130 Elektra

Vikipedi, özgür ansiklopedi
130 Elektra
VLT-SPHERE, Uyarlanabilir optik ile Elektra'nın 5 Ağustos 2019'da çekilmiş görüntüsü[1]
Keşif[2]
KeşfedenC. H. F. Peters
Keşif yeriLitchfield Gözlemevi
Keşif tarihi17 Şubat 1873
Adlandırmalar
MPC belirtmesi(130) Elektra
Adın kaynağı
Elektra[3]
Alternatif adlandırma
A873 DA[4]
Ana kuşak[2][4] · (dış)[5]
arka plan[6]
SıfatlarElektrian
Yörünge özellikleri[4]
Dönem 1 Temmuz 2021 (JD 2.459.396,5)
Belirsizlik parametresi 0
Gözlem yayı127,53 yıl (46.582 gün)
Günöte3,7808 AU
Günberi2,4725 AU
3,1266 AU
Dış merkezlik0,20923
5,53 yıl (2.019 gün)
87,758°
0° 10d 41.79s / gün
Eğiklik22,782°
145,009°
237,588°
Bilinen doğal uydusu3
Fiziksel özellikler
G (Tholen)[4]
Ch (SMASS)[4]
7,21[2][4] · 7,05[1]
Boyutlaryaklaşık = 0,57±0,04[1]
262 × 205 × 164±%3 km[7]
Ortalama çap
199±2 km[1]
Kütle(6,4±0,2)×1018 kg[1]
(7,0±0,3)×1018 kg[8]
Ortalama yoğunluk
1,55±0,07 g/cm3[1]
5,224663±0,000001 sa[1][7]
156°[1]
–88°[7]
71°[7]
0,067 (hesaplanan)[1]
0,086±0,015 (NEOWISE)[4][6]
0,0755±0,0110 (IRAS)[6][9]
  Wikimedia Commons'ta ilgili ortam

Elektra (küçük gezegen tanımı: 130 Elektra), ana kuşağın dış kısmında yer alan büyük bir asteroittir. Yörüngesindeki üç küçük gezegen uydusu ile birlikte dörtlü asteroit sistemi oluştururlar. 17 Şubat 1873'te astronom Christian Peters tarafından New York'taki Litchfield Gözlemevi'nde keşfedildi ve adını Yunan mitolojisinde bir intikamcı olan Elektra'dan almaktadır.

Tanım[değiştir | kaynağı değiştir]

(130) Elektra' nın ışık eğrisi tabanlı 3B modeli

(130) Elektra, G-tipi bir asteroitin spektrumuna ve dolayısıyla muhtemelen Ceres benzeri bir yüzeye sahiptir. Elektra'nın yüzeyinde organik bileşiklerin spektral imzaları[10] ve su kaynaklı değişime dair kanıtlar görülmüştür.[11]

1990'ların sonlarında dünya çapında bir grup gökbilimci, (130) Elektra dahil olmak üzere 10 yeni asteroitin dönüş durumlarını ve şekil modellerini türetmek için kullanılan ışık eğrisi verilerini topladı. (130) Elektra'nın ışık eğrisi çift sinusoidal bir model oluştururken, şekil modeli uzamış ve hesaplanan dönüş ekseni ekliptik düzleme diktir.[12][13]

Optik gözlemler bu asteroitin üç uyduya sahip olduğunu buldu. Uyduların yörüngeleri bilindiğinde, Elektra'nın kütlesi güvenilir bir şekilde bulunabilir. 6,6×1018 kg'lik değer, 1,3 ± 0,3 g/cm³ yoğunluğu gösterir. Optik gözlemler, Elektra'nın şeklinin oldukça düzensiz olduğunu ve yüzeyinde %5-15 aralığında albedo farklılıkları olabileceğini de ortaya koymuştur.[14][15][16]

Örtülmeler[değiştir | kaynağı değiştir]

21 Nisan 2018'de Avrupa'dan gözlemlenen Elektra'nın örtülme profili

Elektra'nın 2007'den bu yana bir düzine yıldızın önünden geçtiği gözlemlenmiştir. En dikkat çekici olay ise 21 Nisan 2018'de, beş Avrupa ülkesine dağılmış çoğunluğu amatör olan 30'dan fazla astronomun 11. kadir büyüklüğünde bir yıldızın ışığındaki ani düşüşü kaydetmesiydi. Örtülme akorlarının gök düzlemi çizimi, muhtemelen Güneş Sistemi tarihinin başlarında iki cismin birleşmesi sonucu oluşan fıstık biçimli bir cismi ortaya çıkarıyor.[17][18]

Uydular[değiştir | kaynağı değiştir]

Elektra'nın, yörüngesinde dönen ve çapları birkaç kilometre olan isimlendirilmemiş üç doğal uydusu vardır. Ana cisim Elektra ile birlikte dörtlü bir sistem oluştururlar. Elektra ile benzer spektrumları göz önüne alındığında, bu uyduların yıkıcı bir çarpışma sonucu parçalanan Elektra'nın parçaları olduğu düşünülüyor.[19] Kasım 2021 itibarıyla Elektra, tüm ana kuşak asteroitleri arasında en fazla uyduya sahip olanı ve Güneş Sistemi'ndeki bilinen tek dörtlü asteroit sistemidir.[20] Üç uydu da soluktur ve Elektra'ya yakın yörüngededir, bu da Elektra'nın onları gizleyen göz kamaştırıcı parlaması nedeniyle gözlemlenmelerini zorlaştırır. Uyduların özelliklerinin ayrıntılı olarak incelenmesi için uyarlanabilir optik sistemlere ve gelişmiş görüntü işleme tekniklerine sahip çok büyük teleskoplar gereklidir.[14][19]

S/2003 (130) 1[değiştir | kaynağı değiştir]

Elektra dörtlü sisteminin yörünge diyagramı

S/2003 (130) 1, Elektra'nın en büyük ve en dıştaki uydusudur, ana cisimle aynı albedoya sahip olduğu varsayılırsa yaklaşık 6 km (3,7 mi) çapındadır.[19] 15 Ağustos 2003'te W. J. Merline liderliğindeki bir gökbilimci ekibi tarafından Hawaii Mauna Kea Gözlemevi'ndeki Keck II teleskobu kullanılarak keşfedildi. Keşif görüntüleri, uydunun yakın kızılötesi K-bandında görünür büyüklük farkının 8,5 olduğunu gösterdi. Ekip, 17 Ağustos 2003'te Keck II teleskobuyla uyduyu yeniden gözlemledikten sonra uydunun varlığını doğruladı. Keşif aynı gün ilan edildi ve uyduya geçici S/2003 (130) 1 adı verildi.[21]

S/2003 (130) 1, Elektra'nın etrafında 5,3 günlük bir periyodla 1.300 km (810 mi) uzaklıktaki yörüngede döner. Yörüngesi, orta düzeyde 0,08'lik eksantrikliğe ve gök ekvatoruna göre 160°'lik bir eğikliğe sahiptir. Elektra sisteminin ilk simülasyonları, S/2003 (130) 1'in yarı büyük ekseninin 20 yılda 1,4 km 'den (0,87 mi) daha az salınım yaptığını göstermektedir. Aralık 2014'te yapılan yakın kızılötesi gözlemler, S/2003 (130) 1 ile S/2014 (130) 1'in Elektra'ya benzer bir spektrum sergilediğini ve bunların yıkıcı bir çarpışmanın parçaları olduğu hipotezini desteklediğini gösteriyor.[19]

S/2014 (130) 1[değiştir | kaynağı değiştir]

6 - 31 Aralık 2014 tarihleri arasında elde edilmiş VLT-SPHERE kızılötesi görüntülerinin bir kolajı, Elektra'nın çözümlenmiş şeklini (parlaklık azaltılmış) ve iki uydusunun konumlarını gösteriyor. S/2003 (130) 1, daha parlak olan nesnedir, S/2014 (130) 1 ise ikinci ve üçüncü görüntülerde görülebilen daha soluk, iç nesnedir.[22]

S/2014 (130) 1, Elektra'nın mesafe ve keşif sırasına göre ikinci uydusudur. 6 Aralık 2014 tarihinde, B. Yang liderliğindeki bir gökbilimci ekibi tarafından, Şili Cerro Paranal'daki Very Large Telescope'un Melipal (UT3) teleskobu üzerindeki SPHERE uyarlamalı optik sistemi kullanılarak keşfedildi.[22] Keşif gözlemleri, uydunun ana cisim ile aynı albedoya sahip olması durumunda yaklaşık 2 km 'lik (1,2 mi) bir çapa karşılık gelen 10'luk bir yakın kızılötesi büyüklük farkına sahip olduğunu gösterdi.[15][19] Keşif 16 Aralık 2014'te duyuruldu, ancak uydu yanlışlıkla S/2014 (130) 2 olarak adlandırıldı ve hemen ardından S/2014 (130) 1 olarak düzeltildi.[15]

S/2014 (130) 1, dış uydu S/2003 (130) 1'den yaklaşık iki buçuk kat daha yakın ve dört kat daha hızlı bir periyotla (1,2 gün) Elektra'dan 500 km (310 mi) uzaklıktaki bir yörüngede döner. Neredeyse dairesel olan yörüngesi, gök ekvatoruna göre 156° eğiktir. Elektra sisteminin ilk simülasyonları, S/2014 (130) 1'in yarı büyük ekseninin 20 yılda 100 m 'den (330 ft) daha az salınım yaptığını göstermektedir. Aralık 2014'te yapılan yakın kızılötesi gözlemler, S/2014 (130) 1 ile S/2003 (130) 1'in Elektra'ya benzer bir spektrum sergilediğini gösteriyor.[19]

S/2014 (130) 2[değiştir | kaynağı değiştir]

6 Kasım 2021'de gök bilimciler A. Berdeu, M. Langlois ve F. Vachier, 9-31 Aralık 2014 tarihleri arasında arşivlenmiş VLT-SPHERE görüntülerinde üçüncü ve daha yakın bir uydu keşfettiklerini bildirdiler ve bu da Elektra'yı ana asteroit kuşağında keşfedilen ilk dörtlü sistem haline getirdi.[20] Geçici olarak S/2014 (130) 2 adı verilen bu üçüncü uydu, sönüklüğü ve Elektra'nın kamaştırıcı parlaklığına yakınlığı nedeniyle görüntüler elde edilirken keşfedilememişti. Bu nedenlerden dolayı S/2014 (130) 2'nin ölçümü, Elektra'nın parıltısının görüntüden çıkarılmasıyla yapılabilmişti. Yakın kızılötesi büyüklük farkı 10,5 değerine dayanarak, uydunun çapı yaklaşık 1,6 km 'dir (0,99 mi).[8] Uydu, Şubat 2016 ve Temmuz-Ağustos 2019 tarihlerinde çekilen daha sonraki VLT görüntülerinde de tespit edilmiştir.[8]

S/2014 (130) 2, 344 km (214 mi) yarı büyük ekseni ve 0,68 gün (16 sa) yörünge dönemiyle Elektra sisteminin en içteki yoldaşıdır. Dıştaki iki uydunun aksine, S/2014 (130) 2'nin yörüngesi dikkate değer ölçüde eksantrik ve eğiktir. 0,33 gibi yüksek bir dış merkezliğe ve Elektra'nın dönüş eksenine göre yaklaşık 38° (gök ekvatoruna göre 129°) bir eğikliğe sahiptir. Uydunun Elektra'ya yakınlığı, yörüngesinin Elektra'nın kütleçekim alanındaki şekil kaynaklı düzensizliklerden kaynaklanan bozulmalara maruz kalmasına neden olur. Bu durum, S/2014 (130) 2 için Kepler yörünge çözümlerindeki belirsizliklerin çoğunu açıklayabilir.[8]

Elektra'nın Uyduları[8][19]
Adı Keşif tarihi Duyuru tarihi Çap (km) Yarı büyük eksen (km) Yörünge periyodu (g) Dış merkezlik Eğiklik (°)[a] Yükselen düğüm (°) Günberi arg. (°) Ortalama ayrıklık (°)
S/2014 (130) 2[20] 9 Aralık 2014 6 Kasım 2021 1,6±0,4 344±5 0,679±0,001 0,33±0,05 129±24 127±18 23±11 —
S/2014 (130) 1[19] 6 Aralık 2014 16 Aralık 2014 2,0±0,4 501±7 1,192±0,002 0,03±0,03 156±7 187±10 235±18 —
S/2003 (130) 1[21] 15 Ağustos 2003 17 Ağustos 2003 6,0±0,6 1297,58±0,54 5,287±0,001 0,0835±0,0096 160,21±1,50 176,1±5,7 184,4±14,1 117,3±11,7

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Gök ekvatoruna göre

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ a b c d e f g h i Vernazza, P.; Ferrais, M.; Jorda, L.; Hanuš, J.; Carry, B.; Marsset, M. (October 2021). "VLT/SPHERE imaging survey of the largest main-belt asteroids: Final results and synthesis" (PDF). Astronomy & Astrophysics. 654: 48. Bibcode:2021A&A...654A..56V. doi:10.1051/0004-6361/202141781. A56. 17 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 2 Şubat 2023. 
  2. ^ a b c "(130) Elektra". International Astronomical Union. 3 Şubat 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2021. 
  3. ^ Schmadel, Lutz D. (August 2003). "(130) Elektra". Dictionary of Minor Planet Names. 1. Springer Berlin Heidelberg. s. 27. ISBN 9783540002383. 
  4. ^ a b c d e f g "130 Elektra (A873 DA)". JPL Small-Body Database Browser (2021-06-16 last obs.). Jet Propulsion Laboratory. 2 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2021. 
  5. ^ "LCDB Data for (130) Elektra". Asteroid Lightcurve Database. 7 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2021. 
  6. ^ a b c "Asteroid 130 Elektra". Small Bodies Data Ferret. Planetary Science Institute / International Astronomical Union. 7 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2021. 
  7. ^ a b c d Hanuš, J.; Marchis, F.; Viikinkoski, M.; Yang, B.; Kaasalainen, M. (March 2017). "Shape model of asteroid (130) Elektra from optical photometry and disk-resolved images from VLT/SPHERE and Nirc2/Keck" (PDF). Astronomy & Astrophysics. 599: 7. arXiv:1611.03632 $2. Bibcode:2017A&A...599A..36H. doi:10.1051/0004-6361/201629592. A36. 2 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 2 Şubat 2023. 
  8. ^ a b c d e Berdeu, Anthony; Langlois, Maud; Vachier, Frédéric (Şubat 2021). "First observation of a quadruple asteroid. Detection of a third moon around (130) Elektra with SPHERE/IFS" (PDF). Astronomy & Astrophysics. 658: 21. Bibcode:2022A&A...658L...4B. doi:10.1051/0004-6361/202142623. L4. 2 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 2 Şubat 2023. 
  9. ^ Tedesco, E.F.; Noah, P.V.; Noah, M.; Price, S.D. (Ekim 2004). IRAS Minor Planet Survey v6.0. Planetary Science Institute / NASA. Bibcode:2004PDSS...12.....T. IRAS-A-FPA-3-RDR-IMPS-V6.0. 14 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2021. 
  10. ^ Cruikshank (1987). "Organic matter on asteroid 130 Elektra". Science. 238 (4824): 183-184. doi:10.1126/science.238.4824.183. PMID 17800458. 
  11. ^ Fornasier (Şubat 1999). "Spectroscopic comparison of aqueous altered asteroids with CM2 carbonaceous chondrite meteorites". Astronomy and Astrophysics Supplement. 135: 65-73. doi:10.1051/aas:1999161. 
  12. ^ Ďurech, J.; Kaasalainen, M.; Marciniak, A.; Allen, W.H.; Behrend, R.; Bembrick, C. (Nisan 2007). "Physical models of ten asteroids from an observers' collaboration network" (PDF). Astronomy & Astrophysics. 465 (1): 331-337. Bibcode:2007A&A...465..331D. doi:10.1051/0004-6361:20066347. 8 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 2 Şubat 2023. 
  13. ^ Durech, J.; Kaasalainen, M.; Marciniak, A.; Allen, W. H. (2007). "Asteroid brightness and geometry". Astronomy and Astrophysics. 465 (1): 331-337. Bibcode:2007A&A...465..331D. doi:10.1051/0004-6361:20066347. 
  14. ^ a b Marchis, F.; Kaasalainen, M.; Hom, E.F.Y.; Berthier, J.; Enriquez, J.; Hestroffer, D.; Le Mignant, D.; de Pater, I. (Kasım 2006). "Shape, size, and multiplicity of main-belt asteroids: I. Keck Adaptive Optics survey". Icarus. 185 (1): 39-63. Bibcode:2006Icar..185...39M. doi:10.1016/j.icarus.2006.06.001. PMC 2600456 $2. PMID 19081813. 6 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2023. 
  15. ^ a b c Johnston, Wm. Robert (11 Kasım 2021). "(130) Elektra, S/2003 (130) 1, S/2014 (130) 1, 'and third companion". Asteroids with Satellites Database. 4 Eylül 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2021 – Johnston's Archive vasıtasıyla. 
  16. ^ Marchis, F.; Descamps, P.; Berthier, J.; Hestroffer, D.; Vachier, F.; Baek, M.; Harris, A.W.; Nesvorný, D. (Mayıs 2008). "Main belt binary asteroidal systems with eccentric mutual orbits" (PDF). Icarus. 195 (1): 295-316. arXiv:0804.1385 $2. Bibcode:2008Icar..195..295M. doi:10.1016/j.icarus.2007.12.010. 2 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 2 Şubat 2023. 
  17. ^ Miles, R.; Pratt, A.; Haymes, T. (Haziran 2018). "Stellar occultation by asteroid (130) Elektra successfully observed across Europe". Journal of the British Astronomical Association. 128 (3): 132-133. Bibcode:2018JBAA..128..132M. 7 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2023. 
  18. ^ Dunham, D.W.; Dunham, J.B.; Broughton, J.; Frappa, F.; Preston, S.; George, T. (Ocak 2019). "Paver Mounts allow mapping Elektra's profile from North Carolina, 2018 May 1 " (PDF). Journal for Occultation Astronomy. 9 (1): 3-8. Bibcode:2019JOA.....9a...3D. ISSN 0737-6766. 2 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 2 Şubat 2023. 
  19. ^ a b c d e f g h Yang, B.; Wahhaj, Z.; Beauvalet, L.; Marchis, F.; Dumas, C.; Marsset, M.; Nielsen, E.L.; Vachier, F. (Ağustos 2016). "Extreme AO observations of two triple-asteroid systems with SPHERE". The Astrophysical Journal Letters. 820 (2): 6. arXiv:1603.04435 $2. Bibcode:2016ApJ...820L..35Y. doi:10.3847/2041-8205/820/2/L35. L35. 
  20. ^ a b c Green, Daniel W. E. (6 Kasım 2021). "(130) Elektra". Electronic Telegram. International Astronomical Union. 6 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2021. 
  21. ^ a b Green, Daniel W. E. (17 Ağustos 2003). "IAUC 8183: S/2003 (130) 1; 2003hd; C/2003 E1; C/2002 Y1; Corr". International Astronomical Union Circular. Central Bureau for Astronomical Telegrams. Bibcode:2003IAUC.8183....1M. 2 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  22. ^ a b "Elektra: A new triple asteroid" (Basın açıklaması). European Southern Observatory. 25 Nisan 2016. 21 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2016. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=130_Elektra&oldid=31805584" sayfasından alınmıştır