1497-1500 Osmanlı-Lehistan Savaşı
| 1497-1500 Osmanlı-Lehistan Savaşı | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Osmanlı-Lehistan savaşları | |||||||||
 Kozmin Korusu Muharebesi | |||||||||
| |||||||||
| Taraflar | |||||||||
 Osmanlı İmparatorluğu*  Boğdan Prensliği*  Kırım Hanlığı *  Eflak Prensliği |
 Lehistan Krallığı | ||||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||||
|
Malkoçoğlu Bali Bey Yahyapaşazade Bali Bey III. Ştefan Mehmed Giray Yahya Ağa |
Johan Albrecht | ||||||||
| Güçler | |||||||||
| 30.000-35.000 | 50.000-80.000 | ||||||||
| Kayıplar | |||||||||
| Hafif | 5-10.000 ölü, çok yüksek sayıda esir | ||||||||
1497-1500 Osmanlı-Lehistan Savaşı, Osmanlı İmparatorluğu ile Lehistan Krallığı arasında 1497-1500 arasında süren askeri mücadele.
Savaş öncesi[değiştir | kaynağı değiştir]
_and_the_Crown_of_the_Kingdom_of_Poland_(red)_in_1386_-_1434.png)
Lehistan Kralı II. Ladislas Yagellon'un, Macar Kralı Sigismund'un Osmanlı İmparatorluğu'na karşı yardım talep etmesi üzerine, 1414 yılında arabuluculuk yapmak üzere bir elçisini Osmanlı başkenti Edirne'ye göndermesiyle başlayan Osmanlı-Leh diplomatik ilişkileri,[1] Kral III. Ladislas döneminde Macaristan ve Lehistan taçlarının birleşmesiyle savaşa dönüştü. Osmanlıların zaferiyle sonuçlanan Varna Muharebesinde (1444) Kral Ladislas'ın öldürülmesinin ardından Osmanlı-Lehistan ilişkileri bir süre daha barış içinde sürdüyse de, 1456 yılından itibaren Osmanlı İmparatorluğu'na vergi vermeye başlayan Boğdan Prensliği üzerinde hâkimiyet mücadelesi Osmanlı-Leh rekâbetini yeniden kızıştırdı. Bununla birlikte, 1454'ten 1483'e dek Macarlarla savaş halinde olan Osmanlı İmparatorluğu eşzamanlı olarak Lehistan Krallığı'yla sıcak bir çatışmaya girmekten kaçındığı gibi, 1478 yılında Macar karşıtı bir ittifak kurulması amacıyla bir Osmanlı ve Kırım elçilik heyeti Brest'e Kral Kazimir nezdine gitti (ittifak teklifi Lehistan Krallığı tarafından geri çevrildi).
1480 yılında bölgedeki dinamikler çapraz ittifaklarla değişti. Nitekim, Moskova Knezliği üzerindeki hâkimiyetini empoze etmeye çalışan Altınordu Hanlığı'nın Ugra Muharebesi'nde sonuç alamaması neticesinde Moskova Knezliği fiilen bağımsız olurken, aynı yıl Altınordu-Lehistan ittifakına karşı kurulan Kırım-Moskova ittifakı[2] (1475 yılından beri Osmanlılara tâbi olan) Kırım Hanlığı'nın Lehistan üzerine neredeyse her yıl akınlarına yolaçtı.
Macarlarla savaşı 1483 ateşkesiyle sonlandıran II. Bayezid'in 1484 yılında Lehistan destekli Boğdan üzerine seferi sonucunda kritik önemdeki Kili ve Akkerman kalelerini ele geçirmesi Lehistan'ın Karadeniz'le bağlantısının fiilen kesilmesine yolaçtı. Lehistan Krallığı, Osmanlı İmparatorluğu'na bu iki kalenin iadesini de içeren bir teklifi sunduysa da[3] bu teklif Osmanlılarca kabul edilmediği gibi, Boğdan Prensi Büyük Ştefan'ın 1486-87 kışında bir elçiyi İstanbul’a yıılık vergisiyle (cizye) birlikte göndererek barış istemesi[4] Lehistan'in elini daha da zayıflattı. Venedik Cumhuriyeti'nin arabuluculuğuyla iki yıl boyunca süren müzakereler sonucunda 23 Mart 1489 tarihinde (Kili ve Akkirman’ın Osmanlılarda kalmasını da teyid eden) Osmanlı-Leh diplomatik ilişkilerindeki ilk yazılı antlaşma (ahidnâme) imzalandı.[5][6]
Kral Kazimir'in ölümünden (1492) sonra tahta Johan Albrecht'in (1492-1501) çıkması üzerine 1489 Antlaşması yenilenerek 6 Nisan 1494'te bu defa (ilk defa olmak üzere) ticarî düzenlemeleri de içeren yeni bir antlaşma imzalandı. Bununla birlikte, koşullardan memnun olmayan Leh Kralı Albrecht 1496 yılında daha hakkaniyetli bir antlaşma imzalanması için elçi gönderdiyse de, tekliflerinin kabul edilmemesi[7] üzerine, Kili ve Akkerman limanlarını yeniden elde etmek ve Karadeniz'e tekrar erişim sağlayabilmek amacıyla savaş hazırlıklarına girişti. Bunun üzerine, (1487 yılında Osmanlı tâbiyetini kesin olarak kabul etmiş bulunan) Boğdan Prensi Büyük Ştefan'ın II. Bayezid'e gönderdiği iki mektupla, Kral Olbracht’ın Krakov’da asker toplayarak savaş hazırlığı içinde olduğunu ikaz ederek, yardım talebinde bulundu.[8] Aynı yıl Leh ordusunun Boğdan'a kuzeyden taarruzuyla Osmanlı-Lehistan Savaşı da başlamış oldu.
Savaş[değiştir | kaynağı değiştir]
Lehistan taarruzu (1497)[değiştir | kaynağı değiştir]
1497 Mayıs-Haziran döneminde Podolya'da toplanan Leh ordusu, Ağustos başında Turla nehrini aşarak kuzeyden Boğdan topraklarına girdi. Osmanlı Padişahı II. Bayezid'ın Boğdan Prensliği'ne yardım için görevlendirdiği Silistre Beylerbeyi Mesih Paşa voyvodası Yahya Ağa komutasında bir birlik gönderdi.[9] 500-600 yeniçeriden oluşan bu birlik Roman kasabasında Boğdan ordusuna katıldı.[10] Leh ordusu 24 Eylül-19 Ekim arasında başkent Suçeva'yı kuşattıysa da, yenilerek geri çekilmek zorunda kaldı.
Çekilen Leh ordusunu takip eden (Osmanlı ve Eflak askerleriyle de takviyeli) Boğdan ordusu 26 Ekim 1497'de Kozmin Korusu Muharebesi'nde Leh ordusunu ağır bir yenilgiye uğrattı.[11][12]
Eşzamanlı olarak, yaz aylarında Kırım Hanlığı ordusu Lehistan Krallığı ile (bu Krallığın birlik halinde bulunduğu) Litvanya Büyük Dükalığı topraklarına girerek Mazır ve İlbav çevresindeki bölgeyi yağmalayarak büyük sayıda esir aldı. Bununla birlikte, Litvanya ordusu geri dönmekte olan Kalgay Mehmed Giray komutasındaki Kırım ordusunu Bratslav'da mağlup etmeyi başardı.[13]
Osmanlı-Kırım karşı taarruzu (1498-1499)[değiştir | kaynağı değiştir]
Osmanlı İmparatorluğu, Lehistan Krallığı'nın 1497'deki saldırısına karşılık müteakip yıl bağlılarıyla birlikte topyekûn karşı taarruza geçti. Bu çerçevede, Akkerman Uçbeyi Malkoçoğlu Bali Bey komutasında toplanan yaklaşık 30.000 kişilik akıncı ordusu Lehistan topraklarına Osmanlı tarihinin en büyük akınlarından ikisini icra etti. 28 Nisan'da Turla nehrini aşarak Leh topraklarına giren akıncı birlikleri Nisan sonundan Haziran sonuna dek süren akında Sandomierz'e kadar ilerleyerek büyük tahribatta bulundular.[14][15] Aynı sefer mevsiminde Kırım atlıları Lehistan'ın İlbav'ı savunmak için topladığı milis birliklerinin dağılmasının ardından Podolya ve Galiçya'yı yağmaladı. Keza Boğdan Prensliği de Leh topraklarına girerek Pokutya bölgesini işgal ve ilhak etti. 1498 Kasım ortasında Malkoçoğlu Bali Bey komutasındaki akıncı ordusu ikinci kez Leh topraklarına girdi ve ilkbahardaki gibi büyük bir tahribata neden oldu. Bununla birlikte, alışılageldik sefer mevsiminin haricinde icra edilen bu ikinci akının ardından yeniden Osmanlı topraklarına girdikten sonra, 10-23 Ocak 1499 tarihlerinde mevsim normallerinin ötesinde soğuk geçen kış koşulları nedeniyle akıncılar ve atlardan kaydadeğer kayıplar da meydana geldi.[16]
1499 yılında Kırım atlıları Belz civarını, Podolya'yı ve Bratslav'ı, 1500 yılı ilkbaharında ise ise Moskova Knezliği'yle ittifak halindeki Mengli Giray'ın[17] oğullarının komutasındaki Kırım ordusu Kiev ve Volhinya'yı yağmalarken, bazı birlikler ise Vistül nehirne kadar erişip Belz ve Chełm çevresini tahrip etti.[18] Lehistan Krallığı'nın harekete geçirdiği milis kuvvetleri yetişmeden Kırım ordusu büyük ganimetlerle üslerine geri döndü. Sonbaharda bu defa Mengli Giray komutasında ikinci bir akın harekâtına girişen Kırım ordusu bu defa 50.000 esirle Kırım'a döndü.
Ateşkes ve barış (1499-1501)[değiştir | kaynağı değiştir]
1499 yılına gelindiğinde Boğdan üzerindeki emellerine ulaşamayan ve Osmanlıların karşı taarruzlarıyla toprakları büyük yıkıma uğrayan Lehistan Krallığı barışa meyletmeye başladı. Keza, Osmanlı İmparatorluğu da aynı yıl Venedik'le başlayan savaş nedeniyle kuzeyindeki cepheyi kapatmak istiyordu.
Taraflar arasında 1499 yılının ikinci yarısında başlayan barış arayışları neticesinde, önce 25 Şubat 1500 tarihinde ateşkes antlaşması imzalandı ve çatışmalar durdu. 19 Temmuz 1501'de ise barış antlaşması imzalandı. Bununla birlikte, eşzamanlı olarak Leh Kralı Johan Albert'in 17 Haziran'da ölümü üzerine, kardeşi Alexander'in 12 Aralık 1501'de Leh tahtına çıkmasının ardından, 9 Ekim 1502'de antlaşma yenilendi.
25 Şubat 1500 tarihinde imzalanan ateşkes antlaşması Osmanlı-Lehistan ilişkilerinde önemli bir dönüm noktasını teşkil etti ve 1620 yılında başlayan savaşa kadar iki ülke arasında 120 yıllık bir barış dönemi hâkim oldu.
Buna mukabil, Lehistan Krallığı'yla birlik halindeki Litvanya Büyük Düklüğü ile Osmanlılara henüz 25 yıl önce tâbi olmakla birlikte dış siyasetinde halen bağımsız hareket eden Kırım Hanlığı arasındaki müzakereler, Karadeniz'in kuzeyine 1480'den beri hâkim olan Kırım-Moskova ittifakına karşı Litvanya-Altınordu ittifakı şeklindeki kamplaşma devam etti. Bu nedenle, bu kamplaşmalar arasındaki çatışmalar Osmanlı-Lehistan barışından bağımsız olarak devam etti.
Savaş sonrası[değiştir | kaynağı değiştir]
1498-1499 kışından beri zorlu geçen kış mevsimleri, ordusu atlılara dayalı Altınordu odaklı siyasi gelişmeler Karadeniz kuzeyindeki durumu ciddi anlamda etkiledi. Nitekim, Altınordu Hanı Şeyh Ahmed, Akkerman civarını yurtluk olarak kullanma talebinin Osmanlı İmparatorluğu tarafından reddedilmesi üzerine, yeniden eski müttefiki Litvanya'yla yakınlaştı. 1500-1501 dönemindeki elçi teatileri sonucunda Altınordu arzu ettiği sonucu alamazken, ülkesi Kırım akınları nedeniyle büyük tahribata uğrayan ve doğuda (Kırım Hanlığı'nın müttefiki) Moskova'nın 1500 yılında başlattığı savaşta yenilgilerle karşılaşan Litvanya Büyük Dükü Alexander en azından güney cephesinde barışı sağlama ümidiyle 27 Kasım 1500'de Kiev Voyvodası Dimitri Putyatiç'i Mengli Giray'ın huzuruna gönderdiyse de, olumlu yanıt alamadı.
11 Ocak 1501'de Altınordu Hanı Şeyh Ahmed, Litvanya ve Lehistan'a gönderdiği elçilik heyetiyle Osmanlı/Kırım-Moskova ittifakına karşı ittifak önerdiyse de, o da amacına ulaşamadı ve Kırım kuzeyindeki bozkıra yerleşmekle yetindi.
Altınordu-Litvanya/Lehistan yakınlaşmasından ve kuzeyindeki Altınordu askerî tehdidinden endişe duyan Mengli Giray 1501 ilkbaharında Lehistan Kralı Johan Albert'e elçi gönderdiyse de, 11 Haziran 1501'de Leh kralının ölümüyle bu girişim de sonuçsuz kaldı.
Bütün bu diplomatik girişimlerin sonuçsuz kalması ya da başarısız olması sonrasında sahada askeri çarpışmalar hız kazandı. 4 Kasım 1501'de Moskova ordusu Litvanya ordusunu Mstsislaw'da büyük bir yenilgiye uğrattı. Eşzamanlı olarak Kırım ordusu Litvanya toprakları üzerinden Lehistan'a kadar uzanarak Sandomierz Voyvodalığının topraklarını yağmaladı. Altınordu ise Moskova'ya bağlı Novhorod-Siverskyi ve Rylsk'yı ele geçirdi. Bu başarılarına güvenerek kışlamak için Litvanya'dan Kiev'i talep eden Şeyh Ahmed red yanıtı alınca, Kaniv'e yerleşti. Bununla birlikte, yine çok sert geçen 1501/1502 kışı Altınordu'nun büyük insan ve at kaybına yolaçtı.[19] 1502 ilkbaharında Kırım üzerine yürümek isteyen Şeyh Ahmed, yıpranmış ordusunun büyük bölümünün (ve eşinin) Kırım Hanı Mengli Giray'ın safına geçmesiyle karşı karşıya kaldı. Ordusunun kalan kısmının Kırım ordusuna yenilmesinin ardından, Litvanya'ya sığınmasıyla[20] Altınordu tarihe karıştı.[21]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Ottoman-Polish Diplamatic Relations (15th-18th Century): An Annotated Edition of Ahdnâmes and Other Documents", Dariusz Kolodziejczyk, Leiden (2000), s.99-100
- ^ "Pamyatniki Diplomatiçeskiy Snoşeniy Moskovskova Gasudarstva s Krımskoyu i Nogayskoyu Ordamı i Turtsiyey" (Rusça), G.F. Karpov, c.1, s.16
- ^ "Țările Romăne și Polonia Secolele XIV-XVI" (Romence), Veniamin Ciobanu, s. 81
- ^ "Osmanlı Devleti ve Eflak-Boğdan İlişkileri (1574-1634)", Yusuf Heper, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (2020), s.78
- ^ "Ottoman-Polish Diplamatic Relations (15th-18th Century): An Annotated Edition of Ahdnâmes and Other Documents", Dariusz Kolodziejczyk, Leiden (2000), s.223
- ^ "Katolog dokumantów tureckich ze zbiorów polskich" (Lehçe), Zygmunt Abrachamowicz, Varşova (1959), c.1, s.22
- ^ "İslam Ansiklopedisi, "Polonya" maddesi, Türk Diyanet Vakfı, İstanbul (2007), c.34, s.311". 12 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2022.
- ^ "Osmanlı İmparatorluğu ile Lehistan (Polonya) arasındaki münasebetlerle ilgili tarihî belgeler", Mehmet Kavala, İstanbul (tarihsiz), s.11
- ^ "İslam Ansiklopedisi, "Mesih Paşa" maddesi, Türk Diyanet Vakfı, Ankara (2004), c.29, s.310". 1 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2022.
- ^ "Domnia lui Ștefan cel Mare. Repere cronologice" (Romence), Vasile M. Demciuc, 2004, Codrul Cosminului (10): 3–12. ISSN 1224-032X, s.11
- ^ "The Battle of Cosmin Forest", Tadeusz Grabarczyk, The Oxford Encyclopedia of Medieval Warfare and Military Technology, Oxford University Press (2010), c.1
- ^ "Devletler ve Hanedanlar", Yılmaz Öztuna, Kültür ve Turizm Bakanlığı yayınları, Ankara (2005), c.4, s.160
- ^ "The Crimean Khanate and Poland-Lithuania", Dariusz Kołodziejczyk, Brill, Leiden/Boston (2011), s.27
- ^ "Malkoçoğlu Bali Bey ve Mezarı Hakkında", Ayşegül Kılıç, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, sy.26, 2020, s.758-759
- ^ "The Crimean Khanate and Poland-Lithuania", Dariusz Kołodziejczyk, Leiden , Boston (2011), s.27
- ^ "Oruç Beğ Tarihi (Osmanlı Tarihi – 1288-1502)", Haz. Necdet Öztürk, Çamlıca İstanbul (2008), s.188
- ^ "Başlangıcından 1584 yılına kadar Kırım-Moskova İlişkileri", Perihan Bak, İstanbul Medeniyet Ünviersitesi (2017), s.71
- ^ "The Routledge Handbook of the Mongols and Central-Eastern Europe", haz. Alexander V. Maiorov & Roman Hautala, Routledge, (2021), s.378
- ^ "The Routledge Handbook of the Mongols and Central-Eastern Europe", haz. Alexander V. Maiorov & Roman Hautala, Routledge, (2021), s.378-379
- ^ "History of the Mongols from the 9th to the 19th Century", Henry Hoyle Howorth, Longmans, Green, and Co. (1880), OCLC 49793717, c.2, s.346
- ^ "The Crimean Khanate and Poland-Lithuania", Dariusz Kołodziejczyk, Brill, Leiden/Boston (2011), s.26-27