İçeriğe atla

David Hilbert

Vikipedi, özgür ansiklopedi
David Hilbert
Hilbert in 1912
Doğum23 Ocak 1862(1862-01-23)
Königsberg veya Wehlau, Prusya
Ölüm14 Şubat 1943 (81 yaşında)
Göttingen, Almanya
MilliyetAlman
EğitimKönigsberg Üniversitesi (PhD)
Tanınma nedeniHilbert'in temel teoremi
Hilbert aksiyomları
Hilbert problemleri
Hilbert programı
Einstein-Hilbert etkisi
Hilbert uzayı
Epsilon kalkülüs
EvlilikKäthe Jerosch
Çocuk(lar)Franz (b. 1893)
ÖdüllerLobachevsky Ödülü (1903)
Bolyai Ödülü (1910)
ForMemRS[1]
Kariyeri
DalıMatematik, Fizik ve Felsefe
Çalıştığı kurumlarKönigsberg Üniversitesi
Göttingen Üniversitesi
TezOn Invariant Properties of Special Binary Forms, Especially of Spherical Functions (1885)
Doktora
danışmanı
Ferdinand von Lindemann[2]
Doktora öğrencileri
Diğer önemli öğrencileriEdward Kasner
John von Neumann
EtkilendikleriImmanuel Kant[3]

David Hilbert, (/ˈhɪlbərt/;[4] Almanca telaffuz: [ˈdaːvɪt ˈhɪlbɐt]; 23 Ocak 1862, Königsberg - 14 Şubat 1943, Göttingen) ünlü Alman matematikçi. Geometriyi bir dizi aksiyoma indirgeyen ve matematiğin biçimsel temellerinin oluşturulmasına önemli katkıda bulunan Alman matematikçi David Hilbert integralli denklemlere ilişkin çalışmalarıyla fonksiyonel analizin 20. yüzyıldaki gelişmesine öncülük etmiştir.

1895 ile 1929 yılları arasında Göttingen Üniversitesi'nde profesörlük yaptı. Yirminci yüzyılın başlarında, Alman matematik okulunun önderi sayılır. 1897 yılında cisim kavramını ve cebirsel sayılar cisminin kuramını kurdu. 1890 yıllarındaki ilk çalışmaları sırasında, cebirsel geometri ve modern cebirde önemli bir rol oynayan çokterimli idealleri kuramının temellerini atarak, invaryantlar kuramının temel kanunlarını ortaya koymayı başardı. 1899 yılında, geometrinin temelleri üstüne araştırmalarının bit sentezi olan "Geometrinin Temelleri" adlı eserini yayınladı. Bu, matematiğin çeşitli bölümlerinde aksiyomlaştırma amacına yönelen birçok verimli çalışmaya yol açtı.

Somut görüntülere başvurmaktan kaçınan Hilbert, noktalar, doğrular ve düzlemler diye adlandırdığı "Üç nesne sistemini" matematiğe soktu. Ne oldukları kesin olarak gösterilmeyen bu nesneler, 5 grupta toplanmış 21 aksiyomla açıklanan bazı ilişkiler ortaya koyar. Ait olma, sıra, eşitlik veya denklik, paralellik ve süreklilik aksiyomu bunlardandır. Bundan sonra, aksiyomlardan birinin veya öbürünün doğrulanmadığı geometriler kurdu. Temel terimleri kendilerine aksiyomlarla yüklenen özelliklerden başka özellikleri bulunmayan mantıksal varlıklar olarak ele aldı. Klasik matematiği savunmak ve ondaki apaçıklığı göstermek için Brouwer ile giriştiği tartışmalar, matematikte geniş biçimli incelemelere yol açtı.

1930'da Göttingen Üniversitesi'nden emekli olan Hilbert, aynı yıl Königsberg'in fahri hemşeriliğine seçildi. Hilbert'in bu seçim nedeniyle yaptığı Naturerkennen und Logik (Doğanın Anlaşılması ve Mantık) başlıklı konuşmasının son tümcesi şöyledir:

Wir müssen wissen, wir werden wissen. (Bilmeliyiz, bileceğiz.)

1886'da Hilbert
  1. ^ Weyl, H. (1944). "David Hilbert. 1862–1943". Obituary Notices of Fellows of the Royal Society. 4 (13): 547-553. doi:10.1098/rsbm.1944.0006. 
  2. ^ Mathematics Genealogy Project'te David Hilbert
  3. ^ Richard Zach, "Hilbert's Program" 22 Mayıs 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., The Stanford Encyclopedia of Philosophy.
  4. ^ "Hilbert" 8 Ocak 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Random House Webster's Unabridged Dictionary.

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]