İçeriğe atla

Alevilik: Revizyonlar arasındaki fark

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmemiş revizyon][kontrol edilmemiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Değişiklik özeti yok
Takabeg (mesaj | katkılar)
Devriyeler
198.173 değişiklik
telifli kısımlar kaldırıldı - ekleyen kullanıcıya bildirdim. Telif meselesi halledilirse belki kullanılabilir.
1. satır: 1. satır:
{{kaynaksız}}
{{Düzenle|Aralık 2008}}
{{İslam Alevilik}}
{{İslam Alevilik}}


'''Alevilik''' ([[Arapça]]: '''علویون'''), [[Türkiye]]'de Sünnilik'ten sonra en fazla mensûbu olan ikinci [[İslam]]î mezhep. [[Avrupa Birliği]] raporlarına göre Türkiye'de 15 ilâ 20 milyon Alevî vatandaş vardır. <ref>[http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=SPEECH/06/536&format=HTML&aged=1&language=EN&guiLanguage=en AB Basın Açıklamaları (İngilizce)]</ref><ref>[http://en.wikipedia.org/wiki/Alevî İngilizce Vikipedi, ''Alevî'' maddesi]</ref>
'''Alevilik''' ([[Arapça]]: '''علویون'''), [[Türkiye]]'de [[sünni|sünnilik]]'ten sonra en fazla mensubu olan ikinci inanç sistemidir. [[Türkiye]]'de en çok alevi yerleşimi yaklaşık 540 Alevi köyü ile [[Sivas]] ilindendir. Ardından da [[Erzincan]], [[Tunceli]], [[Malatya]] ve [[K.Maraş]] illeri gelmektedir. Öte yandan Alevilik, [[Türkiye]]'de farklı etnik gruplar tarafından benimsenmektedir.


Alevilik, [[Hakk]]-[[Muhammed bin Abdullah|Muhammed]]-[[Ali (halife)|Ali]] yolunun [[Kırklar Meclisi]] nde olgunlaştığı ve [[Oniki İmamlar]]'ı rehber olarak alan,[[Horasan Erenleri]] ( [[Hoca Ahmet Yesevi]], [[Hacı Bektaş Veli]],[[Yunus Emre]], [[Mevlana]] ) nin İslam yorumudur.


[[Alevilik]] İslam'ın bir yorumu; Anadolu'nun İslamlaşmasını sağlayan [[Hacı Bektaş-ı Veli]]'nin, [[Yunus Emre]]'nin, [[Mevlana]]'nın, [[Abdal Musa]]'nın, [[Ebul Vefa]]'nın, [[Hoca Ahmet Yesevi]]'nin [[Şah İsmail]](Hatai)'in Kur'an yorumunun adıdır. Alevi ibadedinin uygulandığı mekân [[Cemevi]]dir.


==Alevî İslam inancı==
== Terim ==
{{Vikisözlük|alevi}}


'''Alevi''' deyimi, "Ali taraftarı" veya "Ali yandaşı" anlamında kullanılmaktadır. Alevi deyimi "Ali kelimesine arapça nispet eki olan i getirilmesiyle oluşturulur. Sonu ünlü ile bittiği için Alevî biçimini alır." Alevi kelimesi türkcedir ve Ali-evi anlamina gelir.Tarihsel olarak islamı kabül ettikten sonra aleviliği benimseyen anlamına gelir.
'''Alevîlik''' İslam'ı benimseyen , Allah'ın birliğine ([[Tevhid]]) inanan, [[Muhammed bin Abdullah|Muhammed]]'i [[peygamber]] kabul eden, kitabı [[Kur'an]] olan, [[Ehlibeyt]]'i seven, kıyam, rûku ve secdesi ile ibadetini kendi lisanıyla yapan, ümmet yerine hür insan fikrini kabul eden (yani can) bir İslam mezhebidir. Alevilik Tanrı korkusu yerine sevgisini benimseyen; Kuran'ın şekline değil, özünü kabul ettiklerini belirten, amacı "Seyr-ü süluk" (Ruhsal olgunlaşma) olan bir [[tasavvuf]] yoludur.
[[Resim:Imam Ali.jpg|thumb|190px|[[İran]]'dan 19. yy'a ait temsili bir Ali çizimi]]
Alevilik; Özünü insan sevgisinde bulan, [[Tanrı]]’nın insanda tecelli ettiğine ve zerresinden oluştuğuna, onun için de insanın ölümsüzlüğüne inanan, ibadetlerinde kadın erkek ayrımı yapmadan, kendi öz diliyle, musikisiyle, [[semah]]ıyla inancını icra etme biçimine denir.


== İnanç ==
Alevilik; İslamiyet’in [[Kuran]]’a dayalı, Muhammed’in buyruklarına göre [[İslam]]’ı evrensel boyutuyla yorumlayıp, yeryüzü insanlığına yeni kapılar açan büyük bir düşünce akımı ve [[tasavvuf]] felsefesiyle hayat bulan bir inanç bütünlüğüne denir.


=== Temel inanç ===
Alevîlik'te inanç sistemi [[Allah]], [[Muhammed]], [[Ali]] üçlemesiyle İslâmîdir. Alevilik'te [[Muhammed]] peygamber, [[Kur'an]] kutsal kitap kabul edilir. Ayrıca Alevilikte Ehlli Beyit sevgisi en ön plandadr.
[[File:Asadullah.gif|thumb|300px]]


Alevilik, [[Allah]]-[[Muhammed bin Abdullah|Muhammed]]-[[Ali (halife)|Ali]] üçlemesi ve [[Ehl-i Beyt]], [[Oniki İmamlar]]ı önemseyen [[Şiilik|Şiiliğin]] [[Onikicilik]] ile ortak noktalara sahip bir yoldur.{{fact}}
== Terim ==

{{Vikisözlük|alevi}}
Alevilikte incelenmesi gereken asıl inanç varlığın birliğidir.
'''Alevi''' deyimi, "Ali taraftarı" ve ya "Ali yandaşı" anlamında kullanılmaktadır.

Alevi deyimi "Ali kelimesine arapça nispet eki olan i getirilmesiyle oluşturulur. Sonu ünlü ile bittiği için Alevî biçimini alır."
Alevîlik'te tanrının insan dâhil evrendeki her şeyin içinde olduğu inanışı vardır.{{fact}}

Alevilik Tanrı korkusu yerine sevgisini benimseyen, Kuran'ın şekline değil, özünü kabul ettiklerini belirten, amacı "Seyr-ü süluk" (Ruhsal olgunlaşma) olan bir [[tasavvuf]] yoludur.{{fact}} Özünü insan sevgisinde bulan, [[Tanrı]]’nın insanda tecelli ettiğine ve zerresinden oluştuğuna, onun için de insanın ölümsüzlüğüne inanan, ibadetlerinde kadın erkek ayrımı yapmadan, kendi öz diliyle, musikisiyle, [[semah]]ıyla inancını icra etme biçimine denir.{{fact}}
En-el Hak (Arapça: أنا الحق, Anal Haq), Arapça "Ben Hakkım" anlamına gelir. "Haktan gayrı degilim" demektir."Ben Tanrı'yım" anlamına gelmez. Başka bir şekilde söylemek gerekirse, "Ben Haktan ibaretim, ancak Hak benden ibaret degil" denebilir.

Hayatın amacını insanın ham ervahlıktan çıkarak, [[insan-ı kâmil]] olup, özüne dönmek olarak tanımlamaktadır. {{fact}}

[[Mürşid]], [[Pîr]] ve [[Rehber]] huzurunda ikrar verilerek [[Dört Kapı Kırk Makam]] aşamasından geçilir. Alevi ibadedinin uygulandığı mekân [[Cemevi]]dir.


== Kökeni ==


=== Mitolojik ve Tarihsel inançlar ===


* [[Horasan Erenleri]] ve [[Kırklar Meclisi]]
Bir görüşe göre, Alevilik Şiiliğin [[Türk]] yorumudur. [[İslam]] Peygamberi Muhammed'in ölümünün ardından Ali'nin hilafetini destekleyenler ile desteklemeyenler ayrışmışlardır. Bir diğer ayrışma da [[Veda Hutbesi]]'ndeki "emanetler" konusunda yaşanmıştır. Şii-Alevi inanışına göre, Muhammed hutbede müslümanlara [[Kuran-ı Kerim]] ve [[Ehli Beyt]]'i emanet etmiştir.Alevilerin deyişleri ve ibadetleri incelendiğinde [[Ali]] ve [[Ehli Beyt]]'e olan bağlılık açıkca görülmektedir.


Anadolu'nun İslamlaşmasını sağlayan [[Hacı Bektaş-ı Veli]]'yi, [[Yunus Emre]]'yi, [[Abdal Musa]]'yı, [[Ebul Vefa]]'yı, [[Hoca Ahmet Yesevi]]'yi [[Şah İsmail]](Hatai)'yi önemser.{{fact}}
İkinci görüşe göre, Şii ibadet ve yaşam tarzı ile Alevilerin ibadet ve yaşam tarzları arasında bazı farklılıklar bulunmaktadır. Şii ve Sünni anlayışta ibadet yeri camiler olarak kabul edilirken,Alevi islam inancında ise Cemevi dir. Bugün, Dünyanın dört bir yanında Aleviler yaşamaktadır. Balkanlarda çok sayıda tarikat aleviliği(bektaşilik)olup pek çok yerleşim alanları vardır. Makedonya'ya kadar bektaşi tekkeleri bulunmaktadır.


[[Anadolu]]’ya gelen Hazret-i Pîr’le ve ozanların nefesleriyle hayat bulduğuna inanılmaktadır.
==Alevîlik'te Allah kavramı==
'''Alevîlik''''te Allah'tan başka tanrı yoktur. Bu yönüyle Alevîlik [[Tektanrıcılık|tek tanrılı]] bir islam yorumudur. Bununla birlikte Alevîlik'te tanrının insan dâhil evrendeki herşeyin içinde olduğu inanışı vardır.


*[[Yedi Ulu Ozan]]
=='Dört Kapı Kırk Makam' İnancı==

[[Resim:Shia Imam.jpg|[[Ali bin Ebu Talib]] betimlemesi. Alevi İslam inancında Ali'nin çok özel bir yeri vardır ve Alevi-Şii amentüsünde bulunan imamet anlayışına göre Muhammed öldüğünde yerine imam olması gereken kişi Ali'dir ve imamet Ali'nin soyundan devam eder.|thumb|200px]]

''Dört Kapı Kırk Makam'' şeklindeki kâmil insan olma ilkelerini [[Hacı Bektaş-ı Veli|Hacı Bektâş-ı Velî]]’nin tespit ettiğine inanılır. Hacı Bektaş, "Kul Tanrı’ya kırk makamda erer, ulaşır, dost olur" demiştir.
==='Dört Kapı Kırk Makam' İnancı===

[[Dosya:Shia Imam.jpg|[[Ali bin Ebu Talib]] betimlemesi. Alevi İslam inancında Ali'nin çok özel bir yeri vardır ve Alevi-Şii amentüsünde bulunan imamet anlayışına göre Muhammed öldüğünde yerine imam olması gereken kişi Ali'dir ve imamet Ali'nin soyundan devam eder.|thumb|200px]]

[[Dosya:Zulfikar.png|thumb|200px|Alevîlik'te ve [[Şiilik|Şiîlik]]'te önemli bir yere sahip olan [[Zülfikar]] isimli kılıcın temsîlî bir resmi.]]

''Dört Kapı Kırk Makam'' şeklindeki kâmil insan olma ilkelerini [[Hacı Bektaş-ı Veli|Hacı Bektâş-ı Velî]]’nin tespit ettiğine inanılır. Hacı Bektaş, "Kul Tanrı’ya kırk makamda erer, ulaşır, dost olur" demiştir. {{fact}}


Dört Kapı şunlardır:
Dört Kapı şunlardır:
43. satır: 57. satır:


Her kapının on makâmı vardır.
Her kapının on makâmı vardır.





'''Şeriat kapısının makamları:''' <br>
'''Şeriat kapısının makamları:''' <br>
#islamın beş şartı,
#. Îman etmek,
#. İlim öğrenmek,
#İlim öğrenmek,
#. İbâdet etmek,
#İbâdet etmek,
#. Haramdan uzaklaşmak,
#Haramdan uzaklaşmak,
#. Ailesine faydalı olmak,
#Ailesine faydalı olmak,
#. Çevreye zarar vermemek,
#Çevreye zarar vermemek,
#. Peygamberin emirlerine uymak,
#Peygamberin emirlerine uymak,
#. Şefkatli olmak,
#Şefkatli olmak,
#. Temiz olmak ve
#Temiz olmak ve
#. Yaramaz işlerden sakınmak.
#Yaramaz işlerden sakınmak.
'''Tarîkat kapısının makamları:'''
'''Tarîkat kapısının makamları:'''
#. Tövbe etmek,
#Tövbe etmek,
#. Mürşidin ögütlerine uymak,
#Mürşidin ögütlerine uymak,
#. Temiz giyinmek,
#Temiz giyinmek,
#. İyilik yolunda savaşmak,
#İyilik yolunda savaşmak,
#. Hizmet etmeyi sevmek,
#Hizmet etmeyi sevmek,
#. Haksızlıktan korkmak,
#Haksızlıktan korkmak,
#. Ümitsizliğe düşmemek,
#Ümitsizliğe düşmemek,
#. İbret almak,
#İbret almak,
#. Nîmet dağıtmak,
#Nîmet dağıtmak,
#. Özünü fakir görmek
#Özünü fakir görmek

[[Resim:Zulfikar.png|thumb|200px|Alevîlik'te ve [[Şiilik|Şiîlik]]'te önemli bir yere sahip olan [[Zülfikar]] isimli kılıcın temsîlî bir resmi.]]
'''Marifet kapısının makamları:'''
'''Marifet kapısının makamları:'''
#. Edepli olmak,
#Edepli olmak,
#. Bencillik, kin ve garezden uzak olmak,
#Bencillik, kin ve garezden uzak olmak,
#. Perhizkârlık,
#Perhizkârlık,
#. Sabır ve kanaat,
#Sabır ve kanaat,
#. Haya,
#Haya,
#. Cömertlik,
#Cömertlik,
#. İlim,
#İlim,
#. Hoşgörü,
#Hoşgörü,
#. Özünü bilmek,
#Özünü bilmek,
#. Ariflik.
#Ariflik.
'''Hakikat kapısının makamları:'''
'''Hakikat kapısının makamları:'''
#. Alçakgönüllü olmak,
#Alçakgönüllü olmak,
#. Kimsenin ayıbını görmemek,
#Kimsenin ayıbını görmemek,
#. Yapabileceğin hiçbir iyiliği esirgememek,
#Yapabileceğin hiçbir iyiliği esirgememek,
#. Allah’ın her yarattığını sevmek,
#Allah’ın her yarattığını sevmek,
#. Tüm insanları bir görmek,
#Tüm insanları bir görmek,
#. Birliğe yönelmek ve yöneltmek,
#Birliğe yönelmek ve yöneltmek,
#. Gerçeği gizlememek,
#Gerçeği gizlememek,
#. Mânâyı bilmek,
#Mânâyı bilmek,
#. Tanrısal sırrı öğrenmek ve
#Tanrısal sırrı öğrenmek ve
#. Tanrısal varlığa ulaşmak.
#Tanrısal varlığa ulaşmak.


== Alevilikte İbadet ==


Aleviler, [[Muhammed bin Abdullah|Muhammed]]'in son [[Peygamber]] olduğuna, [[Ali]]'nin ise Veliliğine (ya da İmamlığına) inanırlar.Türk Alevileri,ibadetlerini [[cemevi|cem evinde]] yaparlar. [[Kadir Gecesi]] 'ni bağlayan günlerde üç gün ve [[Muharrem]] ayında ise 12 gün oruç tutarlar. Muharremden sonra da üç gün Hızır Orucu tutarlar. Muharrem orucundan evvel 3 gün [[14 Masum-u Pak|Masumu Paklar]] orucunu tutarlar.{{fact}}


Türk Alevileri kendi içinde bir çeşit hiyerarşi oluşturmuştur. Örneğin "yol"a gönül vermiş olana "talip" denir. Kişi, yolun kurallarını yerine getirip bilgi düzeyini arttırdıkça yükselir. Alevilik'te "yol" denen deyimin temelini 4 kapı 40 makam anlayışı oluşturmaktadır. Sırasıyla '''şeriat''', '''tarikat''', '''marifet''' ve '''hakikat''' 4 kapıyı oluşturmaktadır. Bu kapıların hepsinin "alt bölüm" olarak niteleyebileceğimiz on'ar tane makamı vardır. Bütün kapı ve makamların kendi içinde bir anlamı bulunmaktadır. Şeriat kapısı, özetle doğru inanç ve doğru yaşam tarzıdır ve toplumdaki her bireyin inanç ve yaşam kurallarını düzenler. Tarikat kapısı ise tarikata hizmet etmek, Aleviliğin kurallarına özen göstermektir. Marifet kapısı ise bir nevi kendisi için kuralları aşıp başkaları için de birşeyler yapabilmek, fedakar olabilmektir. Hakikat kapısı, bütün dünyevi kaygıları aşıp kişinin Tanrı ile arasındaki sırra nail olması demektir. {{fact}}
==Alevilikte İbadet==


=== Cem ===
Aleviler, [[Muhammed bin Abdullah|Muhammed]]'in son [[Peygamber]] olduğuna, [[Ali]]'nin ise Veliliğine (ya da İmamlığına) inanırlar. İbadetlerini [[cemevi|cem evinde]] yaparlar. [[Kadir Gecesi]] 'ni bağlayan günlerde üç gün ve [[Muharrem]] ayında ise 10 ila 12 gün oruç tutarlar. Alevilikte [[Muharrem]] ayı orucunun farz olduğuna inanılır. Muharremden sonra da üç gün Hızır Orucu tutarlar. Muharrem orucundan evvel 3 gün [[14 Masum-u Pak|Masumu Paklar]] orucunu tutarlar.




[[Cem]] toplu halde ettikleri ibadetin adıdır. Kavram olarak Cem Arapça bir kelime olup toplanma, birikme, bir araya gelme manasına gelmektedir.


Türk Alevilerinde
==== Cem ====
cemde bulunan bir kişi başka bir kişiye dargınsa, bu iki kişinin dargınlıkları giderilmeden, barışmaları sağlanmadan Cem’e başlanmaz.


Alevilerin toplu anlamda temel ibadeti olan Cem, bir Dede nin gözetiminde, önderliğinde yerine getirilir.


Cem ibadetine,düşkün kimseler giremez.


=== Cemevi ===
[[Cem]] Alevilerin toplu halde ettikleri ibadetin adıdır.
{{ana|Cemevi}}

Kavram olarak Cem Arapça bir kelime olup toplanma, birikme, bir araya gelme manasına gelmektedir.Bu anlamda Cami ile eş anlamlıdır.

Cem’in kaynağının ise [[Kırklar Cemi]]nden geldiği inanılır.

Cem ibadetini diğer inançlardaki ibadetlerden farklı kılan en önemli unsur; Cem de bulunanların ayni zamanda toplumda hesap vermekle yükümlü olmalarıdır. Cem de bulunalar bir birlerinden Razı olmak zorundalar.

Cem de bulunan bir kişi başka bir kişiye dargınsa, bu iki kişinin dargınlıkları giderilmeden, barışmaları sağlanmadan Cem’e başlanmaz.

Alevilerin toplu anlamda temel ibadeti olan Cem, bir [[DEDE]]´nin gözetiminde, önderliğinde yerine getirilir.

Cem ibadetine katil, hırsız, yolsuz, düşkün kimseler giremez.



==== Cem'de 12 hizmet ====

1- [[Mürşid]] ([[Dede]]): Görev itibarıyla [[Muhammed]], [[Ali]] ve [[Hacı Bektaşi Veli]]'yi temsil eder. Cem erkânı başkanlığını yapar, ikrar alır nasip verir. Cenaze, müsahiplik, nikah, sünnet törenlerini yerine getirir. Bunlara ek olarak yeni doğan "can" lara isim koyar.

2- Rehber : Görev itibarıyla İmam [[Hüseyin]]´i temsil eder. Yola girmek isteyenleri hazırlar, yol gösterir. Mürşidin en yakın yardımcısıdır.

3-Gözcü : Görev itibarıyla Ebuzer Gaffari’yi temsil eder. Rehberin yardımcısıdır. Cemin sessiz ve sakinlik icinde geçmesini saglar. Cemin bekçisidir.

4- [[Çeragci]] (Delilci) : Görev itibarıyla Cabir El Ensari’yi temsil eder.Cemevinde bulunan aydinlatma araçlarını yakar.Buhardanlıkları ve mumları (ceragları) hazırlar.

5- [[Zakir]] (Âşık) : Görev itibarıyla Bilal Habeş’i temsil eder. Cemde tevhid, duazde imam, mersiye, semah, nevruzi adı verilen âyinsel âyinsel deyişleri söyler.

6- [[Süpürgeci]] (Ferras) : Görev itibarıyla Selmani Piri paki temsil eder. Cemevinin sürekli temizligi ile meşgul olur.

7- Meydancı : Görev itibarıyla Hüzeyme tül Yemeni’yi temsil eder.Cemevinde semahserleri kaldırır. Postları yerine dizer.
8- Niyazcı : Görev itibarıyla Mahmut el Ensari’yi temsil eder. Kurbanları tekbirler ve keser. Gelen lokmaları alır ve dağıtımını sağlar.
9- İbrikçi : Görev itibarıyla Kamber'i temsil eder. Cemde mürşidin ve cem erenlerinin abdest almalarini sağlar.
10- Kapıcı : Görev itibarıyla Gülam Keysani’yi temsil eder. Ceme gelen erenlerin evlerini gözetler.

11- [[Peyikçi]] : Görev itibarıyla Amri Ayyari’yi temsil eder. Cem olacağını tüm canlara duyurur.
12- Sakacı : Görev itibarıyla Ammari Yaseri’yi temsil eder.Cemevinde su , şerbet, saka, süt, üzüm suyu vb. dağıtımını sağlar.



Alevilerin ibadet ettiği yere “toplanma” anlamında “cemevi” denir; bir olma, bütünleşme yeri, Yaratan’la bir olma, bütünleşme anlamındadır.Cem herhangi bir yerde yapılabilir.Evde ya da temiz olan her yerde yapılabilir.Önemli olan Allah'a sığınmak ve ibadet etmektir.
Cemevi ise sadece ibadet amaçlı kullanılmıyor,Cemevleri, salt tapınma maksadı ile kullanılmamış ve kullanılmamaktadır.Türk Alevi topluluğunun tapınma gereksinimi dışında toplumsal, bireysel sorunların çözüme kavuşturulduğu bir meclis işlevi de görmüş ve görmektedir.


=== Duaz ve deyiş ===
=== Duaz ve deyiş ===
157. satır: 134. satır:
Duaz, Duazdeh'in kısaltılmış halidir. Duazdeh Farsça olup oniki (12) anlamına gelmektedir.
Duaz, Duazdeh'in kısaltılmış halidir. Duazdeh Farsça olup oniki (12) anlamına gelmektedir.


Duaz, cem âyinlerinde söylenen ve [[Oniki İmamlar]]'ın adlarının geçtiği deyişlerdir. Bazen dua olarak da nitelendirilirler. Bu deyişlerde ayrıca Oniki İmamlar'ın yanı sıra başta Peygamber ve Hacı Bektaş Veli olmak üzere Alevî ulularının adları geçmektedir.
Duaz, cem âyinlerinde söylenen ve [[Oniki İmamlar]]'ın adlarının geçtiği deyişlerdir. Bazen dua olarak da nitelendirilirler. Bu deyişlerde ayrıca Oniki İmamlar'ın yanı sıra başta Peygamber(s.a.v) ve Hacı Bektaş Veli olmak üzere Alevî ulularının adları geçmektedir.


Alevîlik ve Alevîler hakkında biraz bilgi sahibi olan kişiler için duazın, nefesin, türkünün, deyişin farklı anlamlara sahiptir.Fakat günümüz gerçekliği doğrultusunda genel bir tanım olması ve bu tanımın yaygınlaşıp kabul görmesi için Deyiş tanımı en uygun olanıdır. Deyiş; Alevîliği çağrıştıran her melodinin adıdır. Türkü, nefes, duaz bunlar da alt adlardır. Yoz ve yobaz üretimden farklı olunduğunun anlaşılması için deyiş en uygun tanımdır.
Alevîlik ve Alevîler hakkında biraz bilgi sahibi olan kişiler için duazın, nefesin, türkünün, deyişin farklı anlamlara sahiptir.Fakat günümüz gerçekliği doğrultusunda genel bir tanım olması ve bu tanımın yaygınlaşıp kabul görmesi için Deyiş tanımı en uygun olanıdır. Deyiş Alevîliği çağrıştıran her melodinin adıdır. Türkü, nefes, duaz bunlar da alt adlardır.

Alevîlikte Duaz ve Deyişler dahil ibadet dili Türkçedir.


Alevilikte Duaz ve Deyişlerin ibadet dili Türkçe'dir.


=== Mersiye ===
=== Mersiye ===
{{ana|Mersiye}}


Mersiye, bir edebiyat terimidir.
[[Mersiye]], [[Kerbela]] vakasını işleyen, Ehlibeyte ve On İki İmamlara bağlılığı, sevgiyi dile getiren bir şiir türüdür. Özelikle Muharrem Ay’ı boyunca söylenen ve Ehlibeyt taraftarlarının olduğu her coğrafyada ve her dilde söylenen ağıtlar bütünüdür mersiyeler. Mersiyelerde zalim olana, haksız olana bir öfke var. Yine mazlum olana, haklı olana bir sevgi ve sempati var. Mersiyeleri salt ağıt boyutuyla algılamak eksiklik olur. Mersiyeler bu noktada bilinç taşımasıdır. Aynı zamanda ne kadar da zaman geçmiş olursa olsun iyinin unutulmayacağının ve kötünün, zalimin her daim lanetleneceğinin göstergeleridir. Edebi açıdan, Ehlibeyte bağlı olanlar için bir edebi zenginliktir.

Divan edebiyatında ölen bir kimsenin yiğitliğini, cömertliğini, iyiliğini, yaptıklarını övmek ve ölümünden duyulan acıyı dile getirmek için yazılan şiir türüne mersiye adı verilir. Kutsal günlerde, ölüm törenlerinde mersiye okuyan kişiye de mersiyehan denir. Mersiyeler genellikle mesnevi ve terkib-i bent nazım biçimlerinde yazılmıştır. Ünlü divan şairi Baki'nin Kanuni Sultan Süleyman'ın ölümü üstüne yazdığı Kanuni Mersiyesi, bu türün en güzel örneklerindendir. 8 beyitten oluşur. Arapça ve Farsça kelimeler çok olduğundan dili ağırdır. Aruz ölçusüyle yazılmıştır.


=== Semah ===
=== Semah ===
176. satır: 155. satır:


Geçmişte sadece Cemlerde dönülen semahlar, günümüzde özüne aykırı düşmedikçe izleyiciler önünde de icra edilmektedir.
Geçmişte sadece Cemlerde dönülen semahlar, günümüzde özüne aykırı düşmedikçe izleyiciler önünde de icra edilmektedir.




=== Muharrem Orucu ===
=== Muharrem Orucu ===
{{Bakınız|Kerbela Savaşı}}
{{Bakınız|Kerbela Savaşı}}


10 Ekim 680 de Ali’nin oğlu ve Muhammed’in torunu Hüseyin ile ailesi ve takipçileri (toplam 72 kişi) Kerbela’da öldürüldüler.
10 Ekim 680 de Ali'nin oğlu ve Muhammed’in torunu Hüseyin ile ailesi ve takipçileri (toplam 72 kişi) Kerbela’da şehit edildiler.


Aleviler bu acı olayı anmak için, her yıl Muharrem Ayında 12 gün oruç tutarak yas tutarlar. Aleviler Muharrem orucu ile Hüseyin`in şahsında Ehlibeyt'e bağlılıklarını dile getirirler ve aynı zamanda zalimin zulmü olarak nitelendirdikleri bu olayı lanetlerler .
Aleviler bu olayı anmak için, her yıl Muharrem Ayında 12 gün oruç tutarak yas tutarlar. Aleviler Muharrem orucu ile Hüseyin (RA)`in şahsında Ehlibeyt'e bağlılıklarını dile getirirler ve aynı zamanda zalimin zulmü olarak nitelendirdikleri bu olayı lanetlerler .


'''Alevilikte Kutsal Günler ve Anma Günleri:'''
''' Türk Aleviliğinde Kutsal Günler ve Anma Günleri:'''{{fact}}


Muharrem Orucu
*Muharrem Orucu


Aşure Günü
*Aşure Günü


Hızır Orucu
*Hızır Orucu


Hüseyin'in katledilmesi(Kerbela Olayı)
*Hüseyin'in katledilmesi(Kerbela Olayı)


21 Mart-Ali'nin doğum günü ve Nevruz
*21 Mart- Ali'nin doğum günü ve Nevruz


Gadırhum
*Gadırhum


5-6 Mayıs:Hıdırellez
*5-6 Mayıs:Hıdırellez


6-7 Haziran:Abdal Musa Anma Törenleri
*6-7 Haziran:Abdal Musa Anma Törenleri


2 Temmuz-Sivas Katliamının yıldönümü
*2 Temmuz-Sivas Katliamının yıldönümü


16-18 Ağustos:Hacı Bektaş-ı Veli'yi anma törenleri
*16-18 Ağustos:Hacı Bektaş-ı Veli'yi anma törenleri


== Nüfus dağılımı ==
Hüseyin'in katledilmesi(Kerbela Olayı)


[[Dosya:Alevis.png|thumb|400px|Türkiye'deki Aleviler. Beyaz renkle gösterilen şehirlerdeki Alevi oranı %10'dan azdır. Renk koyulaştıkça oran artmaktadır.{{fact}}]]
== 3 Sünnet 7 Farz ==
Alevilerin %60'i [[Türkmen]], %26.10'u [[Zaza]] ve [[Kürt]],%8'i [[Arap]], kalanı da diğer etnik kökenlerden gelen kişilerden (Arnavut, Boşnak vb.) oluşuyor.{{fact}}


Üçte biri İstanbul bölgesinde yaşayan Alevilerin daha sonra en yoğun olarak bulundukları iller Ankara, Izmir, Adana, Mersin, Bursa, Antalya, Gaziantep ve [[Ortadoğu Anadolu]] ([[Sivas]], [[Tokat]], [[Malatya]], [[Tunceli]], [[Erzincan]], [[Çorum]], [[Amasya]] ve [[Kahramanmaraş]]). Alevilere yaşadıkları yerde ne kadar zamandır bulundukları sorulduğunda, [[Türkiye]] geneline göre daha hareketli bir nüfusa sahip oldukları anlaşılıyor. Türkiye genelinde her 10 kişinin 6'sı, doğduğundan beri aynı yerde oturuyor. Halbuki bu her 10 Alevinin sadece dördü için geçerli. Diğer bir deyişle her 10 Aleviden 6'sı doğduğu yerde oturmuyor.


Bazı kaynaklar, Alevi nüfusunun beş milyon olduğunu savunurlar.<ref>[http://www.milliyet.com.tr/2007/03/21/guncel/agun.html Milliyet] Aleviyim diyenlerin sayısı 4.5 milyon (23/03/2007)</ref> Başka kaynaklar, alevilerin 11 milyon olduğunu savunurlar.<ref>[http://www.alevihaberajansi.com/index.php?option=com_content&task=view&id=3953&Itemid=51 Milli Güvenlik Komitesi] (06/06/2008)</ref>
'''Üç Sünnet:'''


[[Avrupa Birliği]] raporları, [[Türkiye]]'de 15-20 milyon civarında alevi vatandaş olduğunu savunur.<ref>[http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=SPEECH/06/536&format=HTML&aged=1&language=EN&guiLanguage=en AB Basın Açıklamaları (İngilizce)]</ref><ref>[http://en.wikipedia.org/wiki/Alevî İngilizce Vikipedi, ''Alevî'' maddesi]</ref>
'''Birincis'''i: Hakk kelamından uzak durmamak, her an Allah’ı zikretmektir ta ki, zikrin nuru kalbine düşsün ve talibin gönlünü temizlesin. Gönül aynasını temiz tutan ve cilalayan bir kimsenin gönlünde Hakk tecelli eder ve o kimsenin dilinden Hakk, konuşur, yapan, eden hep Hakk, olur.


=== Dersim (Tunceli) Alevileri ===
'''İkincisi:''' Kalbinden tüm kötülüğü çıkarıp, kin-kibir tutmamak ve hiç kimseye kötü gözle bakmamak; kendine yapılmasını istemediğin her hangi bir şeyi, başkasına reva görmemektir.


Mandeist olan bölge halkı müslümanlığı kabül ettikten sonra Alevi mezhebini seçmiştir.{{fact}}. Bir kısmının kökeni bizans döneminde iranın horasan eyaletine sürülen ve daha sonraki dönemlerde geri dönen horasan kürtleridir. Ya da [[Deylem]]'e dayandigi söylenir. [[Zazaca]] ve [[Kurmanci]] konuşurlar. Doğu Sivas, Erzincan, Bingöl, Varto, Gümüşhane, Elazığ, Erzurum çevresi Alevilerinin ezici çoğunluğu Dersim Bölgesinden çeşitli nedenlerle göç etmek zorunda kalan Dersim Alevilerinden oluşur. İç Dersimden yapılan sürgün ve göçlerin en yoğun olduğu yer Doğu Sivas ve Batı Erzincan arasında kalan, İmranlı, Zara, Refahiye, Kangal ve Hafiğin bir bölümünü de içine alan, Kemah ve İliç Bölgesinden oluşan Kuzey Batı Dersim Koçgiri Bölgesidir.{{fact}}
'''Üçüncüsü:''' Dilden Hakk kelamını eksik etmemek, insanlara daima hoş görü içerisinde davranmaktır. Cenab-ı Allal Kur’an’da, “ben size şah damarınızdan daha yakınım” diyor. Yine Kur’an’da, “ben size kendi öz cevherinden ruh verdim” diyor. Öyle ise O’ her an bizimle beraberdir, öyle ise bizim de her an O’nu zikrederek, O’nunla beraber olmamız gerekir.


=== Malatya Alevileri ===
'''Yedi Farz:'''


Malatya nın yaklaşık % 40 ı alevi nüfusa sahiptir..Şu ana kadar resmi kaynak olmadığını düşünerek, [[Malatya]] ilinde yaşayan alevilerin nüfusu sadece oy dağılımına bakarak rakam çıkartılır. [[Malatya]]'da oyların %90'i üç partiye bölünür : [[Cumhuriyet Halk Partisi]], [[Milliyetçi Hareket Partisi (1993)|Milliyetçi Hareket Partisi]] ve [[Adalet ve Kalkınma Partisi]].
'''Birinci farz:''' Talip olan bir kimse, çok sabırlı olmalı ve sır saklamalıdır. Sır saklamaktan maksat, dedi-kodu yapmamak, güvenerek size söylenen bir sırrı, başkalarına anlatarak, insanları zor durumda bırakmamaktır.


[[Türk]] alevilerin sadece [[CHP]]'ye oy verdiğini göz önünde tutarsak{{fact}}, ve [[Bin Umut Adayları|Bin Umut]] bağımsız adayın oyunun %5'i geçmemesi, [[Kürt]] alevilerin'de [[CHP]]'ye oy vermesini göstermektedir.{{fact}}
'''İkinci farz:''' Hakk’ı ve adaleti elden bırakmamalı, her işte adaletli davranmalıdır. İşlediği bir günah için bin özür niyaz ve tövbe etmeli, kimsenin gıybetinde bulunmamalı, yalan söylememeli, yalan yere yemin etmemeli, yalandan, küfürden uzak durmalıdır.


[[Malatya]] yöresinin dağlık kesiminde yaşayan alevilerin köken olarak bakıldığında Horasan'dan geldikleri söylenebilir.{{fact}}
'''Üçüncü farz:''' Tüm talipler, edeple oturup, edeple kalkmalı, cümlesi bir dilden söylemelidir. Bunun da gerçek anlamı şudur: Bir Kâmil mürşide bağlanıp, edep erkân içerisinde bulunmak, mürşidinden ilim öğrenip, gerçekler hakkında bilgi sahibi olmaktır. Her aklına gelen sözü doğrudur diyerek insanların akıllarını karıştırmamaktır.


[[Malatya]] bölgesinde az da olsa [[Kürt]] alevileri de vardır : Alxas, Drejan ve Parçikanlılar gibi.{{fact}}
'''Dördüncü farz:''' Talip, pirin ve mürebbinin emrine uymalı, ona itaat etmelidir. Pirden ve mürebbiden gelecek her türlü buyruğa rıza gösterip, olduğu gibi kabullenmelidir.


[[Akçadağ]], [[Arapgir]], [[Arguvan]], [[Battalgazi]], [[Darende]], [[Doğanşehir]], Doğanyol, [[Hekimhan]], [[Kale]], [[Kuluncak]], [[Pötürge]], [[Yazıhan]], [[Yeşilyurt]], [[Malatya (merkez)|Merkez]]
'''Beşinci farz:''' Bir mürşitten el alıp, ikrar verip tövbe etmelidir. İkrarı olmayan bir kimsenin, gerçek tarikat ehli olamayacağı muhakkaktır. Gerçek Hakk, Muhammed, Ali yoluna ancak ikrar vererek girilir, ikrarlı olmayan bir kimse, gerçek talip değildir.


=== Sivas Alevileri ===
'''Altıncı farz:''' Kendisine bir yol kardeşi bulup, musahip olmalı ve bu yol kardeşini de Hakk-Muhammed-Ali’nin hidayetine kavuşturmalıdır.


Sivas'ta [[Türkmen]] ve [[Kürt]] alevileri bulunmaktadır. Her iki alevi grup arasında kültürel farklılıklar bulunmamaktadır. {{fact}}
'''Yedinci farz:''' Mürşidinden “taç ve kisve” kuşanmalı ve Hakk-Muhammed-Ali yoluna ikrar verip, tığ-ı bent bağlanmalıdır. Taç ve kisve, bir liyakat sembolüdür. Nasıl ki, bir talebe üniversiteyi bitirdiğinde kep ve cübbe giyer, bir hakimin, bir avukatın, bir doktorun giydiği özel kıyafetleri, o kimsenin liyakatını gösterir. Bir pirin,, mürşidin veya talibin kuşandığı “Taç ve Kisve” de o kimsenin “Liyakat”ını gösterir. Tığ-ı bend; ikrar verip tarikata girecek olan bir kimsenin, kestiği kurbanın yününden örülmüş bele bağlanacak uzunlukta bir iptir. Buna tığ-ı bend denir ve yünden örülmüş olan bu ipe, mürşit tarafından: “Ya Allah, Ya Muhammed, Ya Ali” diyerek üç düğüm atılır. Bunun anlamı, “elini, dilini ve belini” bağlamaktır. Bu tığ-ı bendi takan talip, bunların bilincinde olmalıdır


[[Sivas]], [[Türkiye]]'de en çok [[Alevi]] köyü bulunan il'dir. Daha sonra ise [[Tunceli]], [[Erzincan]] ve [[Tokat]] gelmektedir.
== İnanç ve Yaşam ==


638.585 kişilik [[Sivas]] ilinde aleviler sünnilere göre daha azdır.bunun nedeni de alevi köyleri sünni köylere göre çok yoğun göç vermiştir..bu göçlerde sivasın merkezi ve ilçelerine değil büyükşehirlere ve yurtdışına olmuştur... gerek [[İstanbul]] gerek [[Ankara]], [[İzmir]] ve yurtdışında [[Almanya]], [[Hollanda]], [[Fransa]] gibi yerlerde alevi sivas'lılar, sunni sivas'lılardan daha fazladır.{{fact}}
Alevi toplumu kendi içinde bir çeşit hiyerarşi oluşturmuştur. Örneğin "yol"a gönül vermiş olana "talip" denir. Kişi, yolun kurallarını yerine getirip bilgi düzeyini arttırdıkça yükselir. Alevilik'te "yol" denen deyimin temelini 4 kapı 40 makam anlayışı oluşturmaktadır. Sırasıyla '''şeriat''', '''tarikat''', '''marifet''' ve '''hakikat''' 4 kapıyı oluşturmaktadır. Bu kapıların hepsinin "alt bölüm" olarak niteleyebileceğimiz on'ar tane makamı vardır. Bütün kapı ve makamların kendi içinde bir anlamı bulunmaktadır. Şeriat kapısı, özetle doğru inanç ve doğru yaşam tarzıdır ve toplumdaki her bireyin inanç ve yaşam kurallarını düzenler. Tarikat kapısı ise tarikata hizmet etmek, Aleviliğin kurallarına özen göstermektir. Marifet kapısı ise bir nevi kendisi için kuralları aşıp başkaları için de birşeyler yapabilmek, fedakar olabilmektir. Hakikat kapısı, bütün dünyevi kaygıları aşıp kişinin Tanrı ile arasındaki sırra nail olması demektir.


Sivas Alevilerinin bir bölümü [[Türkçe]] konuşur, bir bölümü ise [[Kürtçe]] ve [[Zazaca]] konuşur.
=== Dede ===
[[Dede]], Alevi toplumunun inançsal önderidir. Dedelik ise kendine has bir is yapısı/hiyerarşisi bulunan bir kurumdur.


=== Erzurum Alevileri ===
Her Alevinin bir dedesi vardır. Her dedenin de bir dedesi (mürşidi) vardır.


Bir bolümü Horasan bir bölümü de Tunceli'den göçmedir. Merkezde pek olmamalarına karşı güney ilçe ve köylerinde yaşarlar. Erzurumun , Tekman / Hınıs / Aşkale / Şenkaya / Pasinler / Çat/ ilçelerinde orta yoğunlukta bulunmakla beraber Erzurum merkez ve diğer ilçelerinde de azınsanmayacak ölçüde alevi ^^ ler ^^ mevcuttur , Dersim Alevilerinin anadili Zazakidir/ ( Zazaca )
Talibin davranışlarından (inanç anlamında) dede sorumludur.


=== Sıraçlar ===
Dede talipleri eğiten, yol gösterendir.


Sıraçlar bir Türkmen boyunun ismidir. Sıraç sözcüğü Kuran da geçmektedir.nur saçan ışık saçan yol ışık anlamlarına gelir. bu güne kadar tam türk ibadetlerini ve geleneklerini sürdürler. {{fact}} Aleviler arasındaki bazı topluluklara da "sıraçlar" denmektedir. Örneğin Hubyar yöresindeki Alevi topluluklarından bazılarına "sıraçlar" denilmektedir. Sıraçlar Alevilikte "Dede" olarak adlandırılan rehbere "Baba" derler. Anadolu'nun başka bölgelerinde de "sıraçlar" olarak nitelenen Alevi toplulukları mevcuttur. {{fact}} Anadolu'da yaşayan kendini türk diye tanomlayan boylar arasında en saf ve katıksız öz be öz türk boyu sıraç türkmenleridir nedeni ise günümüzde bile kendi içlerinden evlenmeleri sünnilerle ve diğer etnik gruplarla kan karışımı olmamasıdır.
Dede taliplerin bütün düşünsel, manevi sorunlarına çözüm, sorularına cevap getiren kişidir.


=== Tahtacılar ===
Dedelik kurumunun kendisine özgü bir yapılanması var. Bu yapılanma (mürşit-rehber bağlamında) gereği her dede ayni zamanda başka bir dedenin talibidir. Nasıl ki talip bir yanlışa düştüğünde yada hata yaptığında dedesine sığınıyorsa, ayni şekilde dede de talibi olduğu dedesine (mürşidine) sığınıyor.
{{ana|Tahtacılar}}


Eskiden orman işleriyle uğraşan göçebe Türkmen aşiretidir, Tamamı Alevidir. Bugün çoğu Tahtacı yerleşiktir. [[Kazdağları]] Tahtacı Türkmenlerinin merkezidir. Ancak Gaziantep'e kadar uzanan kıyı hattında, Toroslar'da ve özellikle Ege Bölgesinde pek çok Tahtacı köyü vardır.
===Cemevi===


=== Çepniler ===
Alevilerin ibadet ettiği yere “secde edilen yer” ve “toplanma” anlamında “cemevi” denir; bir olma, bütünleşme yeri, Yaratan’la bir olma, bütünleşme anlamında. Cemevi, Alevi İslam inancında ibadet yeridir. Geçmişte de Tekke, Meydan Evi, Kırklar Meydanı, Zaviye, Dergâh [[(Ahmet Yesevî Dergâhı]], Hacı Bektaş Dergâhı, Seyit Gazi Dergâhı, Abdal Musa Tekkesi, Yunus Emre Tekkesi) olarak adlandırılmıştır.


Çepniler Aleviliği seçen ilk Türkmen boylarından biridir. Eski bir çepni yerleşimi olan Görelenin eski adı ise Eleviye'dir. Karadeniz çepnileri bugün ezici olarak Sünnidirler, Sünnileşmişlerdir tarihi süreç içerisinde. Sünni çepniler Trabzon, Ordu ve Giresundan başlayarak bu bölge ve çevresinde yerleşiktirler. Sünnileşmeleri Osmanlı Alevi çatışmaları ile başlamıştır.Cumhuriyetten sonra da pek çok çepni köyü sünnileşmiştir.
Cemevi ise sadece ibadet amaçlı kullanılmıyor, [[Muhammed]] (S.A.V) döneminde mescidinin işlevini yerine getirmiş ve getirmeye de devam etmektedir. Aynen mescit gibi çok amaçlı olarak kullanılmaktadır. Cemevleri, salt tapınma maksadı ile kullanılmamış ve kullanılmamaktadır. Alevi topluluğunun tapınma gereksinimi dışında toplumsal, bireysel sorunların çözüme kavuşturulduğu bir meclis işlevi de görmüş ve görmektedir.


Aleviliğini bırakmayan çepniler ise daha çok [[Balıkesir]], [[Manisa]], İzmir, Çanakkale, Burdur, Gaziantep gibi illerde yerleşiktirler. Çepniler Hacı Bektaşi Velinin ilk müritliğini yapan Türkmen Aşiretidir. Tokat, Çorum, Amasya gibi illerdeki Alevi köyleri de Çepnidir.


== Nüfus dağlımı ==
=== Balkan Alevileri ===


Osmanlı devletinin kuruluşundan önce [[Deliorman]] ve [[Dobruca]] bölgelerine Seyyid [[Sarı Saltuk]] önderliğinde Alevi-[[Türkmen]]ler yerleşmişlerdir,Osmanlı devletinin kuruluşundan sonrada yine aynı bölgelere gönüllü Alevi yerleşimleri ve isyana katılan Alevilerin sürgünleri gerçekleşmiştir.Deliorman ve Dobrucada 2.Mahmud'dan önce hemen hemen tüm Türk köyleri Alevi-Bektaşi ve Bedreddini iken, 2.Mahmud'un Bektaşi tekkelerine Nakşibendi şeyhleri atamasıyla ve kuzeyden gelen Sünni-Tatar göçleriyle Sünnilik yayılmıştır.Günümüzde Bulgaristanın bu iki bölgesinde Aleviler halen oldukça etkindirler,bölge Sünnileride Nakşi-Bektaşisi olduklarından kültürel bir ayrışma ve farklılık görülmemektedir.Hatta Sünniler ve Bektaşiler sorunsuz bir şekilde yaşarken,Hacı Bektaş-ı Veli'nin yoluna bağlanmayan ve kendilerini diğer Türklerden ayrı gören,kendilerine Kızılbaş diyen birkaç köy vardır.Yani Anadoludaki Kızılbaş-Bektaşi özdeşleşmesi Bulgaristan ve Romanya'da yoktur, hatta Bektaşi ve Kızılbaşların aralarında hiçbir ilişki bulunmaz. Balkanlarda yasayan ve kendilerini Kizilbas olarak tanimlayan insanlarin tamami türkce konusur ve kendilerini Türk sayarlar.
[[Avrupa Birliği]] raporlarına göre Türkiye'de 15 ilâ 20 milyon Alevî vatandaş vardır.Ayrıca Alevi Kurumlarının araştırmasına görede Alevi İslam inancını benimseyen 25 milyon Alevi olduğu idda ediliyor.


Ayrıca Makedonya ve Kosova taraflarında da [[Arnavut]] kökenli Bektaşi inancına ait gruplar bulunmaktadır.Bu gruplar Bulgaristan,Yunanistan ve Romanyadaki Türkmen Alevileriyle aynı geçmişe sahip değildirler,Arnavut,Sırp,Makedon devşirmesi olan Yeniçeriler Hristiyan ailelerinden toplanıp Bektaşi tekkelerinde yetişiyorlardı,emekli olup memleketlerine döndüklerinde ise buralarda Bektaşiliği yaydılar ve tekkelerin başında bulundular.Arnavut,Boşnak ve Makedon Bektaşileri,Türkmen kökenli olmadıklarından Alevi-Bektaşi değil yalnızca Bektaşidirler yani Beloğlu diye tarif edilmezler.
Türkiye'de [[Türkler|Türk]](Türkmen,Azeri), [[Zaza]], [[Kürt]] ve [[Arap]] Alevîleri bulunmaktadır.


== Tarihçe ==


=== Erenler ===
[[Resim:Alevis.png|thumb|400px|Türkiye'deki Aleviler. Beyaz renkle gösterilen şehirlerdeki Alevi oranı %10'dan azdır. Renk koyulaştıkça oran artmaktadır.{{fact}}]]
Alevilik tarihinde yer edinmiş bilgili kişiler
''Kelime anlamı : Bilgili kişi , önder ...''


=== Ahilik ve Alevilik ===
''' Dersim Alevileri'''


Kendi kural ve kurulları vardır. Günümüzün esnaf odalarına benzer bir işlevi olan Ahilik iyi ahlakın, doğruluğun, kardeşliğin, yardımseverliğin kısacası bütün güzel meziyetlerin birleştiği bir sosyo-ekonomik düzendir. "Ahilik Teşkilatı" ile, Osmanlı Devleti'nin kuruluş devrinde Anadolu'da sosyal yapının gelişmesinde önemli katkılarda bulundu.
Kökenleri Horasana dayanan Anadoluya ilk gelen Alevilerdir.


=== Babai İsyanı ===


{{ana|Babailik}}
Baba İshak ve Baba İlyas'ın çıkardığı bugunki Alevi yerleşim yerlerini belirleyen isyandır . İsyan bugunki Alevilerin çoğunlukta olduğu bölgeler başta olmak üzere , Anadolu'da etkili olmuştur.


=== Osmanlı, Kızılbaş ve Safeviler ===
'''Sıraç-aşiret Alevileri'''
[[Sıraç]]lar, bir Türk boyunun ismidir.sıraç sözcüğü Kuran da geçmektedir.nur saçan ışık saçan yol ışık anlamlarına gelir.bu güne kadar tam türk ibadetlerini ve geleneklerini sürdürler.Aleviler arasındaki bazı topluluklara da "sıraçlar" denmektedir. Örneğin Hubyar yöresindeki Alevi topluluklarından bazılarına "sıraçlar" denilmektedir.Sıraçlar Alevilikte "Dede" olarak adlandırılan rehbere "Baba" derler. Anadolu'nun başka bölgelerinde de "sıraçlar" olarak nitelenen Alevi toplulukları mevcuttur.




'''Gaziantep Alevileri'''

Çoğunlukla Horosan ve Orta Asya'dan gelen Türkmenlerin oluşturduğu [[Alevi]]'ler.

*[[Barak Türkmenleri]]
*[[Aydın Türkmenleri]]
*[[Tahtacılar|Tahtacı Türkmenler]]


'''Malatya Alevileri'''

[[Malatya]] yöresinde Alevilerin %90'ı [[Türkistan]]-[[Horasan]] şehrinde Anadoluya göç eden Türkmen'lerdir. Arguvan yöresindeki çoğu Alevi köyleri halen [[Oğuz Boyları]] oymak adları ile anılırlar. ([[Kızık]], [[Eymir]] , [[İgdir]]). Bunun yanında [[Adıyaman]] ve çevresindeki Aleviler ile [[Malatya]] yöresinin dağlık kesiminde yaşayan Alevilerin köken olarak bakıldığında Horasan'dan geldikleri söylenebilir.Malatya Alevilerinin bir kısmı da Kürt kökenlidir



'''Sivas Alevileri'''

Sivas'ın merkezinde Aleviler çeşitli sebeplerden dolayı azalmıştır.(Türkiye ile Almanya arasında işgücü anlaşmasıyla Almanya'ya göç edenler de olmuştur). Fakat bilindiği gibi ilçe ve köylerinde aleviler daha fazladır.Kelkit vadisindeki Suşehri Koyulhisar ... hariç diğer tüm ilçelerde Aleviler çoğunluktadır.



'''Erzurum Alevileri'''

Erzurum Alevilerinin bir bolümü Horasan bir bölümü de, Tunceli'den göçmedir.
Merkezde pek olmamalarına karşı güney ilçe ve köylerinde yaşarlar.
Bir kısmı da Giresun Şebinkarahisar Gündogduköyü, Suboyo köyü, Armutluköyü, Toklal ve Leylek köyleridir burdaki Alevi vatandaşlar Horasan Alevisidir.

'''Yörük Alevileri'''

Göçebe Türk Alevileridir,Genelikle Akdeniz ve Ege Bölgesinin iç ve kıyı kesimlerinde hikametgah ederler.Yörüklerin büyük bir kısmı asimile olarak sünnileştirilmiş.

'''Tahtacılar'''

Orman işleriyle uğraşan göçebe türkmen aşiretidir,Tamamı Alevidir.

== Dünyada Alevilik ==


'''Güney Azerbaycan(İran) - Azerbaycanda Alevilik'''

İran ve Azerbeycan sınırları içinde bir çok halk yaşamaktadır. Bu halklardan bir kısmı ile Anadoluda yaşayan Aleviler ile kan bağı bulunmaktadır. Güney Azerbaycan( İran ), buradaki Türkmen Alevileri baskıyla Şiileştirmektedir.Bu bölgedeki Aleviler genel olarak Azerice konuşurlar.Güney Azerbaycan(İran)daki Aleviler Kendilerini Ehl-e Haq (Ehl-i Hak) olarak tanımlarlar.


'''Arap Alevîliği'''

Suriye, Ürdün ve ortadoğuda yaşayan aleviler.

{{Ana madde|Arap Aleviliği}}



'''Balkanlarda Alevilik'''

Osmanlı İmparatorluğu döneminde balkanları müslümanlıştıran bektaşi babaları,birçok balkan halkına İslamiyeti kabul ettirmiştir,Bun halklardan önde gelen milletler ise Boşnaklar,Arnavutlar Makedonların bir bölümüdür.Ayrıca Balkanlarda Türk Alevi-Bektaşileride vardır.



'''Orta Asyada Alevilik'''

Orta Asyada [[Hoca Ahmet Yesevi]] tarafından doğan Alevi islam inancı,doğdu bölgedede izlerini taşımaktadır,Bu ülkelerden başlıcaları şunlardır; [[Azerbaycan]], Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan, Kazakistan, Tacikistan ve Afganistan da Aleviler yaşamaktadır.

'''Irakda Alevilik'''

Irak ülkesinin Türkmen bölgesinde; [[Kerkük]], Telafer, Erbil, Tazehurmatu ve Musul da yaşayan Türkmen Alevileri.

==Alevî ocakları==

Alevîlik, ocaklar şeklinde örgütlenmiş bir inanıştır. Ocakların arasında inanç yönünden küçük farklar olabilmesine rağmen temel felsefe ortaktır. Ama tarikat yapısı olarak incelemek gerektiğinde, [[Anadolu Aleviliği]], [[Alevi-Caferi]], [[Nusayrilik]] (Arap Alevîliği), [[Bektaşilik]], [[Mevlevilik]], [[Abdallar]], [[Babailer]], [[Hurufiler]], olarak ayrılmalıdır.

Alevîlik; [[şiilik]], [[İsmailik|ismaililik]], [[caferilik]] gibi, Muhammed'in vefat etmesi, Ali'nin öldürülmesi ve İslamiyet içinde diğer mezheplerce iyi sayılan, ama Alevîlerce kötü sayılan kişilerin hakimiyet kurmaya çalışmasına karşı hak yolunu savunmak için bir araya gelen kişilerin mezhebidir. Alevîler [[12 imam]]'ın öncülüğüne inanırlar. Anadolu Alevîlerine Kızılbaş da denmiştir.

Alevîlik'i ilk benimseyenler ve bu yolu yayanlar [[Eren]]ler ve [[Pir]]lerdir. [[Türkistan]]'dan bu inanç [[Hoca Ahmet Yesevi]] önderliğinde yayılmıştır, kimi araştırmacı inanç önderleri ve yazarlar Alevilik'in , Türkmenlerin İslamiyet yorumu olduğularını savunmaktadırlar.Keza baktığımızda ocaklar ve İnanç önderlerinin hepsinin Türkmen oluşu, bu söylemin doğru olduğunun kanıtıdır. Ayrıca, [[Suriye|Sûriye]] de [[Arap]] ve [[Kürtler|Kürt]] Alevîler vardır. [[Tunus]] ve [[Ürdün]]'de Arap Alevîler vardır. İran içerisinde [[Türkmen]]ler [[Azeri]]ler de çoğunlukla Alevidir.Balkanlarda Alevilik Bektaşi halklar vardır, bu halklardan önde gelenler [[Arnavut]] ve [[Makedon]] bektaşileridir,ayrıca balkanlarda türk alevileride vardır., Türkiye'de [[Türkler|Türk]], [[Zaza]], [[Kürt]] ve [[Arap]] Alevîleri bulunmaktadır. Bu anlamda Alevi İslam inanışı evrenseldir.

== Kızılbaş ==
{{ana|Kızılbaş}}

Anadolu'dan Safevi topraklarına göç eden Türkmenlerin başlarına giymiş olduğu kızıl renkli mihverin etrafına Oniki İmam inancını simgeleyen oniki kıvrımlı kumaş ile sarılmış türban'ı taktıkları için kızılbaş olarak adlandırılmış topluluk.

== Bektaşilik ==

{{Ana madde|Bektaşilik}}

[[Bektaşilik]], [[Hacı Bektaş Veli]]’nin, Kur’an’ı Anadolu koşullarına uygun bir biçimde yorumladığı ve benimsettiği bir inanç sistemidir. Bu inanç sistemi, yani [[Alevilik]], [[Anadolu]] ve [[Balkanlar]]’da büyük bir hızla gelişmiş ve yandaş toplamıştır. Bu gelişmeleri yakından gören [[II. Beyazıt]], 1501 yılında [[Balım Sultan]]’ı, Hacı Bektaş Dergâhı’nın başına getirtmiştir. Dergâh’ın başına geçen Balım Sultan, zamanın koşullarını dikkate alarak, uygulamalar ile ilgili bazı düzenlemelere gitmiştir. Bu düzenlemeler, özellikle bu inancı yeni benimseyenlerin, kolaylıkla anlayacağı ve uygulayabileceği bir hale getirilmiştir. Bu kaide ve kuralları (erkân), benimseyerek bu inanca, yani tarikata katılanlara, Hacı Bektaş Veli’nin “[[Bektaş]]” lâkabından esinlenerek, “[[Bektaşi]]” adı verilmiştir.

'''Bektaşi''' de, Alevi de; eline, diline ve beline sahip olma felsefesini benimsemiş ve günümüz şartlarına uygun bir biçimde yol ve erkan süren kimse demektir. Ancak, daha önce de belirtildiği gibi, Alevilerde inanç önderleri, Seyyidlerdir ve bu kimselere “dede” denir. Dedelik, soy takip eder, düne kadar Seyyid soyundan gelmesi yeterli sayılırken,.günümüz şartlarında, sadece soydan gelmesi yeterli değildir. Halk tarafından sevilecek, hal ehli olacak ve bilgi seviyesi yeterli olacak ki, dedelik yapabilsin. Bektaşilerin inanç önderleri ise halkın içersinden “Liyakat”a göre, yani ahlaklı olacak, hal ehli olacak, halk tarafından sevilecek ve halkı irşad edebilecek bilgi ve yeteneğe sahip kimseler arasından seçilirler. Bu seçilen kimseler, ya Dede-baba’lık sistemine bağlı olurlar ya da soyunun seyyid olduğu bilinen bir ocaktan el alırlar. Bu seçilmiş kimselere “Baba” denir.

Babagan Bektaşilikte, önce ikrar verip muhip (talip) olunur, daha sonra sırasıyla derviş, baba, halife baba ve en son olarak Dede-baba olunur. Bu hiyerarşik sistem, tamamen liyakata dayanır.

Aslında Bektaşilikte de [[el-ele]], [[el-Hakk]]’a prensibi vardır. Seçilmiş olan bu babalardan bazıları, Hacı Bektaş Veli Dergâhından el almış bir ocağa bağlanırlar veya Sersem Ali Baba ile başlayan Dede-babalık sisteminin içersinde yer alırlar. Her iki sistemde de el-ele, el-Hakk’a bağlılığı vardır.

== Safevi Devleti - Şah İsmail Hatai ==

[[Resim:Shah_Ismail_I.jpg|thumb|200px|right|Şah İsmail]]
[[Azerbaycan]], [[İran]], [[Tebriz]] coğrafyasında , Türk boylarının desteği ile Safevi devletini kurmuş olan Şah İsmail, güçlü bir ozan olarak Alevi edebiyatında çok önemli bir yere sahiptir.

[[Şah İsmail]] Hatai, dedesi Şah Safi’nin adına izafeten devlete Safevi adını vermiştir. Safevi Devleti, tam anlamıyla bir Türk Devletidir. Anadolu ve Kafkasya’daki Türkmen aşiretlerinin desteği ile kurulmuştur.

Safevi [[Kızılbaş]] [[Türkmen]] Devleti’nin sınırları Dicle ve Fırat ırmakları ile [[Orta Asya]]’daki Ceyhun Irmağına kadar olan coğrafi alanı kapsıyordu.

Devletin resmi dili [[Türkçe]]dir. Türkçe hem bir kültür ve debiyat dili hem de resmi yazışma dili olarak kullanılmıştır. Türkçe’nin resmi dil olma özelliği Safevi sarayının İsfahan’a taşındığı zamanda bile devam etmiştir. Safevi Devleti’nde Türkçe’nin ve Türk kültürünün öne çıkması ve büyük bir gelişme sahası kazanması Türk tarihi için emsalsiz bir örnek oluşturmaktadır. Safevi Devleti’nde Türkçe şiirler yazan birçok şair yetişmiştir. Başta devletin kurucusu olan Şah İsmail Türkçeye çok büyük değer vermiş ve Türkçe şiirler kaleme almıştır. Bu şiirlerin pek çoğu bugün Alevi cemlerinde bir ibadet şuuruyla nefes / deyiş olarak okunmaktadır. Şah Hatai’nin Türkçe şiirlerinden oluşan divanı vardır.

Alevilerin dinsel törenleri ([[Cem ayini]]) sırasında okunan nefeslerin en önemlileri Hatayi'den ve [[Pir Sultan Abdal]]'dandır. Anadolu Alevileri için Şah İsmail'in şahlığı değil, bu yönü önemlidir. Alevi din kültürünün ve edebi kültürün büyük adlarından olan Şah İsmail, Aleviler arasınada Şah İsmail olarak değil de, Hatayi olarak anılır... Kendisine "Şah Hatayi" de denilir...



{{ana|Kızılbaş|Safevi Devleti}}
Anadolu'dan Safevi(İran) topraklarına göç eden Türkmen Alevilerin başlarına giymiş olduğu kızıl renkli mihverin etrafına Oniki İmam inancını simgeleyen oniki kıvrımlı kumaş ile sarılmış bandı taktıkları için kızılbaş olarak adlandırılmış topluluk.


Osmanlı devleti, kuruluşunda herhangi bir mezhebi kabul etmemiş bir devletti. Kuruluş döneminde, devlet kademelerinin birçok yerinde aleviler yer almıştı.{{fact}} Fakat devlet, Yavuz Sultan Selimden sonra Arap Şeyhleri getirilerek Osmanlı devleti sünnileştirilmiştir.{{fact}} Osmanlı padişahı olan [[Yavuz Sultan Selim]], [[Şah İsmail]] ile ters düştü. Devlet yönetiminin giderek sünnileşmesinden şikayetçi olan alevi halk, diğer bir Türk devleti olan Şah İsmail'in devletinin alevilik tabanlı bir [[Safevi]] devleti olması nedeniyle şah İsmail'e sempati duymaya başladı.{{fact}}


== Kaynakça ==
== Kaynakça ==
{{Kaynakça}}
{{Kaynakça}}

== Ayrıca bakınız ==

{|
|valign="top"|
*[[Muhammed bin Abdullah|Muhammed]]
*[[Ali]]
*[[Hatice]]
*[[Fatıma]]
*[[Hasan]]
*[[Hüseyin]]
*[[Cafer-i Sadık]]
*[[12 İmam]]
*[[Hoca Ahmet Yesevi]]
*[[Hacı Bektaş Veli]]
*[[Mevlana]]
*[[Yunus Emre]]
*[[Şah İsmail]]
*[[Pir Sultan Abdal]]
*[[Seyyid Nesimi]]
*[[Kaygusuz Abdal]]
*[[Fuzuli]]
*[[Kul Himmet]]
|width="50"|&nbsp;
|valign="top"|
*[[Balım Sultan]]
*[[Gül Baba]]
*[[Abdal Musa Sultan]]
*[[Hubyar Sultan]]
*[[Şahkulu]]
*[[Karacaahmet Sultan]]
*[[Şücaaddin Veli]]
*[[Erikli Baba]]
*[[Veysel Karani]]
*[[Hallac-ı Mansur]]
*[[Yemini]]
*[[Ebul Vefa]]
*[[Şeyh Bedrettin]]
*[[İzzettin Doğan]]
*[[Otman Baba]]
*[[Akyazılı Sultan]]
*[[Hayyam]]
*[[Battal Gazi]]
|width="50"|&nbsp;
|valign="top"|
*[[Köroğlu]]
*[[Dadaloğlu]]
*[[Karacaoğlan]]
*[[Eşrefoğlu Rumi]]
*[[Davut Suları]]
*[[Derviş Ali]]
*[[Ali Ekber Çiçek]]
*[[Aşık Mahzuni Şerif]]
*[[Aşık Veysel]]
*[[Aşık Daimi]]
*[[Aşık Gülabi]]
*[[Aşık Sümmani]]
*[[Aşık Hüdai]]
*[[Aşık Ferrahi]]
*[[Aşık Beyhani]]
|}


[[Şiilik]] / [[Caferilik]] / [[Nusayrilik]] / [[Yesevilik]] / [[Bektaşilik]] / [[Mevlevilik]] / [[Babailik]] / [[Cem Vakfı]]


== Dış bağlantılar ==
== Dış bağlantılar ==
*[http://www.koprudergisi.com/index.asp?Bolum=EskiSayilar&Goster=Sayi&SayiNo=62 ''Köprü'' dergisi, Sayı: 62 (98 Bahar) Alevilik]

*[http://lidya.hacettepe.edu.tr/~b0152631/turkiye.htm Ahmet Yaşar Ocak, 'Türkiye'de Alevilik- Bektaşilik araştırmalarında tarihi bozma, yaklaşım ve perspektif yanlışları', ''Pir Sultan Abdal'', Sayı:32, Mayıs 1999, s.2-8.]
*[http://meria.biu.ac.il/journal/1999/issue4/jv3n4a5.html David Zeidan, 'The Alevi of Anatolia', ''Middle East Review of International Affairs'', Vol. 3, No. 4 (December 1999)]
*[http://w3.gazi.edu.tr/~iarslan/aleviligintârihsel.pdf "Alevilik'in Târihsel-Sosyal Temelleri", Prof. Dr. İbrahim Arslanoğlu, Gazi Üniversitesi]
*[http://w3.gazi.edu.tr/~iarslan/aleviligintârihsel.pdf "Alevilik'in Târihsel-Sosyal Temelleri", Prof. Dr. İbrahim Arslanoğlu, Gazi Üniversitesi]
*[http://yenisafak.com.tr/Roportaj/default.aspx?t=19.03.2007&i=35774 Ahmet Yaşar Ocak, 'Mitleşmiş Alevilik gençlerini tutamadı', 19 Mart 2007 tarihli Yeni Şafak gazetesi]

*[http://www.stargazete.com/index.asp?haberID=137063 'Alevilikte yorum farkları ve yeni arayışlar', 7 Ocak 2008 tarihli Star gazetesi]

*[http://www.stargazete.com/index.asp?haberID=137066 'Alevi-Sünni arasındaki münaferet ‘Alevi kıyımı’ hadisesinin doğru anlaşılmasıyla ortadan kalkar', 7 Ocak 2008 tarihli Star gazetesi]
*[http://www.aleviislamdinhizmetleri.org/index.php?link=islamalevi3.htm&adi=Alevili%F0in%20Tarihi&ustmenu=%DDslamiyet%20ve%20Alevilik&ust=%DDslamiyet%20ve%20Alevilik "Aleviliğin Tarihi", Alirıza Uğurlu, Alevi İslam Din Hizmetleri Başkanlığı]
*[http://www.aleviislamdinhizmetleri.org/index.php?link=islamalevi3.htm&adi=Alevili%F0in%20Tarihi&ustmenu=%DDslamiyet%20ve%20Alevilik&ust=%DDslamiyet%20ve%20Alevilik "Aleviliğin Tarihi", Alirıza Uğurlu, Alevi İslam Din Hizmetleri Başkanlığı]
*[http://tr.qantara.de/webcom/show_article.php/_c-670/_nr-349/i.html/ Günter Seufert, "Dinde yeni açılımlar" '''(Qantara.de)]'''
*[http://tr.qantara.de/webcom/show_article.php/_c-674/_nr-225/i.html Fransa'daki Aleviler (Qantara.de)]
*[http://tr.qantara.de/webcom/show_article.php/_c-670/_nr-349/i.html Dinde yeni açılımlar (Qantara.de)]




[[Kategori:Alevilik|*]]
[[Kategori:Alevilik|*]]
[[Kategori:İslam]]


[[ar:علويو تركيا]]
[[ar:علاهيون]]
[[bg:Алиани]]
[[az:Ələvi]]
[[bg:Алевии]]
[[cs:Alevité]]
[[da:Alevisme]]
[[da:Alevisme]]
[[de:Aleviten]]
[[de:Aleviten]]
[[en:alevi]]
[[en:Alevi]]
[[es:Alevitas]]
[[eo:Alevoj]]
[[fa:علوی گری]]
[[es:Alevís]]
[[fa:علوی‌گری]]
[[fr:Alévisme]]
[[fr:Alévisme]]
[[it:Alevismo]]
[[it:Alevismo]]
[[ku:Elewî]]
[[nl:Alevieten]]
[[ja:アレヴィー派]]
[[ja:アレヴィー派]]
[[ku:Elewî]]
[[nl:Alevitisme]]
[[pl:Alewici]]
[[pl:Alewici]]
[[ru:Алавит]]
[[pt:Alevitas]]
[[sv:Alevism]]
[[sv:Alevism]]

Sayfanın 12.08, 21 Nisan 2009 tarihindeki hâli

Şablon:İslam Alevilik

Alevilik (Arapça: علویون), Türkiye'de sünnilik'ten sonra en fazla mensubu olan ikinci inanç sistemidir. Türkiye'de en çok alevi yerleşimi yaklaşık 540 Alevi köyü ile Sivas ilindendir. Ardından da Erzincan, Tunceli, Malatya ve K.Maraş illeri gelmektedir. Öte yandan Alevilik, Türkiye'de farklı etnik gruplar tarafından benimsenmektedir.


Terim

Alevi deyimi, "Ali taraftarı" veya "Ali yandaşı" anlamında kullanılmaktadır. Alevi deyimi "Ali kelimesine arapça nispet eki olan i getirilmesiyle oluşturulur. Sonu ünlü ile bittiği için Alevî biçimini alır." Alevi kelimesi türkcedir ve Ali-evi anlamina gelir.Tarihsel olarak islamı kabül ettikten sonra aleviliği benimseyen anlamına gelir.

İnanç

Temel inanç

Alevilik, Allah-Muhammed-Ali üçlemesi ve Ehl-i Beyt, Oniki İmamları önemseyen Şiiliğin Onikicilik ile ortak noktalara sahip bir yoldur.[kaynak belirtilmeli]

Alevilikte incelenmesi gereken asıl inanç varlığın birliğidir.

Alevîlik'te tanrının insan dâhil evrendeki her şeyin içinde olduğu inanışı vardır.[kaynak belirtilmeli]

Alevilik Tanrı korkusu yerine sevgisini benimseyen, Kuran'ın şekline değil, özünü kabul ettiklerini belirten, amacı "Seyr-ü süluk" (Ruhsal olgunlaşma) olan bir tasavvuf yoludur.[kaynak belirtilmeli] Özünü insan sevgisinde bulan, Tanrı’nın insanda tecelli ettiğine ve zerresinden oluştuğuna, onun için de insanın ölümsüzlüğüne inanan, ibadetlerinde kadın erkek ayrımı yapmadan, kendi öz diliyle, musikisiyle, semahıyla inancını icra etme biçimine denir.[kaynak belirtilmeli] En-el Hak (Arapça: أنا الحق, Anal Haq), Arapça "Ben Hakkım" anlamına gelir. "Haktan gayrı degilim" demektir."Ben Tanrı'yım" anlamına gelmez. Başka bir şekilde söylemek gerekirse, "Ben Haktan ibaretim, ancak Hak benden ibaret degil" denebilir.

Hayatın amacını insanın ham ervahlıktan çıkarak, insan-ı kâmil olup, özüne dönmek olarak tanımlamaktadır. [kaynak belirtilmeli]

Mürşid, Pîr ve Rehber huzurunda ikrar verilerek Dört Kapı Kırk Makam aşamasından geçilir. Alevi ibadedinin uygulandığı mekân Cemevidir.


Mitolojik ve Tarihsel inançlar

Anadolu'nun İslamlaşmasını sağlayan Hacı Bektaş-ı Veli'yi, Yunus Emre'yi, Abdal Musa'yı, Ebul Vefa'yı, Hoca Ahmet Yesevi'yi Şah İsmail(Hatai)'yi önemser.[kaynak belirtilmeli]

Anadolu’ya gelen Hazret-i Pîr’le ve ozanların nefesleriyle hayat bulduğuna inanılmaktadır.


'Dört Kapı Kırk Makam' İnancı

Dosya:Shia Imam.jpg
Ali bin Ebu Talib betimlemesi. Alevi İslam inancında Ali'nin çok özel bir yeri vardır ve Alevi-Şii amentüsünde bulunan imamet anlayışına göre Muhammed öldüğünde yerine imam olması gereken kişi Ali'dir ve imamet Ali'nin soyundan devam eder.
Dosya:Zulfikar.png
Alevîlik'te ve Şiîlik'te önemli bir yere sahip olan Zülfikar isimli kılıcın temsîlî bir resmi.

Dört Kapı Kırk Makam şeklindeki kâmil insan olma ilkelerini Hacı Bektâş-ı Velî’nin tespit ettiğine inanılır. Hacı Bektaş, "Kul Tanrı’ya kırk makamda erer, ulaşır, dost olur" demiştir. [kaynak belirtilmeli]

Dört Kapı şunlardır:

Her kapının on makâmı vardır.

Şeriat kapısının makamları:

  1. islamın beş şartı,
  2. İlim öğrenmek,
  3. İbâdet etmek,
  4. Haramdan uzaklaşmak,
  5. Ailesine faydalı olmak,
  6. Çevreye zarar vermemek,
  7. Peygamberin emirlerine uymak,
  8. Şefkatli olmak,
  9. Temiz olmak ve
  10. Yaramaz işlerden sakınmak.

Tarîkat kapısının makamları:

  1. Tövbe etmek,
  2. Mürşidin ögütlerine uymak,
  3. Temiz giyinmek,
  4. İyilik yolunda savaşmak,
  5. Hizmet etmeyi sevmek,
  6. Haksızlıktan korkmak,
  7. Ümitsizliğe düşmemek,
  8. İbret almak,
  9. Nîmet dağıtmak,
  10. Özünü fakir görmek

Marifet kapısının makamları:

  1. Edepli olmak,
  2. Bencillik, kin ve garezden uzak olmak,
  3. Perhizkârlık,
  4. Sabır ve kanaat,
  5. Haya,
  6. Cömertlik,
  7. İlim,
  8. Hoşgörü,
  9. Özünü bilmek,
  10. Ariflik.

Hakikat kapısının makamları:

  1. Alçakgönüllü olmak,
  2. Kimsenin ayıbını görmemek,
  3. Yapabileceğin hiçbir iyiliği esirgememek,
  4. Allah’ın her yarattığını sevmek,
  5. Tüm insanları bir görmek,
  6. Birliğe yönelmek ve yöneltmek,
  7. Gerçeği gizlememek,
  8. Mânâyı bilmek,
  9. Tanrısal sırrı öğrenmek ve
  10. Tanrısal varlığa ulaşmak.

Alevilikte İbadet

Aleviler, Muhammed'in son Peygamber olduğuna, Ali'nin ise Veliliğine (ya da İmamlığına) inanırlar.Türk Alevileri,ibadetlerini cem evinde yaparlar. Kadir Gecesi 'ni bağlayan günlerde üç gün ve Muharrem ayında ise 12 gün oruç tutarlar. Muharremden sonra da üç gün Hızır Orucu tutarlar. Muharrem orucundan evvel 3 gün Masumu Paklar orucunu tutarlar.[kaynak belirtilmeli]

Türk Alevileri kendi içinde bir çeşit hiyerarşi oluşturmuştur. Örneğin "yol"a gönül vermiş olana "talip" denir. Kişi, yolun kurallarını yerine getirip bilgi düzeyini arttırdıkça yükselir. Alevilik'te "yol" denen deyimin temelini 4 kapı 40 makam anlayışı oluşturmaktadır. Sırasıyla şeriat, tarikat, marifet ve hakikat 4 kapıyı oluşturmaktadır. Bu kapıların hepsinin "alt bölüm" olarak niteleyebileceğimiz on'ar tane makamı vardır. Bütün kapı ve makamların kendi içinde bir anlamı bulunmaktadır. Şeriat kapısı, özetle doğru inanç ve doğru yaşam tarzıdır ve toplumdaki her bireyin inanç ve yaşam kurallarını düzenler. Tarikat kapısı ise tarikata hizmet etmek, Aleviliğin kurallarına özen göstermektir. Marifet kapısı ise bir nevi kendisi için kuralları aşıp başkaları için de birşeyler yapabilmek, fedakar olabilmektir. Hakikat kapısı, bütün dünyevi kaygıları aşıp kişinin Tanrı ile arasındaki sırra nail olması demektir. [kaynak belirtilmeli]

Cem

Cem toplu halde ettikleri ibadetin adıdır. Kavram olarak Cem Arapça bir kelime olup toplanma, birikme, bir araya gelme manasına gelmektedir.

Türk Alevilerinde cemde bulunan bir kişi başka bir kişiye dargınsa, bu iki kişinin dargınlıkları giderilmeden, barışmaları sağlanmadan Cem’e başlanmaz.

Alevilerin toplu anlamda temel ibadeti olan Cem, bir Dede nin gözetiminde, önderliğinde yerine getirilir.

Cem ibadetine,düşkün kimseler giremez.

Cemevi

Ana madde: Cemevi

Alevilerin ibadet ettiği yere “toplanma” anlamında “cemevi” denir; bir olma, bütünleşme yeri, Yaratan’la bir olma, bütünleşme anlamındadır.Cem herhangi bir yerde yapılabilir.Evde ya da temiz olan her yerde yapılabilir.Önemli olan Allah'a sığınmak ve ibadet etmektir. Cemevi ise sadece ibadet amaçlı kullanılmıyor,Cemevleri, salt tapınma maksadı ile kullanılmamış ve kullanılmamaktadır.Türk Alevi topluluğunun tapınma gereksinimi dışında toplumsal, bireysel sorunların çözüme kavuşturulduğu bir meclis işlevi de görmüş ve görmektedir.

Duaz ve deyiş

Duaz, Duazdeh'in kısaltılmış halidir. Duazdeh Farsça olup oniki (12) anlamına gelmektedir.

Duaz, cem âyinlerinde söylenen ve Oniki İmamlar'ın adlarının geçtiği deyişlerdir. Bazen dua olarak da nitelendirilirler. Bu deyişlerde ayrıca Oniki İmamlar'ın yanı sıra başta Peygamber(s.a.v) ve Hacı Bektaş Veli olmak üzere Alevî ulularının adları geçmektedir.

Alevîlik ve Alevîler hakkında biraz bilgi sahibi olan kişiler için duazın, nefesin, türkünün, deyişin farklı anlamlara sahiptir.Fakat günümüz gerçekliği doğrultusunda genel bir tanım olması ve bu tanımın yaygınlaşıp kabul görmesi için Deyiş tanımı en uygun olanıdır. Deyiş Alevîliği çağrıştıran her melodinin adıdır. Türkü, nefes, duaz bunlar da alt adlardır.

Alevilikte Duaz ve Deyişlerin ibadet dili Türkçe'dir.

Mersiye

Ana madde: Mersiye

Mersiye, bir edebiyat terimidir.

Divan edebiyatında ölen bir kimsenin yiğitliğini, cömertliğini, iyiliğini, yaptıklarını övmek ve ölümünden duyulan acıyı dile getirmek için yazılan şiir türüne mersiye adı verilir. Kutsal günlerde, ölüm törenlerinde mersiye okuyan kişiye de mersiyehan denir. Mersiyeler genellikle mesnevi ve terkib-i bent nazım biçimlerinde yazılmıştır. Ünlü divan şairi Baki'nin Kanuni Sultan Süleyman'ın ölümü üstüne yazdığı Kanuni Mersiyesi, bu türün en güzel örneklerindendir. 8 beyitten oluşur. Arapça ve Farsça kelimeler çok olduğundan dili ağırdır. Aruz ölçusüyle yazılmıştır.

Semah

Ana madde: Semah

Semah, Cemlerde deyişler eşliğinde yapılan dinsel törenin adıdır. Ulu Hünkâr Hacı Bektaşı Veli bu konuda şöyle söyler: "Semah, ariflerin aleti, muhiplerin ibâdeti, taliplerin maksududur. Bizim Semahımız oyuncak değil, ilahi bir sırdır. Bir kimse ki Semahı oyuncak sayar o cahildir".

Semahın kaynağı Kırklar meclisine dayanır. Bu meclise gelen Muhammed’e Salmanı Farisi tarafından bir üzüm tanesi verilir ve Salmanı Farisi kendisinden bunu paylaştırmasını ister. Muhammed Cebrail’in getirdiği tabakta bu üzüm tanesini sıkar. Bunu içen Kırklar "Ya Allah" deyip Semah dönmeye başlarlar.

Geçmişte sadece Cemlerde dönülen semahlar, günümüzde özüne aykırı düşmedikçe izleyiciler önünde de icra edilmektedir.

Muharrem Orucu

Ayrıca bakınız: Kerbela Savaşı

10 Ekim 680 de Ali'nin oğlu ve Muhammed’in torunu Hüseyin ile ailesi ve takipçileri (toplam 72 kişi) Kerbela’da şehit edildiler.

Aleviler bu olayı anmak için, her yıl Muharrem Ayında 12 gün oruç tutarak yas tutarlar. Aleviler Muharrem orucu ile Hüseyin (RA)`in şahsında Ehlibeyt'e bağlılıklarını dile getirirler ve aynı zamanda zalimin zulmü olarak nitelendirdikleri bu olayı lanetlerler .

Türk Aleviliğinde Kutsal Günler ve Anma Günleri:[kaynak belirtilmeli]

  • Muharrem Orucu
  • Aşure Günü
  • Hızır Orucu
  • Hüseyin'in katledilmesi(Kerbela Olayı)
  • 21 Mart- Ali'nin doğum günü ve Nevruz
  • Gadırhum
  • 5-6 Mayıs:Hıdırellez
  • 6-7 Haziran:Abdal Musa Anma Törenleri
  • 2 Temmuz-Sivas Katliamının yıldönümü
  • 16-18 Ağustos:Hacı Bektaş-ı Veli'yi anma törenleri

Nüfus dağılımı

Türkiye'deki Aleviler. Beyaz renkle gösterilen şehirlerdeki Alevi oranı %10'dan azdır. Renk koyulaştıkça oran artmaktadır.[kaynak belirtilmeli]

Alevilerin %60'i Türkmen, %26.10'u Zaza ve Kürt,%8'i Arap, kalanı da diğer etnik kökenlerden gelen kişilerden (Arnavut, Boşnak vb.) oluşuyor.[kaynak belirtilmeli]

Üçte biri İstanbul bölgesinde yaşayan Alevilerin daha sonra en yoğun olarak bulundukları iller Ankara, Izmir, Adana, Mersin, Bursa, Antalya, Gaziantep ve Ortadoğu Anadolu (Sivas, Tokat, Malatya, Tunceli, Erzincan, Çorum, Amasya ve Kahramanmaraş). Alevilere yaşadıkları yerde ne kadar zamandır bulundukları sorulduğunda, Türkiye geneline göre daha hareketli bir nüfusa sahip oldukları anlaşılıyor. Türkiye genelinde her 10 kişinin 6'sı, doğduğundan beri aynı yerde oturuyor. Halbuki bu her 10 Alevinin sadece dördü için geçerli. Diğer bir deyişle her 10 Aleviden 6'sı doğduğu yerde oturmuyor.

Bazı kaynaklar, Alevi nüfusunun beş milyon olduğunu savunurlar.[1] Başka kaynaklar, alevilerin 11 milyon olduğunu savunurlar.[2]

Avrupa Birliği raporları, Türkiye'de 15-20 milyon civarında alevi vatandaş olduğunu savunur.[3][4]

Dersim (Tunceli) Alevileri

Mandeist olan bölge halkı müslümanlığı kabül ettikten sonra Alevi mezhebini seçmiştir.[kaynak belirtilmeli]. Bir kısmının kökeni bizans döneminde iranın horasan eyaletine sürülen ve daha sonraki dönemlerde geri dönen horasan kürtleridir. Ya da Deylem'e dayandigi söylenir. Zazaca ve Kurmanci konuşurlar. Doğu Sivas, Erzincan, Bingöl, Varto, Gümüşhane, Elazığ, Erzurum çevresi Alevilerinin ezici çoğunluğu Dersim Bölgesinden çeşitli nedenlerle göç etmek zorunda kalan Dersim Alevilerinden oluşur. İç Dersimden yapılan sürgün ve göçlerin en yoğun olduğu yer Doğu Sivas ve Batı Erzincan arasında kalan, İmranlı, Zara, Refahiye, Kangal ve Hafiğin bir bölümünü de içine alan, Kemah ve İliç Bölgesinden oluşan Kuzey Batı Dersim Koçgiri Bölgesidir.[kaynak belirtilmeli]

Malatya Alevileri

Malatya nın yaklaşık % 40 ı alevi nüfusa sahiptir..Şu ana kadar resmi kaynak olmadığını düşünerek, Malatya ilinde yaşayan alevilerin nüfusu sadece oy dağılımına bakarak rakam çıkartılır. Malatya'da oyların %90'i üç partiye bölünür : Cumhuriyet Halk Partisi, Milliyetçi Hareket Partisi ve Adalet ve Kalkınma Partisi.

Türk alevilerin sadece CHP'ye oy verdiğini göz önünde tutarsak[kaynak belirtilmeli], ve Bin Umut bağımsız adayın oyunun %5'i geçmemesi, Kürt alevilerin'de CHP'ye oy vermesini göstermektedir.[kaynak belirtilmeli]

Malatya yöresinin dağlık kesiminde yaşayan alevilerin köken olarak bakıldığında Horasan'dan geldikleri söylenebilir.[kaynak belirtilmeli]

Malatya bölgesinde az da olsa Kürt alevileri de vardır : Alxas, Drejan ve Parçikanlılar gibi.[kaynak belirtilmeli]

Akçadağ, Arapgir, Arguvan, Battalgazi, Darende, Doğanşehir, Doğanyol, Hekimhan, Kale, Kuluncak, Pötürge, Yazıhan, Yeşilyurt, Merkez

Sivas Alevileri

Sivas'ta Türkmen ve Kürt alevileri bulunmaktadır. Her iki alevi grup arasında kültürel farklılıklar bulunmamaktadır. [kaynak belirtilmeli]

Sivas, Türkiye'de en çok Alevi köyü bulunan il'dir. Daha sonra ise Tunceli, Erzincan ve Tokat gelmektedir.

638.585 kişilik Sivas ilinde aleviler sünnilere göre daha azdır.bunun nedeni de alevi köyleri sünni köylere göre çok yoğun göç vermiştir..bu göçlerde sivasın merkezi ve ilçelerine değil büyükşehirlere ve yurtdışına olmuştur... gerek İstanbul gerek Ankara, İzmir ve yurtdışında Almanya, Hollanda, Fransa gibi yerlerde alevi sivas'lılar, sunni sivas'lılardan daha fazladır.[kaynak belirtilmeli]

Sivas Alevilerinin bir bölümü Türkçe konuşur, bir bölümü ise Kürtçe ve Zazaca konuşur.

Erzurum Alevileri

Bir bolümü Horasan bir bölümü de Tunceli'den göçmedir. Merkezde pek olmamalarına karşı güney ilçe ve köylerinde yaşarlar. Erzurumun , Tekman / Hınıs / Aşkale / Şenkaya / Pasinler / Çat/ ilçelerinde orta yoğunlukta bulunmakla beraber Erzurum merkez ve diğer ilçelerinde de azınsanmayacak ölçüde alevi ^^ ler ^^ mevcuttur , Dersim Alevilerinin anadili Zazakidir/ ( Zazaca )

Sıraçlar

Sıraçlar bir Türkmen boyunun ismidir. Sıraç sözcüğü Kuran da geçmektedir.nur saçan ışık saçan yol ışık anlamlarına gelir. bu güne kadar tam türk ibadetlerini ve geleneklerini sürdürler. [kaynak belirtilmeli] Aleviler arasındaki bazı topluluklara da "sıraçlar" denmektedir. Örneğin Hubyar yöresindeki Alevi topluluklarından bazılarına "sıraçlar" denilmektedir. Sıraçlar Alevilikte "Dede" olarak adlandırılan rehbere "Baba" derler. Anadolu'nun başka bölgelerinde de "sıraçlar" olarak nitelenen Alevi toplulukları mevcuttur. [kaynak belirtilmeli] Anadolu'da yaşayan kendini türk diye tanomlayan boylar arasında en saf ve katıksız öz be öz türk boyu sıraç türkmenleridir nedeni ise günümüzde bile kendi içlerinden evlenmeleri sünnilerle ve diğer etnik gruplarla kan karışımı olmamasıdır.

Tahtacılar

Ana madde: Tahtacılar

Eskiden orman işleriyle uğraşan göçebe Türkmen aşiretidir, Tamamı Alevidir. Bugün çoğu Tahtacı yerleşiktir. Kazdağları Tahtacı Türkmenlerinin merkezidir. Ancak Gaziantep'e kadar uzanan kıyı hattında, Toroslar'da ve özellikle Ege Bölgesinde pek çok Tahtacı köyü vardır.

Çepniler

Çepniler Aleviliği seçen ilk Türkmen boylarından biridir. Eski bir çepni yerleşimi olan Görelenin eski adı ise Eleviye'dir. Karadeniz çepnileri bugün ezici olarak Sünnidirler, Sünnileşmişlerdir tarihi süreç içerisinde. Sünni çepniler Trabzon, Ordu ve Giresundan başlayarak bu bölge ve çevresinde yerleşiktirler. Sünnileşmeleri Osmanlı Alevi çatışmaları ile başlamıştır.Cumhuriyetten sonra da pek çok çepni köyü sünnileşmiştir.

Aleviliğini bırakmayan çepniler ise daha çok Balıkesir, Manisa, İzmir, Çanakkale, Burdur, Gaziantep gibi illerde yerleşiktirler. Çepniler Hacı Bektaşi Velinin ilk müritliğini yapan Türkmen Aşiretidir. Tokat, Çorum, Amasya gibi illerdeki Alevi köyleri de Çepnidir.

Balkan Alevileri

Osmanlı devletinin kuruluşundan önce Deliorman ve Dobruca bölgelerine Seyyid Sarı Saltuk önderliğinde Alevi-Türkmenler yerleşmişlerdir,Osmanlı devletinin kuruluşundan sonrada yine aynı bölgelere gönüllü Alevi yerleşimleri ve isyana katılan Alevilerin sürgünleri gerçekleşmiştir.Deliorman ve Dobrucada 2.Mahmud'dan önce hemen hemen tüm Türk köyleri Alevi-Bektaşi ve Bedreddini iken, 2.Mahmud'un Bektaşi tekkelerine Nakşibendi şeyhleri atamasıyla ve kuzeyden gelen Sünni-Tatar göçleriyle Sünnilik yayılmıştır.Günümüzde Bulgaristanın bu iki bölgesinde Aleviler halen oldukça etkindirler,bölge Sünnileride Nakşi-Bektaşisi olduklarından kültürel bir ayrışma ve farklılık görülmemektedir.Hatta Sünniler ve Bektaşiler sorunsuz bir şekilde yaşarken,Hacı Bektaş-ı Veli'nin yoluna bağlanmayan ve kendilerini diğer Türklerden ayrı gören,kendilerine Kızılbaş diyen birkaç köy vardır.Yani Anadoludaki Kızılbaş-Bektaşi özdeşleşmesi Bulgaristan ve Romanya'da yoktur, hatta Bektaşi ve Kızılbaşların aralarında hiçbir ilişki bulunmaz. Balkanlarda yasayan ve kendilerini Kizilbas olarak tanimlayan insanlarin tamami türkce konusur ve kendilerini Türk sayarlar.

Ayrıca Makedonya ve Kosova taraflarında da Arnavut kökenli Bektaşi inancına ait gruplar bulunmaktadır.Bu gruplar Bulgaristan,Yunanistan ve Romanyadaki Türkmen Alevileriyle aynı geçmişe sahip değildirler,Arnavut,Sırp,Makedon devşirmesi olan Yeniçeriler Hristiyan ailelerinden toplanıp Bektaşi tekkelerinde yetişiyorlardı,emekli olup memleketlerine döndüklerinde ise buralarda Bektaşiliği yaydılar ve tekkelerin başında bulundular.Arnavut,Boşnak ve Makedon Bektaşileri,Türkmen kökenli olmadıklarından Alevi-Bektaşi değil yalnızca Bektaşidirler yani Beloğlu diye tarif edilmezler.

Tarihçe

Erenler

Alevilik tarihinde yer edinmiş bilgili kişiler Kelime anlamı : Bilgili kişi , önder ...

Ahilik ve Alevilik

Kendi kural ve kurulları vardır. Günümüzün esnaf odalarına benzer bir işlevi olan Ahilik iyi ahlakın, doğruluğun, kardeşliğin, yardımseverliğin kısacası bütün güzel meziyetlerin birleştiği bir sosyo-ekonomik düzendir. "Ahilik Teşkilatı" ile, Osmanlı Devleti'nin kuruluş devrinde Anadolu'da sosyal yapının gelişmesinde önemli katkılarda bulundu.

Babai İsyanı

Ana madde: Babailik

Baba İshak ve Baba İlyas'ın çıkardığı bugunki Alevi yerleşim yerlerini belirleyen isyandır . İsyan bugunki Alevilerin çoğunlukta olduğu bölgeler başta olmak üzere , Anadolu'da etkili olmuştur.

Osmanlı, Kızılbaş ve Safeviler

Ana maddeler: Kızılbaş ve Safevi Devleti

Anadolu'dan Safevi(İran) topraklarına göç eden Türkmen Alevilerin başlarına giymiş olduğu kızıl renkli mihverin etrafına Oniki İmam inancını simgeleyen oniki kıvrımlı kumaş ile sarılmış bandı taktıkları için kızılbaş olarak adlandırılmış topluluk.

Osmanlı devleti, kuruluşunda herhangi bir mezhebi kabul etmemiş bir devletti. Kuruluş döneminde, devlet kademelerinin birçok yerinde aleviler yer almıştı.[kaynak belirtilmeli] Fakat devlet, Yavuz Sultan Selimden sonra Arap Şeyhleri getirilerek Osmanlı devleti sünnileştirilmiştir.[kaynak belirtilmeli] Osmanlı padişahı olan Yavuz Sultan Selim, Şah İsmail ile ters düştü. Devlet yönetiminin giderek sünnileşmesinden şikayetçi olan alevi halk, diğer bir Türk devleti olan Şah İsmail'in devletinin alevilik tabanlı bir Safevi devleti olması nedeniyle şah İsmail'e sempati duymaya başladı.[kaynak belirtilmeli]

Kaynakça

  1. ^ Milliyet Aleviyim diyenlerin sayısı 4.5 milyon (23/03/2007)
  2. ^ Milli Güvenlik Komitesi (06/06/2008)
  3. ^ AB Basın Açıklamaları (İngilizce)
  4. ^ İngilizce Vikipedi, Alevî maddesi

Dış bağlantılar

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Alevilik&oldid=5471313" sayfasından alınmıştır