Yoncalı, Şavşat
| Yoncalı | |
|---|---|
 | |
 Artvin'in Türkiye'deki konumu | |
  Yoncalı Yoncalı'nın Artvin'deki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Artvin |
| İlçe | Şavşat |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| Rakım | 1879 m |
| Nüfus (2021) | |
| • Toplam | 235 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0466 |
| İl plaka kodu | 08 |
| Posta kodu | 08700 |
Yoncalı, Artvin ilinin Şavşat ilçesine bağlı bir köydür. Yoncalı, Ekim 2020 yılında farkına varılan ve "panta" olarak adlandırılan asırlık Kafkas yaban armuduyla da tanınmaktadır.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Yoncalı köyünün eski adı Tsihia'dır. Gürcüce bir yer adı olan Tsihia (ციხია), kale anlamındaki "tsihe" (ციხე) kelimesinden türemiş olup "kaleli" anlamına gelir.[3] Bu yer adı Türkçeye Sihya veya Sihia biçiminde girmiştir. Niteki 1835 tarihli Osmanlı nüfus defteri ile Artvin vilayeti hakkında 1927 tarihli bir eserde Sihya/Sihiya (سخیا) olarak geçer.[4][5]
Tsihia, Orta Çağ'da Gürcistan'ın güneybatı kesimini oluşturan bölgelerden biri olan Şavşeti'de yer alır. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü 16. yüzyılın ortalarına doğru Gürcülerden ele geçirmiştir. Köyün kilisesine ait ve 12. yüzyıldan kalma Gürcüce yazılı taş buranın eski bir yerleşim olduğunu göstermektedir.[6]
Tsihia köyü, 1835 tarihli Osmanlı nüfus defterinde Çıldır Eyaleti'ne bağlı İmerhevi sancağının köylerinden biriydi. Osmanlı idaresinin sadece erkek nüfusunu tespit ettiği bu tarihte köyde 35 hanede 159 erkek yaşıyordu. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, Tsihia köyünün toplam nüfusunun yaklaşık 318 kişiden oluştuğu ortaya çıkar.[7]
Tsihia köyü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. Rus idaresinin de Tsihia (Цихиа) adıyla kaydettiği köy, Artvin Okrugu'nun Şavşet-İmerhevi kazası içinde yer alıyordu. Bu kazaya bağlı Dabatzvrili nahiyesinin sekiz köyünden biriydi. 1886 yılındaki nüfus tespitine göre Tsihia köyünde, 171'i erkek ve 148'i kadın olmak üzere 47 hanede 319 kişi yaşıyordu. Tsihia köyüne bağlı Cami mahallesi 24 hane, Hatoreti mahallesi 11 hane, Çakellar mahallesinde 4 hane ve "Çikrik-ogli" mahallesi 6 haneden oluşuyordu. Bu nüfusun tamamı "Türk" olarak kaydedilmiştir.[8] Bununla birlikte Mçedluri (მჭედლური), Cakelebi (ჯაყელები), Tsiheuli (ციხეული), Heviçala (ხევიჭალა), Atati (ატათი), Datikuli (დათიკული), Gurbelati (გურბელათი), Bidati (ბიდათი), Titati (ტიტათი), Anekauri (ანეკაური) gibi Gürcüce yer adları günümüze ulaşmıştır.[9]
Tsihia, Birinci Dünya Savaşı'nın sonlarında Rusların bölgeden çekilmesinin ardından Gürcistan'ın sınırları içinde kaldı. 7 Mayıs 1920 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması'yla Sovyet Rusya Artvin sancağını Gürcistan'ın bir parçası olarak tanıdı. Ancak Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Ankara Hükümeti'nin Tiflis hükûmetine verdiği ültimatom üzerine Gürcü idaresinin çekilmesinin ardından Tsihia köyü de fiilen Türkiye'ye katıldı. Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında 16 Mart 1921 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması'yla bu köyü de kapsayan Artvin bölgesi Türkiye'ye bırakıldı.[10]
Tsihia, 1922 yılında Artvin livasında yapılan nüfus tespiti sırasında "Sıhıya" adıyla Şavşat kazasına bağlı Merya nahiyesinin köylerinden biriydi. Nüfusu, 296'sı kadın ve 322'si erkek olmak üzere 104 hanede yaşayan 618 kişiden oluşuyordu. Köyün nüfusunun tamamı "Türk" olarak kaydedilmiştir.[11] Tsihia veya Sihya Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında Yoncalı olarak değiştirilmiştir.[12] 1965 genel nüfus sayımında Yoncalı köyünde 895 kişi yaşıyor ve bu nüfus içinde 270 kişi okuma yazma biliyordu.[13]
Yoncalı köyünün sınırları içinde iki kilisenin varlığı bilinmektedir. Köyün merkez mahallesinin kuzeybatısında eskiden bir kilisenin var olduğu köylüler tarafından doğrulanmaktadır. Ancak bulunduğu yerde değil, biraz uzağında harçlı duvar kalıntısı tespit edilmiştir. İkinci kilisesi ise, Cakeller olarak adlandırılan mahallede yer alır. Kilisenin olduğu yerde kabaca yontulmuş taşlar bulunmaktadır. Kilisenin temelinin 400 metre uzağında tespit edilen Gürcüce yazıtlı taşın da Cakeli Kilisesi’ne ait olduğu saptanmıştır.[6]
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]Köy; Artvin il merkezine 95 km, Şavşat ilçe merkezine 30 km uzaklıktadır.[14]
"Panta"
[değiştir | kaynağı değiştir]Yoncalı köyünde bulunan bir armut ağacının yaklaşık 1.500 yaşında olabileceği tahmin edilmektedir. Gürcüce adıyla "panta" (პანტა) olarak adlandırılan ağacın yaban armudu cinsi Kafkas yaban armudu (Pyrus caucasica) olduğu Gürcüce adından da anlaşılmaktadır.[15] Bunun kesinleşip tescil edilmesi halinde Yoncalı dünyanın en yaşlı armut ağacına sahip köy olacaktır. Çevre genişliği 6,6 metre olan panta armudu ağacı, 2,1 metre çap ve 18,5 metre boyundadır. Ağacın tescil edilmesi için çalışmalar başlatılmıştır.[16][17]
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2021 | 233[2] |
| 2020 | 235[2] |
| 2019 | 250[2] |
| 2018 | 237[2] |
| 2017 | 197[2] |
| 2016 | 204[2] |
| 2015 | 208[2] |
| 2014 | 186[2] |
| 2013 | 218[2] |
| 2012 | 203[2] |
| 2011 | 218[2] |
| 2010 | 216[2] |
| 2009 | 226[2] |
| 2008 | 236[2] |
| 2007 | 239[2] |
| 2000 | 273[14] |
| 1990 | 503[14] |
| 1985 | 621[14] |
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Yoncali, Turkey Page". Fallingrain.com. 31 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2022.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p "Artvin Şavşat Yoncalı Köy Nüfusu". Nufusune.com. 31 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2022.
- ^ "ციხე" - A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt 22 Şubat 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 0-9535878-3-5
- ^ Ecem Kutlu, Şavşat Nüfus Defteri (1835) - Transkripsiyon ve Değerlendirme, Artvin, 2020, s. 83. 29 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Yüksek lisans tezi
- ^ "Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927, s. 160". 29 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2021.
- ^ a b "2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016, s. 47". 6 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2020.
- ^ Hasan Hüseyin Alemdar - Çıldır Eyaleti İmerhev Sancağı 2771 Numaralı Nüfus Defteri’nin Çevirisi ve Değerlendirmesi, Rize, 2020, s. 83, 105-108. 15 Eylül 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Yüksek lisans tezi
- ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, Sıra no: 1448". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2022.
- ^ "2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2015 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2016, s. 192". 6 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2020.
- ^ "Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt, 2. cilt s. 489". 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2021.
- ^ "Nurşen Gök, "Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler", Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104" (PDF). 26 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 16 Temmuz 2021.
- ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 2010 (Birinci basım 1927), s. 188, ISBN 9789944197526.
- ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 89.
- ^ a b c d "Yoncalı Köyü". YerelNet.org.tr. 19 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2014.
- ^ "პანტა" - A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt 26 Mart 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 0-9535878-3-5
- ^ "Dünyanın En Yaşlı Armut Ağacı Artvin'de Bulunmuş Olabilir"". 28 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2020.
- ^ "En yaşlı armut ağacı Artvin Şavşat Yoncalı köyünde / The oldest pear tree in the World."". 3 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2020.