Batı Rumeli ağızları
Batı Rumeli ağızları Türkiye Türkçesi ağızlarının Rumeli ağız bölgesinde yer alan alt ağız gruplarından biridir.
Batı Rumeli kolunun özellikleri Gyula Németh’in “Bulgaristan Türk Ağızlarının Sınıflandırılması Üzerine” adlı makalesinde, 8 maddede gösterilmiştir. Bu makale sonrasında hazırlanan birçok akademik çalışmada da bu madde açıklaması benimsenmiş ve ilgili makaleki “sınıflandırma” bilgilerine dayanılmıştır.[1][2][3][4][5] Batı Rumeli sahasının coğrafi sınırları Bulgaristan’da Tuna’nın hemen güneyindeki Lom’dan doğuya doğru Vraça, Sofya, Samokov’dan doğuya doğru ilerleyip Köstendil’e uzanır. Ayrıca Makedonya, Arnavutluk, Bosna-Hersek ve Sırbistan’da Adakale’yi uç olarak kapsar.[6] Németh’in bu akademik çalışmasını yürüttüğü dönemde Kosova, Yugoslavya ve onun içindeki ana parçalardan Sırbistan’ın içinde olduğu için ayrıca anılmamıştır. Doğal sonuç olarak Kosova da Batı Rumeli ağızlarının içinde yer alır.
Özellikler
Rumeli ağız sahasının Batı Rumeli kolunun karakteristik bazı özellikleri vardır. Bunların başında /g/ ve /ġ/ seslerinin kelimelerde korunmuş olması gelir. György Hazai çalışmasında, /g/ ve /ġ/ seslerinin korunma veya korunmama durumlarının Batı Rumeli ile Doğu Rumeli arasında fark oluşturduğunu, komşu Sırpça, Hırvatça, Bulgarca dillerinde Türkçe alıntılardan örnekler vererek de açıklamıştır. Söz konusu bu tarihî verilerin yanında Alpay İğci çalışmasıyla bu ses özelliğinin çağdaş Batı Rumeli ağızlarında da sürdüğünü göstermiştir.[1][5] Birçok çalışmada çeşitli vesilelerle belirtilen özellikler şunlardır.[6]
- Doğu Rumeli Türkçesinde söz sonundaki /ı/, /u/ ve /ü/ sesi, bölgede çok heceli sözlerde /i/ biçimindedir; bori ‘boru’, üti ‘ütü’ vb.
- {-miş} öğrenilen geçmiş zaman eki tek şekillidir: almiş ‘almış’, vermiş, tutmiş ‘tutmuş’, yürümiş ‘yürümüş’ vb.
- Eklerde /i/ sesi /ı/ olmuştur: benım ‘benim’, evım ‘evim’ vb.
- Eski Türkçe /ö/ ve /ü/ seslerinin /o/ ve /u/ sesleri ile karşılanması Batı Rumeli’de dar alanlarda yaygındır.
- Büyük ünlü uyumunun dışına çıkan kullanımlar görülür: ekmegın ‘ekmeğin’, verdım ‘verdim’ vb.
- Eski Osmanlıca /ö/ sesi, sık kullanılan sözlerde /ü/ /w/ ve /u/ ile karşılanır: dünmek (< dönmek), ülmek (< ölmek) vb.
- İki ünlü arasında kalan /g/ sesi sızıcılaşmamış; korunmuştur: dügüm ‘düğüm’, sogan ‘soğan’ vb.
- Şimdiki zaman eki, birçok Türkiye Türkçesi ağzından farklıdır: sevey ‘seviyor’, yapay ‘yapıyor’.
Kaynakça
- ^ a b György Hazai, "Rumeli Ağızlarının Tarihi Üzerine", Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1960, s. 205-211.
- ^ Tuncer Gülensoy, Rumeli Ağızlarının Ses Bilgisi Üzerine Bir Deneme, Erciyes Üniversitesi Yayınları, Kayseri 1993
- ^ Gürer Gülsevin, “Rumeli Türkçesi Çerçevesinde Türk ve Balkan Dillerinin Etkileşimi”, Turkish Studies, Volume 4/8, Fall 2009, s. 48-64.
- ^ Ahmet Günşen, “Rumeli Ağızlarının Söz Dizimi Üzerine-I (Makedonya ve Kosova Türk Ağızları Örneği)”, Turkish Studies, Volume 5/1, Winter 2010, s. 462-494.
- ^ a b Alpay İğci, “Batı Rumeli Türkçesinde İki Ünlü Arasında /g/ ve /ġ/”, Turkish Studies, Volume 8/9, Summer-2013, s. 1715-1728.
- ^ a b Gyula Németh, “Bulgaristan Türk Ağızlarının Sınıflandırılması Üzerine”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1981-1982, Ankara 1983, s. 119.