Ok Haç Partisi
| Ok Haç Partisi Nyilaskeresztes Párt – Hungarista Mozgalom | |
|---|---|
 | |
| Kısaltma | NYKP |
| Genel başkan | Ferenc Szálasi |
| Kurucu | Ferenc Szálasi |
| Slogan(lar) | Felébredek, magyar! [a] |
| Kuruluş tarihi | 4 Mart 1935 |
| Kapanış tarihi | 7 Mayıs 1945 |
| Merkez | Andrássy út 60, Budapeşte |
| Üyelik (1939) | 300 bin |
| İdeoloji | Macar turancılığı Faşizm Nazizm |
| Siyasi pozisyon | Aşırı sağ |
| Parti bayrağı | |
 | |
| Macaristan Krallığı | |
Ok Haç Partisi (Macarca: Nyilaskeresztes Párt – Hungarista Mozgalom, romanize: Ok Haç Partisi – Macar Hareketi), Macaristan'da II. Dünya Savaşı öncesi ve sırasında etkili olmuş, Ferenc Szálasi önderliğinde aşırı sağcı bir partiydi. 15 Ekim 1944 - 28 Mart 1945 arasında iktidarda olan hareket Nazilerle iş birliği halinde oldu. İktidarı sırasında özellikle solcular, Yahudiler ve Romanlara karşı işledikleri yargısız infazlarda binlerce kişiyi katletmiştir. Ayrıca yaklaşık 80 bin Macar vatandaşı da Nazi toplama kamplarına gönderilmiştir. Savaşın ardından parti ve lider kadrosu Macar mahkemelerinde savaş suçlusu olarak yargılanmış ve hüküm giymiştir.
Arka planı[değiştir | kaynağı değiştir]
| Makale serilerinden |
 |
I. Dünya Savaşı'nın ardından Avusturya-Macaristan İmparatorluğu tasfiye edildikten sonra Macaristan'da toplumdaki büyük huzursuzluk nedeniyle monarşi 16 Kasım 1918'de tasfiye edilir. Kısa ömürlü olacak olan Macaristan Demokratik Cumhuriyeti ilan edilir. Devlet Başkanı ve Başbakan olarak görev yapan Mihály Károlyi savaşın ardından İtilaf Devletleri tarafından dikte edilen sınır düzenlemelerine ve askerî işgale karşı koyamaz. En sonunda 21 Mart 1919 tarihli ve Macar birliklerinin Transilvanya'dan çekilmesini emreden Vix Ultimatomu'nun ardından hükûmeti düşer.[1] Hükûmetin devrilmesiyle Bela Kun liderliğinde komünistler, sosyal-demokratların da desteğiyle iktidarı alarak Macaristan Sovyet Cumhuriyetini ilan ederler. İtilaf Devletlerinin ablukası ve sürekli silahlı müdahalesi altındaki rejim Macaristan-Romanya Savaşı'nın ardından çöker. Oldukça toprak kaybına uğramış olan ülkede işgalciler, kendileriyle uyumlu ve anti-komünist bir rejim inşa ederler. Romen silahlı birliklerinin desteğini alan Amiral Miklós Horthy muhafazakâr ve baskıcı bir rejim kurar, özellikle komünistlere karşı kitlesel yargısız infazlar düzenler.[b] Böylesi bir rejimin kök salmasıyla beraber aşırı sağcı yerel örgütlenmeler ve oluşumlar doğmuştur. Bunlardan birisi de Ferenc Szálasi tarafından 1935 yılında kurulan Ulusal İrade Partisidir[c]. Partinin ideolojisi Alman yanlısı siyasetçi Gyula Gömbös tarafından 1920'li yıllarda ortaya atılan nasyonal sosyalizm ideolojisidir. Örgütlenme Nazi örgütlenmesinin aynı eksenindedir. Partinin temel argümanı Macaristan bölgesine göç ederek gelmiş olan Macar kabilelerinin ırksal saflığına dayanmaktadır. Bu geçmiş döneme ait olan simgeler, semboller kullanan hareket 1937 yılında yasadışı ilan edilse de gelişerek büyür ve 1939 yılında yasal hale gelir. Partinin temel kavga konusu ise Macarlara dikte edilen 4 Haziran 1920 tarihli Trianon Antlaşmasını iptal etmek ve kadim Macaristan Krallığı topraklarını yeniden ele geçirmektir.
İdeolojisi[değiştir | kaynağı değiştir]
Partinin ideolojisi Nazizm, faşizm ve Macar turancılığının karışımıdır, Ferenc Szálasi bu bileşimi Macarcılık olarak tanımlamıştır. Buna göre milliyetçilik, antisemitizm, tarımsal üretimin teşviki, kapitalizm karşıtlığı ve komünizm karşıtlığı belirleyicidir. Szálasi, ideolojisinde belirttiği antisemitizmin geleneksel olarak bilinenden farkının Yahudilerin toplumsan tamamen uzaklaştırılmasını savunmasından geldiğini belirtir. Parti ve liderliği Almanya'nın jeostratejik emellerine karşı oldukları için partiye Naziler ilk başlarda temkinli yaklaşmışlardır. Ok ve Haç Partisi, Macaristan'daki Horthy rejimine kıyasla çok daha ırkçı olsa bile hala Nazilerden farklı düşündüğü konular mevcuttu.
Güçlenmesi ve iktidarı[değiştir | kaynağı değiştir]
1919 yılı Ağustos ayının başında Romen Silahlı Kuvvetleri eliyle Macaristan Sovyet Cumhuriyeti yıkıldıktan sonra başa geçen Horthy ve ona bağlı düzenli-düzensiz birlikler Beyaz Terör adı verilen dönemde Yahudileri de hedef alan komünist katliamları düzenlemişlerdir. Katliamlara resmî olarak onay verilmese de rejim tarafından göz yumulduğu çok açıktır. Bu dönemi takip eden yıllarda sosyal-demokratlar tamamen ortadan kaldırılmanın eşiğinde oldukları için Horthy rejimiyle işbirliği yapma yolunu seçerler. Sosyal-demokrasinin geriye çekilmesiyle beraber Ok Haç Partisi işçi sınıfı içinde yaygınlaşmaya başlar, bunun da ötesinde toplumsal hayatın dışına atılmış olan eski mahkumlar, alkolikler, evsizler vb tabakayı içine dahil eder. İleriki dönemde bu unsurlar en kanlı katliamları gerçekleştiren unsurlar olacaktır. Parti, ordu mensuplarından ve köylülükten de aldığı destekle Mayıs 1939'daki seçimlerde %15 oy alarak parlamentoda 29 sandalye kazanır. Ancak II. Dünya Savaşı'nın patlak vermesiyle beraber Horthy, partiyi yasa dışı ilan eder ve yeraltında faaliyet göstermeye iter. Savaş boyunca Naziler ve Adolf Hitler ile belirli bir mesafede olumlu ilişkiler içinde bulunan Horthy, 1944 yılına gelindiğinde artık savaşın Almanya aleyhine döndüğünü anlamış ve Müttefik Devletlerle temas ederek uzlaşma yoluna girmeye çalışmaktaydı. Hitler ise önemli ir hammadde kaynağı olan Macaristan'ı kaybetmemek için Horthy rejiminden kurtulmaya karar vermiştir. 19 Mart 1944 tarihinde Horthy, Berlin'deyken gerçekleştirilen Margarethe Operasyonu ile ülkede denetim kan dökülmeden Nazilerin denetimine geçer. Nazi yanlısı Döme Sztójay başa geçer. Bu tarihten sonra Nazilerle işbirliği halinde olacak olan Ok Haç Partisi yeniden yasal bir parti olarak ilan edilir. Partinin de desteği ve rejimin yardımıyla Naziler 400 bin Macar Yahudisini toplama kamplarına sevk eder. Kağıt üzerinde hala varlığını devam ettiren Horthy, Ekim 1944'te artık Kızıl Ordu birliklerinin Macar topraklarına girmesiyle beraber ordu birliklerine verdiği emirde askerlerin Sovyet askerlerine teslim olması emrini verir. Ancak duruma derhal müdahale eden Naziler 15-16 Ekim 1944'te düzenledikleri Panzerfaust Harekâtıyla iktidarı alarak Horthy'yi enterne ederler. Kurulan ulusal birlik hükûmeti iktidarı ele almış ve ülkenin lideri konumuna Ok Haç Partisi lideri Ferenc Szálasi geçmiştir. Macar toprakları Kızıl Ordu birliklerinin ilerleyişi Horthy rejiminden kurtarılırken, Ok Haç Partisi'nin egemen olduğu bölge başkent Budapeşte ve hemen dış bölgeleri olmasına rağmen, üç ay süren iktidarlarında oldukça kıyıcı davranabilmişlerdir. Yahudi kırımı hızlandırılmış ve Adolf Eichmann'ın Budapeşte'den Yahudileri toplama kamplarına sevk etmesi kolaylaştırılmıştır.[2] Aralık ayında başlayan ve çok şiddetli geçen Budapeşte Muharebesinin ardından Ok Haç Partisi üyeleri ve liderliği kenti Nazilerle beraber terk etmiştir.
Sonrası[değiştir | kaynağı değiştir]
Savaşın sona ermesiyle beraber yakalanan çok sayıda Ok Haç Partisi üyesi işledikleri savaş suçlarından dolayı mahkemeye çıkmıştır. Görülen 6200 davanın ardından aralarında Szálasi de olmak üzere bazı parti yöneticileri suçlu bulunmuş ve idam edilmiştir.
Ok Haç Partisi tarafından işlenen cinayetlerde hayatlarını kaybedenler için özellikle Budapeşte'de çeşitli anıtlar dikilmiştir. 1946-1991 yılları arasında hüküm süren Macaristan Halk Cumhuriyeti'nin yıkılmasının ardından faşizm ideolojisi kendisine yeniden alan açmış ve Ok Haç Partisi ideolojisi yeniden rağbet görmeye başlamıştır.[d]
Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Uyan, Macar!
- ^ Bakınız Beyaz Terör (Macaristan)
- ^ Macarca: Nemzet Akaratának Pártja
- ^ Günümüzde Macaristan'da Ok Haç Partisi ve sosyalizm dönemi eşdeğer görülmekte, buna dair müzeler kurulmaktadır. Bakınız Terroz Haza Müzesi (Macarca) 17 Ağustos 2021 tarihinde erişilmiştir
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Peter Pastor imzalı makale 31 Ağustos 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) 16 Ağustos 2021 tarihinde erişilmiştir
- ^ Avustralya'da yakalanan eski bir Ok ve Haç üyesi hakkında 16 Şubat 2006 tarihli Chris Johnston imzalı The Age haberi 30 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) 16 Ağustos 2021 tarihinde erişilmiştir
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Arrow Cross Party ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
