Osmanlı ordusu

Sayfanın 5 Ocak 2015 tarihinde onaylanmış olan kontrol edilmiş bir sürümü, bu revizyonu temel almıştır.

Osmanlı Ordusu veya resmi adıyla Ordu-yi Hümâyûn (Osmanlıca: اردوي همايون) Osmanlı İmparatorluğu'nun ordusudur. Osmanlı Ordusu'nun tarihi iki ana döneme ayrılabilir. Klâsik Dönem, Osmanlı İmparatorluğu'nun kuruluşu olan 1299 yılı ile 19. yüzyılın başlarındaki askeri reformlar arasındaki dönemi kapsamaktadır. Klasik dönem Osmanlı ordusu üç ana bölümden oluşmaktaydı: Kapıkulu askerleri, Eyalet askerleri ve Donanma kuvvetleri.^[1]

Kapıkulu askerleri yayalardan oluşan Yeniçeriler, Cebeciler, Topçular, Top Arabacıları ve süvarilerden oluşan sipahi, silahtar, sağ ulufeciler, sağ garipler, sol gariplerden meydana gelmekteydi. Eyalet askerleri başlıca topraklı ve tımarlı sipahi denilen süvariler ile yaya, müsellem, azab ve Rumeli sınırında bulunan akıncılardan oluşmaktaydı. Donanma kuvvetlerinde ise gemicilerle azaplar ve savaş zamanında da tımarlı sipahiler bulunurdu.^[1]

Kara ordusu

Klasik dönem

**Çırak Esnaf** Esnaf Çırağı
**Usta** Küçük Rütbeli Yeniçeri Subayı
**Kalyoncu** Yelkenli Gemi Efradından
**Tulumbacı'** Yeniçeri Ocağında Etfaiye Eri

**Kalpaklı**
**Şubara Neferi**
**Nizamı Cedid Neferi**
**Şubara Neferi** III. Selim Kurduğu Yeni Ordu Erlerinden

**Humbaracılar**
Tımarlı
Ulufeli
Tımarlı Subayı

**Kulluk Neferi** Karakol Bekleyen Yeniçeri
**Keçeli** Yeniçeri Neferi
**Odabaşı** Yeniçeri Kışlası Amiri
**Kulluk Bayrakdarı** Karakol Amiri

**Yol Haseki** Saray muhafız subayı
**Çuhadar** Padişahın giyeceklerini muhafaza edip taşıyan
**Bölükağası** Yeniçeri bölük kumandanı

Osmanlı ordu teşkilatı, Anadolu Selçukluları, İlhanlılar ve Memlüklüler devletlerinin ve Roma İmparatorluğunun askeri teşkilat yapılarından belirli ölçülerde yararlanılarak kurulmuştur.

Osmanlı Ordusu'nun Başkomutanlık görevini Padişahlar yapmışlardır.

Piyadeleri "yaya”, süvarileri ise "müsellem” şeklinde adlandırılmıştı. Kapıkulu Ocakları'nın kuruluşuna kadar savaşlarda fiili olarak hizmet gördüler.

Osmanlı Devletinin temeli atılırken süvari olan beylik kuvvetlerinin yerine vezir Alaâddin Paşa ile Kadı Cendereli Kara Halil'in tavsiyeleriyle Türk gençlerinden oluşan ayrı ayrı biner kişilik yaya ve müsellem isimleriyle muvazzaf iki sınıf piyade ve süvari kuvveti kuruldu.

Osmanlı Devleti’nin beylik-devlet siyasetinden imparatorluk siyasetine geçişi imparatorluk içinde bağımsız güç bırakmak istemeyen, merkezi otoriteyi devşirme-kapıkulu-yeniçeri-enderun sistemiyle sağlamlaştırmak isteyen II. Mehmet ile başlamıştır.

II. Mehmet Yeniçeri ocağına büyük önem vermiş Çandarlı ailesinden sonra vezir-i azamlığa devşirme-kapıkulu kökenliler getirilmeye başlanmış ve yeniçeri-devşirme aristokrasisi Cem ve II. Beyazıt arasında çıkan taht kavgasında belirleyici rol oynayarak tımarlı sipahi-Türk aristokrasisine karşı üstünlük sağlamışlardır. Kanunî Sultan Süleyman'ın ölümü ile, devletin henüz karalarda üstünlüğü, iç denizlerde hakimiyeti ve sosyal düzeni devam etmekte idi. Duraklama Döneminde artık ihtiyaç kalmayan yaya ve müsellemler ve voynuklar gibi bazı eski askeri birlikler kaldırılmıştır. Kapıkullarının sayısı 1610'larda 40.000'e çıkmış, tımarlı sipahi sayısı 20.000'e düşmüştür. Sonuç olarak, tımar sisteminin bozulmasının en olumsuz tarafı, devletin iktisadi yapısına yansımasıdır.

Nicel Veriler

Orduda muvazzaf askerlerin yanında savaş ve olağan üstü durumlarda çağırılan ek kuvvetler de bulunuyordu. 1610'da, 203.000 kişilik Osmanlı ordusunun mevcudu aşağıdaki gibidir.^[2]^[3]

Asker Sınıfı	Sayısı
Kapu kulu askeri Yeniçeriler (Piyade) Acemi oğlanları ve bostancılar Cebeciler (Silâhlara bakanlar) Topçular Top arabacıları Kapıkulu süvarileri Altı bölük halkı Sefere padişahla beraber giden saray halkı Kapı kulu mevcudu toplamı Eyalet Askeri Tımar ve Zeamet sahibi sipahi cebelileri; Rumelide Yörükler Bundan sefere giden Rumelide Müsellemler Bundan sefere gidenler Anadolu eyaletinde piyade ve müsellemler Bundan sefere gidenler	37. 627 9. 406 5. 730 1. 552 684 20. 869 12. 971 88. 839 115. 000 38. 820 6. 470 30. 570 5. 095 26. 500 6. 900

Gerileme döneminde, Avrupa örnek alınmaya çalışılmış, teknik ve ekonomik alanlarda yapılanmaya gidilirken Donanmanın yenilenmesi gibi askeri birtakım yenileşme çabalarına gidilmiştir. Ancak:

III. Murat döneminden itibaren kapıkulu ocaklarına kanunlara aykırı asker alınarak sayılarının artırılması.
Yeniçerilerin geçim sıkıntısını ileri sürerek askerlik dışında işlerle uğraşmaları
İltizam sisteminin yaygınlaşması üzerine tımar sisteminin önemini kaybetmesi ve eyaletlerde asker yetiştirilmemesi
Denizcilikle ilgisi olmayan kişilerin donanmanın başına getirilmesi
Avrupa’da meydana gelen harp teknolojisindeki gelişmelerin takip edilmemesi, gibi etkenler Osmanlı askeri sisteminin bozulmasına neden olmustur.

1660'larda Osmanlı-Avusturya Savaşları sırasında günlük asker ücretleri(akçe)^[4]
Birlik	Komutan	Er
Anbarcı	15	9
Azeb	35	8
Çavuş	30	15
Cebeci	30	9
Faris	40	17
Gönüllü	70	15
Kapudan	60	9
Kâtib	30	15
Martolos	35	8
Mehter	15	13
Müstahfız	55	9
Sekban	12	8
Topçu	25	12
Yeniçeri	25	6

Kapıkulu Ocağı

Kapıkulu Piyadeleri ve süvarilerinden oluşmuştur.

Kapıkulu Piyadeleri; Acemi Ocağı, Yeniçeri Ocağı, Cebeci Ocağı, Topçu Ocağı, Top Arabacılar Ocağı, Humbaracı Ocağı, Lağımcılar, Sakalar, Solaklar

Kapıkulu Süvarileri: Silahtar, Sipahi, Sağ Ulufeciler, Sol Ulufeciler, Sağ Garipler, Sol Garipler'den oluşmaktaydı.

Eyalet Askerleri

Yerli Kulu; Azab, Sekban, Tüfenkçi, İcareli

Serhat Kulu: Deliler (Deli), Gönüllüler, Besliler, Topraklı Süvari, Tımarlı Sipahiler ve Akıncılar

Modern Osmanlı Ordusu

Osmanlı kara Kuvvetlerinin yeniden teşkilatlanması, Balkan Savaşları yenilgisinin hemen sonrasında başlanarak, I. Dünya Savaşı öncesinde tamamlanmıştır. Bu teşkilatlanmaya göre Kara Kuvvetleri, Harbiye Nezaretine bağlı dört ordu müfettişliği halinde, biri bağımsız 13 kolordu ve bunlara bağlı 38 piyade tümeni (ikisi bağımsız) ve dört süvari tümeninden oluşmaktaydı. Ayrıca Çanakkale ve İstanbul Boğazları ile; Çatalca, Edirne, Erzurum, İzmir Müstahkem Mevkileri de Kara Kuvvetleri Teşkilatında yerlerini koruyorlardı.

I. Dünya Savaşı Cephelerinde Osmanlı Ordusu

Çanakkale Cephesi: Birinci Ordu, Beşinci Ordu ve Çanakkale Boğazı'nın savunmasından sorumlu 3. Kolordu ve 15. Kolordu. Çanakkale Cephesinden sorumlu Birinci Ordu karargahı İstanbul'daydı ve 4 kolordudan oluşmaktaydı. (4. Kolordu 3-4 Kasım 1914'te İzmir'e nakledilmiştir.)
Kafkasya Cephesi: Üçüncü Ordu Kafkasya Cephesi'nden sorumludur ama 1915, gelindiğinde yok denecek kadar azaldığında İkinci Ordu ile takviye edilmiş ve bu iki ordunun durumu Mart 1917'de yok denecek duruma geldiğinde Kafkas Ordular Grubu oluşturulmuş ve Haziran 1918'de taarruz amaçlı Doğu Ordular Grubu olarak yeniden düzenlenmiş ve Mart 1918'de bağımsız olarak düzenlenen Kafkas İslam Ordusu bu gruba kâğıt üzerinde bağlanmıştır.
Sina ve Filistin Cephesi: (Dördüncü Ordu, Yedinci Ordu ve Sekizinci Ordu)nun oluşturduğu Yıldırım Orduları Grubu.
Irak (Mezopotamya) Cephesi: Altıncı Ordu.
Hicaz-Yemen Cephesi: 7. Kolordu'nun dört tümeni Hicaz, Asir, San'a ve Hudeybe'de idi.
İran Cephesi: Savaşın başında İstanbul'da, ardından geçici olarak ve aktif olmadan Çanakkale'de bulunan İkinci Ordu.
Galiçya Cephesi: Temmuz 1916 ile Temmuz 1917 arasında 19. ve 20. Tümenlerden oluşturulan 15. Kolordu.

Rütbeler

Harp Okulu'ndan mezun olunca mülazım-ı sani ( teğmen), Harp Akademisi'nde birinci sınıfa geçince mülazım-ı evvel(üst teğmen), Harp Akademisi'ni bitirince erkanıharp (kurmay) yüzbaşı rütbeleri alınıyordu. Harp Akademisi'ne sadece Harp Okulu'nu iyi dereceyle bitirenler alınırdı. Rütbeler üstten alta sıralı olarak şöyledir:

Müşir (Mareşal)
1. Ferik (Orgeneral)
Ferik (Tümgeneral ile Korgeneral arası)
Mirliva (Tuğgeneral ile Tümgeneral arası)
Miralay (Albay)
Kaymakam (Yarbay)
Binbaşı
Kolağası (Kıdemli Yüzbaşı)
Yüzbaşı
Mülâzımı evvel (Üsteğmen)
Mülâzımı sani (Teğmen)
Çavuş
Onbaşı
Nefer

Deniz kuvvetleri

Osmanlı İmparatorluğu'nun denizcilikle ilgilenmeye başlaması İzmit ve Gemlik taraflarının, daha sonra da Karesi ilinin alınması ile başlamaktadır. Karesi Beyliği gemilerinden faydalanılarak, Rumeli'ye geçen Osmanlı, 1390 yılında Gelibolu'da önemli bir tersane yapmıştır. Saruhanoğulları, Aydınoğulları ve Menteşeoğulları beylikleri gibi denizde kıyısı olan beylikler, Osmanlı İmparatorluğu'nun idaresine girince, onların tersanelerinden de istifade edilmişti.

Askeri ödenekler

Osmanlı Ordusu kuruluş tarihi olan 1363 yılından yeniçerilerin kaldırıldığı 1826 yılına kadar geçen yaklaşık beş yüzyıl içinde genel kuvveti haliyle birçok değişikliğe uğrar.

Kanuni devrinde devletin yalnız topraklı süvarisi için yaptığı masrafların bugünkü değeri 600 milyon frank'ı geçmektedir ki bu da zamanın Fransa Hükümetinin tüm kara ordusu için harcamasına eşit bir tutardır.

Osmanlı Ordusu'nda eğitim

Osman Gazî ve Orhan Gazî’nin ilk zamanlarında gönüllülerden oluşan ilk Osmanlı ordusu yerine, Bursa’nın fethi sırasında ortaya çıkan eksiklikleri gidermek için yevmlü (maaşlı) yaya ve atlı birlikler kurulmuştur. Yeniçerilik kurularak eğitimli bir ordunun temelleri atılır.Klasik dönemde askeri eğitimde öne çıkan iki unsur Acemioğlanlar Ocağı ile Yeniçeri Ocağı'dır. Acemioğlanları Ocağı'nda: Pençik ve Devşirme usulleriyle toplanan çocuklar, yetiştirilmek amacıyla önce bir Türk ailesine verilir ve oradan da Acemioğlanlar Ocağı’na gelirlerdi. Bu çocuklar, burada bir taraftan Sıbyan Mektebi seviyesinde eğitim verilirken diğer taraftan da askerî disiplinle Yeniçeri Ortası’na hazırlanırdı. Daha sonra acemioğlanlar arasından seçilen kıdemli oğlanlar, Cemaat Ortaları, Sekbanlar ve Ağa Bölükleri’nde eğitime tabi tutulurlardı. 1826'da kaldırılan yeniçerilikten sonra, farklı müesseseler ile ordunun eğitimi devam ettirilmeye çalışılmıştır.

Osmanlı Ordusu'nda kullanılan silahlar

Osmanlı ordusunda; alem kılıç, ok, sapan, bozdoğan, topuz da denilen gürz, kamçı, döğen, balta, meç, şimşir, gaddara, yatağan, hançer, kama, mızrak, cirit, kantariye, kastaniçe, süngü, zıpkın, tırpan, çatal, halbart, mancınık, müteharrik kule, şayka, zarbazen, miyane zarbazen, şahî zarbazen, şakloz, drankı, bedoluşka, marten, ejderhan, kolonborna, miyane, balyemez adlarındaki toplar şişhaneli karabina, çakmaklı, fitilli çeşitleriyle tüfek, tabanca, zırh, karakal, miğfer, dizçek, kolçak, kalkan da düşman silâhından muhafaza için kullanıldı.

Mehteran Takımı

Osmanlı Ordusunun moralini seferlerde yüksek tutarlar. Tarihin ilk askeri bandosu olarak tarihe geçmiştir.

Sancaklar

Osmanlı Ordusu Muharebe Sancağı 1453-1798
Osmanlı Ordu Sancağı 1793-1923
Osmanlı Donanması Sancağı 1453-1789
Osmanlı Donanması Sancağı 1793-1844
Topçu Sancağı
Humbaracı Sancağı
Gönüllü Sancağı
Dört Bölükler Sancağı
Yeniçeri Sancağı
Paşalara Mahsus Sancak
Kaptanıderya Sancağı 1453-1793
Silahtar Bölüğü Sancağı
Sipahi Sancağı
Sipahi Bölüğü Sancağı
Padişahın Şahsına Mahsus Sancak
Padişahın Şahsına Mahsus Sancak

Galeri

Siyah Başıbozuk Askerin Yağlıboyası 1869
Sipahi
Sipahi
Sipahi
Akıncı
Yeniçeri

Yeniçeri
Mehter takımı
Yeniçeri askerleri

Kaynakça

Genel

Şimşek, Ali Rıza (2006), Osmanlı Ordusunda 18. ve 19. yüzyıllarda yapılan ıslahat çalışmaları ve bu çalışmalarda yabancı uzmanların rolü (PDF) (Yüksek Lisans Tezi), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, erişim tarihi: 26 Şubat 2013 Tarih değerini gözden geçirin: Tarih ve yıl parametreleri birlikte kullanılmamalı (yardım)KB1 bakım: Tarih ve yıl (link)

Özel

^ ^a ^b Şimşek 2006, s. 8
^ H. İNALCIK, Osmanlı Devletinde Türk Ordusu, s. 55, Türk Kültürü, 1964, sayı: 22.
^ Mevlüt Bozdemir, Türk Ordusunun Tarihsel Kaynakları, s.59
^ I.B. Tauris Publishers Guarding the Frontier, Ottoman Border Forts and Garrisons in Europe (2007), s. 159

[Şimşek20068-1] Şimşek 2006, s. 8

[2] H. İNALCIK, Osmanlı Devletinde Türk Ordusu, s. 55, Türk Kültürü, 1964, sayı: 22.

[3] Mevlüt Bozdemir, Türk Ordusunun Tarihsel Kaynakları, s.59

[4] I.B. Tauris Publishers Guarding the Frontier, Ottoman Border Forts and Garrisons in Europe (2007), s. 159

[1]

[2]

[3]

[4]