Çanakkale Boğazı
| Çanakkale Boğazı | |
|---|---|
 | |
| Genel Bilgiler | |
| Ülke(ler) |  Türkiye |
| Bağladığı sular | Ege Denizi - Marmara Denizi |
| Genişlik | 6 km |
| En derin noktası | 103m |
| En dar yeri | 1,2 km |
| Wikimedia Commons | |
 | |
Çanakkale Boğazı ya da tarihî ismiyle Dardanellia (Yunanca: Δαρδανέλλια, Dardanos'un Geçidi), Asya ile Avrupa kıtalarını birbirinden ayıran ve Ege Denizi ile Marmara Denizi'ni birbirine bağlayan bir boğaz ve uluslararası su yoludur.
1923'te Lozan Antlaşması ile birlikte imzalanan Boğazlar Sözleşmesi ile uluslararası su yolu niteliği kazanan ve 1936 yılında imzalanan Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile tamamen Türkiye Cumhuriyeti'nin denetimine giren Çanakkale Boğazı, Marmara Denizi ve İstanbul Boğazı ile birlikte Türk Boğazları olarak adlandırılır ve Avrupa ile Asya kıtalarını birbirinden ayıran doğal sınırlardan biri olarak kabul edilir.[1]
Uluslararası deniz taşımacılığında kullanılan en dar boğazlardan biri olan Çanakkale Boğazı, Ege Denizi'ni Marmara Denizi'ne bağlamaktadır. Boğaz, 61 kilometre (38 mil) uzunluğunda, 1,2 ila 6 kilometre (0,75 ila 3,73 mil) genişliğinde ve ortalama 55 metre (180 ft) derinliğindedir. Boğazın en derin noktası ise 103 metre (338 ft) derinliğindedir. Boğazda iki kıta arasındaki ulaşım hâlihazırda feribotlar ile sağlanmaktadır, ayrıca 1915 Çanakkale Köprüsü de inşa aşamasındadır.
Önemli bir kısmı Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihî Alanı'ndan oluşan Gelibolu Yarımadası boyunca uzanan boğazın kuzey kıyılarının çoğu seyrek yerleşimliyken, Biga Yarımadası boyunca uzanan güney kıyılarında ise yerleşim daha yoğundur ve boğazın en dar yerinde 180.000 nüfuslu Çanakkale il merkezi yer almaktadır.
Coğrafya
Yüzey bilimi
İstanbul Boğazı'nın yaklaşık olarak iki katı uzunluğunda olan Çanakkale Boğazı, 61 kilometre (38 mi) uzunluğunda olup en dar yeri 1,2 kilometre (0,75 mi) en geniş yeri ise 6 kilometre (3,7 mi) genişliğindedir. Ortalama derinliği 55 metre (180 ft) olup, en derin noktası 103 metre (338 ft) olan Çanakkale il merkezinin kuzeyindeki Kilitbahir mevkiindedir.[2]
Boğazda iki büyük akıntı mevcuttur: İlki Karadeniz'den Ege Denizi'ne doğru akan yüzey akıntısı, ikincisi ise Ege Denizi'nden Karadeniz'e doğru akan dip akıntısı. Bu akıntıların her ikisi de birbirlerine zıt istikâmetlerde akmaktadır.[3] Boğazın batı yakasını Gelibolu Yarımadası, doğu yakasını ise Biga Yarımadası oluşturmaktadır.
Konumu
Boğazın her iki yakasında kaleler vardır. İlk defa Türk kuvvetleri 1356'da Süleyman Paşa ile Çimenlikhisar Kalesi'ni fethetti ve Çardak Kalesi'ni inşa etti. Yıldırım Bayezid Çimenlikhisar'daki Bizans surlarını yıktırıp, iç kaleyi düzelttirdi. Fatih Sultan Mehmet, Rumeli'de Sestos (Kilitbahir (Kilidülbahir) - Deniz Kilidi) ve Anadolu'da Aydos (Seddülbahir - Deniz Seddi) kalelerini yaptırdı.
Batıdan boğaza girildiğinde -Tekeburun ile Çankaya arasındaki- Rumeli kıyısı boyunca sırasıyla Seddülbahir, Alçıtepe (Kirte), Kilitbahir, Eceabat, Bigalı (Boğalı), Büyük Anafarta, Kumköy, Uzundere, Küçük Anafarta, Cumalı, Bayırköy, Tayfurköy (Burgaz), Gelibolu ilçe merkezi, Yeniköy yerleşimleri; -Kumkale ile Çardak arasındaki- Anadolu kıyısında ise sırasıyla Kumkale, Erenköy, Kuzuköy, Çanakkale il merkezi, Nara Burnu, Yapıldak, Suluca, Lapseki ilçe merkezi, Çardak yerleşimleri görülmektedir.
Mitoloji
Mitolojide Çanakkale Boğazı'nda geçen iki öykü vardır.
- Altın Post; Altın bir koça, erkek kardeşiyle binen Helle boğazda koçtan düşer ve boğulur. Bu yüzden Çanakkale Boğazı'nın isimlerinden biri de Hellenpontos (Helle'nin Denizi)'tur.
- Hero ve Leander; Bir Afrodit şenliğinde birbirini görüp vurulan Sestos ve Abydos kentli iki aşıktır, Hero ve Leander. Hero her gece boğazı Leander'in yaktığı bir mum ışığında geçer; ama bir gün Leanderin babası fırtınalı bir günde işaret mumunu yakar, boğaza atılan Hero ise boğulur. Bu öykü Akdamar (Ahtamara) Adası ile benzerlik taşımaktadır.
Tarih
- Dardanellia/Dardanelya (Yunanca: Δαρδανέλλια, Dardanos'un Geçidi) ve Hellespontos (Yunanca: Ελλήσποντος, Helle'nin Denizi) boğazın antik isimleridir.
- Boğazın Avrupa yakasındaki antik kentler; Aegospotami, Elaeus, Gelibolu, Madytus, Sestos.
- Asya Kıtasındaki antik kentler; Abidos, Aianteion, Arisbe, Dardanos, Lampsakos, Ophryneion, Rhoiteion, Truva.
- Persler, Antik Yunanistan'ı istila etmek için bu boğazı aşmıştır ve Dünya'nın ilk boğaz köprüsünü burada gemileri halatlar ile bağlayarak kurmuştur. Köprü yıkılınca da Pers hükümdarı denizi adamlarına kılıç ve sopalar ile dövdürerek cezalandırır.
- Büyük İskender, Granikos Savaşı'nı boğazı geçerek aynı isimli ırmağın yakınlarında gerçekleştirmiştir.
- Büyük İskender'in kumandanlarından olan Lisimahos, boğazın Saros Körfezi kıyısında kendine bir başkent kurarak, Trakya'ya hükmetmiştir.
- Gelibolu Yarımadası'ndaki Çimpe Kalesi, Osmanlıların Avrupa'da ele geçirdikleri ilk toprak parçasıdır.
- Çanakkale Boğazı I. Dünya Savaşı sırasında tarihte eşine ender rastlanan bir savaşa ev sahipliği yapmış; bu savaş sonucunda yaklaşık 500,000 kişi ölmüştür.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ "Türk Boğazları ile ilgili Vakıf Başkanının Llyod's List'te çıkan yazısı". Türk Deniz Araştırmaları Vakfı. Erişim tarihi: 1 Kasım 2009.[ölü/kırık bağlantı]
- ^ Nautical Chart at GeoHack-Dardanelles, Map Tech
- ^ Rozakēs, Chrēstos L. (1987). The Turkish Straits (İngilizce). Martinus Nijhoff Publishers. s. 1. ISBN 9024734649. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2017.
 |
Wikimedia Commons'ta Çanakkale Boğazı ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |