İçeriğe atla

Lavrenti Beriya

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Lavrenti Beriya
ლავრენტი ბერია
Лаврентий Павлович Берия
SSCB İçişleri Halk Komiseri
Görev süresi
25 Kasım 1938 - 29 Aralık 1945
Yerine geldiği Nikolay Yejov
Yerine gelen İvan Serov
Gürcistan Komünist Partisi Birinci Sekreteri
Görev süresi
14 Kasım 1931 - 31 Ağustos 1938
Yerine geldiği Samson Mamulia
Yerine gelen Kandid Çarkviani
Kişisel bilgiler
Doğum 29 Mart 1899(1899-03-29)
Merkheuli, Kutaisi, Rus İmparatorluğu
Ölüm 23 Aralık 1953 (54 yaşında)
Moskova, SSCB
Partisi Sovyetler Birliği Komünist Partisi
Ödülleri Sovyetler Birliği Kahramanı
Lenin Nişanı Lenin Nişanı Lenin Nişanı Lenin Nişanı Lenin Nişanı Suvorov Nişanı (1. sınıf) Kızıl Ordu 20. Yıl Madalyası Moskova Savunması Madalyası Stalingrad Savunması Madalyası Kafkas Savunma Madalyası Büyük Vatanseverlik Savaşı Madalyası Moskova 800. Yıl Madalyası SSCB Silahlı Kuvvetleri 30. Yıl Madalyası
İmzası
Askerî hizmeti
Bağlılığı  Sovyetler Birliği
Hizmet yılları 1938-1953
Rütbesi
Sovyetler Birliği Mareşali
Sovyetler Birliği Mareşali
Birimi NKVD
Lavrenti Beriya (20 Temmuz 1953 tarihli Time dergisi kapağı)

Lavrenti Beriya (Gürcüce: ლავრენტი ბერია, Lavrenti Pavles dze Beria; Rusça: Лаврентий Павлович Берия; 29 Mart 1899 - 23 Aralık 1953), Sovyet politikacı, Sovyet Güvenlik Sekreteri ve Sovyet Gizli Polisi şefi.[1]

Yaşamı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Yükselişi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Gürcistan Olayı

Megrel kökenli Pavel Kuhaeviç Beriya'nın oğlu olarak Kutaisi eyaleti, Sohum yakınlarında Merkheuli'de doğdu. Sohum'da teknik bir okulda eğitim aldı. Bakü'de mühendislik eğitimi alırken, Mart 1917'de Bolşevikler'e katıldı.

1919'da Azerbaycan Sovyet Demokratik Cumhuriyeti Güvenlik Servisi'nde çalıştı. 1920 ya da 1921'de Bolşeviklerin asıl Gizli Polis gücü olan Çeka'ya katıldı. Bu sırada Menşevik kontrolünde olan Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti'nde Bolşevik ayaklanması oldu ve daha sonra Kızıl Ordu burayı istila etti. Çeka şiddetli çatışmalardan sonra Menşeviklerin varlığına son verip Gürcistan SCB'yi kurdu. 1922'de Gürcistan kolu Çeka başkanlığından ayrılarak OGPU'ya geçti. 1926 yılında OGPU başkanı olur.

NKVD

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kafkasya Bölgesinde üstlendiği parti sorumluluğunun artmasıyla beraber 1934 yılında Merkez Komitesi'ne seçildi. Sergey Kirov'un aynı yıl öldürülmesinden sonra yapılan tasfiye hareketinde yer aldı. Stalin tarafından Moskova'ya çağrılarak İçişleri Halk Komiserliği NKVD'nin başına getirildi.[2] 1939 yılında Politbüro aday üyesi oldu. 1939 yılında Nazi Almanya'sının Polonya'yı işgal etmesinden sonra Alman-Sovyet Saldırmazlık Paktı kapsamında Kızılordu Polonya sınırını geçti. Bu sırada yakalanan ve tutsak edilen Polonyalı subaylar ve esir askerler, hapise atılırlar. NKVD'nin en bilinen kapsamlı eylemi tutsak alınan Polonyalı asker, subay, arazi sahibi, entelektüel, memur, akademisyen, profesörlerden oluşan savaş esirlerinden yaklaşık 22,000 inin katledilmesi olayıdır (Katyn Katliamı). 1990 yılında Mihail Gorbaçov, Polonya Devlet Başkanı Lech Wałęsa'ya Stalin imzalı katliam emir belgelerini bizzat sunarak resmî anlamda bu katliamı Stalin dönemi katliamlarından biri olarak suçlamıştır.

II. Dünya Savaşı (1941-1945)

[değiştir | kaynağı değiştir]

Savaş sırasında Devlet Güvenlik Komitesi Başkanı'ydı. NKVD bünyesinde sorumlu olduğu cezaevlerindeki mahkûmları cephe gerisinde inşaat işlerinde çalıştırmış ve büyük projeleri tamamlamıştır. Ayrıca ilerleyen Nazi işgali sırasında Alman kuvvetleriyle işbirliği yaptığını iddia ederek Türk asıllı Kırım ve Kafkasya halklarının Orta Asya'ya ve Sibirya'ya sürülmesini; cephe gerisinde sabotaj gerçekleştiren ve Troçkist olduğu sanılan kişi ve organizasyonların yok edilmesini emretti. Türk ve Kafkas halklarının sürgünü Stalin'in ölümü sonrasında 1956 yılında sona erdirilmiş ve sürgündekilere iade-i itibar edilmiş ve yurtlarına dönmesine müsaade edilmiştir.

Savaştan Sonra

[değiştir | kaynağı değiştir]

1944 yılında temelleri atılan atom bombası üretim projesinin başkanlığını yaptı. İgor Kurçatov önderliğindeki bilim adamları Arzamas-16 adı verilen gizli bir köyde nükleer silahı geliştirirdi. Plana önemli katkılar ABD'nin atom bombası projesinde çalışan Alman asıllı bilim insanı Klaus Fuchs tarafından Sovyetler Birliğine iletildi. Proje başarılı oldu ve SSCB ilk başarılı nükleer denemesini 29 Ağustos 1949 tarihinde gerçekleştirdi.

Stalin'den Sonra

[değiştir | kaynağı değiştir]

II. Dünya Savaşı'ndan ve özellikle Josef Stalin'in 1953 yılında ölümünden sonra, başbakan yardımcılığı yaptığı dönemde Molotov ve Kaganoviç'le Kruşçev'a karşı bir gruplaşma içine girdi.[3] Sovyetler Birliği egemenliğinde olan Doğu Almanya'nın Sovyetler'e verdiği ağır yükten dolayı, buraların ABD'ye verilerek Batı Almanya'yla birleştirilmesi taraftarıydı. 1953 yılında Kruşçev ve Mareşal Georgi Jukov'un örgütlenmesi sonucu tutuklandı ve bugüne kadar hâlen aslı kanıtlanamamış çeşitli suçlarla suçlandı. Stalin'i öldürdüğüne dair Beriya'dan hep şüphelenildi. Vyaçeslav Molotov 1953 yılında yayınladığı siyasi anılarında; Stalin'i Beriya'nın zehirlemiş olabileceğini söylese de konu hakkında kesin bir yargıda bulunmaz. Stalin'e en yakın devlet görevlisinin Beriya olması Kruşçev'in Stalin'e saldırmadan önce asıl düşmanını ortadan kaldırarak bir nevi "ön hazırlık" içinde olduğuna dair ipuçları vermektedir.

Tutuklanması, yargılanması ve infazı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Beriya, Bakanlar Kurulu'nun birinci başkan yardımcısı ve etkili bir Politbüro üyesi olarak kendisini Stalin'in halefi olarak görüyordu; Politbüro'nun diğer üyeleri ise liderliği konusunda zıt düşüncelere sahipti. 26 Haziran 1953'te Beriya tutuklandı ve Moskova yakınlarındaki açıklanmayan bir yerde tutuldu. Onun düşüşüne ilişkin anlatılanlar birbirinden oldukça farklıdır. Tarihsel görüş, Kruşçev'in 26 Haziran'da Prezidyum'u toplayarak ayrıntılı bir pusu hazırladığı ve Beriya'yı İngiliz istihbarat örgütlerinin hizmetinde çalışan bir casus ve hain olmakla suçlayarak ona sert bir saldırıda bulunduğu yönündedir. Beriya tamamen hazırlıksız yakalanmıştı. "Ne oluyor Nikita Sergeyeviç?" diye sordu. ve Kruşçev ona yakında öğreneceğini söyledi. Beriya sonunda olan biteni anlayıp, Malenkov'dan kendisi adına konuşmasını isteyince, Malenkov sessizce başını öne eğdi ve masasının üzerindeki bir düğmeye bastı. Bu, yan odada bulunan Mareşal Georgi Jukov ve bir grup silahlı subaya verilen bir işaretti; onlar da içeri dalıp Beriya'yı yakalayıp tutukladılar ve onu zorla götürdüler.[4][a]

Beriya'nın adamları Kremlin'i korurken, gece yarısına kadar özel bir hücrede tutuldu ve sonra bir arabanın bagajına konup ​​gizlice dışarı çıkarıldı. Önce Moskova muhafız evine, sonra da Moskova Askeri Bölgesi karargahının sığınağına götürüldü. Savunma Bakanı Bulganin, Beriya'ya sadık güvenlik güçlerinin onu kurtarmasını önlemek için Kantemirovskaya Tank Tümeni ve Tamanskaya Motorlu Tüfek Tümeni'ne Moskova'ya girmelerini emretti. Beriya'nın birçok astı, koruması ve ortağı da tutuklandı ve daha sonra idam edildi; bunların arasında Merkulov, Bogdan Kobulov, Sergo Goglidze, Vladimir Dekanozov, Pavlo Meshyk ve Lev Vlodzimirsky'de vardı.

Beriya'nın tutuklanmasının ardından Politbüro, onu "hain ve kapitalist ajan" olarak görevlerinden resmen uzaklaştıran bir kararname yayınladı ve onu ve diğer sanıkları, iktidarı ele geçirmek ve Sovyet rejimini tasfiye etmek amacıyla MVD'yi partinin üstüne koymaya çalışmakla suçladı. Pravda ɡazetesinin 10 Temmuz tarihli başyazısı bu suçlamaları tekrarladı ve başka suçlamalarda bulunarak, Beriya'nın Sovyet kolektif çiftlik sistemini zayıflatarak gıda sıkıntısına yol açtığını iddia etti ve liberalleştirme politikalarının (Letonya'daki bir dizi Rus yetkilinin görevlerinden alındığı) etnik nefreti kışkırtmak ve Sovyet halkının dostluğunu zayıflatmak için tasarlandığını iddia etti.[6][7]

Vyacheslav Malyshev, Beriya'nın yerine Sovyet nükleer silah projesinin başına geçti. 1953 yazında proje belgelerinin incelenmesinden sonra, Beriya'nın Merkez Komitesi'nin onayı olmadan termonükleer silah geliştirmeye başladığı ortaya çıktı ve Malyshev bu ifşaat karşısında "şok" oldu. Beriya'nın, Malenkov'un imzasını taklit etmeye çalıştığı ortaya çıktı. "Açıkçası Beriya, termonükleer tasarım test edilmeye hazır olduğunda tek otoritenin kendisi olacağını varsayacak kadar iktidara yükseleceğinden emindi".[8]

Beriya ve adamları, 23 Aralık 1953'te Sovyetler Birliği Yüksek Mahkemesi'nin "özel oturumunda" (специальное судебное присутствие) yargılandılar. Savunma avukatı yoktu ve temyiz hakları da yoktu. Mahkemenin başkanı Mareşal Ivan Konev'di.[9] Beriya şunlardan suçlu bulundu:

  1. Vatan hainliği. Yabancı istihbarat servisleriyle gizli bağlantılar sürdürdüğü iddia edildi. Özellikle, 1941'de Bulgaristan Krallığı büyükelçisi aracılığıyla Adolf Hitler ile barış görüşmeleri başlatma girişimleri vatana ihanet olarak sınıflandırıldı, ancak Beriya Stalin ve Molotov'un emirleri doğrultusunda hareket ediyordu. Ayrıca, 1942'de Kuzey Kafkasya'nın savunmasını örgütlemeye yardımcı olan Beriya'nın, Almanların Kafkasya'yı işgal etmesine izin vermeye çalıştığı iddia edildi. Beriya'nın yardımcılarına, dış ilişkileri iyileştirmek için Kaliningrad Oblastı'nın Almanya'ya, Karelya'nın bir kısmının Finlandiya'ya, Moldova SSC'nin Romanya'ya ve Kuril Adaları'nın Japonya'ya devredilmesinin makul olduğu yönündeki önerileri de kendisine yöneltilen iddiaların bir kısmını oluşturuyordu.
  2. Terörizm. Beriya'nın 1941'de Kızıl Ordu'nun tasfiyesine katılımı bir terör eylemi olarak sınıflandırıldı.
  3. Rus İç Savaşı sırasında karşı-devrimci faaliyet. Beriya, 1919'da Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti'nin güvenlik servisinde çalıştı. Beriya, bu işe Hummet partisi tarafından atandığını ve daha sonra Adalet Partisi, Ahrar Partisi ve Bakü Bolşevikleri ile birleşerek Azerbaycan Komünist Partisi'ni kurduğunu iddia etti.

Beriya ve diğer tüm sanıklar duruşma günü idama mahkûm edildi. Diğer altı sanık – Dekanozov, Merkulov, Vlodzimirsky, Meshik, Goglidze ve Kobulov – duruşma sona erdikten hemen sonra vuruldu. Beriya onlardan ayrı olarak idam edildi; iddiaya göre yere yığılıp ağlamadan önce dizlerinin üzerinde yalvardı.[10] General Pavel Batitsky tarafından alnından vuruldu.[11] Son anları, 1940'ta idam edilmeden önce hayatı için yalvaran selefi Nikolai Yezhov'un anlarına büyük benzerlik taşıyordu.[12] Beriya'nın bedeni yakıldı ve kalıntıları Moskova'daki Donskoye Mezarlığı'ndaki 3 No'lu Mezar'a gömüldü. Beriya'nın kişisel arşivi Kruşçev'in emriyle imha edildi.[13] Karısı ve oğlu Sibirya'daki bir çalışma kampına gönderildi.[14]

Karalama Kampanyası

[değiştir | kaynağı değiştir]

Beriya hakkında özellikle o öldükten sonra yapılan sayısız suçlama bulunur. Bunların arasında tecavüz, keyfi adam öldürme, işkence vb. sayılabilir. Bu iddialar oğlu Sergo Beriya tarafından yazılan eserde reddedilmiştir. Beriya hakkındaki karalamalar Stalin'nin yaptığı bazı hareketlerden ötürü ve Stalin dönemine dair Kızıl Terör iddialarında "suç ortağı" olarak damgalanmaktadır. Stalin'in ölümünden sonra uygulamaya çalıştığı Batı ile yakınlaşma ve liberalleşme siyaseti ise 1985 yılında Komünist Parti Genel Sekreteri olan Mihail Gorbaçov'un uygulamaya çalıştığı karşı-devrimci politikalara benzetilmektedir.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Smith, S. A. (2017). The Oxford handbook of the history of communism. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0198779414. 
  2. ^ NKVD özellikle 1937-38 yıllarında Nikolay Yejov liderliğinde Büyük Temizlik tasfiyesini gerçekleştirilmiştir.
  3. ^ Pons, Silvio (2020). The Cambridge history of communism. Cambridge, Birleşik Krallık: Cambridge University Press. ISBN 978-1316634578. 
  4. ^ "Arşivlenmiş kopya". 14 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2025. 
  5. ^ Andrew & Gordievsky 1990, ss. 423–424.
  6. ^ "Abe Stein: The Downfall of Beria (July 1953)". marxists.org. 6 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2024. 
  7. ^ "CIA On The Beria Purge | PDF" (İngilizce). 7 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2024 – Scribd vasıtasıyla. 
  8. ^ Rhodes 1995, s. 519.
  9. ^ Kramer, Mark (1999). "The Early Post-Stalin Succession Struggle and Upheavals in East-Central Europe: Internal-External Linkages in Soviet Policy Making (Part 2)". Journal of Cold War Studies. 1 (2): 3-38. ISSN 1520-3972. JSTOR 26925014. 22 Mayıs 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2025. 
  10. ^ Rhodes 1995, s. 523.
  11. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; 5WqvZ isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  12. ^ Jansen, Marc; Petrov, Nikita (2002). Stalin's Loyal Executioner: People's Commissar Nikolai Ezhov, 1895–1940. Stanford, California: Hoover Institution Press. ss. 186-189. ISBN 0-8179-2902-9. 
  13. ^ Medvedev & Medvedev 2003, s. 86.
  14. ^ "Arşivlenmiş kopya". 14 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2025. 

Hakkında yazılanlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. Beria, Sergo, Beria: My Father, Londra, 2001. ISBN 978-0-7156-3205-5 (İngilizce)
  2. Knight, Amy, Beria: Stalin's First Lieutenant, Princeton University Press, 1993. ISBN 978-0-691-01093-9 (İngilizce)
  3. Cemal Hekimoğlu, Stalin'i Anlamak, Nazım Kitaplığı. ISBN 975-8271-00-8
  4. Conquest, Robert, The Soviet Deportation of Nationalities, Macmillan, 1960. ASIN B0010IIBAW

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Lavrenti Beriya ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.


Kaynak hatası: <ref> "lower-alpha" adında grup ana etiketi bulunuyor, ancak <references group="lower-alpha"/> etiketinin karşılığı bulunamadı (Bkz: Kaynak gösterme)

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Lavrenti_Beriya&oldid=35446381" sayfasından alınmıştır