Abbâsîler: Revizyonlar arasındaki fark
[kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmemiş revizyon] |
Değişiklik özeti yok |
|||
121. satır: | 121. satır: | ||
}}</ref> |
}}</ref> |
||
Yerine geçen oğlu [[Vasık (Abbasi)|Vâsık]] (842-847) döneminde [[Türk]] emirleri askerî işlerin yanı sıra yönetsel konularda daha etkili oldular.<ref name="ucok"/> Vâsık'ın ölümünden sonra Abbâsî Devleti parçalanma sürecine girdi. Abbâsî toprakları üzerinde [[Büveyhîler]], [[Tâhirîler]], [[Samânîler]], [[Saffârîler]], [[Hamdânîler]], [[Mervânîler]], [[Mirdâsîler]], [[Ukâyliler]], [[Zengîler]], [[Karahanlılar]], [[Tolunoğulları]], [[Ihşidîler]] |
Yerine geçen oğlu [[Vasık (Abbasi)|Vâsık]] (842-847) döneminde [[Türk]] emirleri askerî işlerin yanı sıra yönetsel konularda daha etkili oldular.<ref name="ucok"/> Vâsık'ın ölümünden sonra Abbâsî Devleti parçalanma sürecine girdi. Abbâsî toprakları üzerinde [[Büveyhîler]], [[Tâhirîler]], [[Samânîler]], [[Saffârîler]], [[Hamdânîler]], [[Mervânîler]], [[Mirdâsîler]], [[Ukâyliler]], [[Zengîler]], [[Karahanlılar]], [[Tolunoğulları]], [[Ihşidîler]], [[Aglebîler]], [[Fâtımîler]] gibi bağımsız devlet ve beylikler kuruldu. |
||
[[İran]]'da hüküm süren [[Büveyhiler]], 945'te [[Bağdat]]'a egemen oldular. Bundan sonra Abbâsî halifeleri Büveyhilerin izniyle başta kalabildiler. Halife [[Kâim]]'in (1031-1075) çağrısı üzerine [[Büyük Selçuklu Devleti]] Hükümdarı [[Tuğrul]], 1031 yılında Büveyhileri [[Bağdat]]'tan çıkardı ve Abbâsîlere yeniden saygınlık kazandırdı. |
[[İran]]'da hüküm süren [[Büveyhiler]], 945'te [[Bağdat]]'a egemen oldular. Bundan sonra Abbâsî halifeleri Büveyhilerin izniyle başta kalabildiler. Halife [[Kâim]]'in (1031-1075) çağrısı üzerine [[Büyük Selçuklu Devleti]] Hükümdarı [[Tuğrul]], 1031 yılında Büveyhileri [[Bağdat]]'tan çıkardı ve Abbâsîlere yeniden saygınlık kazandırdı. |
Sayfanın 19.39, 28 Aralık 2012 tarihindeki hâli
Abbâsî Halifeliği الخلافة العباسية الإسلامية El Hilâfet El Abbasiyye El İslâmi İslam Abbâsî Halifeliği | |||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
750-1258 | |||||||||||
Açık yeşil ile gösterilen yer halifeliğe bağlı yerler ve en geniş sınırlar (850) | |||||||||||
Başkent | Şam (750-819) Bağdat (819-1258) | ||||||||||
Yaygın dil(ler) | Arapça | ||||||||||
Hükûmet | Halifelik | ||||||||||
Halife | |||||||||||
| |||||||||||
Tarihçe | |||||||||||
| |||||||||||
Yüzölçümü | |||||||||||
• Toplam | 10000000 km2 | ||||||||||
Nüfus | |||||||||||
• Sayılan | 50000000 | ||||||||||
Para birimi | Dinar | ||||||||||
|
Abbâsîler (Arapça: العبّاسيّون; al-'Abbāsīyūn), Emevî hanedanından sonra başa gelerek İslam Devleti'nin yönetimini ve halifeliği beş asırdan daha uzun bir süre elinde tutan hanedan.
Tarihçe
Muhammed'in ölümünden (632) sonra, İslam dünyasını Hulefa-yı Raşidin denilen dört halife ve ardından da Emevîler (661-750) yönetti. Emevîler, Ali’nin öldürülmesiyle yönetimi ele geçirmişlerdi. Emevîlerin iktidardan düşüşleri de aynı biçimde kanlı oldu. Muhammed'in amcası Abbas bin Abdülmuttalip'ın soyundan gelen Abbâsîler, Emevî yönetimine karşı ayaklanarak 750'de halifeliği ve iktidarı ele geçirdiler. Bu tarihten başlayarak Abbâsîler 1258'e kadar İslam dünyasının büyük bölümüne egemen oldular.[1][2][3][4][5][6]
İlk Abbâsî halifesi Ebu'l-Abbas Seffah (750-754) idi. 754'te kardeşi Mansur (754-775) onun yerine geçti. Bu iki halife döneminde orduda Türk ve İran kökenliler önemli görevler üstlendiler.[7] Mansur, 762’de başkenti Şam’dan Bağdat'a taşıdı. Mansur'dan sonra sıra ile Mehdi (775-785) ve Hadi (785-786) halife oldular. Abbâsî Devleti Mansur'un torunu Harun Reşid (786-809) döneminde en geniş sınırlarına ulaştı.[7] Harun Reşid, Binbir Gece Masalları’na konu olan görkemli saltanatını Bermeki ailesine borçluydu. Bu aileden Yahya Bermeki ve iki oğlu, vezir olarak Abbâsî Devleti’ni 17 yıl boyunca fiilen yönettiler.
Harun Reşid’in oğulları Emin (809-813), Memun (813-833) ve Mutasım (833-842) babalarının politikalarını sürdürdüler.[7] Annesi Harun Reşid'in Türk asıllı bir cariyesinden olan Mutasım Türklerden özel bir askerî güç kurmuştur,[8] Türk unsurları yönetimde önemli görevlere getirmiştir. Daha sonra bu askeri gücün Bağdat'taki varlığı bazı huzursuzluklara neden olduğundan Samarra adıyla yeni bir kent kurdurarak devlet merkezini oraya taşıdı. 838 yılında Mutasım Anadolu'ya Bizans üzerine bir sefer düzenlemiş, ordusunun bir kolu Bizans imparatoru Theofilos ve ordusunu "Anzin Savaşı" adı verilen bir çarpışmada büyük yenilgiye uğratmış, Bizans'ın ikinci büyük kenti Amoriom'u kuşatıp eline geçirmiş ve Abbâsî orduları İznik kentinin yakınlarına kadar ilerlemiştir.[9]
Yerine geçen oğlu Vâsık (842-847) döneminde Türk emirleri askerî işlerin yanı sıra yönetsel konularda daha etkili oldular.[7] Vâsık'ın ölümünden sonra Abbâsî Devleti parçalanma sürecine girdi. Abbâsî toprakları üzerinde Büveyhîler, Tâhirîler, Samânîler, Saffârîler, Hamdânîler, Mervânîler, Mirdâsîler, Ukâyliler, Zengîler, Karahanlılar, Tolunoğulları, Ihşidîler, Aglebîler, Fâtımîler gibi bağımsız devlet ve beylikler kuruldu.
İran'da hüküm süren Büveyhiler, 945'te Bağdat'a egemen oldular. Bundan sonra Abbâsî halifeleri Büveyhilerin izniyle başta kalabildiler. Halife Kâim'in (1031-1075) çağrısı üzerine Büyük Selçuklu Devleti Hükümdarı Tuğrul, 1031 yılında Büveyhileri Bağdat'tan çıkardı ve Abbâsîlere yeniden saygınlık kazandırdı.
Ne var ki Abbâsîler eski askeri güçlerine ulaşamadılar ve Mustazhir dönemindeki Haçlı Seferleri karşı başarılı olamadılar. Büyük Selçuklu Devleti'nin parçalanmasıyla birlikte Abbâsîler yeniden gücünü yitirdi. Cengiz Han'ın torunu Hulagu'nun yönetimindeki İlhanlılar 1258'de Bağdat'ı yakıp yıktılar, Halife Mustasım'ı ve yakaladıkları hanedan üyelerini öldürdüler. Böylece 508 yıllık Abbâsî Devleti son buldu. İlhanlı hükümdarı Hulagu Han Bağdat'ta içlerinde on binlerce yazma kitap olan kütüphaneleri yakıp yıktırmıştır. Geri kalan kitapları da Dicle Nehrine attırmıştır. Eserlerin mürekkebi suya karışmış ve Dicle Nehri günlerce bulanık akmıştır.
Halife Zâhir'in oğlu Ahmed Mısır'a kaçtı ve orada Memlûk Sultanı Baybars’ın koruması altında Mustansır adıyla halife ilan edildi (1261). Mısır Abbâsî halifeliği, siyasal ve askeri yetkiden yoksun, yalnız dinsel otoritesi olan bir kurumdu. Osmanlı Padişahı Yavuz Sultan Selim 1517'de Mısır topraklarına girerek, halifenin yetkileri ile Kutsal Emanetler'i devraldı ve Mısır Abbâsî halifeliğine son verdi.
Abbâsîlerde devlet örgütlenmesi, "Divan" adı verilen ve değişik alanlarda görevler üstlenen resmi kurullara dayanıyordu. Maliyesinin ana gelir kaynağı ise toprak vergisiydi. Halktan toplanan zekât da önemli bir gelir kaynağıydı. Vergi gelirlerinin büyük bölümü orduya ve bayındırlık işlerine ayrılırdı. Halife Ömer döneminde kurulan divanı geliştirdiler. Divanı, devlet yönetiminde en etkili kurum haline getirdiler. Devlet ve memleket sorunları, önce divanda görüşülerek divanın önerdiği çözümleri uygularlardı.
Abbâsî Sanatı
İslam dininin sanata getirdiği en büyük yenilik cami mimarisidir. İslamlıkta her sınıf halkın ayrım gözetilmeden ön saflarda namaz kılabilmesi safların geniş tutulması isteği uyandırmış, bu nedenle kiliselerin aksine camilerde enine mekân tercih edilmiştir. Plan formunun ihtiyaçtan doğması gibi, mihrap, minber, minare türünden mimari ögeler de İslamlığın gelişmesine paralel olarak zamanla ihtiyaçtan doğmuşlardır.
Abbâsîlerden önceki İslam şehirciliği konusundaki bilgilerimiz çok kısıtlıdır. Bu konuda bilinen ilk örnek, 762-765 yıllarında Abbâsî halifesi Mansur’un kurdurduğu Bağdad şehridir. Kaynaklardan edinilen bilgilere göre ilk Bağdad şehiri daire planlıydı ve iç içe iki sur duvarı dıştan bir hendekle çevrelenmişti.[kaynak belirtilmeli] Şehrin dört kapısına bulundukları yöndeki komşu şehirlerin adı verilmişti. Haç planlı saray ve yanındaki cami şehrin merkezinde yer alıyordu. 766 yılında yapılan Bağdad Ulu Camii kerpiç duvarlı, ahşap sütunlu ve düz damlı basit bir yapıydı. Halife Harun Reşid, 808’de yapıyı planını değiştirtmeden tuğla duvarlı olarak yeniden yaptırmıştır. Bağdat 892’de Abbâsîlerin başkenti olunca, artan nüfus nedeniyle camiye aynı planda ikinci bir bölüm eklenmiştir. Ancak, Bağdad şehrinin bu dönem yapılarından günümüze, ilk camiye ait basit bir mihraptan başka hiçbir şey gelmemiştir.
Samarra, Dicle kenarında Bağdad’ın yakınındadır. Bağdad’ın dairesel ve düzenli planı burada yerini araziye uydurulmuş, uzun bir plana bırakmıştır[kaynak belirtilmeli]. Dicle kıvrımlarına paralel olarak uzanan şehrin büyük bölümü kazılarla ortaya çıkarılmıştır. Buluntular, Abbâsî cami, saray, türbe ve ev mimarisi ile zengin süsleme sanatı hakkında bilgi vermektedir. Samarra, 836 yılında Halife Mutasım tarafından Abbâsî hizmetindeki Türk birlikleri için “ordugâh şehri” olarak kurdurulmuş.
Samara Ulu Camii, öteki adıyla Mütevekkiliye Camii, İslam dünyasının en büyük cami yapılarından biridir. 150.000 kişi burada bir arada namaz kılabiliyordu. Basit mimarisi, ilk İslam cami planının anıtsal ölçüler içinde tekrarından ibarettir. Yapımında tuğla ve kerpiç kullanılan caminin ilginç bir minaresi vardır. Kare tabana oturan dev boyutlu bu anıtsal minareye geniş bir rampa ile çıkılır. Bu minare formu, yine Samarra’da Ebu Dulaf Camii’nde tekrarlanmış ve bir daha kullanılmamıştır.
Samarra’ın ikinci büyük camii olan Ebu Dulaf Camii, 860 yılında yapılmıştır.[kaynak belirtilmeli] Kalıntılar daha gelişmiş bir mimarinin varlığını ortaya koymaktadır. Harem bölümü, kemerli duvarlarla birbirinden ayrılan neflerden oluşmuş ve üzeri düz bir çatıyla örtülmüştü.
Samarra’nın saray ve evlerinde kullanılan çeşitli süsleme arasında mermer tozu ve alçı karışımıyla yapılan “ıtuk” kabartmalar önemli bir yer tutar. Bu kabartmalarda iki farklı teknik kullanılmıştır: Dik kesim ve eğri kesim. Dik kesimde motifler yaş sıva üzerine dikine olarak oyulmakta, böylece ışık-gölge kesin çizgilerle birbirinden ayrılarak kuvvetli bir kontrast etkisi sağlanmaktadır. Eğik kesimde ise daha yumuşak bir plastik etki söz konusudur. Eğik kesim, Türklerin İslam sanatına belki de ilk katkısıdır.[kaynak belirtilmeli] Bu teknik daha önceleri Orta Asya sanatında Türkler tarafından kullanılmıştır. Dik kesimde daha natüralist, eğik kesimde ise daha stilize bir üslup görülür.
Bağdat Abbâsîleri soy ağacı
: Kureyş | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Abbas - | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ebu'l-Abbas es-Seffâh 1.(750-754) | Mansur 2.(754-775) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Mehdi 3.(775-785) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Hadi 4.(785-786) | Harun Reşid 5.(786-809) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Emin 6.(809-813) | Memun 7.(813-833) | Mutasım 8.(833-842) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- | Vasık 9.(842-847) | Mütevvekil 10.(847-861) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Mustain 12.(862-866) | Muhtedi 14.(869-870) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Muntasır 11.(861-862) | Mutaz 13.(866-869) | Mutemid 15.(870-892) | - | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Mutedid 16.(892-902) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Muktefi 17.(902-908) | Muktedir 18.(908-932) | Kahir 19.(929)(932-934) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Mustekfi 22.(944 – 946) | Razi 20.(934–940) | Mutteki 21.(940–944) | Muti 23.(946–974) | - | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Tai 24.(974 – 991) | Kadir 25.(991–1031) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kaim 26.(1031–1075) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Muktedi 27.(1075–1094) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Mustazhir 28. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Musterşid 29. | Muktefi 31. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Reşid 30. | Mustancid 32. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Mustadi 33. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Nasır 34. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Zahir 35. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Mustansır 36. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Mustasım Billah 37. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kahire Abbasileri Memlûk Devleti' nin himayesi | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kaynakça
- ^ Oscar Chapuis (1995). A history of Vietnam: from Hong Bang to Tu Duc. Greenwood Publishing Group. s. 92. ISBN 0313296227. Erişim tarihi: 28 June 2010.
- ^ Joseph Mitsuo Kitagawa (2002). The religious traditions of Asia: religion, history, and culture. Routledge. s. 283. ISBN 0700717625. Erişim tarihi: 28 June 2010.
- ^ Bradley Smith, Wango H. C. Weng (1972). China: a history in art. Harper & Row. s. 129. Erişim tarihi: 28 June 2010.
- ^ Hugh D. R. Baker (1990). Hong Kong images: people and animals. Hong Kong University Press. s. 53. ISBN 9622092551. Erişim tarihi: 28 June 2010.
- ^ Charles Patrick Fitzgerald (1961). China: a short cultural history. Praeger. s. 332. Erişim tarihi: 28 June 2010.
- ^ Dennis Bloodworth, Ching Ping Bloodworth (2004). The Chinese Machiavelli: 3000 years of Chinese statecraft. Transaction Publishers. s. 214. ISBN 0765805685. Erişim tarihi: 28 June 2010.
- ^ a b c d Üçok, Bahriye (1979) İslam Tarihi Emevîler- Abbâsîler, Devlet Kitapları, Ankara: Milli Eğitim Basımevi (1.Basım:1968)
- ^ Muir William (1922)The Caliphate, Its Rise, Decline and Fall: Bölüm LXVII, Al-Mo'tasim and al-Wathik: [1] (İngilizce) (Erişim tarihi: 30.8.2009)
- ^ Huston Smith, Cyril Glasse (2002). The new encyclopedia of Islam. Walnut Creek, CA: AltaMira Press. ISBN 0-7591-0190-6.
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
- Hitti, Philip H. (çev. Salih Tuğ),(1968) Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi (IV Cilt), İstanbul:Boğaziçi Yayınları.
- Üçok, Bahriye (1979) İslam Tarihi Emevîler- Abbâsîler, Devlet Kitapları, Ankara: Milli Eğitim Basımevi (1.Basım:1968)
- Muir, William (1922), The Caliphate, Its Rise, Decline and Fall: [2] (İngilizce) (Erişim tarihi: 30.8.2009)
- Tabari, Muhammad bin Jarir, (İngilizce'ye çev. C.E. Bosworth), History , Albany:SUNY (İngilizce)
- Fransızca Wikipedia Abbassides maddesi : [3] (Fransızca) (Erişim tarihi: 30.8.2009)
- İngilizce Wikipedia Abbasid Caliphate maddesi: [4] (İngilizce) (Erişim tarihi: 30.8.2009)