Bilimsel öncelik anlaşmazlıkları listesi
Bu, bilim ve bilimle ilgili alanlarda (örneğin matematik) öncelik ile ilgili anlaşmazlıkların bir listesidir.
Matematik
[değiştir | kaynağı değiştir]- Kübik denklemleri çözmek için kural: Niccolò Tartaglia, Gerolamo Cardano[1]
- Leibniz-Newton kalkülüs tartışmaları: Isaac Newton, Gottfried Leibniz
- Asal sayı teoreminin ispatı: Atle Selberg ve/veya Paul Erdős[2][3]
- Poincaré varsayımının ispatı: Grigori Perelman veya Shing-Tung Yau[4]
Fizik
[değiştir | kaynağı değiştir]- Isının mekanik eşdeğeri: James Prescott Joule, Julius von Mayer[5]
- Sabit-eylem prensibi: Pierre Louis Maupertuis, Gottfried Wilhelm Leibniz[6]
- Radyo dalgaları: James Clerk Maxwell, Oliver Lodge, Heinrich Hertz, David Edward Hughes[7]
- Özel görelilik önceliği anlaşmazlığı: Albert Einstein, Henri Poincaré, Hendrik Lorentz
- Genel görelilik önceliği anlaşmazlığı: Albert Einstein, David Hilbert
- Chandrasekhar limiti: Subrahmanyan Chandrasekhar, Edmund Clifton Stoner, Wilhelm Anderson[8]
- Sekiz katlı yol: Murray Gell-Mann, Yuval Ne'eman[9][10]
- Evrenin ivmelenerek genişlemesi: High-Z Supernova Search Team, Supernova Cosmology Project.[11]
Astronomi
[değiştir | kaynağı değiştir]- Haumea'nın keşfine ilişkin tartışmalar: José Luis Ortiz Moreno et al., Michael E. Brown et al.
- Güneş lekeleri: Galileo, Christoph Scheiner[12]
- Geoheliosentrik sistem: Tycho Brahe, Nicolaus Raimarus Ursus[13]
- Galilei uyduları: Galileo, Simon Marius[14]
- Neptün öngörüsü: Urbain Le Verrier, John Couch Adams
Kimya
[değiştir | kaynağı değiştir]- Oksijen: Joseph Priestley, Carl Wilhelm Scheele, Antoine Laurent Lavoisier[15]
- Periyodik tablo: Dmitri Mendeleev, Lothar Meyer[16]
Biyoloji ve tıp
[değiştir | kaynağı değiştir]- Evrim: Charles Darwin, Alfred Russel Wallace, Patrick Matthew[17][18]
- Opiat almacı: Candace Pert, Solomon H. Snyder[19]
- DNA yapısı: Francis Crick, James D. Watson, Rosalind Franklin, Erwin Chargaff, Oswald Avery[20][21][22]
- Lenfatik sistem: Olof Rudbeck, Thomas Bartholin[23][24][25]
- Kan transfüzyonu: Richard Lower, Henry Oldenburg, Jean-Baptiste Denis[26]
- Sıtma parazitinin yaşam döngüsü: Giovanni Battista Grassi, Ronald Ross[27][28][29]
- Manyetik rezonans görüntüleme (MRI): Paul Lauterbur, Peter Mansfield, Raymond Vahan Damadian ve diğ.[30] (bkz. 2003 Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü)
- HIV: Robert Gallo, Luc Montagnier[31][32][33][34][35] (bkz. 2008 Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü)
- Sağır-dilsiz bir kişiye konuşmayı öğretmek: John Wallis, William Holder[36][37][38]
Teknoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]- Saat denge yayı: Robert Hooke, Christiaan Huygens[39][40]
- Ampul: Joseph Swan, Thomas Edison[41][42]
- Elisha Gray ve Alexander Bell telefon tartışması: Johann Philipp Reis, Antonio Meucci, Alexander Graham Bell, Elisha Gray
- Akkor ampul: Thomas Edison, Joseph Swan[43][44]
- Radyo: Oliver Lodge, Jagadish Chandra Bose, Reginald Fessenden, Guglielmo Marconi, Roberto Landell de Moura, Alexander Popov, Nikola Tesla[45][46][47][48][49][50][51][52](bkz. Radyonun icadı)
- Elektronik televizyon: Philo T. Farnsworth, Vladimir Zworykin[53](bkz. Televizyon tarihi)
- İlk motorlu uçuş iddiaları: Shivkar Bapuji Talpade Marutsakhā'da (1895),[54][55][Note 1] Clément Ader Avion III'te (1897),[56] Gustave Whitehead 21 ve 22 nolu uçaklarıyla (1901–1903),[57][58][59][Note 2] Richard Pearse tek kanatlı uçağıyla (1903–1904),[60][61] Samuel Pierpont Langley'in Aerodrome A'sıyla (1903),[56] Karl Jatho, Jatho çift kanatlı uçağıyla (1903),[62][63][64] Wright kardeşler, Wright Flyer ile (1903),[59][Note 3] Alberto Santos-Dumont, 14 Bis'te (1906)[65][66]
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Talpade'nin motorlu bir uçağı uçuran ilk havacı olduğuna dair iddialar 2000'li yılların başından beri Hint milliyetçileri tarafından dile getirilmektedir. Gerçekte Talpade'ye atfedilen uçak insansızdı. İnsansız uçaklar Talpade'nin doğumundan önce de başarıyla uçurulmuştu.
- ^ Çeşitli yayınlar Whitehead'in motorlu bir uçağı ilk uçuran kişi olduğu iddialarını çürütmüş, hatta bazıları Whitehead'in bir uçağı uçurduğu iddialarını bile sorgulamıştır.
- ^ Tarihçiler ve araştırmacılar genellikle Wright Kardeşleri sürekli ve kontrollü uçuşu ilk başaranlar olarak kabul ederler.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Richeson, David S. (30 Haziran 2022). "The Sordid Past of the Cubic Formula". Quanta Magazine. 29 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2023.
- ^ "Joel Spencer, Ronald Graham, The Elementary Proof of the Prime Number Theorem, THE MATHEMATICAL INTELLIGENCER" (PDF). 4 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 14 Haziran 2024.
- ^ Rekvenyi, Kamilla (4 Mayıs 2019). "Paul Erdős's mathematics as a social activity". British Journal for the History of Mathematics (İngilizce). 34 (2). ss. 134-142. doi:10.1080/26375451.2019.1593036. ISSN 2637-5451. 4 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2024.
- ^ Sylvia Nasar & David Gruber (28 Ağustos 2006), Manifold Destiny, 9 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 14 Haziran 2024
- ^ Coopersmith, Jennifer (Mayıs 2015). Energy, the Subtle Concept: The discovery of Feynman's blocks from Leibniz to Einstein (İngilizce). Oxford University Press. ss. 240-257. ISBN 9780198716747.
- ^ O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F., "Samuel König", MacTutor Matematik Tarihi arşivi
- ^ Hong, Sungook (Ekim 1994). "Marconi and the Maxwellians: The Origins of Wireless Telegraphy Revisited". Technology and Culture. 35 (4). ss. 717-749. doi:10.2307/3106504. JSTOR 3106504 – JSTOR vasıtasıyla.
- ^ Virginia Trimble (2011), "Chandrasekhar and the history of astronomy", Fluid Flows to Black Holes, ss. 49-53, 19 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 14 Haziran 2024
- ^ Gell-Mann, M. (15 Mart 1961). "The Eightfold Way: A theory of strong interaction symmetry". Office of Scientific and Technical Information Technical Report. Pasadena, CA: California Institute of Technology. doi:10.2172/4008239. TID-12608; CTSL-20. 9 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2024.
- ^ Ne'eman, Y. (Ağustos 1961). "Derivation of strong interactions from a gauge invariance". Nuclear Physics. 26 (2). Amsterdam: North-Holland Publishing Co. ss. 222-229. Bibcode:1961NucPh..26..222N. doi:10.1016/0029-5582(61)90134-1.
- ^ Crease, Robert P. (2010). "Priority battles". Physics World (İngilizce). 14 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2023.
- ^ Carlowicz, Michael J.; López, Ramón (2002). Storms from the Sun: The Emerging Science of Space Weather. Joseph Henry Press. ss. 1-382. ISBN 978-0309076425. Erişim tarihi: 19 Haziran 2020.
- ^ Serrano, Juan D. (1 Şubat 2013). "Trying Ursus: A Reappraisal of the Tycho-Ursus Priority Dispute". Journal for the History of Astronomy. 44 (1). ss. 17-46. Bibcode:2013JHA....44...17A. doi:10.1177/002182861304400102 – Sage Publishing vasıtasıyla.
- ^ Pasachoff, Jay M. (2015). "Simon Marius's Mundus Iovialis: 400th Anniversary in Galileo's Shadow". Journal for the History of Astronomy. 46 (2). ss. 218-234. Bibcode:2015AAS...22521505P. doi:10.1177/0021828615585493.
- ^ Matthews, Robert. "Who really discovered oxygen?". BBC Science Focus (İngilizce). 25 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2023.
- ^ van Spronsen, Johannes W. (Mart 1969). "The priority conflict between Mendeleev and Meyer". Journal of Chemical Education (İngilizce). 46 (3). s. 136. Bibcode:1969JChEd..46..136V. doi:10.1021/ed046p136. ISSN 0021-9584. 14 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2024.
- ^ Burdett, Carolyn (15 Mayıs 2014). "Darwin and the theory of evolution". British Library. 15 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2023.
- ^ Weale, Michael E. (August 2015). "Patrick Matthew's law of natural selection: Matthew's Law of Natural Selection". Biological Journal of the Linnean Society (İngilizce). 115 (4). ss. 785-791. doi:10.1111/bij.12524
. 10 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2024.
- ^ Cozzens, Susan E. (1989). Social control and multiple discovery science: the opiate receptor case. Suny series in science, technology and society. Albany, N.Y: State Univ. of New York Pr. ISBN 978-0-88706-935-2.
- ^ Forsdyke, Donald R.; Mortimer, James R. (May 2000). "Chargaff's Legacy". Gene. 261 (1). ss. 127-137. doi:10.1016/s0378-1119(00)00472-8. PMID 11164044. 15 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2023.
- ^ Lamm, Ehud; Harman, Oren; Veigl, Sophie Juliane (1 Haziran 2020). "Before Watson and Crick in 1953 Came Friedrich Miescher in 1869". Genetics (İngilizce). 215 (2). ss. 291-296. doi:10.1534/genetics.120.303195. ISSN 1943-2631. PMC 7268995 $2. PMID 32487691.
- ^ Beckett, Chris (1 Nisan 2004). "For the Record: The Francis Crick Archive at the Wellcome Library". Medical History (İngilizce). 48 (2). ss. 245-260. doi:10.1017/S0025727300007419. ISSN 2048-8343. PMC 546341 $2. PMID 15151106.
- ^ Ambrose, Charles T. (January 2007). "The priority dispute over the function of the lymphatic system and Glisson's ghost (the 18th-century Hunter–Monro Feud)". Cellular Immunology (İngilizce). 245 (1). ss. 7-15. doi:10.1016/j.cellimm.2007.02.015. PMID 17451660. 21 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2024.
- ^ Ambrose, Charles T. (July 2006). "Immunology's first priority dispute—An account of the 17th-century Rudbeck–Bartholin feud". Cellular Immunology (İngilizce). 242 (1). ss. 1-8. doi:10.1016/j.cellimm.2006.09.004. PMID 17083923. 10 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2024.
- ^ Natale, Gianfranco; Bocci, Guido; Ribatti, Domenico (14 Haziran 2017). "Scholars and scientists in the history of the lymphatic system". Journal of Anatomy (İngilizce). 231 (3). ss. 417-429. doi:10.1111/joa.12644. ISSN 0021-8782. PMC 5554832 $2. PMID 28614587.
- ^ Hall, A Rupert; Hall, Marie Boas (October 1980). "The first human blood transfusion: priority disputes (Henry Oldenburg)". Medical History (İngilizce). 24 (4). ss. 461-465. doi:10.1017/S0025727300040588. ISSN 0025-7273. PMC 1082682 $2. PMID 6999258.
- ^ Chaudhury, Abhijit (2021). "The forgotten malariologist: Giovanni Battista Grassi (1854–1925)". Tropical Parasitology (İngilizce). 11 (1). ss. 16-18. doi:10.4103/tp.tp_21_21 . ISSN 2229-5070. PMC 8213122 $2. PMID 34195055.
- ^ Cox, Francis EG (1 Şubat 2010). "History of the discovery of the malaria parasites and their vectors". Parasites & Vectors. 3 (1). s. 5. doi:10.1186/1756-3305-3-5 . ISSN 1756-3305. PMC 2825508 $2. PMID 20205846.
- ^ Capanna, Ernesto (Mart 2006). "Grassi versus Ross: who solved the riddle of malaria?". International Microbiology. 9 (1). ss. 69-74. ISSN 1139-6709. PMID 16636993.[ölü/kırık bağlantı]
- ^ Prasad, Amit (2007). "The (Amorphous) Anatomy of an Invention: The Case of Magnetic Resonance Imaging (MRI)". Social Studies of Science. 37 (4). ss. 533-560. doi:10.1177/0306312706075334. ISSN 0306-3127. JSTOR 25474534. PMID 18175616. 14 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2024.
- ^ Rawling, Alison (1994). "The AIDS Virus Dispute: Awarding Priority for the Discovery of the Human Immunodeficiency Virus (HIV)". Science, Technology, & Human Values. 19 (3). ss. 342-360. doi:10.1177/016224399401900305. ISSN 0162-2439. JSTOR 690029. 7 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2024.
- ^ Rawling, Alison (22 Eylül 1990). "Forum: Montagnier, Gallo or both? - On who the scientific community believes discovered HIV". New Scientist (İngilizce). 4 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2023.
- ^ Rawling, Alison (July 1994). "The AIDS Virus Dispute: Awarding Priority for the Discovery of the Human Immunodeficiency Virus (HIV". Science, Technology, & Human Values (İngilizce). 19 (3). ss. 342-360. doi:10.1177/016224399401900305. ISSN 0162-2439. 8 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2024.
- ^ Markel, Howard (24 Mart 2020). "How the discovery of HIV led to a transatlantic research war". PBS NewsHour (İngilizce). 16 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2023.
- ^ Bazell, Robert (6 Ekim 2008). "Dispute behind Nobel Prize for HIV research". NBC News (İngilizce). 25 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2023.
- ^ Aubrey, John; Bennett, Kate (2015). Brief lives: with "An apparatus for the lives of our English mathematical writers". Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-968953-8.
- ^ Jonathan Rée, I See a Voice (1999), pp. 107–8.
- ^ Elliott, Jane (26 Temmuz 2008). "Find could end 350-year science dispute". BBC News. 29 Temmuz 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2008.
- ^ A. R. Hall, "Horology and criticism: Robert Hooke", Studia Copernicana, XVI, Ossolineum, 1978, 261–81.
- ^ Gould, Rupert T. (1923). The Marine Chronometer. Its History and Development. Londra: J. D. Potter. ss. 158-171. ISBN 0-907462-05-7.
- ^ Burton, Tara Isabella (27 Haziran 2023). "How Thomas Edison Tricked the Press Into Believing He'd Invented the Light Bulb". Smithsonian Magazine (İngilizce). 25 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2023.
- ^ Peterson, Elizabeth; McKelvie, Callum (2 Kasım 2022). "Who Invented the Light Bulb?". Live Science (İngilizce). 15 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2023.
- ^ Ganapati, Priya (18 Aralık 2009). "Dec. 18, 1878: Let There Be Light — Electric Light". Wired (İngilizce). ISSN 1059-1028. 21 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2023.
- ^ Spear, Brian (1 Mart 2013). "Let there be light! Sir Joseph Swan and the incandescent light bulb". World Patent Information. 35 (1). ss. 38-41. doi:10.1016/j.wpi.2012.10.001. ISSN 0172-2190.
- ^ "Wireless Telegraphy". Modern Engineering Practice. VII. American School of Correspondence. 1903. s. 10.
- ^ Geddes (1920) "The Response of Plants to Wireless Stimulation" (chapter 13) 30 Kasım 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., pp. 172–80
- ^ Fessenden, Reginald (1908) "Wireless Telephony" 23 Eylül 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Transactions of the American Institute of Electrical Engineers (volume 27, part 1), June 29, 1908, pp. 553–630
- ^ Bondyopadhyay, Prebir K. (1995) "Guglielmo Marconi – The father of long distance radio communication – An engineer's tribute" 14 Ekim 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 25th European Microwave Conference: Volume 2, pp. 879–85
- ^ United States Patent Office Correspondence (1901-1902) (landelldemoura.com.br))
- ^ Borisova, Nina (2019). "Отечественные разногласия о приоритете А.С. Попова в изобретении радио". Terra Linguistica (Rusça). 36 (2). ss. 98-111. doi:10.18721/JHSS.10209. 14 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2024.
- ^ Tesla, N., & Anderson, L. I. (1998). Nikola Tesla: Guided Weapons & Computer Technology. Tesla presents series, pt. 3. Breckenridge, Colo: Twenty-First Century Books.
- ^ Tesla, N., & Anderson, L. I. (2002). Nikola Tesla on his work with alternating currents and their application to wireless telegraphy, telephony, and transmission of power: an extended interview 6 Temmuz 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Tesla presents series, pt. 1. Breckenridge, Colo: Twenty-First Century Books.
- ^ Postman, Neil (29 Mart 1999). "Electrical Engineer PHILO FARNSWORTH". Time (İngilizce). ISSN 0040-781X. 21 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2023.
- ^ Ganesan, Rajita (15 Ocak 2015). "The aviator?". Business Standard. 29 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2023.
- ^ Deb, Siddhartha (14 Mayıs 2015). "Those Mythological Men and Their Sacred, Supersonic Flying Temples". The New Republic. 5 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2023.
- ^ a b Wragg, David W. (1974). Flight Before Flying. Frederick Fell Publishers, Inc.
- ^ Weissenborn, G.K.; "Did Whitehead fly?", Air Enthusiast 35, Pilot Press (1988), Pages 19-21 and 74-75.
- ^ Schlenoff, Daniel C. "Scientific American Debunks Claim Gustave Whitehead Was "First in Flight"". Scientific American (İngilizce). 20 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2023.
- ^ a b Magazine, Smithsonian; Crouch, Tom. "Yes, the Wright Brothers Really Were the First to Fly". Smithsonian Magazine (İngilizce). 30 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2023.
- ^ "Richard Pearse First Flyer" 17 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. NZEdge.com. Retrieved Oct. 13, 2014
- ^ "Fact Sheet Richard Pearse" Museum of Transport and Technology (MOTAT). Retrieved Oct. 13, 2014
- ^ "Karl Jatho". FlyingMachines.org. Carroll Gray. 30 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2021.
- ^ "Pigs Might Fly: The Gliders & Hoppers". Early Aviation Pioneers. 22 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2014.
- ^ "First powered flight in the history of aviation". The Karl-Jatho-Project. 17 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2014.
- ^ "Primeiro avião do mundo", Rank Brasil, s. 0, 20 Temmuz 2012, 22 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 14 Haziran 2024
- ^ Chavanne, Bettina H. (November 2006). "In the Museum". Smithsonian Magazine (İngilizce). 22 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2023.
