.[7] Rus idaresi sırasında köyün nüfusu artmış, 1896'da 94, 1906'da 107 kişiye ulaşmıştır.[8]
Kotasi köyü, Birinci Dünya Savaşı'nın sonlarında Rusların bölgeden çekilmesinin ardından Gürcistan'ın sınırları içinde kaldı. 7 Mayıs 1920 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması'yla Sovyet Rusya, Artvin sancağını Gürcistan'ın bir parçası olarak tanıdı. Ancak Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında 16 Mart 1921 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması'yla Kotasi köyünü de kapsayan Ardahan bölgesi Türkiye'ye bırakıldı.[9][10]
Kotasi, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde "Kodas" (قوداس) biçiminde yazılmıştır. Bu sırada köy Kars vilayetinin Çıldır kazasının Kurt Kala nahiyesine bağlıydı.[5] 1940 genel nüfus sayımında "Kodas" olarak kaydedilmiş olan köy aynı idari konuma sahipti ve nüfusu 121 kişiden oluşuyordu.[11] Kotasi veya Kodas Türkçe olmadığı için köyün adı 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Sabaholdu olarak değiştirilmiştir.[12] 1965 genel nüfus sayımında Sabaholdu köyünün nüfusu 269 kişiden oluşuyor ve bu nüfus içinde sadece 10 kişi okuma yazma biliyordu.[13]
Sabaholdu köyünde Kotasi Kilisesi olarak bilinen bir Gürcü kilisesi bulunuyordu. Gürü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili kiliseye ait Gürcüce yazıt tespit etmiştir.[6] Sabaholdu köyünün bugünkü sınırları içinde Samtzubi (სამწუბი) adında bir köy bulunuyordu ve bu Gürcü köyünün kilisesi olan Samtzubi Kilisesi de günümüze ulaşmıştır.[4][14]
Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]
Köy, Ardahan il merkezine 90 km, Çıldır ilçe merkezine ise 48 km uzaklıktadır.[15]
Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2022 | 219[2] |
| 2021 | 229[2] |
| 2020 | 235[2] |
| 2019 | 233[2] |
| 2018 | 244[2] |
| 2017 | 232[2] |
| 2016 | 236[2] |
| 2015 | 243[2] |
| 2014 | 243[2] |
| 2013 | 250[2] |
| 2012 | 248[2] |
| 2011 | 250[2] |
| 2010 | 253[2] |
| 2009 | 274[2] |
| 2008 | 265[2] |
| 2007 | 285[2] |
| 2000 | 267[15] |
| 1990 | 327[16] |
| 1985 | 361[17] |
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Sabaholdu, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 4 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q "Ardahan Çıldır Sabaholdu Köy Nüfusu". Nufusune.com. 3 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ "კოტა" - A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt 28 Ağustos 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 0-9535878-3-5
- ^ a b c "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt (1958) s. 375". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2022.
- ^ a b Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 764.
- ^ a b Ekvtime Takaişvili, Материалы по археологии Кавказа, собранные экспедициями Московского археологического общества : Выпуск XII veya Христианские памятники, Moskova, 1909, s. 63.
- ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, Sıra no: 435". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2023.
- ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018, s. 115, ISBN 9786052100271.
- ^ ""Российско-грузинский договор 07.5.1920 г. (полный текст и карта) - один из многих нарушенных Кремлем" / "07.5.1920 tarihli Rus-Gürcü Anlaşması (tam metin ve harita) Kremlin Tarafından İhlal Edilen Birçok Anlaşmadan Biridir"". 11 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2023.
- ^ "Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt, 2. cilt s. 489". 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2022.
- ^ 1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1946, s. 351.
- ^ "Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968, s. 705". 23 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2021.
- ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 357.
- ^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce: ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2014 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2015, s. 66. 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
- ^ a b "Sabaholdu Köyü". YerelNet.org.tr. 21 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1991). "1990 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1986). "1985 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.