Tibet alfabesi

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Tibet alfabesi
བོད་ཡིག་
"Om mani padme hum" mantrası
TürAbugida
DillerTibetçe, Dzongkha, Ladakhi, Sikkim dili, Balti dili, Şerpa dili, Jirel, Yolmo, Tshangla, Sanskrit
Kardeş alfabelerŞarada alfabesi, Siddham alfabesi
Bu sayfa UFA fonetik Unicode semboller içerir. Doğru bir görüntüleme desteğiniz bulunmadığı takdirde, soru işaretleri, kutular veya diğer Unicode karakterleri görebilirsiniz. IPA sembolleri ile ilgili rehberi okumak için, bakınız Yardım:IPA.

Tibet alfabesi (Tibetçe: བོད་ཡིག་; Wylie transliterasyonu: bod yig; Tibet pinyin: Pöyig); Limbu, Lepça ve Fags-pa alfabeleri ile akraba olan Tibet merkezli bir alfabedir.

Tibet yazı sisteminin Uygurlar tarafından kullanılmasına, Uygurlar arasında Budizmin yayılmasına kadar Tibetlilerin Doğu Türkistan topraklarını işgal etme niyetinin bir sonucu olarak bakılabilir. Uygur Türklerinin Tibetli Budist misyonerlerden öğrendiği Tibet yazısı, Brahmi yazısının Gupta karakterlerinden geliştirilmiştir. Tibet yazılı Türkçe metinler sınırlı sayıdadır.[1]

Temel alfabe[değiştir | kaynağı değiştir]

Tibet alfabesinde heceler soldan sağa yazılır. Heceler tsek (་) ile ayrılır; Birçok Tibetçe kelime tek heceli olduğundan, bu işaret genellikle neredeyse bir boşluk işlevi görür. Kelimeleri bölmek için boşluk kullanılmaz. Tibet alfabesinde, ünsüzler için bazen "radikaller" olarak bilinen otuz temel harf bulunur. Diğer Hint alfabeleri'nde olduğu gibi, her ünsüz harf bir doğal sesli harf alır; Tibet alfabesinde /a/ şeklindedir. harfi de bağımlı sesli harf işaretlerinin temelidir. Bazı Tibet lehçeleri tonal olsa da, yazının icadı sırasında dilin bir tonu yoktu ve ton için özel bir sembol yoktur. Bununla birlikte, tonlar segmental özelliklerden geliştiğinden, genellikle Tibetçe kelimelerin arkaik yazılışlarıyla doğru bir şekilde tahmin edilebilirler.

Harfler[değiştir | kaynağı değiştir]

Aspire edilmemiş
yüksek
Aspire edilmiş
orta
Seslendirilmiş
düşük
Nasal
düşük
Harf IPA Harf IPA Harf IPA Harf IPA
Guttural Tibetçe telaffuz: /ka/ Tibetçe telaffuz: /kʰa/ [a] Tibetçe telaffuz: /ɡa/ Tibetçe telaffuz: /ŋa/
Palatal Tibetçe telaffuz: /tʃa/ Tibetçe telaffuz: /tʃʰa/ [a] Tibetçe telaffuz: /dʒa/ Tibetçe telaffuz: /ɲa/
Dental Tibetçe telaffuz: /ta/ Tibetçe telaffuz: /tʰa/ [a] Tibetçe telaffuz: /da/ Tibetçe telaffuz: /na/
Labial Tibetçe telaffuz: /pa/ Tibetçe telaffuz: /pʰa/ [a] Tibetçe telaffuz: /ba/ Tibetçe telaffuz: /ma/
Dental Tibetçe telaffuz: /tsa/ Tibetçe telaffuz: /tsʰa/ [a] Tibetçe telaffuz: /dza/ Tibetçe telaffuz: /wa/
düşük [a] Tibetçe telaffuz: /ʒa/ [a] Tibetçe telaffuz: /za/ Tibetçe telaffuz: /ɦa/[2] ⟨ʼa⟩ Tibetçe telaffuz: /ja/
orta Tibetçe telaffuz: /ra/ Tibetçe telaffuz: /la/ Tibetçe telaffuz: /ʃa/ Tibetçe telaffuz: /sa/
yüksek Tibetçe telaffuz: /ha/ Tibetçe telaffuz: /a/ ⟨ꞏa⟩
  1. ^ a b c d e f g Bu dile getirilen değerler tarihseldir. Modern Standart Tibetçe'de seslendirilmişlerdir.

Tibet alfabesi kendisine kaynaklık eden Brahmi yazısı gibi yarı hece yarı alfabe yazısı özelliğindendir. Yazı, 30 ünsüz, 5 ünlü (a, u, e, i, o), bir ters çevrik i, 3 tane de harf altı ünsüzü işareti içerir.[1]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ a b Hatice Şirin User, Başlangıçtan Günümüze Türk Yazı Sistemleri, Akçağ, Ankara 2006, s. 67-69.
  2. ^ Hill, Nathan W. (2005b). "Once more on the letter འ" (PDF). Linguistics of the Tibeto-Burman Area. 28 (2): 111-141. 16 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 29 Temmuz 2022. ; Hill, Nathan W. (2009). "Tibetan <ḥ-> as a plain initial and its place in Old Tibetan phonology" (PDF). Linguistics of the Tibeto-Burman Area. 32 (1): 115-140. 1 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 29 Temmuz 2022.