Şalcı, Şavşat
| Şalcı | |
|---|---|
 | |
 Artvin'in Türkiye'deki konumu | |
  Şalcı Şalcı'nın Artvin'deki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Artvin |
| İlçe | Şavşat |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| Rakım | 1540 m |
| Nüfus (2021) | |
| • Toplam | 154 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0466 |
| İl plaka kodu | 08 |
| Posta kodu | 08700 |
Şalcı, Artvin ilinin Şavşat ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Şalcı köyünün eski adı Cvarebi’dir. Gürcüce bir yer adı olan Cvarebi (ჯვარები), haç anlamındaki Gürcüce "cvari" (ჯვარი) kelimesine çoğulu olup "Haçlar" anlamına gelir[3] Bu yer adı Türkçeye Cvareb veya Cuvarep olarak girmiştir. Nitekim 1835 tarihli Osmanlı nüfus defteri Cvareb (جوارب) şeklinde yazılmıştır.[4] Artvin vilayeti hakkında 1927 tarihli bir eserde ise köyün adı "Çevareb" (چەوارب) olarak geçer.[5]
Cvarebi köyü, Orta Çağ'da Gürcistan'ı oluşturan bölgelerden biri olan Şavşeti'de yer alır. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü 16. yüzyılın ortalarında Gürcülerden ele geçirmiştir. Günümüze küçük bir parçası ulaşan Cvarebi Kilisesi bu dönemden kalmış olmalıdır.[6]
Cvarebi köyü, 1835 tarihli Osmanlı nüfus defterinde Çıldır Eyaleti'ne bağlı Şavşat (Satlel) sancağının köylerinden biriydi. Osmanlı idaresinin sadece erkek nüfusunu tespit ettiği bu tarihte köyde 30 hanede 118 erkek yaşıyordu. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, Cvarebi köyünün toplam nüfusunun yaklaşık 236 kişiden oluştuğu ortaya çıkar.[7]
Cvarebi köyü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. Rus idaresinin Çvareb / Çaurep (Чвареб / Чауреп) adıyla kaydettiği köy, Artvin sancağının Şavşet-İmerhevi kazasına bağlı Garklobi nahiyesinin on köyünden biriydi. Cvarebi köyüne, "Cami-megle" (Cami mahallesi), "Karavat" ve "Şalik" adını taşıyan üç mahalle bağlıydı. Cami-megle"de 26 hane, "Karavat" (Karaveti) mahallesinde 24 hane ve "Şalik" mahallesinde 19 hane bulunuyordu. Çuvarebi köyündeki 70 hanede, 249'u erkek ve 251'i kadın olmak üzere, 500 kişi yaşıyordu. Köyün nüfusu Gürcüler ile Türklerden oluşuyordu. 31 hanede yaşayan 222 kişi Gürcü, 39 hanede yaşayan 278 kişi Türk olarak kaydedilmiştir.[8]
Rus idaresi sırasında, 1904 yılında Şavşeti bölgesinde araştırma gezisi yapmış olan Doğubilimci Nikolay Marr, Tsihisdziri köyünden Cvarebi’den geçerek Surevani köyüne giderken, Şavmta’nın zirvesinden bir kilisenin yıkıntılarını gördüğünü yazar. Marr'ın verdiği bilgiye göre, Şavşeti tipi bu büyük kilisenin taşlarını köylüler aralarında paylaşmış, dış cephe yüzey taşlarını tamamen söküp almışlardı. Yapının duvarlarından geriye sunağın kuzey kısmının insan boyundaki yarı kısmı kalmıştı. Yazarın belirttiğine göre o tarihteki Şavşeti idari bölgesi Cvarebi köyüyle birlikte son buluyordu.[9]
Cvarebi köyü, Birinci Dünya Savaşı'nın sonlarında Rusların bölgeden çekilmesinin ardından Gürcistan'ın sınırları içinde kaldı. 7 Mayıs 1920 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması'yla Sovyet Rusya, Artvin sancağını Gürcistan'ın bir parçası olarak tanıdı. Ancak Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında 16 Mart 1921 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması'yla Cvarebi köyünü de kapsayan Artvin bölgesi Türkiye'ye bırakıldı.[10][11]
Cvarebi köyü, 1922 yılında Artvin livasında yapılan nüfus tespitinde "Cuvareb" adıyla Artvin livasının Şavşat kazasına bağlı Merya nahiyesinin köylerinden biriydi. Köydeki 116 hanede, 371'i kadın ve 289'u erkek olmak üzere, 70 kişi yaşıyordu. Bu tespitte nüfusun tamamı Türk olarak kaydedilmiştir.[12] Bununla birlikte köyde Kohikana (კოხიყანა), Mariamtzminda (მარიამწმინდა), Thiliçala (თხილიჭალა), Nadirauli (ნადირაული), Çitikana (ჩითისყანა), Şavitba (შავიტბა) gibi Gürcüce yer adları bugün de bilinmektedir.[13] Cvarebi veya Cyvareb Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında Susuz olarak değiştirilmiştir.[5] Şalcı köyü, 1940 genel nüfus sayımında Çoruh vilayetinin Şavşat kazasının merkez nahiyesine bağlıydı ve nüfusu 873 kişiden oluşuyordu.[14] 1965 yılına gelindiğinde köyde yaşayan insan sayısı 858 kişiye gerilemişti ve bu nüfus içinde 614 kişi okuma yazma biliyordu.[15]
Şalcı köyünde, Nikolay Marr'ın 1904 yılında yıkık halde bulduğu Cvarebi Kilisesi'nden geriye sadece kireç harçlı duvar parçası kalmıştır.[6]
Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]
Şalcı köyü, Artvin il merkezine 85 km, Şavşat ilçe merkezine 20 km uzaklıktadır.[16]
Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]
Cvarebi köyünün de yer aldığı Tao-Klarceti bölgesinde kadın ve erkek birlikte ilk nüfus sayımı Rus idaresi sırasında yapıldı. 1886 yılındaki bu sayıma göre Cvarebi köyünde 500 kişi yaşıyordu. Bu nüfusun 222'si (% 44,4) Gürcü, 278'i (% 55,6) ise Türk olarak kaydedilmişti. Bu tarihte Cvarebi Garkloba nahiyesinin bir köyüydü ve bu nahiyede 2.289’u (% 54,8) Gürcü, 1.886’sı (% 45,2) Türk olmak üzere 4.175 kişi yaşıyordu. 93 Harbi’nden sonra bölgenin genelinden göç olmasına rağmen Cvarebi’nin nüfusu artmış ve 1907 yılında 606 kişiye ulaşmıştır.[17][18]
Türkiye’ye bırakılmasından sonra Cvarebi’de 1922 nüfus cetveline göre 116 hanede, 371’i kadın ve 389’u erkek olmak üzere 760 kişi yaşıyordu. Bu nüfusun tamamı Türk olarak kaydedilmiştir.[19] 1886 yılından itibaren nüfusu artmış olan köyde bu tarihte hane başına ortalama yaklaşık 6,5 kişi düşüyordu. Bu sayı ailelerin ortalamanın biraz üzerinde bir nüfusa sahip olduğunu göstermektedir. Dört yıl sonra, 1926 sayımına göre köyün nüfusu 904 kişiye ulaşmıştır. 137 hanede yaşayan bu nüfusun 447’si kadı ve 457’si erkekti. Hane başına düşen ortalama kişi sayısı ise aynı kalmıştır.
Son tespitlere göre Şalcı köyünde, 74’ü erkek ve 78’i kadın olmak üzere 152 kişi yaşıyordu. Yüz yıl içinde köyün nüfusunun artmayıp azalmış olması, köyden kente göçün bir sonucu olarak görülebilir.[20]
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2021 | 150[2] |
| 2020 | 154[2] |
| 2019 | 165[2] |
| 2018 | 152[2] |
| 2017 | 125[2] |
| 2016 | 141[2] |
| 2015 | 142[2] |
| 2014 | 114[2] |
| 2013 | 142[2] |
| 2012 | 132[2] |
| 2011 | 135[2] |
| 2010 | 129[2] |
| 2009 | 129[2] |
| 2008 | 107[2] |
| 2007 | 110[2] |
| 2000 | 224[16] |
| 1990 | 397[16] |
| 1985 | 491[16] |
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Salci, Turkey Page". Fallingrain.com. 31 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2022.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p "Artvin Şavşat Şalcı Köy Nüfusu". Nufusune.com. 31 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2022.
- ^ "ჯვარი" - A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt 3 Haziran 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 0-9535878-3-5
- ^ Ecem Kutlu, Şavşat Nüfus Defteri (1835) - Transkripsiyon ve Değerlendirme, Artvin, 2020, s. 164. 29 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Yüksek lisans tezi
- ^ a b "Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927, s. 161". 29 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2023.
- ^ a b 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016, s. 32. 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9123-9-9
- ^ Ecem Kutlu, Şavşat Nüfus Defteri (1835) - Transkripsiyon ve Değerlendirme, Artvin, 2020, s. 19, 106-110. 29 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Yüksek lisans tezi
- ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, "Batum oblastı" - Sıra no: 1441". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2023.
- ^ Niko Marr, Şavşeti ve Klarceti Gezi Günlükleri (Gürcüce), Batum, 2015 (Birinci basım: 1911, Petersburg, Rusça), s. 149 9 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-434-11-2.
- ^ ""Российско-грузинский договор 07.5.1920 г. (полный текст и карта) - один из многих нарушенных Кремлем" / "07.5.1920 tarihli Rus-Gürcü Anlaşması (tam metin ve harita) Kremlin Tarafından İhlal Edilen Birçok Anlaşmadan Biridir"". 11 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2023.
- ^ "Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt, 2. cilt s. 489". 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2023.
- ^ "Nurşen Gök, "Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler", Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104" (PDF). 26 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 15 Nisan 2020.
- ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016, s. 190, 194. 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9123-9-9
- ^ 1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1946, s. 170.
- ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 89.
- ^ a b c d "Şalcı Köyü". YerelNet.org.tr. 19 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2014.
- ^ "Şavşet-İmerhevi kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 26 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2020.
- ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce-Türkçe-İngilizce), 2019, Tiflis, s. 50, ISBN 9789941485244.
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;dspace.ankara.edu.trisimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ "Şavşat Şalcı Köyü Nüfusu". Erişim tarihi: 9 Nisan 2020". 7 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2020.