Batı İran dilleri
| Batı İran dilleri | |
|---|---|
| Coğrafi dağılım | Batı Asya, Orta Asya, Kafkasya, Batı Güney Asya |
| Sınıflandırma | Hint-Avrupa dilleri
|
| Alt bölümler | |
Batı İran dilleri, Doğu İran dilleri ile birlikte Hint-Avrupa dil ailesinin İran dilleri grubunu oluşturan iki koldan biridir. Batı İran dilleri temelde Kuzeybatı İran dilleri ve Güneybatı İran dilleri olmak üzere iki kola ayrılmaktadır. Eski Farsça, Medce, Partça ve Orta Farsça gibi diller İran dillerinin batı grubunda yer almış belgelenmiş en eski dilleridir. Farsça, Kürtçe, Beluçça, Lurca, Zazaca, Talışça, Tatça, Simnanca, Sengserce, Gilekçe gibi diller bu grupta yer almaktadır.
Diller
[değiştir | kaynağı değiştir]Geleneksel Kuzeybatı şubesi, genetik bir gruptan ziyade Güneybatı olmayan diller için bir şemsiye terimdir. Batı İran dilleri aşağıdaki gibi listelenebilir:[1][2][3][4]
Eski İran dilleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- Güneybatı: Eski Farsça †
- Kuzeybatı: Med dili †
Fars platosundaki modern İran dillerinin haritası. Batı İran dilleri sarı/yeşil gölgelidir.
Orta İran dilleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- Güneybatı: Orta Farsça †
- Kuzeybatı: Partça † Eski Azerice †
Yeni İran dilleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Kuzeybatı İran Dilleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Azeri dilleri:
- Zaza dilleri Kuzey Zazaca, Güney Zazaca
- Tat dilleri: Alamutça, Merkez Tatça, Şahrudi-Güney Talışça, Hoinice, Kuzey-Merkezi Talışça, Merkezi Talışça, Kuzey Talışça, Kuzey Tatça, Herzendice, Kilitçe, Güney Tatça, Elviri-Videri, Rezecerdice, Vefsçe, Aştiyanca
- Gorani dilleri: Goranice, Şebeki-Bacelani
Komisen dilleri:
- Sengserce
- Lasgerdice
- Sorheyi-Efteri: Sorheyice,Efterice
- Gileki-Rudbari: Batı Gilekçesi, Doğu Gilekçesi, Galeşçe, Rudbarca
- Mâzenderani-Şehmirzadi: Mâzenderanca, Şehmirzadice
- Gürganca
Beluç dilleri
- Beluçça: Doğu Beluççası (Bugti, Kasrani, Leghari, Marri, Mazari, Upper Sindhi Balochi), Güney-Batı Beluççası (Güney Beluççası, Batı Beluççası)
- Koroşça
Merkezi İran-Kirman dilleri
- Kavirce
- Merkezi İran/Kirmani: Yahudi İran dilleri (Khunsari, Mahallati, Vanişani, Judeo-Golpaygani, Gazi, Sedehi, Ardestani, Nohuji, Sajzi, Jarkuya'i, Rudashti, Kafrudi, Kafruni, Judeo-Esfahani, Arani, Bidgoli, Delijani, Nashalji, Abuzaydabadi, Kohrudi, Badrudi, Kamu'i, Jovşakani, Meyma'i, Abyana'i, Soi, Badi, Natanzi, Kaşa'i, Tari, Tarki, Judeo-Kaşani, Zerdüşt Dari, Nayini, Zefra'i, Varzeney, Tudeşki, Keyjani, Abçuya'iGazic, Judeo-Hamadani-Borujerdi, Kashanic, Hansarca, Yazdi-Kermani-Nayini)
- Sivendice
Lek-Kürt dilleri
Güneybatı İran Dilleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Başkart dilleri: Kuzey Başkartça (Garmsiri, North Bashkardi) Güney Başkartça (Garahven, Gwafr, Parmont, Pirou, Shahbavek)
Fars lehçeleri: Ardakani, Buringuni, Kuhmareyce, Judeo-Shirazi, Kalati, Kondazi, Masarmi, Papuni, Somghuni, Xullari
Fars-Kafkas Tat dilleri:
- Farsça: Batı (İran) Farsçası (Esfahani, Kermani, Khorasani, Birjandi, Damghani, Ferdosi, Gonabadi, Kashmari, Mashhadi, Neyshaburi Qayini, Quchani, Sabzevari, Shahrudi, Taybadi,Torbate, Haydariei, Torbate Jami,Sistani, Araki (Iran), Gorgani, Karbalai Kermanshahi, Ketabi (resmi), Mahalati Malayeri, Perso-Tabaric, Qazvini, Qomi, Savei, Tehrani, Bandari, Bushehri, Fars, Khuzestani), Doğu Farsçası (Darice, Tacikçe)
- Kafkas Farsçası: Tatça, Cuhuri (Yahudi Tatçası),
Açom dilleri: Bastak, Bixa, Evaz, Gerash, Lari, Xonj
Luri-Dezfuli dilleri:
- Lur dilleri: Bahtiyari-Güney Luri (Bahtiyarca, Güney Lurca), Kuzey Lurca (Andimeshki, Bala-Gariva'i, Burucerdice, Cagani, Khorramabadi, Mahali, Nahavandi)
- Dezfuli-Shushtari dilleri: Dezfuli, Shushtari
Halaç dilinin İrani olduğu iddia edilmiştir, ancak Halaçlar bir Türk dili konuşur.
Orta İran'ın lehçeleri genetik gruplama yerine coğrafidir. Daha çok Merkezi ve İsfahan illerinde konuşulur. Genç nesiller Farsça konuşmayı bu dillere kıyasla tercih etmektedir.[4]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Gernot Windfuhr, 2009, "Dialectology and Topics", The Iranian Languages, Routledge
- ^ Languages preceded by question marks, and many of the varieties of Persian, are from other sources. The dialects of the Central Plateau are from the source provided there.
- ^ "Northwestern Iranian". Glottolog. 2024. 6 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2024.
- ^ a b Central dialects 5 Eylül 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Gernot Windfuhr, Encyclopedia Iranica
Kitap kaynakları
[değiştir | kaynağı değiştir]- Compendium Linguarum Iranicarum, ed. Rüdiger Schmitt. Wiesbaden: L. Reichert Verlag, 1989; s. 99.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- "Contact and the diversity of noun-noun subordination strategies among Western Iranic languages" (PDF). Nicholas Kontovas Indiana University Bloomington, Bloomington, Indiana, ABD. 4 Mart 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2019.