Ceviz (düğüm)
Ceviz, bir halatın bir ucundaki kolların açılıp birbirlerine bağlanmasıyla elde edilen bir düğüm çeşididir. Düğümden sarkan halat kolları inceltilerek halatın bedenindeki diğer kolların arasında dikilebilir.
Cevizin bir diğer anlamı, halat kollarını ayırmadan yapılan top şekilli bir düğümdür.
Cevizler sırf estetik amaçlı yapılabilecekleri gibi, pratik amaçları da olabilir:
- halat kolların ayrışmasını önlemek,
- halatın ucunu kalınlaştırak delikten veya makara kanalından kaçmasını önlemek,
- halata tutunmaya yardımcı olmak.
Halat kollarıyla yapılan cevizler
[değiştir | kaynağı değiştir]
En önemli cevizler Gerdel cevizi ve Fener cevizi olarak adlandırılır. Bunlarda halatın ucu 15–20 cm açıldıktan sonra daha fazla açılmaması için piyanlanır (gırcala ile bağlanır).
Fener cevizinde (İngilizce crown knot), birinci kol kendi üzerine katlanır, ikincisi birincinin üzerine katlanır, üçüncü kol ise önce ikinci üzerinden katlanır sonra birincinin rodasının içinden geçer. Sonuçta üç kol "aşağı" (halat ucunun tersi yöne) çevrilmiş olur. Uçlar çekilir, kolların rodaları da düzgün şekilde itilerek sıkı bir düğüm oluşturulur. Kolları artan kısımları kesilir. Ancak bu düğüm tek başına çok güçlü değildir, ya sadece halatı sonlandırmak için kullanılır ya da daha karmaşık düğümlerin bir parçasını oluşturur.
Ceviz yapmakta amaç halatı sonlandırmaksa, artan kollar kesilmez, bunlar halat ucundan geriye doğru kolların aralarından kavalye kullanılarak geçirilir. Bu halat dikişi yönteminde her dikişten sonra kolun kalınlığı yarıya indirilerek kolların düzgün şekilde halatın bedeni ile bütünleşmesi sağlanır. Bu şekilde dikilen ipin ucu açılmaz. Dikme yoluyla halat sonlandırmanın avantajı, ilmik yapıp bağlamaktan daha pratik olmasıdır, eğer piyanlama yapmak için gırcala gibi bir malzeme elde yoksa.
Gerdel cevizi (piyan cevizi de denir; İng. wall knot) fener cevizine çok benzer; halat kolları birbirlerinin ilmiklerinden (rodalarından) geçerken uçları "yukarı" (halat ucu ile aynı yöne) çevrilmiş olarak düğüm tamamlanır. Uçlar sıkıca çekildikten sonra artan kısımlar kesilebilir veya yukarıda anlatıldığı biçimde, kollar gittikçe inceltilerek halatın bedenindeki diğer kolların arasına sıkıştırılabilir. Fener cevizinde olduğu gibi Gerdel cevizi de halat sonlandırmada tek başına faydalı değildir, ya kolların geriye doğru dikilmesi gerekir veya başka cevizlerle (Arap cevizi, mevlana cevizi, vs.) birlikte kullanılır. Gerdel cevizinin adı, gerdel adı verilen tahta kovalara takılan halatların, kovanın deliğinden çıkmaması için ucuna yapılan düğümden kaynaklanır.
|
| |
Mevlana cevizi
|
Askı izbirosu
|
Mevlana cevizi (Vardamana cevizi olarak da bilinir; İng. wall crowned knot), piyan cevizinin üzerine bir fener düğümü ile yapılır. Türk cevizi (İngilizce footrope knot) ise fener üzerine gerdel düğümü yapılmasıdır.[1][2] Tek veya çifte gerdel düğümünün üstüne fener düğümü yapmak, şekildeki gibi bir halat sonu meydana getirir. Çifte gerdelin üzerine fener düğümü tamamlandıktan sonra kollar inceltilip halatın gövdesine sıkıştırılrsa düğümün nerede başlayıp nerede bittiği belli olmaz. Bu düğüm genelde süs amaçlı kullanılır, halat parmaklık, kova tutacağı gibi halatların delikten kaçmasını engellemeye yarar. Çarmık bosası veya askı izbirosu yapmakta da kullanılır.
|
| |
Patrisa cevizi
|
Çifte Patrisa cevizi
|
Gerdel cevizinin bir diğer kullanımı iki halat ucunun birleştirilmesinde patrisa cevizi yapılmasıdır. Patrisa cevizinde (İng. Shroud knot), uçları birleştirilecek iki halatın kolları açılır ve uç uca getirilir. Bir halatın kolların rodalarının (bükümlerinin) içinden öbürünün kolları geçer. Bu şekilde birbirine tutturulan iki halat ucu, uç birleştirme dikişleri kadar dayanıklı değildir, çünkü kollar örülmek yerine birbiriyle düğümlenmiştir, ama iki halatın birbirine sarılarak düğümlenmesinden daha sağlamdır. Düğüm iyice gerildikten sonra kalan kollar inceltilir ve halatların içine dikilebilir. Bu düğüm genelde patrisa gibi sabit armaların kesilen kısımlarını birbirine eklemekte kullanılır.[3]
Çifte Patrisa cevizi (İng. French shroud knot), tek patrisa cevizine benzer şekilde yapılır. Şekildeki gibi bitiştirilen iki halatta A kolu ile bir ilmik yapılır, B kolu A'nın içinden (C noktasından) geçirilir, D kolu da bir ilmik yapılır, A bu D ilmiğinden geçirilir, sonra D, B'nin ilmiğinden geçirilir. Böylece bir taraf tamamlanmış olur. Öbür tarafta da aynı işlem yapılınca bütün kollar çekilerek gerilir, inceltilir ve halatın kolları arasına dikilerek sıkıştırılır.
|
| |
İngiliz cevizi (çifte fener)
|
Arap cevizi (çifte gerdel)
|
Çifte fener (İngiliz cevizi) ve çifte gerdel (Arap cevizi), tek fener ve tek gerdel gibi yapılır ama ilk düğümden sonra fazlalıkları kesmek veya halatın içine sıkıştırmak yerine bunlar ikinci bir kere daha dolandırılırlar, birinci düğümü takip ederek. İkinci düğümden sonra kolların uçları kesilir veya sıkıştırılır.[4]
Filador cevizi (İng. Matthew Walker) direk çarmıhlarının filadorlarına yapılır. Bu ceviz ile filadorlar deste duruma getirilir.
Bu düğümü yapmak için bir kol halatın bedeni etrafından dolandırılıp kendi ilmiğinin içinden geçirilir. Sonra B kolu, A'nın altından ve ilmiğinden, sonra da B'nin ilmiğinden geçirilir. Sonra C kolu, A ve B'bin altından ve onların ilmiklerinden ve kendi ilmiğinden geçirilir. Düğümün uçları çekiştirilerek ve yavaş yavaş gerginleştirilerek en son şeklini alması sağlanır.
Filador cevizi, dekoratif olmak dışında modern yelkenli teknelerde artık kullanılamamaktadır. Eski yelkenli gemilerde filadorlar, sancak veya iskota bağlarında kullanılırdı.[5] Kapı tokmakları, sandık tutacakları, kova tutacakları için idealdir çünkü alt tarafı neredeyse düzdür.
Halat bedeni ile yapılan cevizler
[değiştir | kaynağı değiştir]
|
| |
Çeşitli marsipet cevizlerinin yapılışı
|
Marsipet ayakları, denizcilerin üzerinde ayakta durduğu marsipetin aşağı sarkmaması için marsipeti serene bağlayan dikey halatlardır. Marsipet ayaklarının sağa sola kaymaması için marsipet üzerinde marsipet cevizleri bulunur
|
Halatın ucundaki kollar ayrıştırılmadan yapılan, bazı düğümler de ceviz olarak adlandırılır. El incesi cevizi (İng. monkey's fist) bir tekneden kıyıya fırlatılacak bir halatın ucunun daha ağır olmasını sağlamak için ucuna yapılan bir düğümdür.
Marsipet cevizi (İng. Turk's Head Knot) bir halat bedeni veya çubuk üzerine başka bir halatın sarılarak elde edilen bir ceviz çekilli bir düğümdür. Marsipet ayaklarının kaymaması için marsipetler üzerine ve marsipet ayaklarının marsipete bağlandığı noktanın tarafına yapılan ceviz olduğu için böyle adlandırılır.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Clifford Warren Ashley (1944). The Ashley book of knots. Random House, Inc. s. 122. ISBN 9780385040259.
- ^ "Footrope knot" (PDF). 19 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Haziran 2010.
- ^ Clifford Warren Ashley (1944). The Ashley book of knots. Random House, Inc. s. 275. ISBN 9780385040259.
- ^ "Manrope knot". 25 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2010.
- ^ "The Matthew Walker". Animated knots by Grog. 10 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
