İçeriğe atla

Bilimsel öncelik

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Bilimde, öncelik, keşfi ilk yapan veya teoriyi ilk öneren birey veya bireyler grubuna verilen itibardır. Birden fazla araştırmacı aynı sonuca bağımsız olarak ve aynı anda ulaşmış olsa bile, şöhret ve onur genellikle yeni bir bulguyu ilk yayımlayan kişi veya gruba verilir. Dolayısıyla, iki veya daha fazla bağımsız kâşif arasında, ilk yayınlayan meşru kazanandır. Bu nedenle, gelenek genellikle öncelik kuralı (“priority rule”) olarak adlandırılır ve prosedürü "yayınla ya da yok ol" cümlesiyle güzel bir şekilde özetlenir, çünkü ikinci bir ödül yoktur.[1] Bir bakıma, ilk olma yarışı risk almayı teşvik ederek toplum için faydalı bilimsel atılımlara yol açabilir (sıtma bulaşması, DNA, HIV, vb. keşifler gibi). Öte yandan, sağlıksız bir rekabet ve düşük kaliteli bulguların yayınlanması için teşvikler yaratabilir (örneğin, nitelikten ziyade nicelik[2][3] veya bilimsel suistimal yapmak), bu da güvenilir olmayan bir yayınlanmış literatüre yol açabilir ve bilimsel ilerlemeye zarar verebilir.[4][5][6]

Öncelik anlaşmazlıkları[değiştir | kaynağı değiştir]

Öncelik, genellikle belirli bir teori, anlayış veya keşfin önceliğinin söz konusu olduğu öncelik tartışmaları bağlamında zor bir mesele haline gelir. Çoğu durumda bilim tarihçileri geçmişe dönük öncelik tartışmalarını, genellikle bilimsel değişimin doğası hakkında anlayıştan yoksun ve genellikle uzun süredir kayıp olan bir öncelik iddiası fikrini desteklemek için geçmişin büyük ölçüde yanlış okunmasını içeren girişimler olarak küçümserler. Tarihçi ve biyolog Stephen Jay Gould bir keresinde "fikirlerin önceliği hakkındaki tartışmalar genellikle bilim tarihinin en yanlış yönlendirilmiş tartışmaları arasındadır" demiştir.[7] Richard Feynman, Freeman Dyson'a "piçlere her zaman hak ettiklerinden daha fazla kredi vererek" öncelik tartışmalarından kaçındığını söylemiştir. Dyson kendisinin de bu kurala uyduğunu ve bu uygulamanın "tartışmalardan kaçınmak ve arkadaş edinmek için oldukça etkili" olduğunu belirtmiştir.[8]

Köken[değiştir | kaynağı değiştir]

Öncelik kuralı, modern bilimsel yöntemler oluşturulmadan önce veya oluşturulduktan hemen sonra ortaya çıkmıştır. Örneğin, belgelenmiş en eski tartışma 17. yüzyılda Isaac Newton ve Gottfried Wilhelm Leibniz arasında kalkülüsün icadında öncelik konusunda yaşanan sert bir iddiadır. Bu özel olay, insan yanlılığını ve önyargılarını açıkça göstermektedir[kime göre?]. Her iki matematikçinin de kalkülüsü bağımsız olarak geliştirdiği oybirliğiyle kabul edilmiştir. O zamandan beri öncelik, bilim tarihinde bir dizi tarihsel hastalığa neden olmuştur.[4][9] Charles Darwin ve Albert Einstein gibi inanılmaz popülerlik seviyelerine ulaşmış bilim insanları söz konusu olduğunda, önceki araştırmalarda benzerlikler tespit edildiğinde öncelik tartışmaları ortaya çıkabilir. Bu durum intihal şüphelerine yol açabilir ve genellikle kapsamlı bir tarihsel kaynak analizi gerektirir.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Strevens M (2003). "The Role of the Priority Rule in Science". The Journal of Philosophy. 100 (3). ss. 55-79. doi:10.5840/jphil2003100224. JSTOR 3655792. 
  2. ^ Tiokhin, Leonid; Derex, Maxime (2019). "Competition for novelty reduces information sampling in a research game - a registered report". Royal Society Open Science. 6 (5). s. 180934. Bibcode:2019RSOS....680934T. doi:10.1098/rsos.180934. PMC 6549967 $2. PMID 31218016. 
  3. ^ Phillips, Nathaniel D.; Hertwig, Ralph; Kareev, Yaakov; Avrahami, Judith (1 Ekim 2014). "Rivals in the dark: How competition influences search in decisions under uncertainty". Cognition (İngilizce). 133 (1). ss. 104-119. doi:10.1016/j.cognition.2014.06.006. hdl:11858/00-001M-0000-0024-E7F9-9 Özgürce erişilebilir. ISSN 0010-0277. PMID 25010397. 
  4. ^ a b Fang FC, Casadevall A (2012). "Reforming science: structural reforms". Infect Immun. 80 (3). ss. 897-901. doi:10.1128/IAI.06184-11. PMC 3294664 $2. PMID 22184420. 
  5. ^ Tiokhin, Leonid; Yan, Minhua; Morgan, Thomas J. H. (28 Ocak 2021). "Competition for priority harms the reliability of science, but reforms can help". Nature Human Behaviour (İngilizce). 5 (7). ss. 857-867. doi:10.1038/s41562-020-01040-1 Özgürce erişilebilir. ISSN 2397-3374. PMID 33510392. 
  6. ^ Ryan Hill & Carolyn Stein. "Race to the bottom: Competition and quality in science". 
  7. ^ Gould S. J. (1977). Ontogeny and Phylogeny. Cambridge, Mass: Harvard University Press, p. 35.
  8. ^ Freeman Dyson, 2011, "The Dramatic Picture of Richard Feynman, " New York Review of Books, July 14, 2011. Reprinted in 9781590178546
  9. ^ Fang FC, Casadevall A (25 Temmuz 2012). "Intense Competition among Scientists Has Gotten out of Hand". Scientific American. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2013. 

Konuyla ilgili okumalar[değiştir | kaynağı değiştir]

  • Barbalet, J., "Science and Emotions", pp. 132–150 in Barbalet, J.(ed), Emotions and Sociology (Sociological Review Monograph), Blackwell Publishing, (Oxford), 2002.
  • Boring, E.G., "Cognitive Dissonance: Its Use in Science", Science, Vol.145, No.3633, (14 Ağustos 1964), pp. 680–685.
  • Boring, E. G., "The Problem of Originality in Science", The American Journal of Psychology, Vol.39, Nos.1-4, (Aralık 1927), pp. 70–90.
  • Hanson, N. R., Patterns of Discovery: An Inquiry into the Conceptual Foundations of Science, Cambridge University Press, (Cambridge), 1962.
  • Merton, R. K., "Priorities in Scientific Discovery: A Chapter in the Sociology of Science", American Sociological Review, Vol.22, No.6, (December 1957), pp. 635–659.
  • Merton, R.K., "Science and Democratic Social Structures", pp. 604–615 in Merton, R.K., Social Theory and Social Structure (1968 Enlarged Edition), The Free Press, (New York), 1968 [originally published as "A Note on Science and Democracy", Journal of Legal and Political Sociology, Vol.1, Nos.1-2, (1942), pp. 115–126].
  • Samelson, F., "History, Origin Myth and Ideology: "Discovery" of Social Psychology", Journal for the Theory of Social Behaviour, Vol.4, No.2, (October 1974), pp. 217–232.
  • Samelson, F., "Whig and Anti-Whig Histories — And other Curiosities of Social Psychology", Journal of the History of the Behavioral Sciences, Vol.36, No.4, (Güz 2000), pp. 499–506.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Bilimsel_öncelik&oldid=33148710" sayfasından alınmıştır