1683-1699 Osmanlı-Lehistan Savaşı
| 1683-1699 Osmanlı-Lehistan Savaşı | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Osmanlı-Lehistan savaşları ve Osmanlı-Kutsal İttifak savaşları | |||||||||
 Ciğerdelen Muharebesi (1683) | |||||||||
| |||||||||
| Taraflar | |||||||||
 Osmanlı İmparatorluğu*  Boğdan Prensliği*  Kırım Hanlığı |
 Lehistan Krallığı | ||||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||||
|
Sarı Süleyman Paşa Bozoklu Mustafa Paşa |
III. Jan Sobieski | ||||||||
| Güçler | |||||||||
| 20.000-30.000 | 60.000-80.000 | ||||||||
Osmanlı-Lehistan Savaşı (1683-1699), Osmanlı İmparatorluğu ile Lehistan Krallığı arasında 1683 yılından 1699 yılına kadar süren askerî mücadele, Osmanlı-Kutsal İttifak savaşlarının bir cephesi.
Savaş öncesi[değiştir | kaynağı değiştir]
Osmanlı İmparatorluğu ve Lehistan Krallığı; Ukrayna'da hüküm süren Kazaklar üzerinde hakimiyetlerini pekiştirmek amacıyla 1672 ve 1673-1676 yıllarında iki kez savaşmışlar, Osmanlıların zaferiyle biten savaşlar sonucunda Lehistan Podolya eyaletini terkettiği gibi, Özi nehir batısındaki Kazakların Osmanlılara tâbi olduğunu İzvança Mütarekesi'yle (17 Ekim 1676) kabul etmek zorunda kaldı. Padişah IV. Mehmed'in 12 Mart 1679'da onayladığı Barış Antlaşmasıyla sınırlar onaylandı.
Bununla birlikte; Osmanlıların bu zaferi geniş topraklarını kaybeden Lehistan Krallığı'nı Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu'na yaklaştırdı. Zira, Lehistan Krallığı Fransa'yla yakın ilişkiler içindeyken, Fransa-Hollanda Savaşı'nı sonlandıran Nijmegen Antlaşmalarıyla (1678-1679) Fransa da barışçıl bir siyasete dönmüş ve Lehistan'ı diplomatik yalnızlığa itmişti.[1] Osmanlılar ise; 6 Ağustos 1682 tarihinde anılan İmparatorluğa savaş açmışlar, aynı yıl Macaristan'ın kuzeyinde Tökeli İmre önderliğindeki Kuruç hareketine askerî destek verip, müteakip yıl Viyana'yı hedef alacak seferin hazırlıklarına başlamışlardı. Bu durum karşısında, Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu ve Lehistan Krallığı arasındaki diplomatik temaslar sıklaştı ve taraflar "başkentleri düşman tehdidi altına girmesi halinde birbirlerinin yardımına gelmeleri" ilkesini içeren[2] bir ittifakı 31 Mart 1683'te Varşova'da imzaladılar.[3]
Leh Kralı III. Jan Sobieski, her ne kadar 1683'te Osmanlıların başkent Krakov ya da İlbav (Osmanlılar 1672 ve 1675'te anılan kenti hedef almışlardı) üzerine yürüyebileceklerinden endişe etmekteyse de,[4] Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paşa'nın hedefi Viyana idi ve Osmanlı başkentinin hazırlıkları Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu'na yönelikti (kaldı ki; Osmanlılar hukuken sadece bu devletle savaş halindeydiler). Nitekim, Osmanlı ordusu 1683 Mayıs'ının başlarında Belgrad'da toplanmaya başlarken, III. Jan Sobieski Osmanlılara karşı güney sınırındaki kaleleri tahkim etmeyi sürdürüyordu. 7 Temmuz 1683'te ise Kırım atlıları Viyana yakınlarına ulaştılar. Tehdidin iyice yakınlaşması üzerine Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu Varşova İttifakı koşulları uyarınca Lehistan Krallığı'ndan askerî destek talep etti. Jan Sobieski ise ilkbahar ve yaz boyunca sürdürdüğü hazırlıkları tamamladı ve 15 Ağustos 1683'te ordusuyla Krakov'dan Viyana'ya doğru hareket etti.
Savaş[değiştir | kaynağı değiştir]
Viyana Kuşatması ve Almandağ ile Ciğerdelen Muharebeleri (1683)[değiştir | kaynağı değiştir]
Jan Sobieski komutasındaki 65-70.000 kişilik kurtarma ordusu 11 Eylül 1683'te Almandağı'na ulaştı. Osmanlı tarihinde çok tartışılan bir vaka olan, Kırım Hanı'nın bu orduyu Tuna'yı aşarken durdurmaması kritik bir aşamayı teşkil etti. Osmanlı ordusunun tam bir muharebe düzeni almaktansa bir bölümünün Viyana'yı kuşatmaya devam etmesi Leh-Alman ordusunun işini kolaylaştırdı ve sabah saatlerinde Osmanlıların hücumuyla başlayan muharebe akşam saatlerinde Leh hussarlarının tepeden aşağı süvari hücumuyla kesin olarak Osmanlı ordusunun yenilgisiyle sonuçlandı.[5]
.jpg)
Merzifonlu Kara Mustafa Paşa yenilgi üzerine Viyana Kuşatması'nı kaldırarak Osmanlı ordusunu süratle Belgrad'a çekti. Jan Sobieski komutasındaki Leh-Alman ordusu ise ileri harekâtını sürdürdü ve Osmanlıların Tuna boyundaki en önemli üslerinden Estergon Kalesi'ne yöneldi. 6 Ekim'de Leh ordusu Ciğerdelen önlerine ulaştı ve Alman ordusunu beklemeden 7 Ekim'de Kara Mehmed Paşa komutasındaki Osmanlı birliklerine hücum ettiyse de Ciğerdelen Muharebesi'nde ağır kayıplarla püskürtüldü.[6] Muharebenin 9 Ekim'deki ikinci aşamasında Alman ordusunun taarruzuyla az sayıdaki Türk birliğinin direnişi kırıldı ve ardından Estergon Kalesi müttefiklerce işgal edildi.
Lehlerin Boğdan'a taarruzu (1683-1684)[değiştir | kaynağı değiştir]
Lehistan Krallığı 1683 sonbaharında büyük darbe yemiş Osmanlı ordusunun Belgrad'a çekilmesinden Kırım Hanlığı ordusunun da Macaristan'da bulunmasından bilistifade 1683 kışına doğru Stepan Kunaska komutasındaki bir Leh-Kazak ordusuyla Besarabya ve Boğdan'a hücum etti. Boğdan'da büyük katliamlar gerçekleştiren[7] bu ordu (10-15.000 kişi) Aralık ayında Bender önlerinde Türk garnizonu tarafından püskürtüldükten sonra güneye inerek İsmail-Akkerman bölgesine ilerledi. Lehlere sığınan Boğdan Beyi Petraşayka da birlikleriyle Yaş'ı işgal etti. Budin civarından bölgeye ulaşan II. Hacı Giray komutasındaki 12.000 kişilik Kırım ordusu 4 Ocak 1684'te Reni Muharebesi'nde Leh-Kazak ordusunu büyük oranda imha etti.[8][9] Boğdan Beyi Petraşayka da Yaş'ı tahliye ederek Lehistan'a sığındı.
Kutsal İttifak (1684)[değiştir | kaynağı değiştir]
Lehlerin Kamaniçe kuşatmaları (1684-1689)[değiştir | kaynağı değiştir]
Osmanlılar Leh-Kazak ordusunun 1683 sonunda Boğdan'a saldırısı karşısında yetersiz kalan Silistre Beylerbeyi ve Babadağ Muhafızı Köprülü Fazıl Mustafa Paşa'nın yerine 1 Mart 1684 tarihinde Lehistan Cephesi Seraskeri unvanıyla birlikte Sarı Süleyman Paşa'yı getirdiler.[10] Süleyman Paşa, takviye taleplerine Osmanlı başkentinden Osmanlı ordularının Macaristan'a yoğunlaştığı gerekçesiyle destek alamadı ve eyalet askerleri ile Kırım ordusuna dayanmaya devam etti (Nitekim Kırım Hanlığı ordusu 6 Mayıs 1684'te Studenitsa Muharebesi'nde Andriy Mohila komutasındaki bir Leh kolordusunu hezimete uğrattı). Buna mukabil, Leh Kralı Jan Sobieski büyük bir orduyla 1684 Ağustos'unda Podolya'yı istila ederek Kamaniçe Kalesi'ni kuşattı ve Hotin'e ilerledi. Yeni Kırım Hanı Selim Giray'ın (Rusya'yla ateşkes halini uzattıktan sonra) Kalgay Devlet Giray komutasında gönderdiği 30.000 süvarilik ordu İsakça'dan top ve askerlerle gelen Sarı Süleyman Paşa ile birleşti ve Eylül ayında Turla kıyısında Kamaniçe Muharebesi'nde Leh ordusunu mağlup ederek geri çekilmeye mecbur bıraktı.[11] Alman-Avusturya ordusunun Budin önlerindeki yenilgisinin ardından Kamaniçe önlerindeki bu ikinci zafer Osmanlı İmparatorluğu'na bu iki cephede nefes alma olanağı sağladı (aynı yıl Kutsal İttifaka dahil olan Venedik Cumhuriyeti'de Osmanlılara savaş açarak Mora'ya taarruz etmişti).
1685 yılında Jan Sobieski Litvan, Özü Kazakları, İsveç ve Avusturya askerlerini de kapsayan 83.000 kişilik Leh ordusuyla 3 Ekim 1685'te bir taraftan Boğdan'a girerken diğer taraftan Kamaniçe Kalesi'ni kuşattı. Buna mukabil, Kırım Hanı Selim Giray'ın (Rusya'yla ateşkes halini tekrar uzattıktan sonra) Kalgay Devlet Giray komutasında gönderdiği ordu 5.000 asker ve 30 topa sahip Sarı Süleyman Paşa'yla birleşti ve 1-11 Ekim 1685'teki Boyan Muharebesi'nde Leh ordusunu büyük bir yenilgiye uğrattı.[12] Selim Giray Bahçesaray'a dönerken Nemirov bölgesini yıkıma uğrattı. Lehistan cephesinde 1684 ve 1685 yılındaki zaferleri sonucunda Sarı Süleyman Paşa 18 Aralık 1685 tarihinde sadrazamlığa getirildi.[13] Lehistan Serdarlığına ise Bozoklu Mustafa Paşa tayin edildi.
1686 yılı Osmanlı-Lehistan Savaşı'nda önemli bir dönüm noktası oldu. Nitekim, gerek Kutsal İttifak'la gerek Osmanlı İmparatorluğu'yla müzakerelerini sürdüren Rusya Çarlığı 26 Nisan'da Lehistan Krallığı'yla barış antlaşması imzalayarak İttifak'a dahil oldu.[14] Bunun sonucunda Osmanlılar kuzey cephesinde bir düşmanla daha mücadele etmek zorunda kaldıkları gibi, askerî desteğine güvenilen Kırım Hanlığı Macaristan ve Lehistan cephelerine yetişmek ile kendi yurdunu savunmak mecburiyeti arasında kalmaya başladı.[15] Kırım atlılarının 1686 Mayısındaki Volhinya akınına karşılık, Leh Kralı Jan Sobieski Ağustos ayında bir kez daha büyük bir ordunun başında Boğdan üzerine yürüdü ve Yaş'ı işgal etti (17 Ağustos). Bir birlik Kamaniçe'yi de kuşatmaya alırken asıl ordu Prut'u geçerek Bucak'a (Falcı ve Kalas) ilerledi. Serasker Bozoklu Mustafa Paşa ve Kırım Nureddini Azimet Giray komutasındaki Osmanlı-Kırım ordusu yıpratma savaşına başladı ve 2 Eylül'de geri çekilmeye başlayan Leh ordusunu Prut'u geçerken yenilgiye uğrattı. 17 Eylül'de Yaş'ı da tahliye eden Jan Sobieski düzenli takviye alan Kamaniçe kalesine yönelik kuşatmayı da Ekim'de kaldırmak zorunda kaldı.
1687 yılı ise Leh ve Rus ordularının ittifak uyarınca eşgüdüm halinde harekete geçtikleri ilk sene oldu. Vasili Galiçin komutasındaki 140-150.000 kişilik Rus ordusu Kırım üzerine yürürken, Kral Jan Sobieski komutasındaki 60.000 kişilik Leh ordusu da Temmuz ortalarında bir kez daha Kamaniçe'yi kuşattı. Kale Muhafızı Boşnak Hüseyin Paşa'nın yardım talebi üzerine bölgeye yetişen Serasker Bozoklu Mustafa Paşa'nın kuvvetleri karşısında Jan Sobieski muharebeye hazırlanırken kuşatmanın 49. günü 10.000 Kırım atlısının da cepheye yetiştiği haberinin gelmesi üzerine Leh ordusu bir kez daha kuşatmayı kaldırmak zorunda kaldı. Kırım üzerine yürüyen Rus ordusu da Kırım atlılarının sefer güzergahını yakıp yıkması sonucu Kırım Yarımadası'nın girişi Perekop'tan yaklaşık 210 kilometre uzaktayken geri çekildi[16] ve 28 Haziran'da başlayan dönüş yolunda da Kırım atlılarının saldırılarına uğrayarak sefer boyunca 20.000 civarında ölü ve yaralı vermiş bir halde Rus topraklarına döndü.[17]
Kırım akınları (1684-1688)[değiştir | kaynağı değiştir]
Lehlerin Boğdan akınları (1691)[değiştir | kaynağı değiştir]
Barış müzakereleri ve düşük yoğunluklu çarpışmalar[değiştir | kaynağı değiştir]
1692 yılı özellikle Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu'nu yalnızlaştırmak isteyen Fransa Krallığı'nın aracılığıyla Osmanlı İmparatorluğu ile Lehistan Krallığı arasında barış müzakerelerine sahne oldu. Görüşmeler geçmişte olduğu gibi Kırım Hanlığı üzerinden yürütüldü. Kırım Hanı Safa Giray Leh Kralı III. Jan Sobieski'ye Kamaniçe ve Ukrayna'nın terki karşılığında Lehistan Krallığı'nın Kutsal İttifak'tan ayrılmasını ve Kırım-Leh ittifakının kurulmasını teklif etti. Bu teklifiyle Kırım Hanı, giderek artan Rus tehlikesine karşı Lehistan cephesini hafifletmeyi ve Ukrayna üzerindeki Leh-Rus rekabetini kızıştırmayı hedefliyordu.[18] Buna mukabil, Leh Kralı Sobieski Viyana'yla eşgüdümü korudu ve Kutsal İttifak'tan ayrılmadı.[19] Barış müzakerelerinin sonuçsuz kalması üzerine taraflar yeniden savaşa hazırlandılar. Aynı yıl Kırım tahtında da değişiklik oldu ve I. Selim Giray 21 Ekim 1692'de üçüncü kez hanlığa atandı.
1693 yılı tarafların bir taraftan çarpıştıkları diğer yandan barış müzakerelerini sürdürdükleri bir yıl oldu. Nitekim, Bender'e taarruz eden 10.000 kişilik bir Leh kolordusu Özi Beylerbeyi Mustafa Paşa tarafından yenilgiye uğratıldı.[20]. Lehlerin bu yenilgisinin ardından Fransa Krallığı bir kez daha taraflar arasında barışa arabuluculuk etme girişiminde bulundu. Osmanlı başkenti Kamaniçe'nin yıkılması koşuluyla Lehistan'a terkine rıza göstererek barışa eğilim gösterdiyse de savaş taraftarı Selim Giray'ın ısrarıyla böyle bir teklifin iletilmesinden sarfınazar edildi. Buna karşılık Kral Sobieski iyi derecede Türkçe bile elçisi Brianowski'yi barış müzakereleri için Bahçesaray'a göndererek barış teklif ettiyse de Selim Giray tüm Podolya ve Ukrayna'nın boşaltılarak terkini şart koşunca bir kez daha uzlaşıya varılamadı.[21].
Kırım akınları (1694-1698)[değiştir | kaynağı değiştir]
Barış müzakerelerinin bir kez da sonuçsuz kalmasının ardından 1694 yılı taarruz enerjisini yitirmiş Lehistan Krallığı'nın savaştaki son saldırısına sahne oldu. Leh ordusu bir kez daha Kamaniçe'yi kuşattıysa da Kahraman Paşa komutasındaki Türk garnizonu karşısında bir kez daha yenilgiye uğradı.[22] Lehler kaleye erzak getiren Şahbaz Giray komutasındaki Kırım birliğini 6 Ekim'de Yuvaniça'da baskına uğratarak taşınan malzemeyi yağmaladılar.[23]
Bunun üzerine Kırım Hanı Selim Giray sonradan kalgay olacak oğlu Şahbaz Giray'ı 1695 Şubat'ında 70.000 atlıyla sefere gönderdi. Galiçya'yı çiğneyen Şahbaz Giray Lviv'e kadar ilerledi, 8.000 kişilik Leh birliğini yenilgiye uğrattı ve 30.000 esir alarak Kırım'a geri döndü.[24] Savaş ganimetlerinin bir bölümünü İstanbul'a gönderdi. Bununla birlikte; 1687 ve 1689 yıllarındaki Kırım seferlerinde büyük yenilgilere uğrayan Rusya altı yıllık hazırlıktan sonra tekrar taarruza geçerek Gazikerman ve Azak'ı hedef aldı. Bu nedenle, Kırım Hanlığı'nın Lehistan'a yönelik akınları hız keserken Ruslara karşı anavatan savunması önem kazandı.
1696 yılında Kırım Hanlığı ikinci bir Rus saldırısına hazırlanırken bu defa Saadet Giray komutasındaki küçük bir Kırım kolordusu Ocak ayında önce Barabaş Kazaklarının üzerine akın yaptı. Ardından ise Galiçya'ya girdi ve Lviv'e kadar ilerleyerek ve 10.000 esir aldı.[25] Aynı yılın 17 Haziran'ında Leh Kralı Sobieski öldü (yerine 15 Eylül 1697'de II. August geçti). Rusların ikinci Azak kuşatması ise bu defa başarılı oldu ve kale 17 Ağustos'ta Rus ordusunun eline geçti. Eşzamanlı olarak Kazakların Özi nehri civarında yağma faaliyetleri arttıysa da Babadağ Muhafızı Yusuf Paşa, Kalgay Saadet Giray ve Kaplan Giray komutasındaki Osmanlı birlikleri bu istilacıları Eylül başlarında kesin bir yenilgiye uğrattı.[26]
Barış müzakereleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Karlofça Antlaşması[değiştir | kaynağı değiştir]
1699 yılında imzalanan Karlofça Antlaşması ile Lehistan; Ukrayna ve Podolya'yı almıştır.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Polonya Kralı III. Jan Sobieski Hükümdarlık Dönemi (1674-1696)", Sabire Arık, Tarih Araştırmaları Dergisi, c.24, sy.38, Ankara (2005), s.223-224
- ^ "The 17th and 18th Centuries: Dictionary of World Biography", Frank N. Magill, Routledge (2013), s.727, ISBN 978-1-135-92414-0.
- ^ "Venice, Austria, and the Turks in the Seventeenth Century", Kenneth Meyer Setton, American Philosophical Society (1991), s.266-269, ISBN 978-0-87169-192-7.
- ^ "Vienna 1683: Christian Europe Repels the Ottomans", Simon Millar; Peter Dennis, Osprey Publishing (2008), s.17, ISBN 978-1-84603-231-8.
- ^ "A History of War in 100 Battles", Richard Overy, Oxford University Press (2014), s.58, ISBN 978-0199390717.
- ^ "Vienna 1683: Christian Europe Repels the Ottomans", Simon Millar, Peter Dennis, Osprey Publishing (2008), s.86, ISBN 978-1-84603-231-8.
- ^ "Büyük Osmanlı Tarihi", Joseph von Hammer, c.12, s.85
- ^ "W cieniu szukamy jasności chwały" (Lehçe), Marek Wagner, Studia z dziejów panowania Jana III Sobieskiego (1684—1696). Wydawnictwo Akademii Podlaskiej, 2002, ISBN 83-7051-201-1J
- ^ "Kırım Hanlığı Tarihi Üzerine Araştırmalar 1441-1770", Halil İnalcık, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul (2014), s.238
- ^ "Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi - Osmanlı Devri 1683-1793", ATASE Yayınları, Ankara (1982), s.201
- ^ "Tarih-i Silahdâr", c.II, İstanbul (1928), s.186-187
- ^ "Tarih-i Râşid", Mehmed Râşid, c.I, s.490-492
- ^ "Süleyman Paşa (Sarı)", Adnan Aslan, Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul (1999), c.2 s.568 ISBN 975-08-0072-9.
- ^ "The History of the Popes from the Close of the Middle Ages: Volume XXXII", Ludwig von Pastor, Kegan Paul and Co. (1891), s.219
- ^ "Kırım Hanlığı Tarihi Üzerine Araştırmalar 1441-1770", Halil İnalcık, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul (2014), s.252
- ^ "The Cambridge Illustrated Atlas of Warfare: Renaissance to Revolution, 1492-1792", Jeremy Black, Cambridge University Press (1996), c.2, s.36
- ^ "Strategy and power in Russia (1600-1914), William Fuller, Free Press (1998), s.18
- ^ "Kırım Hanlığı Tarihi Üzerine Araştırmalar 1441-1770", Halil İnalcık, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul (2014), s.297
- ^ "Büyük Osmanlı Tarihi", Joseph Hammer, c.12, s.332-333
- ^ "Silahdâr Tarihi", yay. Ahmed Refik, İstanbul (1928), s.734
- ^ "Silahdâr Tarihi", yay. Ahmed Refik, İstanbul (1928), s.738-739
- ^ "Kırım Hanlığı Tarihi Üzerine Araştırmalar 1441-1770", Halil İnalcık, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul (2014), s.304
- ^ Marek Wagner, Stanisław Jabłonowski - kasztelan krakowski, hetman wielki koronny, Mada Wydawnictwo (Lehçe), Varşova (2000), ISBN 83-86170-62-X
- ^ "Türkiye Tarihi", Yılmaz Öztuna, Hayat Kitapları, İstanbul (1971), s.148
- ^ "Nusretname", Silahdar Fındıklı Mehmet Ağa, s.217
- ^ "Es-Seb'ü's-Seyyar fi Ahbar-ı Mülükü't-Tatar" Seyid Mehmed Rıza, yay. Mirza Kazım Bik, Kazan (1832), s.239-241