İberya Prensliği
İberya ქართლის საერისმთავრო kartlis saerismtavro İberya Prensliği | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 588-888 | |||||||||||||
 Bayrak | |||||||||||||
| Başkent |
| ||||||||||||
| Yaygın dil(ler) | Gürcüce | ||||||||||||
| Hükûmet | Prenslik | ||||||||||||
| |||||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||||
| |||||||||||||
| |||||||||||||
| Günümüzdeki durumu |  Gürcistan Rusya Ermenistan Azerbaycan Türkiye | ||||||||||||
| Gürcistan tarihi საქართველოს ისტორია |
|---|
.jpg) |
İberya Prensliği (Gürcüce: ქართლის საერისმთავრო, translit: kartlis saerismtavro), Gürcü merkezi bölgesi Kartli'de kurulmuş Erken Orta Çağ aristokratik rejimidir. 6. ve 7. yüzyıllar arasındaki politik otoritenin ardışık prensler tarafından sağlandığı fetret döneminde ortaya çıkmıştır. Prenslik 580'li yıllarda yerel soylu Hosroviani Hanedanı'na karşı Gürcü monarşisini feshetmeyi amaçlayan Sasani baskısından kısa bir süre sonra 588 yılında kurulmuş ve 888 yılında İberya Krallığı'nın Bagrationi Hanedanı tarafından yeniden restore edilmesine kadar var olmuştur. Sınırları bu dönem boyunca yönetici İberya prenslerinin Persler, Bizanslılar, Hazarlar, Araplar ve komşu Kafkasyalı yöneticilerle karşı karşıya gelmeleri nedeniyle değişken olmuştur.
Prensliğin dönemi Gürcü tarihinde bir dönüm noktasıdır ; Prenslik Gürcü Ortodoks Kilisesi'nin son biçimini, Gürcü dilinin edebi yazınsal geleneğinin ilk gelişimini, Gürcü Bagrationi Hanedanı'nın yükselişini, 11. yüzyılın sonunda Gürcistan Krallığı'nı oluşturacak olan feodal yönetimlerin kültürel ve politik birlikteliğinin başlangıcını gördü.
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]Birleşik İberya kralı III. Bakur'un 580 yılında vefat etmesiyle IV. Hürmüz'ün hükümdarlığı döneminde Sasaniler, İberya monarşisini ortadan kaldırma fırsatını ele geçirdiler. İberya, Sasani valileri (marzpan) tarafından yönetilen bir Pers bölgesi haline geldi. İberya soyluları bu değişimi direnişsiz olarak kabul ettiler. Kraliyet ailesinin üyeleri yükseklerdeki kalelerine -Hosroviani Hanedanı Kaheti'ye, onun genç kolu Guaramiani Hanedanı ise Klarceti ve Cavaheti bölgelerine- çekildi. Ancak direkt Pers kontrolü ağır vergilere ve çoğunluğu Hristiyan olan ülkede Zerdüşt misyoner faaliyetlerine sebep oldu. Bu nedenle Doğu Roma İmparatoru Mauricius, 582 yılında Sasanilere karşı sefere çıktığında İberya soyluları monarşinin yeniden restore edilmesi için Mauricus'tan yardım istediler. İmparator Mauricus bu yardım isteğine karşılık verdi ve Guaramiani Hanedanı'ndan I. Guaram'ı yeni İberya yöneticisi olarak koruma altına aldı. Ancak Guaram kral olarak taç giymedi ve kendisine bir Doğu Roma unvanı olan Kuropalati unvanı hediye edilerek yönetici prens olarak kabul edildi. 591 yılındaki Doğu Roma-Sasani antlaşması bu yeniden düzenlemeyi onayladı ancak İberya'yı Tiflis şehrinde Doğu Roma ve Sasani Devleti tarafından domine edilmiş parçalar haline böldü.[1]
Böylece prensliğin kuruluşu hanedanlığın yeniden egemenliğini sağlamış ve Kafkasyanın kontrolü için Bizans-Sasani rekabetinin uzlaştırıcı bir çözümü olmuştu. İberya prensleri yönetici yerel otorite olarak Konstantinopolis sarayı tarafından onaylanıyor ve tahta çıkarılıyordular. Gürcü kaynaklarında eristavt-mtavari, eris-mtavari, eristavt-eristavi ya da sadece eristavi (Türkçe olarak Prens, Arşidük, Dük) olarak çeşitli şekillerde unvanlandırılırlar. Onların çoğu geleneksel olarak çeşitli Roma/Bizans unvanları aldılar. Örnek olarak 14 yönetici prensden 8'i Doğu Roma İmparatorluğu'nun en yüksek unvanlarından biri olan Kuropalati unvanı saygınlığını muhafaza ettiler.[2] Orta Çağ Gürcü kroniklerinin gösterdiğine göre İberya prensleri asilzadelerin sadakatinden memnun olmalarına rağmen kısıtlı yönetim gücüne sahiptiler. "Onlar İberya düklerini tahtlarından deviremediler çünkü onlar Şah ve İmparator tarafından imzalanan onların dükalıklarını onaylayan antlaşmaya sahiptiler."[1]
İberya Prensliği'ni koruma altına alması sayesinde Bizans imparatorları Kafkasya'daki Sasani ve daha sonraki İslam etkisini kısıtladılar ama İberya prensleri her zaman Bizans yanlısı tutumlarında istikrarlı değildiler ve bazen politik çıkarları doğrultusunda bölgesel rakip güçlerin hükümdarlığını tanıyordular.[3]
Guaramın varisi I. Stepanoz parçalanmış İberya'nın yeniden birleştirilmesi amacıyla politikasını Sasani yanlısı olarak değiştirdi ancak bu Bizans İmparatoru Herakleios'un 626 yılında Tiflis'e saldırmasıyla hayatına mâl oldu.[4] Herakleios yönetimi Bizans yanlısı Hosroviani Hanedanlığı'na verdi ancak daha sonra 640'lı yıllarda Emevi Halifeliği'nin hakimiyetini kabul etmek zorunda kaldılar ve 680 yılında Emevi hegemonyasına karşı başarısız olacak bir isyan başlattılar. İberya Prensliği'nin saltanının son bulmasından sonra Hosrovianiler kendi mülklerine Kaheti'ye çekildiler ve 9. yy. başlarında ailenin neslini devam ettirecek varisi kalmayana dek bölgesel prensler olarak yönetimde kaldılar. Guaramianiler yeniden başa geçtiler ancak Emeviler ve Bizans arasında zorlu bir politika yürütme problemiyle karşılaştılar. Emeviler başlıca ticaret yollarını ve şehirleri kontrol altında tutmakla ilgilendiler ve 730'lı yıllarda bir Müslüman emiri yönetime getirerek Guaramianileri Tiflis yönetiminden alıkoydular. İberya Hanedanı Uplistsihe'den, dağlardaki kalelerine çekilmiş ve Arap hegemonyasından belli derecede bağımsızlıklarını sürdüren yerel Gürcü lordları üzerinde kısıtlı yönetim haklarını devam ettirdiler.[5] Guaramiani Hanedanı'ndan sonra kısa bir süre 748-779/80 yılları arasında Nersiani Hanedanı başa geçti ve 786 yılında ise saltanatları sonlandırıldı. 786 yılı bir Arap Kafkasya valisi Huzeyme bin Hazim tarafından isyancı Gürcü asilzadelere karşı organize edilen kanlı bir sıkıyönetime tanık oldu.[6]
Guaramianilerin hanedanlık soyunun devam etmemesi ve Hosrovianilerin neredeyse neslinin devam etmemesi onların güçlü kuzenleri Bagrationi ailesine, I. Aşot (786/813-830)'a İberya'nın bölgelerinde onların mirasını toplamasına izin verdi. Bizans korumasını kabul ederek Bagrationiler kendi üsleri Tao-Klarceti bölgesinden kültürel canlanmaya ve bölgesel yayılma politikasına önderlik ettiler. 888 yılında uzun süreli hanedanlık iç savaşının kazananı Bagrationi Hanedanı'ndan I. Adarnase, Gürcülerin Kralı unvanıyla Gürcü Kraliyet otoritesinin restorasyonunu sağladı.[7]
İberya Baş Prensleri
[değiştir | kaynağı değiştir]| Prensler | Saltanat yılları | Hanedan |
|---|---|---|
| 1. I. Guaram | 588 – 590 | Guaramiani |
| 2. I. Stepanoz | 590 – 627 | Guaramiani |
| 3. I. Adarnase | 627 – 637/642 | Hosroviani |
| 4. II. Stepanoz | 637/642 – c. 650 | Hosroviani |
| 5. II. Adarnase | 650 – 684 | Hosroviani |
| 6. II. Guaram | 684 – 693 | Guaramiani |
| 8. III. Guaram | 693 – 748 | Guaramiani |
| 9. III. Adarnase | 748 – c. 760 | Nersiani |
| 10. Nerse | 760 – 772, 775–779/780 | Nersiani |
| 11. III. Stepanoz | 779/780 – 786 | Guaramiani |
| 12. I. Aşot | 813 – 830 | Bagrationi |
| 13. I. Bagrat | 842/843 – 876 | Bagrationi |
| 14. I. Davit | 876 – 881 | Bagrationi |
| 15. I. Gurgen | 881 – 888 | Bagrationi |
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Suny, p. 25.
- ^ Toumanoff, p. 388.
- ^ Rapp, Stephen H., "Sumbat Davitis-dze and the Vocabulary of Political Authority in the Era of Georgian Unification", Journal of the American Oriental Society, 120.4 (October–December 2000), pp. 570-576.
- ^ Suny, p. 26.
- ^ Suny, p. 29.
- ^ Suny, p. 28.
- ^ Suny, pp. 29-30.