Üzümlü, Şavşat

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Üzümlü
Harita
Artvin'in Türkiye'deki konumu
Artvin'in Türkiye'deki konumu
Artvin üzerinde Üzümlü
Üzümlü
Üzümlü
Üzümlü'nün Artvin'deki konumu
ÜlkeTürkiye Türkiye
İlArtvin
İlçeŞavşat
Coğrafi bölgeKaradeniz Bölgesi
Rakım1276 m
Nüfus
 (2021)
 • Toplam115
Zaman dilimiUTC+03.00 (TSİ)
İl alan kodu0466
İl plaka kodu08
Posta kodu08700

Üzümlü, Artvin ilinin Şavşat ilçesine bağlı bir köydür.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Üzümlü köyünün eski adı, Muhobani'dir. Gürcüce bir yer adı olan Muhobani (მუხობანი), "meşelik" anlamına gelen “Muhovani”den (მუხოვანი) değişime uğramıştır.[3] Bu yer adı 1835 tarihli Osmanlı nüfus defteri ile Artvin vilayeti üzerine 1927 tarihli Osmanlıca bir kaynakta Muhoban (موخوبان) olarak geçer.[4][5] 93 Harbi’nin (1877-1878) ardından Şavşeti bölgesini ele geçiren Ruslar köyü Mohoban / Muhaban (Мохобан / Мухабан) adıyla kaydetmiştir.[6]

Muhobani, orta çağda Gürcistan'ın güneybatı kesimini oluşturan bölgelerden biri olan Şavşeti'de yer alır. Şavşeti bölgesi yazılı kaynaklarda ilk kez 8. yüzyılda geçmektedir. Bununla birlikte Tskalsimeri'deki kazılarda Tunç Çağı'na ait baltaların bulunması, bu bölgenin çok eskiden beri bir yerleşme alanı olduğunu göstermektedir. Osmanlılar bu bölgeyi, 16. yüzyılın ortasında Gürcülerden ele geçirdi.[7] Muhobani köyündeki orta çağdan kalma kilise de buranın eski bir yerleşme olduğuna işaret etmektedir. Çünkü Osmanlıların Gürüclerden ele geçirdiği köylerde halkı Müslümanlaştırıldığı için yeni kiliseler yapılmamıştır.[8]

Şavşeti bölgesi ve Muhobani köyü, Osmanlı idaresine girince, Çıldır Eyaleti'ne bağlandı. Osmanlı idaresinin vergi tahsil etme ve askere alma amacıyla gerçekleştirdiği 1835 yılındaki nüfus tespiti sırasında da Muhobani, bu eyaletin Şavşat (Satlel) sancağının köylerinden biriydi. Söz konusu nüfus defterine göre köyde 12 hanede 27 erkek yaşıyordu. Osmanlı idaresi geleneksel olarak sadece erkek nüfus tespit ediyordu. Bundan dolayı köyün toplam nüfusunu bulmak için erkek sayısı kadar kadın eklemek gerekir. Bunun sonucunda Muhobani'nin nüfusunun 52 kişiden oluştuğu ortaya çıkar. Muhobani'nin küçük bir köy olduğu bu kayıttan da anlaşılmaktadır[9]

Muhobani, uzun süre Osmanlı yönetimi altında kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Osmanlılar yenilince Rusların eline geçti. Rus idaresinde Artvin sancağının (okrug) Şavşat-İmerhevi kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu kaza içinde Anklia nahiyesinin (сельское общество: kırsal topluluk) sekiz köyünden biriydi. 1886 tarihli nüfus tespitine göre köyde 111 kişi yaşıyordu. Nüfus açısından Muhobani, Morohozi'den sonra bu nahiyenin en küçük ikinci köyüydü. Nüfusun tamamı Türk olarak kaydedilmiştir.[6] Oysa hem köyün adı hem de Klditavi (კლდითავი), Didçala (დიდჭალა), Savele (საველე), Abanoti (აბანოთი), Napudzari (ნაფუძარი), Ğeleti (ღელეთი) gibi yer adları buranın bir Gürcü yerleşmesi olduğunu göstermektedir.[10]

Muhobani, Birinci Dünya Savaşı'nın sonlarında Rus idaresinin sona ermesinden bir süre sonra, bağımsız Gürcistan'ın sınırları içinde kaldı. 1921 yılında, Sovyet Rusya'nın Gürcistan'ı işgali sırasında Ankara Hükümeti, Artvin ve Ardahan bölgelerini boşaltması için Gürcistan hükûmetine ültimatom verdi. Gürcistan hükûmetinin bu iki bölgeden çekilmesi üzerine Muhobani köyü fiilen Türkiye'ye katıldı. 16 Mart 1921'de Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması uyarınca da köy Türkiye'ye bırakıldı.[11]

Muhobani, 1922 yılında Artvin livasında yapılan nüfus tespiti sırasında, "Muhoban" adıyla Artvin livasının Şavşat kazasının merkez nahiyesinin bir köyüydü ve nüfusu 29 hanede yaşayan 202 kişiden oluşuyordu. Köyün nüfusunun tamamı bu tespitte de "Türk" olarak yazılmıştır.[12] Muhobani / Muhoban Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında Üzümlü olarak değiştirildi.[13] 1935 genel nüfus sayımında, Rize ve Artvin vilayetlerinin birleştirilmesiyle kurulmuş olan Çoruh vilayetinin Şavşat kazasının merkez nahiyesinin köylerinden biriydi. Nüfusu 241 kişiden oluşuyordu.[14] Adının değişmiş olmasına karşın, köyün eski adı yeni adıyla birlikte, "Üzümlü (Muhoban)" biçiminde resmi yayınlarda uzun süre kullanılmıştır.[15]

Üzümlü köyünde varlığı saptanmış tek tarihsel yapı, Muhobani Kilisesi'dir. Bugün tamamen yıkılmış, eskiden bir köy kilisesi olan yapı, Balcılar mahallesinde bulunuyordu. Bu kiliseden geriye yapı taşları ve kireç harçlı duvar parçaları kalmıştır.[8][16]

Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Üzümlü köyü, Artvin il merkezine 85 km, Şavşat ilçe merkezine 20 km uzaklıktadır.[17]

Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]

Yıllara göre köy nüfus verileri
2021 105[2]
2020 115[2]
2019 122[2]
2018 143[2]
2017 94[2]
2016 114[2]
2015 118[2]
2014 116[2]
2013 126[2]
2012 88[2]
2011 80[2]
2010 79[2]
2009 77[2]
2008 75[2]
2007 78[2]
2000 108[17]
1990 228[17]
1985 352[17]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "Uzumlu, Turkey Page". Fallingrain.com. 31 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2022. 
  2. ^ a b c d e f g h i j k l m n o p "Artvin Şavşat Üzümlü Köy Nüfusu". Nufusune.com. 31 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2022. 
  3. ^ Şavşeti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikidze, Cemal Karalidze, Batum, 2016, s. 310. 19 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-407-11-6
  4. ^ "Ecem Kutlu, Şavşat Nüfus Defteri (1835) - Transkripsiyon ve Değerlendirme, Artvin, 2020, s. 18". 29 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2021. 
  5. ^ "Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927, s. 160". 6 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2021. 
  6. ^ a b ""Şavşat-İmerhevi kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 26 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2021. 
  7. ^ Şavşeti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikidze, Cemal Karalidze, Batum, 2016, s. 8 9 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-407-11-6.
  8. ^ a b 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016, s. 57 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9123-9-9
  9. ^ "Ecem Kutlu, Şavşat Nüfus Defteri (1835) - Transkripsiyon ve Değerlendirme, Artvin, 2020, s. 18, 38-40". 29 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2021. 
  10. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016, s. 188 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9123-9-9
  11. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 3 cilt, II. cilt s. 41.
  12. ^ "Nurşen Gök, "Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler", Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104" (PDF). 26 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Eylül 2021. 
  13. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010 (Birinci basım 1927), s. 188, ISBN 978-9944-197-52-6.
  14. ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937, s. 377" (PDF). 16 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Eylül 2021. 
  15. ^ "1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981" (PDF). 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Eylül 2021. 
  16. ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 162, ISBN 9789941478178.
  17. ^ a b c d "Üzümlü Köyü". YerelNet.org.tr. 19 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2014. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]