İstanbul Rum Ortodoks Patrikhanesi

İstanbul Rum Ortodoks Patrikhanesi
Fener Rum Patrikhanesi
İstanbul Rum Ortodoks Patrikhanesi; Fener Rum Patrikhanesi
	İstanbul Rum Ortodoks Patrikhanesi; Fener Rum Patrikhanesi
Kurucu	Andreas
Bağımsızlık	330'da Heraclea Metropolitinden
Tanınma	Ortodoks
Başpiskopos	İstanbul-Yeni Roma Başepiskoposu I. Bartholomeos
Yönetim	İstanbul, Türkiye'nin çoğu, Aynoroz Dağı, Girit, Kuzey Yunanistan'ın bir bölümü, Oniki Adalar ve diasporadaki Rum Ortodoks Kiliseleri
Merkezi	Aya Yorgi Patrikhane Kilisesi, İstanbul
Dil	Fransızca, İngilizce, İspanyolca, Türkçe, Yunanca
Üyesi	Türkiye'de ~5.000, Yunanistan'da ~3.800.000, diasporada ~1.500.000, Toplamda ~5.305.000
Episkoposları	125 (73 görevde, 52 unvan)
Yönetimi	ABD'de 525, Avustralya'da 117, Türkiye'de 6
Keşişler	~1,800 (Aynoroz)
Manastırlar	20 (ABD), 32 (Aynoroz), 8 (Avustralya), 6 (Meteora)

İstanbul Rum Ortodoks Patrikhanesi (Yunanca: Οἰκουμενικὸν Πατριαρχεῖον Κωνσταντινουπόλεως, romanize: Oikoumenikòn Patriarcheîon Konstantinoupóleos Yunanca telaffuz: [ikumenikˈon patriarˈxion konstantinuˈpoleos])^[2] ya da Fener Rum Patrikhanesi, Fatih Kaymakamlığı'na bağlı olarak İstanbul ile Bozcaada ve Gökçeada bölgelerinde Rum cemaatinin dînî ihtiyaçlarını karşılamak üzere faaliyet gösteren patrikhanedir.^[3] Hristiyanlığın Ortodoks mezhebini temsil eden Doğu Ortodoks Kilisesi'ni oluşturan 14 otosefal kiliseden biri ve birincisidir. Günümüzde Patrik I. Bartholomeos tarafından yönetilmektedir.^[4]

Bizans İmparatorluğu'nun başkentinde bulunması ve günümüzde de Ortodoks kiliselerinin çoğunun ana kilisesi olması nedeniyle Ortodoksluk mezhebinde özel bir yeri vardır. Patrik, diğer doğu Ortodoks piskoposları arasında eşitler arasında birinci unvanını taşır ve Katolik Kilisesi'nin aksine, tamamıyla özerk olan otosefal kiliselere müdahale etmez. Buna rağmen dünyadaki yaklaşık 300 milyon Ortodoks Hristiyan'ın temsilcisi ve dini lideri olarak kabul edilir.^[5]^[6]

Tarihi

1453 yılında İstanbul'un Fethi'nden sonra, gayrimüslim olan toplumların yaşayışına dair düzenlemeler, Fatih Sultan Mehmet'in çıkardığı fermana bağlanmış, böylece Fener Rum Patrikhanesi de denilen Rum Ortodoks Patrikhanesi'nin yasal statüsü süreklilik kazanmıştır. Fermanın içeriği ise şöyledir:

"Kimse, Patrike tahakküm etmesin, kim olursa olsun hiçbir kimse kendine ilişmesin, kendi ve maiyetinde bulunan papazlar her türlü hizmetten ebediyen muaf olsunlar, kiliseleri camiye tahvil edilmeyecektir. İzdivaç ve defin işleri, sair âdet ve işleri Rum adetlerine göre eskisi gibi yapılacaktır."^[7]

II. Gennadios'un patrik olmasıyla, patrikhane faaliyetlerini kentin ikinci büyük kilisesi olan Havariyun Kilisesi'nde yürütmeye başladı. O zamanlarda yaklaşık bin yaşındaki Havariyun Kilisesi'nin bahçesinde imparator ailesinin mezarları da bulunmaktadır ve Hristiyan nüfusun azalması ve güvenlik nedeniyle 1455'te boşaltılır.

Patrikhane Pammakaristos Manastırı'na taşınır. 12. yüzyılda II. İoannes Komnenos'un yaptırdığı Pammakaristos Manastırı, Hristiyan göçmenlerin yerleştirildiği Çarşamba semtinde idi. Havariyyun Kilisesi'ne göre daha küçük ve güvenli olan Pammakaristos, 1518'de restore ve II. Ieremias'ın patrikliği sırasında da genişletilerek yeniden inşa edildi. 1586'da, III. Murad döneminde boşaltılan kilise, 1591'de Fethiye adıyla camiye dönüştürüldü. Patrikhane, önce Fener'deki Meryem Ana Ayazması'nda, 1597'de ise Ayvansaray'da Aya Dimitri Kilisesi'ne taşındı.^{[kaynak belirtilmeli]}

Patrikhane, 1602'de Fener'de bulunan Aya Yorgi Kilisesi'ne yerleşti ve bu tarihten itibaren faaliyetini burada sürdürdü.

II. Mehmed'in çıkardığı fermanla statüsü saptanan Rum Ortodoks patrikleri, cemaatin evlenme, cenaze gibi adetlerini özgürce uygulayabilmesini denetliyorlardı. Patrik, bir vezir statüsünde kabul edilir, kendine divanda yer verilirdi. Maiyetindeki diğer yöneticiler ile birlikte her türlü hizmet ve vergiden muaftı. Rum cemaatine dair konuların görüşüldüğü meclise başkanlık eden patrik, hukuki ve cezai işlerde tam yetkili idi. Böylece patrik, Rum Ortodoks toplumunun tartışmasız lideri olarak, Bizans dönemindeki haklarından fazlasına kavuşmuştu.

Cumhuriyet dönemi

Rum Ortodoks kiliseleri üzerinde simgesel bir otoritesi olan İstanbul patriği, 6. yüzyıldan itibaren ekümenik patrik sıfatıyla, dünyadaki tüm Ortodokslar'ın ruhanî lideri kabul edilir.

1856 Islahat Fermanı ile patriklerin yetkileri, dinî konularla sınırlandı. Seçim usulleri gözden geçirildi. Görev süreleri ömür boyu kılınarak sorumlu oldukları davalardaki yetkileri genişletildi. Ortodokslar'ın dini lideri durumundaki patriğin Osmanlı İmparatorluğu'ndan tevarüs eden bütün ayrıcalıklarının kaldırılarak sadece dinî işleri yerine getirmek şartıyla ve bu hususta verilen sözlere güvenilerek İstanbul'da kalmasına izin verildi. Ancak antlaşma metnine patrikhanenin statüsü hususunda tek bir hüküm konulmadı.^[8]

Cumhuriyet döneminde İstanbul Rum Ortodoks Patrikhanesi'nin etkinlik alanı da sadece dinî konularla İstanbul'daki Rum cemaati ile sınırlandı. Hizmet binasının 1941'de yanması üzerine, 1989'da Yüksek Mimar Aristidis Pasadeos nezaretinde başlatılan onarım çalışmaları 1991'de tamamlandı. Patrikhane, faaliyetini hâlen yeni binasında yürütmektedir. Hâlen I. Bartholomeos, ekümenik patrik ve İstanbul başpiskoposu sıfatıyla görev yapmaktadır.

Yönetimi ve yapısı

Kutsal Meclis

Patrikhanenin işleri Ekümenik Patriğin başkanlığındaki Aziz ve Kutsal Meclis (Yunanca:Ayia ke İera Sinodos) tarafından yürütülür. Sinod, dördüncü yüzyıldan önceki bir zamandan beri varlığını sürdürmekte olup, patriğin kendi yetki alanındaki bölgelerin işlerini belirlemesine yardımcı olmaktadır. Sinod, ilk olarak patrik, yerel piskoposlar ve imparatorluk başkenti Konstantinopolis'i ziyaret eden Ortodoks piskoposlardan oluşan yerleşik sinod olarak adlandırılan yapıdan gelişti. Konstantinopolis'in düşmesinden sonra sinod üyeliği patrikhane piskoposlarıyla sınırlı hale geldi.

Başkanlığını Ekümenik Patrik I. Bartholomeos'un yaptığı Kutsal Sinod, her biri bir yıllık görev süresine sahip on iki rahipten oluşur ve sinod üyelerinin yarısı her altı ayda bir mart ve eylül aylarında değişir.

Yetki alanları

Patrikhane'nin yerel kiliseleri, her biri doğrudan Konstantinopolis patriğine bağlı altı başpiskoposluk, 66 metropol, 2 piskoposluk ve bir eksarhlıktan oluşmaktadır.

Başpiskoposluklar ve başpiskoposlar

Konstantinopolis ve Yeni Roma Başpiskoposluğu (Patriklik Başpiskoposluğu):
- Kadıköy Metropolitliği: Emmanuel Adamakis (2021–)^[9]
- Derkoi Metropolitliği: Apostolos Daniilidis (2011–)^[9]
- İmroz ve Tenedos Metropolitliği: Cyril Sykis (2020–)^[9]
- Adalar Metropolitliği: Dimitrios Kommatas (2018–)^[9]
- Pisidya Metropolitliği: Job Getcha (2022–)^[9]
- Bursa Metropolitliği: Ioakeim Billis (2021–)
- İzmir Metropolitliği: Bartholomew Samaras (2016–)^[9]
- Edirne Metropolitliği: Amfilochios of Adrianoupolis^[9]
- Kerpe ve Kaşot Metropolitliği: Ambrosios Panagiotidis (1983–)^[10]
- Kos and Nisiros Metropolitliği: Nathaniel II (Philippos) Diakopanagiotis (2009–)^[10]
- Leros, Kalimnos and Astipalya Metropolitliği ve Güney Sporadlar Eksarhlığı: Païsios (Panagiotis) Aravantinos (2005–)^[10]
- Rodos Metropolitliği: Cyril II (Konstantinos) Kogerakis (2004–)^[10]
- Simi Metropolitliği: Chrysostomos Pitsis (2018–)^[10]
- Patmos Eksarhlığı: Başrahip Cyril Pentes ^[10]
- Malta Eksarhlığı: Metropolit Kyrillos Katerelos (2021–)

Ayrıca bakınız

Dış bağlantılar

OpenStreetMap'te İstanbul Rum Ortodoks Patrikhanesi ile ilgili coğrafi veriler
Resmî internet temsili 27 Ekim 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
T.C. İstanbul Valiliği (Harika İstanbul) / Ortodoks Patrikhanesi Tanıtım Sitesi
Fener ve Rum Ortodoks Patrikhanesi, Hikmet Yavuz Ercan - Ankara Üniversitesi26 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Seyfi Yıldırım, Adnan Sofuoğlu, Siyasi Faaliyetleriyle Osmanlı'dan Cumhuriyet'e İstanbul Rum Ortodoks Patrikhanesi, Köksav Yayınları.

Kaynakça

^ ^a ^b Krindatch, Alexei (2011). Atlas of American Orthodox Christian Churches. Brookline, MA: Holy Cross Orthodox Press. s. 143. ISBN 978-1-935317-23-4.
^ Ortaylı, İlber (2003). "Osmanlı Barışı", p. 14. ISBN 975-6571-50-0.
^ "Fener Rum Patrikhanesinin "ekümeniklik" İddiasına İlişkin Basın Açıklamamız". T.C. Fatih Kaymakamlığı. 15 Ağustos 2022.
^ "The Patriarch Bartholomew". 60 Minutes. CBS. 20 Aralık 2009. 4 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ocak 2010.
^ Fairchild, Mary. "Christianity:Basics:Eastern Orthodox Church Denomination". about.com. 5 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2014.
^ "Quick facts about the Ecumenical Patriarch of Constantinople". Rum Ortodoks Patrikhanesi. 4 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2011. His All Holiness Ecumenical Patriarch Bartholomew serves as the spiritual leader and representative worldwide voice of some 300 million Orthodox Christians throughout the world
^ Sofoğlu Adnan, Fener Rum Patrikhanesi ve Siyasi Faaliyetleri, İstanbul, 1996, s.15
^ TDV İslam Ansiklopedisi, cilt: 12, sayfa: 347
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g "Ecumenical Patriarchate (diocese 88)". www.ec-patr.org. June 21, 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2019-05-21.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f "Ecumenical Patriarchate (diocese 85)". www.ec-patr.org. June 21, 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2019-05-24.

[Krindatch-1] Krindatch, Alexei (2011). Atlas of American Orthodox Christian Churches. Brookline, MA: Holy Cross Orthodox Press. s. 143. ISBN 978-1-935317-23-4.

[2] Ortaylı, İlber (2003). "Osmanlı Barışı", p. 14. ISBN 975-6571-50-0.

[3] "Fener Rum Patrikhanesinin "ekümeniklik" İddiasına İlişkin Basın Açıklamamız". T.C. Fatih Kaymakamlığı. 15 Ağustos 2022.

[4] "The Patriarch Bartholomew". 60 Minutes. CBS. 20 Aralık 2009. 4 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ocak 2010.

[aboutWeb-5] Fairchild, Mary. "Christianity:Basics:Eastern Orthodox Church Denomination". about.com. 5 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2014.

[6] "Quick facts about the Ecumenical Patriarch of Constantinople". Rum Ortodoks Patrikhanesi. 4 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2011. His All Holiness Ecumenical Patriarch Bartholomew serves as the spiritual leader and representative worldwide voice of some 300 million Orthodox Christians throughout the world

[7] Sofoğlu Adnan, Fener Rum Patrikhanesi ve Siyasi Faaliyetleri, İstanbul, 1996, s.15

[8] TDV İslam Ansiklopedisi, cilt: 12, sayfa: 347

[:0-9] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g "Ecumenical Patriarchate (diocese 88)". www.ec-patr.org. June 21, 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2019-05-21.

[:1-10] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f "Ecumenical Patriarchate (diocese 85)". www.ec-patr.org. June 21, 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2019-05-24.

[note_n1-11] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Otosefal veya özerkliği evrensel olarak kabul edilmez.

[note_n2-12] Rus Ortodoks Kilisesi'nin yarı-özerk parçası olduğundan evrensel olarak kabul edilmez.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[1]

[2]

g t d Doğu Ortodoks Kilisesi
Dört eski patriklik	İstanbul İskenderiye Antakya Kudüs
Patrikhaneler	Rusya Gürcistan Bulgaristan Sırbistan Romanya
Otosefal kiliseler	Kıbrıs Yunanistan Polonya Arnavutluk Çek Toprakları ve Slovakya Amerika^[1] Ukrayna
Özerk kiliseler	Sina Girit Finlandiya Estonya^[1] Kore Japonya^[1] Çin^[1] Ukrayna Ohri Batı Avrupa^[1] Besarabya^[1] Moldova^[1] RDROK^[2]
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Otosefal veya özerkliği evrensel olarak kabul edilmez. ^ Rus Ortodoks Kilisesi'nin yarı-özerk parçası olduğundan evrensel olarak kabul edilmez.